Prabuddha Jivan 2015 03 Anekantvad Syadvad ane Nayvad Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 37

અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વા. માર્ચ ૨૦૧૫ • પ્રબુદ્ધ જીવન છે અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૯ પૃષ્ઠ ૩૭
વાદ, સ્વાદુવાદ અને
અનેકાન્તવાદ, ચાવીદ અને વયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિરોષક % અનેકાન્તવાદ, ચાટ્વીદ અને વયવાદ વિશેષાંક - અનેકાંન્તવાદ, સ્યાદ્ વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકન્તિવીદ, સ્યાદ્વાદ
ૐ સર્વાગીણ સ્વરૂપની એક ધર્મ ‘અસ્તિ'ની વિવક્ષા થાય છે. એવી નયવાદ: ૬ એક-એક ધર્મની અપેક્ષાથી તેના વિરોધી ધર્મની અપેક્ષાથી વાદ જેઓ અપેક્ષા સહિત-સાપેક્ષ સ્વરૂપે પદાર્થગત ગુણધર્મોને કથન 3 શું કથન થાય છે. તેથી વધુ સ્પષ્ટ થાય છે. આવી રીતે દ્રવ્યગત અનેક નથી કરતા. નિરપેક્ષભાવે એક અંશવિશેષ્યનું આંશિક કથન કરવાની શું આ ધર્મો છે. બધા ધર્મોની અપેક્ષાથી વિવક્ષા કરીને એક દ્રવ્ય સંબંધી ભાષા પદ્ધતિ એ નયવાદ છે. “વફુરઉપપ્રાય વિશેષ્યો નય:' કહેનાર છે
વાદ-કથન કરતા પરને બોધ કરાવી શકાય છે. એક દ્રવ્ય વિષે પ્રરૂપણા વક્તાનો એક અભિપ્રાય વિશેષ્ય કહેવાય છે. કહેનાર વક્તા બીજા હું કરી શકાય છે. તો જ એક- એક દ્રવ્ય વિષેનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન થઈ શકે. કોઈએ અથવા બીજો નય શું કરે છે તેની દરકાર ન કરતા, તેની 3 અસ્તિથી હોવાપણું, અને નાસ્તિથી ન હોવાપણું એમ પરસ્પર વિરૂદ્ધ અપેક્ષા ન સમજતા પોતાને એક દૃષ્ટિકોણથી જે કહેવાનું છે તે જ ? – ગુણધર્મો બંને વિવલાથી કથન કરાય છે. માટે એક એક પદાર્થ કહે છે માટે નયો નિરપેક્ષ છે. જ્યારે સ્યાદ્વાદ સાપેક્ષ છે. ૧. નગમ, કે વિષેનો બોધ સ્પષ્ટ થાય છે. પછી શંકા ને અવકાશ રહેતો જ નથી. ૨. સંગ્રહ, ૩. વ્યવહાર ૪. ઋજુ સૂત્ર, ૫. શબ્દનય, ૬. સમભિરૂઢ 8 ૐ આ રીતે સ્યાદ્વાદની ભાષા પદ્ધતિ પરિપૂર્ણ સંપૂર્ણ સત્ય શોધક અને ૭. એવંભૂત. આ સાત મુખ્ય નયો છે. ફક્ત ગચ્છતિ ઇતિ ૐ છું છે. સાદું શબ્દ કથંચિત અર્થમાં હોઈને બીજા ભંગની અપેક્ષા દર્શાવે ગૌ–ચાલતી-જતી હોય તો ગાય કહેવી પરંતુ બેઠી કે ખાતા-પીતી છું
છે. તેથી જ સ્વ અપેક્ષાથી વિવશ કરવા છતાં તે જ વખતે પર દ્રવ્યાદિની હોય તો ગાય ન કહેવી. એવી દૃષ્ટિવાળા અલગ-અલગ નયો છે. 5 અપેક્ષાને પણ પહેલાથી જ અભિપ્રેત કરે છે. આ રીતે સ્પષ્ટ થાય છે એક નય એક જ દૃષ્ટિથી બોલે છે. તે સાપેક્ષભાવે બીજાની અપેક્ષાનો
કે સ્યાદ્વાદ એ સંશયવાદ નથી. પરંતુ તે સત્ય શોધકવાદ છે. એક વિચાર સુદ્ધા કરવા તૈયાર નથી. માટે નયવાદ અપ્રમાણિક છે. એક હું દ્રવ્યના એક-ગુણ-ધર્મની વિરક્ષા કરીને તે જ વખતે તેના પરસ્પર નયથી એક પણ પદાર્થ દ્રવ્યનું સર્વાગીણ-સંપૂર્ણ સત્ય સ્વરૂપ જાણી ૬ વિરોધી ગુણ-ધર્મની પર રૂપે અપેક્ષા કરીને વાદ-કથન કરવાની- શકાય નહીં. સમજી શકાય નહીં. જ્યારે સર્વ ભાંગાઓની અપેક્ષાનો શું કહેવાની ભાષા પદ્ધતિમાં કંઈ જ સંશય ન રહેતા તે અધૂરી પણ સામટો વિચાર કરીને કથન કરવાથી (વાદ) સ્યાદ્વાદ એ ભાષા ૨ શું નથી તેમજ શંકાસ્પદ,
કથનની પ્રમાણિક પ્રક્રિયા છે. એના શું સંશયાત્મક પણ નથી. આ રીતે આત્માના ‘ષરિપુ’
વડે પદાર્થ-દ્રવ્યના એક-એક ગુણ શું મૂળમાં જ પદાર્થ સ્વરૂપ અને
ધર્મનો સાચો બોધ થાય છે. એમ સ્યાદ્વાદની પદ્ધતિ ન સમજી જૈન દર્શનકારોએ, આત્માના ‘ષરિપુ’ નામથી ઓળખાતા
કરતાં જો પદાર્થના બધા જ ગુણશકનારા પૂર્વગ્રહગ્રસ્ત એવા છ શત્રુઓ બતાવ્યા છે. એ આત્મશત્રુઓના નામ છેઃ “કામ,
ધર્મનો સાત-સાત ભંગો વડે સાચું છે કહેવાતા આદ્ય શંકરાચાર્ય અને
સ્વરૂપ સમજવામાં આવે તો પદાર્થનું ક્રોધ, લોભ, મોહ, મદ અને મત્સર. આધ્યાત્મિક વિકાસમાં તેમના અનુયાયી એવા અડચણ કરનારા આ છ દુશ્મનો, ભૌતિક વિકાસમાં પણ એવા
સર્વાગીણ-સંપૂર્ણ સ્વરૂપ જાણી શકાય. હું રાધાકૃષ્ણન જેવા પણ જ અને એટલા જ અડચણકર્તા છે. આ વાત બરાબર યાદ રાખવા
સંસારના રોજીંદા વ્યવહારમાં 5 હું સ્યાદ્વાદને સંશયવાદ કહીને જેવી છે. એ બહુ મોટા અવગુણો છે. વ્યવસ્થિત જીવનના
નયવાદ જ મોટા પ્રમાણમાં લોકો છે પોતાની અજ્ઞાનતા વ્યક્ત કરે વિકાસમાં આ અવગુણો બાધક તત્ત્વો Blocking elements' |
વાપરે છે. સ્યાદ્વાદની ભાષા છે. સર્વજ્ઞ ભગવંતોએ પ્રરૂપેલા છે. ‘અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ' એ પાંચ
પદ્ધતિ સમજનારા-બોલનારા છું મૂળભૂત પદાર્થ સ્વરૂપને દ્રવ્યમિત્રોની સહાયતા લઈને આ છ શત્રુઓનો પરાભવ કરવા માટે
આદિ તો વિરલા છે. નયવાદની ૬ ગુણપર્યાયાત્મક અને ઉત્પાદરણે ચડવું એ પ્રત્યેક વિવેકપૂર્ણ મનુષ્યનો પ્રાથમિક પુરુષાર્થ
ભાષામાં આશય જ જો ન સમજાય, 8 વ્યય-ધ્રૌવ્યની ત્રિપદી સ્વરૂપે છે. આ વાતને ઉંચી મૂકીને જીવન જીવવાનો માર્ગ નક્કી થાય જ
અને બીજા નયને પણ શું કહેવું છે જાણી સમજીને એક એક ગુણનહિ. એને લક્ષ્યમાં રાખીને આપણે જે જીવન જીવીએ, એ ‘વિશુદ્ધ
તે પણ જો ન સમજાય તો કલેશધર્મની અપેક્ષાએ એક-એક આમોદપ્રમોદકારક નંદનવન છે.’ એને બાદ કરીને ચાલીએ
કષાય અને કલહનું પ્રમાણ વધે. ૬ સપ્તભંગીથી અનેકાન્ત રૂપે તો જીવન એક ઝંઝટ છે, મહાઝંઝટ છે.
આ સમજીને સૌએ નયનો આશય । વિચારતા અને સ્યાદ્વાદની
સમજવો તેમજ સ્યાદ્વાદ તરફ ૨ 8 ભાષા પદ્ધતિથી જણાવતા | એ મહાઝંઝટમાંથી છૂટવા માટે સ્યાદ્વાદ શ્રતધારક
વળવું હિતાવહ છે. * * * પ્રમાણ રૂપ-પ્રામાણિક વ્યવહાર અને કાન્તવાદના અભુત તત્ત્વવિજ્ઞાનનો આશ્રય લેવાની
મોબાઈલ : ૦૮૧૦૮૩૯૬૭૩. જે કે થાય છે.
અનિવાર્ય આવશ્યકતા રહે જ છે.
અનેકાન્તવાદ, ચાટ્વીદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્ વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદવીદ
'અનેકાન્તવાદ, સાદુવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક
અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને તેયવાદ વિશેષાંક ર્ક અનેકાંતવાદ, ચાટ્વીદ અને વયવીદ વિશેષાંક F અનેકાંતવાદ, ચાર્વાદ અને