Book Title: Dashkanthvadham
Author(s): Durgaprasad Dvivedi
Publisher: Rajasthan Prachyavidya Pratishthan Jodhpur
View full book text
________________
दशकएठवधम् पाणिनिराचार्यस्तु-'समा समा विजायते' (पा०५-२-१२ ) इति सूत्रयन्नेक वचनान्ततामस्य प्रतिपेदे । प्रतिष्ठा स्थितिम् । आश्रय चेत्यर्थ । अत्य तसयोगे द्वितीया। 'प्रतिष्ठास्थितिमाहात्म्ये' इति वैजयन्ती । मा अगम मा प्राप्नुहि ।
आशसाया भूतवच्चेति लुडतिदेश । न कदाचित् त्व निरुद्व गमेकत्रावास प्रास्यसीति तात्पर्यम् । अगम इत्यत्र छान्दसोऽडागम । काशिकाकारस्तु नाय माङ किन्तु मा शब्द एवेत्यडागम समर्थितवान् । दुर्घटवृत्तिका रेण पुन 'त्वम गम' इत्यत्र तुशब्द पुनरर्थे । मा शब्दस्य लक्ष्मीवाचिनो नया बहुब्रीहौ 'गोस्त्रियोरुपसर्जनस्य' (पा० १।२।४८) इति ह्रस्वे हे अम । अलक्ष्मीकेति निषादविशेषण मत्वा अडागमप्रसक्तिर्वार्यत इति विशेष । रामायणमञ्जर्यामा चार्यक्षेमेन्द्ररेण तु त्वमगमेत्यत्र 'त्वमालब्धा' इति पाठान्तरमुपकल्पयता सेय मनुपपत्ति समाहितेति सर्व यथायथमनुसधेयम् । यत् यस्मात् । त्व क्रौञ्चमिथु नात्-क्रुञ्च एन क्रौञ्च । स्वार्थे अण । तयोमिथुन दाम्पत्यरूप द्वन्द्वम्, तस्मात् । ल्यब्लोपे पञ्चमी । तमासाद्य त्यर्थ । एक पु रूपावयव काममोहित-कामेन रति क्रोडया मोहित रसावेशनिर्भरम् । अवधी हिंसितवानिति शापाभिप्रायकोऽर्थ ।
ब्रह्मण प्रसादाधिगत प्रथमोऽयमादिकवेर्वाड निष्यन्दो न केवल शापपर एन भवितुमर्हति यावन्मङ्गलार्थकोऽपीति मन्वाना पूर्वाचार्या भगवन्महिमा शसकत्वमायस्य वर्णयन्ति । तद्यथा--
निषीदत्यस्मिन्निति निषादो निवास , मा लक्ष्मी , तस्या निषादो मानिषाद श्रीनिवास , तत्सबुद्धि । त्व शाश्वती समा सर्पकाल, प्रतिष्ठा माहात्म्यम् अगम लभस्व । लकारव्यत्यय । यत् यस्मात् क्रौञ्चमिथुनाद् रावणमन्दोदरी रूपाद् राक्षसमिथुनात् । कामेन मोहित सीतापहर्तारम् । एक रावणम् अवधी । रावण हत्वा त्रैलोक्यसरक्षणपरस्त्व चिराय विजयस्वेति परमार्थ । वाक्यार्थहेतुक काव्यलिङ्गमलङ्कार । अत्र च सप्तकाण्डोपनिबद्ध रामायणीय कथाशरीरमपि भगयन्तरेणोपन्यस्त स्वयमुत्प्रेक्षितु सुशकमिति नेहायस्तम् । वाच्यलक्ष्यव्यङ्गय विधया श्लेषमर्यादया च तत्र तत्र सभवन्तोऽप्यर्था प्रतिपद व्याख्यातुमशक्या प्रेक्षावद्भि स्वयमुन्नेया इत्यल व्याख्याननिर्बन्धेन ॥
शकुनिशोकावेशेन मया किमिद श्रवणपेय व्याहारीति सविस्मय भरद्वाज ब्रुमाणो यथाविधि निहिताभिषेकस्तेनैवापूरितकलशीकेन पृष्ठतोऽनुगम्यमानः स्वाश्रम प्रतिपेदे ॥१३॥
Page Navigation
1 ... 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166