Prabuddha Jivan 2015 03 Anekantvad Syadvad ane Nayvad Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 61

અર્થાતવીદ, ચીર્વાદ માર્ચ ૨૦૧૫ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન છે અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૯ પ્રષ્ઠ ૬૧ માદ, સ્વાદુવાદ અને
સ્યાદવાદ | g દિનકર જોષી
અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને વયવીદ વિશેષક ૬ અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકીત્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને વયવીદ વિશેષાંક ક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદવાદ
[ લેખક, સંપાદક, અનુવાદક દિનકર જોષીએ ૧૫૦ પુસ્તકનું સર્જન કર્યું છે. મહાત્મા ગાંધી, ઝીણા, ટાગોર, નર્મદ અને સરદાર પટેલ ના ચરિત્રકાર દિનકરભાઈનું નામ ગુજરાતી સાહિત્યમાં ઘણું જાણીતું છે. અનેક મહત્ત્વના વિષયો પરના તેમના ચિંતનાત્મક લખાણો નવી દિશા પ્રેરે છે. પ્રસ્તુત લેખમાં સ્યાદ્વાદની સમજ દિનકર જોષી પાસેથી આપણને મળે છે. ]
એક માણસ મુંબઈથી રાત્રે દશ વાગ્યે ઊપડતા ગુજરાત મેલમાં અમદાવાદ જૂદું હોય અને રેલવે-માર્ગે જનારાનું અમદાવાદ જુદું જે અગાઉથી રિઝર્વ કરાવેલી બર્થ ઉપર શાંતિથી સૂઈ જાય છે અને હોય. અમદાવાદ તો એક જ છે. હવે જો રેલવે-માર્ગે જનારો એમ હું 8. વહેલી સવારે છ વાગ્યે એની આંખ ઊઘડે છે ત્યારે એ અમદાવાદના કહે કે અમદાવાદ તો રેલવે-માર્ગે અને એય ગુજરાત મેલથી જ છે છે કાળુપુર સ્ટેશને આવી પહોંચ્યો હોય છે. રાતભરની મુસાફરી પછી પહોંચી શકાય અને જો વિમાનમાર્ગે જનારો એમ કહે કે અમદાવાદ ] પણ એ થાક્યો નથી, તાજોમાજો લાગે છે, કેમ કે એનું રિઝર્વેશન પહોંચવા માટે હવાઈ મુસાફરી એ જ એકમાત્ર માર્ગ છે, તો એ એરકંડિશન ક્લાસમાં હતું.
બંને સત્યથી દૂર છે. એક રીતે એમની વાત સાચી છે કે તેઓ હું હું બીજો માણસ પણ મુંબઈથી અમદાવાદ જ જાય છે, પણ એને પોતપોતાની રીતે અમદાવાદ પહોંચ્યા છે અને પોતપોતાની સગવડ * રાતભરની રેલવેની મુસાફરી પસંદ નથી, એટલે સાન્તાક્રુઝ એરપૉર્ટ પ્રમાણે એમણે મુસાફરી કરી છે. પોતપોતાના અનુભવના આધારે ક છે ઉપરથી વહેલી સવારે છ વાગ્યે ઊપડતા વિમાનમાં મુસાફરી કરે આ ત્રણેયનો માર્ગ સારો અને સાચો પણ લાગે તો એમાં કશું ? હું છે. આગલી રાત્રે ગુજરાત મેલમાં મુંબઈથી નીકળેલો પેલો માણસ વાંધાજનક ન કહેવાય. ત્રણેયની જરૂરિયાતો જુદી છે. ત્રણેયની છે હું અને આજે વહેલી સવારે સાન્તાક્રુઝ એરપોર્ટ પરથી વિમાનમાં સગવડો જુદી છે, પણ જો ત્રણેય એમ કહે કે આ જ એકમાત્ર સાચો છું શું અમદાવાદ આવેલો બીજો માણસ–બંને લગભગ સાથે જ પહોંચ્યા માર્ગ છે, તો આપણે આ ત્રણેયને સ્વસ્થ ચિત્તના માણસો કહી ; શું છે એમ કહી શકાય.
નહિ શકીએ. જે વિમાનમાં આવેલો માણસ એના વિમાનનો ડીપાર્ચર ટાઈમ હવે એક બીજું ઉદાહરણ જોઈએ. મીરાંબાઈ પગે ઘુંઘરું બાંધીને જૈ હું વહેલી સવારે છ વાગ્યાનો હોવાને કારણે નિયત કરેલા રીપૉટિંગ ચિતોડના રાજમાર્ગો ઉપર સાધુસંતો સાથે પદો ગાતા-ગાતાં નૃત્ય ? ૐ ટાઈમે સવારે પાંચ વાગ્યે સાંતાક્રુઝ પહોંચ્યો હોય છે. ધારો કે એ કરતી રહી અને આ નૃત્યના ઠેક-ઠેકે જ એણે સિદ્ધિ મેળવી લીધી $ ૐ બોરીવલી રહેતો હોય, તો સવારે પાંચ વાગ્યે સાન્તાક્રુઝ પહોંચવા એનો કોઈ ઈન્કાર કરી શકે એમ નથી. શંકરાચાર્યે પગે કોઈ ઘૂંઘરું છે
માટે એણે મોડામાં મોડું સલાચાર કે સાડાચાર વાગ્યે તો નીકળવું બાંધ્યા નહોતા. રાજમાર્ગો ઉપર નૃત્ય પણ કર્યાં નહોતાં, છતાં પણ હું જ જોઈએ. હવે આ સમયે તૈયાર થઈને નીકળવા માટે એણે મોડામાં એમણે પણ મીરાંબાઈ કરતાં તદ્દન જુદા માર્ગે સિદ્ધિ મેળવી જ હતી. હું શું મોડું સાડાત્રણ વાગ્યે તો ઊઠવું જ જોઈએ. આમ, ગુજરાત મેલમાં મીરાંબાઈની સિદ્ધિ અને શંકરાચાર્યની સિદ્ધિ બે અલગ અલગ પ્રદેશો ૬ જે ગયેલો મુસાફર આખી રાતની ઊંઘ લીધા પછી અમદાવાદ પહોંચ્યો નથી. બંનેના માર્ગો જુદા હતા પણ ગંતવ્યસ્થાન એક જ હતું. આ ૪ છે છે અને હવાઈ મુસાફરી કરીને પહોંચેલો માણસ જો કે એક જ નિશ્ચિત ગંતવ્ય સ્થાને પોતપોતાના માર્ગે તેઓ પહોંચી ગયાં હતાં.
કલાકમાં પહોંચી ગયો છે, પણ લગભગ આખી રાતના ઉજાગરા આ દુનિયામાં વૈવિધ્યનો કોઈ પાર નથી. આપણા રોજિંદા જીવનકે પછી પહોંચ્યો છે.
વ્યવહારમાં પણ આપણે રોજ પ્રત્યેક ક્ષણે આવા વૈવિધ્ય વચ્ચેથી છે ત્રીજા માણસને પણ મુંબઈથી અમદાવાદ જ જવું છે, પણ એ પસાર થતા હોઈએ છીએ. આ ત્રિપરિમાણી વિશ્વ આપણે આખેઆખું છું હું મોટર-માર્ગે પોતાની ગાડી લઈને અમદાવાદ જાય છે. એને સુરત સળંગ ક્યારેય જોઈ શકતા નથી, સંવેદી શકતા નથી. આપણને બે ક્ર અને વડોદરામાં એક-બે કલાકના ધંધાદારી રોકાણો છે, એટલે જ આંખ ચહેરાના આગળના ભાગમાં ઈશ્વરે આપી છે. આમ હોવાથી 5 Ė એક દિવસમાં બધાં કામો આટોપી શકાય એવી ગણતરીથી સવારે જ્યારે આપણે આગળનું વિશ્વ જોઈએ છીએ ત્યારે પાછળનું વિશ્વ હું છે આઠ વાગ્યે નાસ્તો-પાણી પતાવીને, ડ્રાઈવરને સાથે લઈને પ્રવાસ જોઈ શકતા નથી. જોઈ શકતા નથી માટે એ નથી એમ તો ન જ કહી ૐ શરૂ કરે છે. એકાદ કલાક સુરત અને એકાદ કલાક વડોદરામાં શકાય. કોઈ એમ કહી શકે કે પીઠ પાછળનું વિશ્વ આ ક્ષણે ભલે હૈ 8 રોકાઈને ધંધાદારી કામો આટોપે છે અને રાત પડ્યે અમદાવાદ દેખાતું નથી, પણ આ પૂર્વેની ક્ષણે ચહેરો ઘુમાવીને એને સંવેદું હું પહોંચી જાય છે.
હતું. આ વાત અર્ધસત્ય છે, કારણ કે સતત પરિવર્તનશીલ વિશ્વમાં આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે આ ત્રણેય માણસો અમદાવાદ આપણે જે કંઈ એક ક્ષણ પહેલાં પીઠ પાછળ જોયું હતું એ બધું છે શું તો સમયસર પહોંચ્યા જ છે. એમનું ધ્યેય એમણે પોતપોતાના માર્ગે અત્યારે પણ એમ ને એમ જ છે એમ માનવું એ ભોળપણ છે. હું સું પ્રવાસ કરીને હાંસલ કર્યું જ છે. એવું નથી કે વિમાનમાર્ગે જનારાનું પ્રત્યેક ક્ષણે સઘળું પરિવર્તનશીલ હોય છે. એક ક્ષણ પૂર્વે તમે જે શું અનેકાંતવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને સંયવાદ વિશેષાંક ક્ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ર્ક અનેકાંતવાદ, ચાર્વાદ અને તેયવાદ વિશેષાંક ર્ક અનેકાંતવાદ, ચાર્વાદ અને
અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્વવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૬ અનેકાન્તવાદ, સાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્વવાદ અને વયવાદ વિશેષક + અનેકન્તિવાદ, સ્યાદ્વવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક F અનેકન્તિવાદ, સ્યાદવીદ