Prabuddha Jivan 2015 03 Anekantvad Syadvad ane Nayvad Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 84

હુ અનેકાન્તવાદ, સ્પીદ્વવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકન્તિવાદ, સ્યાદ્વવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાન્તવાદ, સ્યાહ્નવીદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષુક અનેકાન્તવાદ, અને
અનેકાંતવાદ, સ્ય પૃષ્ઠ ૮૪ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન ૦ અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૯ માર્ચ ૨૦૧૫ તવાદ, સ્યાદ્વાદ અને અભેદ, નિત્ય-અનિત્ય આદિ
ઉત્તર-પ્રત્યેક વસ્તુ મેં અનન્ત રે શું અનન્ત ધર્મયુગલ હૈ. ઇનમેં
અસ્તિત્વ
ધર્મયુગલ રહતે હૈ ઔર સભી કી શું સ્યાદ્વાદ તો માત્ર ઇતના કહકર || પ્રશ્ન એ પણ છે કે
વિધિ-નિષેધ રુપ મૂલ દો ભંગ ? ક્ર ચુપ હો જાએગા કિ વહ શું હિંસા અસ્તિત્વ સાથે જોડાયેલી છે ?
સે અનન્ત સપ્તભંગિયાં બન ક ૨ સ્વચતુષ્ટય કી અપેક્ષા અસ્તિ હૈ શું હિંસા થશે તો અસ્તિત્વ નહિ રહે ?
સકતી હૈ, અતઃ અનન્ત રે હું ઓર પર સ્વચતુષ્ટય કી અપેક્ષા શું અહિંસા અને અસ્તિત્વ વચ્ચે કોઈ સંબંધ છે?
સપ્તભંગી કહી ગઈ હૈ. યહી હૈ { નાસ્તિ હૈ, કિન્તુ સપ્તભંગવાદ જો બન્ને વચ્ચે સંબંધ હોય તો સંબંધસેતુ કયો છે?
કારણ હૈ કિ સપ્તભંગી કો અનેક ? હું અભી આગે કી જિજ્ઞાસા કા ભી આપણું અસ્તિત્વ છે પરંતુ આપણને અસ્તિત્વની અનુભૂતિ નથી.
વિદ્વાનો ને વિધિ-નિષેધ-કલ્પના હૂ શું સમાધાન કરેગા, જો સાત પ્રકાર
મૂલક પદ્ધતિ કહા હૈ. આચાર્યો છું આપણે વ્યક્તિત્વમાં અટવાયેલા છીએ. રે સે હોતી હૈ. યથા
ને ભી સપ્તભંગી કી યહી અસ્તિત્વની અભિવ્યક્તિ એટલે વ્યક્તિત્વ. હું પ્રથમ ભંગ-સ્થાત્
પરિભાષા દી હૈ--“એકસ્મિન્ ૪ એક અસ્તિત્વ અભિવ્યક્ત છે પશુ અને પક્ષીના રૂપમાં, હું અસ્તિ-વસ્તુ સ્વચતુષ્ટય સે હૈ.
વસ્તુનિ પ્રશ્નવશા દૃષ્ટનેન્ટેન ચ | 8 દ્વિતીય ભંગ-સ્યાત્ એક અસ્તિત્વ અભિવ્યક્ત છે પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ અને
મા મા ણો ના વિ ૨, દ્ધા ૬ * નાસ્તિ-વહી વસ્તુ પરમચતુષ્ટય | વનસ્પતિના રૂપમાં.
વિધિપ્રતિષેધવિકલ્પના સપ્તભંગી કે સે નહીં હૈ. અસ્તિત્વ સમાન છે, વ્યક્તિત્વ સમાન નથી.
વિશેયાન' અકલંક, રાજવાર્તિક છે તૃતીય ભંગ-ચાત્ અસ્તિઅસ્તિત્વ દૃશ્ય નથી, વ્યક્તિત્વ દૃશ્ય છે.
૧/૬/૫ હૈ નાસ્તિ-યુગપ દોનોં હૈ. અસ્તિત્વ શુદ્ધ છે, વ્યક્તિત્વ ભેળસેળ છે.
પ્રશ્ન-સપ્તભંગી દો પ્રકાર કી ચતુર્થ ભંગ-સ્થાત્ વ્યક્તિત્વ મૃત્યુ પામે છે, અસ્તિત્વ નહિ.
કહી જાતી હે–પ્રમાણ-સપ્તભંગી ; હું અવક્તવ્ય-યુગપ કહ નહીં વ્યક્તિત્વને મારી શકાય છે, અસ્તિત્વને નહિ.
ઔર નય-સપ્તભંગી. ઉનમેં ક્યા હું જે સકતે.
અન્તર છે પચ્ચમ ભંગ-સ્થાત્ અસ્તિ અવક્તવ્ય-સ્વચતુષ્ટય સે અસ્તિ હૈ, ઉત્તર-પ્રમાણ-સપ્તભંગી ઓર નય-સપ્તભંગી મેં લગભગ વહી હું યુગપદ નહીં કહ સકતે.
અંતર હૈ જો પ્રમાણ ઔર નય મેં હોતા હૈ. પ્રમાણ પૂર્ણ વસ્તુ કા છે ષષ્ઠ ભંગ-સ્થાત્ નાસ્તિ અવક્તવ્ય-પરચતુષ્ટય સે નાસ્તિ હૈ, ગ્રાહક હોતા હૈ ઔર નય ઉસકે એક દેશ કા. ઉસી પ્રકાર જિસ હૈ યુગપદે નહીં કહ સકતે.
સપ્તભંગી સે પૂરી વસ્તુ કા પ્રતિપાદન કિયા જાય ઉસે પ્રમાણસપ્તમ ભંગ-ચાત્ અસ્તિ-નાસ્તિ અવક્તવ્ય-ક્રમશઃ કહ સકતે સપ્તભંગી કહતે હૈં ઓર જિસ સપ્તભંગી સે વસ્તુ કે એક દેશ કા હું છ હૈ, યુગપ નહીં કહ સકતે.
પ્રતિપાદન કિયા જાય ઉસે નય-સપ્તભભંગી કહતે હૈ. હૈ જિસ પ્રકાર યહીં અસ્તિત્વ-નાસ્તિત્વ-ઇસ ધર્મયુગલ પર ઉદાહરણાર્થ–સ્યાત્ જીવઃ '—યહ પ્રમાણ-સપ્તભંગી કા પ્રથમ મેં કે સપ્તભંગી ઘટિત કરકે બતાઈ હૈ, ઉસીપ્રકાર સભી ધર્મયુગલોં પર ભંગ કહલાયેગા, ક્યોંકિ યહ પૂરી વસ્તુ કા પ્રતિપાદન કર રહા હૈ, $ ઘટિત કર લેના ચાહિએ. યહી સપ્તભંગી સિદ્ધાન્ત હૈ. કિન્તુ ‘સ્યાત્ અસ્તિ'—યહ નય-સપ્તભંગી કા પ્રથમ ભંગ કહેલાયેગા, ૨ ઇસ પ્રકાર હમ કહ સકતે હૈં કિ સપ્તભંગી વસ્તુતઃ કોઈ અલગ ક્યોંકિ યહ વસ્તુ કે એક દેશ કા પ્રતિપાદન કર રહા હૈ.
સિદ્ધાન્ત નહીં હૈ, અપિતુ ચાદ્વાદ કા હી પૂર્ણ વિસ્તાર છે. સ્યાદ્વાદ પ્રશ્ન-“ચાત્ સત્’ – યહ પ્રમાણ-સપ્તભંગી કા પ્રથમ ભંગ હૈ શું ૐ એક ધર્મ કો ઉસકે એક અપર ધર્મ કે સાથ અવિરોધ ભાવ સે સમઝાતા યા નય-સપ્તભંગી કા? તે હૈ, કિન્તુ સપ્તભંગવાદ ઉસે ઔર અધિક ખોલકર ઉસકે જો સાત ઉત્તર-બહુત અચ્છા પ્રશ્ન કિયા. ઇસમેં લોગોં કો બડા ભ્રમ હોતા છે શુ આયામ (ભંગ) બન સકતે હૈં, ઉન સબકો ઉનકી અપેક્ષા (વિવક્ષા) છે. “સત્' શબ્દ ગુણવાચક ભી હૈ ઔરદ્રવ્યવાચક ભી. જબ દ્રવ્યવાચક ? સમઝાતે હુએ અવિરોધભાવ સે સમઝાતા હૈ.
હોતા હૈ તો ઉસે પ્રમાણ-સપ્તભંગી સમઝના ચાહિએ ઔર જબ શું ધ્યાન રહે, સપ્તભંગ સિદ્ધાન્ત એક ધર્મ કે સાત ભંગ નહીં પ્રસ્તુત ગુણવાચક હોતા હૈ તો ઉસે નય-સપ્તભંગી સમઝના ચાહિએ.
કરતા, બલ્કિ ધર્મયુગલ કે સાત રંગ પ્રસ્તુત કરતા હૈ. સ્યાદ્વાદ ઓર ઇસ પ્રકાર અનેકાન્ત, સ્યાદ્વાદ ઔર સપ્તભંગ સિદ્ધાન્ત કા અત્તર છે સપ્તભંગ મેં અન્તર હી યહ હૈ કિ સ્યાદ્વાદ તો ઉસકે એક અપર પક્ષ સંક્ષેપ મેં સ્પષ્ટ કિયા ગયા. વિશેષ જિજ્ઞાસુઓં કો અન્ય બડે ગ્રન્થોં છે
કો હી દિખાને સે બન જાતા હૈ, પરન્તુ સપ્તભંગવાદ ઉસમેં સાત કા અધ્યયન કરના ચાહિએ. * * * હ ભંગ મુખ્ય-ગૌણ વિવક્ષા સે સિદ્ધ કરતા હૈ.
શ્રી લાલબહાદુર શાસ્ત્રી રાષ્ટ્રીય સંસ્કૃત વિદ્યાપીઠ, É પ્રશ્ન-તો ફિર પ્રત્યેક વસ્તુ મેં અનન્ત સપ્તભંગી કેસે કહી ગઈ નઈ દિલ્લી-૧૧૦ ૦૧૬.
દૂરભાષ : ૦૧૧-૨૬ ૧૭૭૨૦૭, ૯૮૬૮૮૮૮૬૦૭. અનેકાંતવાદ, સ્વાથ્વીદ અને વયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્દવીદ અને વયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, ચાર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક અનેકાંતવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને
અનેકન્તિવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક % અનેકન્તિવાદ, અને