Prabuddha Jivan 2015 03 Anekantvad Syadvad ane Nayvad Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 82

અને નયવીદ વિશેષાંક 4 અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિરોષક + અનેકત્તિવાદ, અને હુ અનેકન્તિવીદ, સ્યાદ્વવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકન્તિવાદ, સ્યાહ્નવીદ અને વયવlદ વિશેષાંક 4 અનેકન્તિવાદ, સ્યાદ્વવીદ
અનેકાંતવાદ, સ્પર્વ પૃષ્ઠ ૮૨ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન · અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૯ માર્ચ ૨૦૧૫ hવાદ, ચાટ્વાદ અને લોકદષ્ટિ સે ભી બડા ઉપયોગી છે અનેકાન્તવાદ
વસ્તુ મેં અનેક ગુણ રહતે હૈં ઓર યે સાદ્વાદ સે હી અલ્પજ્ઞાની દ્વારા રે હું “જેનોં કે “અનેકાન્ત કો કુછ આસ્તિક દર્શનોં મેં છલ કી સંજ્ઞા દી જાને જા સકતે હૈ'૧૫ { ગઈ હૈ; કિન્તુ યહ ઠીક નહી હૈ. અનેકાન્તવાદ સંશય કા હેતુ ભી ભૌતિક એકતા ઔર વિશ્વ શાંતિ કે લિએ * નહીં હૈ, ક્યોંકિ સપ્તભંગી નય મેં સમઝાયા ગયા હૈ કિ પ્રત્યેક અત્યધિક ઉપયોગી છે અનેકાન્તવાદ
પદાર્થ મેં સ્વ-સ્વરુપ ઔર પર-સ્વરુપ કે વિશેષ કી ઉપલબ્ધિ હોતી “અનેકાન્ત જૈનદર્શન કા એક મહત્ત્વપૂર્ણ સિદ્ધાન્ત હૈ જિસકો હું છે હૈ. ઇસ દૃષ્ટિ સે અનેકાન્તવાદ મેં સંશય કી કોઈ ગુંજાઇશ નહીં હૈ. પશ્ચિમી વૈજ્ઞાનિક તથા હિન્દુ તર્કશાસ્ત્રિયોં દ્વારા સામાન્યરૂપ સે હી છે હૈં ઇસકે અતિરિક્ત વહ તો લોકદૃષ્ટિ સે જિતના ઉપયોગી છે વિચાર નહીં સ્વીકૃત કિયા ગયા હૈ કિન્તુ ઉસકો ભૌતિક એકતા યા સમઝતે હૈં કી દૃષ્ટિ સે ભી ઉતના હી ઉપયોગી હે.૧૦
દ્વારા વિશ્વશાન્તિ કે લિએ ભી પ્રમુખ સિદ્ધાંત માના ગયા હે.૧૬
-ડૉ. વાચસ્પતિ નૈરોલા વિચાર-સહિષ્ણુતા ઔર સહ-અસ્તિત્વ કી ભાવના નૈતિક ઉત્કર્ષ ઓર વ્યાવહારિક શુદ્ધિ કે લિએ ભી
જાગૃત કરતા તે અનેકાન્તવાદઅત્યન્ત આવશ્યક છે અનેકાન્તવાદ
| ‘અનેકાન્તદૃષ્ટિ સે વિચારસહિષ્ણુતા ઔર પરમસન્માન કીવૃત્તિ પાણિનિ સૂત્ર “અસ્તિ નાસ્તિ દિષ્ટ મતિઃ' (પા. ૪/૪/૩૦) કે જગ જાને પર મન દૂસરે કે સ્વાર્થ કો અપના સ્વાર્થ માનને કી ઔર. ક્ર અનુસાર જૈનદર્શન આસ્તિક દર્શન મેં હી પરિગણિત હોતા હૈ. પ્રવૃત્ત હોકર સમઝીતે કી ઓર સદા ઝુકને લગતા હે. જબ ઉસકે ક્ર રે જૈનદર્શન કા અનેકાન્ત તો ઉસકા આધાર-સ્તમ્ભ હૈ હી, પરંતુ સ્વાધિકાર કે સાથ હી સાથ સ્વકર્તવ્ય કા ભી ભાવ ઉદિત હોતા હૈ, જે E પરમાર્થત: પ્રત્યેક દાર્શનિક વિચારધારા કે લિએ ભી ઇસકો આવશ્યક તબ વહ દૂસરે કે આન્તરિક મામલોં મેં જબરદસ્તી ટાઁગ નહીં ૐ માનના ચાહિએ ક્યોંકિ સ્વભાવતઃ પ્રત્યેક તત્ત્વ મેં અનેકરુપતા અડાતા... ૫. જવાહરલાલ નેહરૂને વિશ્વશાન્તિ કે લિએ જિન પંચશીલ $ હોની હી ચાહિએ. નૈતિક ઉત્કર્ષ કે સાથ વ્યાવહારિક શુદ્ધિ કે લિએ સિદ્ધાન્તોં કા ઉઘોષ કિયા હૈ ઉનકી બુનિયાદ $ શું ભી અનેકાન્ત દર્શન જૈનદર્શન કી મહાન દેન હૈ.૧૧
અનેકાન્તદૃષ્ટિ-સમઝીતે કિ વૃત્તિ, સહ-અસ્તિત્વ કી ભાવના, હું
ડૉ. મંગલ દેવ શાસ્ત્રી સમન્વય કે પ્રતિ નિષ્ઠા ઔર વર્ણ-જાતિ-રંગ આદિ કે ભેદોં સે જ શું સ્યાદ્વાદ સે સર્વ સત્ય વિચારોં કા દ્વાર ખુલ જાતા હે
ઉપર ઉઠકર માનવ માત્ર કે સમઅભ્યદય કી કામના પર હી તો હું શું “જૈનદર્શન કે સિદ્ધાન્ત પ્રાચીન તત્ત્વજ્ઞાન તથા ધાર્મિક પદ્ધતિ કે રખી ગઈ હૈ.૧૭ ક અભ્યાસિયોં કે લિએ બહુત મહત્ત્વપૂર્ણ છે. ઇસકે સ્યાદ્વાદ નામક
–ડૉ. મહેન્દ્ર કુમાર ચાચાચાર્ય છે $ સિદ્ધાન્ત સે સર્વ સત્ય વિચારોં કા દ્વાર ખુલ જાતા હે.૧૨ એકાત્તવાદી માનસિક રૂપ સે વિકલાંગ હોતા હે
-જર્મન વિદ્વાન હર્મન જેકોબી ‘વિકલાંગ દો પ્રકાર કે હોતે હૈ-શારીરિક ઔર માનસિક. જો હું શું અનેકાન્તવાદ કો જિતના શીઘ્ર અપનાયા જાએગા
એકાન્તવાદી હોતે હૈં વે માનસિક વિકલાંગ હોતે હૈ. અનેકાન્તવાદી ઉતની હી શીધ્ર વિશ્વ મેં શાન્તિ સ્થાપિત હોગી
હી પૂર્ણ થા સર્વાગ હો સકતા હૈ ઔર વહી દૂસરોં કી ભી વિકલાંગતા હું | ‘ઇસમેં કોઈ સજેહ નહી કિ અનેકાન્ત કા અનુસંધાન ભારત મિટા શકતા હૈ.”૧૮ જૈ કી અહિંસા-સાધના કા ચરમ ઉત્કર્ષ હૈ ઔર સારા સંસાર ઇસે
-પ્રો. વાચસ્પતિ ઉપાધ્યાય શું જિતની હી શીધ્ર અપનાએગા, વિશ્વ મેં શાન્તિ ભી ઉતની હી શીધ્ર વચન-શુદ્ધિ કા એકમાત્ર ઉપાય છે અનેકાન્ત સ્યાદ્વાદસ્થાપિત હોગી.૧૩
જૈનદર્શન કા સ્યાદ્વાદ સિદ્ધાન્ત વસ્તુતઃ બોલને કી કલા કા હી
-રામધારી સિંહ દિનકર ચરમ વિકાસ છે. સ્યાદ્વાદ કે અવલમ્બન બિના કભી કોઈ અચ્છા અનેકાન્ત દૃષ્ટિ હી પૂર્ણ એવં યથાર્થ દૃષ્ટિ છે
બોલ હી નહીં સકતા, ક્યોંકિ ઉસકે બિના સચ્ચા બોલા નહીં જા હું “સબ ધમ મેં એક પરમતત્ત્વ કા હી ગુણગાન હૈ, ઔર સબ સકતા. જો સચ્ચા ન હો વહ કેસા ભી હો, અચ્છા નહીં હો સકતા, હું { દર્શન ને ભિન્ન-ભિન્ન શેલી સે ઉસ પરમતત્ત્વ કા વિવેચન કિયા હૈ, અતઃ અચ્છા વ સચ્ચા બોલને કે લિએ સ્યાદ્વાદ કા અવલમ્બન ડું – પરન્તુ સ્યાદ્વાદ શૈલી સંપૂર્ણ એવં યથાર્થ હૈ.”૧૪
અનિવાર્ય છે. વસ્તુત: અનન્તધર્માત્મક જટિલ વસ્તુ કો સ્યાદ્વાદ કે
-શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર બિના બોલને કી કોભી કોશિશ ઠીક સે હો હી નહીં સકતી.'૧૯ - “ઇસી પ્રકાર કે વિચાર મહાન વૈજ્ઞાનિક આલ્બર્ટ આઇન્સ્ટીન ને
પ્રાકૃતવિદ્યા ભી પ્રકટ કિએ હૈ-હમ કેવલ સાપેક્ષ સત્ય કો હી જાન સકતે હૈ. આતંકવાદ કહતા હે-મરો ઓર મારો, 8 વસ્તુ કે સમગ્ર સત્યાંશો કો વિશ્વદૃષ્ટા હી જાન સકતા હૈ. કારણ કિ અનેકાન્તવાદ કહતા હૈ-જીઓ ઓર જીને દો
અનેકન્તિવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૬ અનેકાન્તવાદ, અને
અનેકાંતવાદ, સ્વાદુવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને વયવાદ વિરોષક ૬ અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વીદ અને વયવાદ વિરોષક F અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને