________________
પ્રસ્તાવના... કચ્છ સાથે શું ઋણાનુબંધન છે ! કે જયારે કચ્છ વિશે લખું છું ત્યારે આત્મસંતોષની અનુભૂતિ થાય છે. શરૂઆતમાં વિષય પસંદગી વખતે થોડી મુંઝવણ હતી, પરંતુ શ્રી હરેશભાઈ ધોળકિયાનું પ્રોત્સાહકબળ જીવંત હોવાથી મારું મનોબળ દઢ થયું અને “કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ - એક દૃષ્ટિપાત’ વિષયક સંશોધન કાર્ય શરૂ કર્યું, પણ જ્યારે આધાર સાધનો ઉપલબ્ધ ન થાય ત્યારે નિરાશ થઈ જતી. એવા સમયે આશાવાદી બનાવવામાં ડૉ. દર્શનાબેન ધોળકિયાનો મહત્તમ ફાળો રહ્યો છે. અત્રે નોંધનીય છે કે કચ્છયાત્રાએ આવેલ આદરણીય મુનિ શ્રી વિજયશીલચંદ્રસુરિજીએ મને જે માર્ગદર્શન અને પ્રેરણા આપી તેનાથી મારા સંશોધનકાર્યને વેગ મળ્યો.
જૈન સંસ્કૃતિ વિશેના આધારગ્રંથો શોધી મારા સુધી પહોંચાડવામાં આદરણીય ઉપાધ્યાય શ્રી ભુવનચંદ્રજી મહારાજ સાહેબે જે જહેમત ઉઠાવી છે તે ઋણ ચિરસ્મરણીય રહેશે. એટલું જ નહીં પણ મારું લેખનકાર્ય ચોકસાઈપૂર્વક તપાસી ખૂટતી કડીઓની પૂર્તિ કરી મારું સંશોધનકાર્ય પૂર્ણ બનાવ્યું તે બદલ અત્રોથી તેમનું ઋણ સ્વીકારું છું. તેજ રીતે આદરણીય શ્રી ઉમિયાશંકર અજાણીએ ઐતિહાસિક દષ્ટિએ મારું લેખનકાર્ય તપાસી તેની પૂર્તિ માટે જે માહિતી આપી તે બદલ તેમનો અંત પૂર્વક આભાર વ્યક્ત કરું છું.
જૈન સંસ્કૃતિના વિકાસમાં જેઓનો મહત્તમ ફાળો રહ્યો છે તે સંદર્ભે શરૂઆતમાં “જૈનધર્મ વિશે ટૂંકમાં ચિતાર આપી કચ્છના શાસકો, જૈનમુનિઓ અને શ્રેષ્ઠીઓનું યોગદાન આપ્યું છે. સાથે કચ્છમાં જૈનોની રાજકીય, સામાજિક, આર્થિક, ધાર્મિક, સાંસ્કૃતિક અને પ્રજાકલ્યાણની નીતિ વગેરે પાસાંઓમાં રહેલી સમભાવની નીતિનું યથાર્થ દર્શન કરાવવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. આ ઉપરાંત કચ્છનાં ગૌરવરૂપ વ્યક્તિઓની માહિતી આપી કચ્છના ઈતિહાસની સમૃદ્ધિનું મૂલ્યાંકન કર્યું છે. જો કે વેપારાર્થે કચ્છ બહાર વસેલ કચ્છી જૈનોની સિદ્ધિઓ અને વિકાસનો ઈતિહાસ સમાવવો પુસ્તકની મર્યાદામાં શક્ય ન હોવાથી માત્ર કચ્છ પ્રદેશને કેન્દ્રમાં રાખી સિમિત સંશોધનકાર્ય કર્યું છે. છતાં તેમનો વતનપ્રેમ કેટલો ઉત્કૃષ્ટ છે તે કચ્છમાં કરેલાં તેમનાં કાર્યો દ્વારા જણાઈ આવે છે.
આ ઉપરાંત સંશોધન કાર્યમાં જેઓનો સાથ સહકાર મળ્યો છે તેમાં તપગચ્છીય દહેરાસર - છઠ્ઠીબારી, ક.વિ.ઓ.- શ્રી ડુંગરશી ટોકરશી વોરા (વિવિધલક્ષી સંકુલ), શ્રી ભવાનજીભાઈ (સાધનાશ્રમ લાયબ્રેરી, બિદડા),
