________________
ચેથું ઃ
આદર્શ દેવ ચિતાર ખડે થાય છે અને આ જગતમાં જન્મીને તે પિતાની સાથે શું લઈ જાય છે, તેને વિચાર તેને આવવા લાગે છે. તેમાં જેઓનું જમાપાસું દાન, દયા, પરોપકાર અને પુણ્ય કાવડે જોરાવર હોય છે, તેમાં અફસોસ કે અરકારે થતું નથી પણ કઠે એક જાતની ટાઢક જણાય છે; જ્યારે અન્યાય, અનીતિ અને અધર્મનું આચરણ કરવાવડે જેણે ઉધાર બાજુને જ વધારી હોય છે, તેના હૃદયમાં અફસેસ અને અરેકારની આંધી જામે છે. “અરેરે ! લક્ષ્મી અને લલનાની લાલચમાં અમે ભૂલ્યા ભમ્યા, સત્તા અને સાહેબીના શોખે અમને પાગલ બનાવ્યા, અભિમાન અને અક્કડાઈએ અમારો પિ છે ન છે. પરિણામે અમે ખાલી હાથે જઈ રહ્યા છીએ. અમને અમૂલ્ય માનવદેહ મળે, પણ તેને ઉપયોગ ભોગ-વિલાસમાં કર્યો. અપૂર્વ બુદ્ધિ-શક્તિ મળી પણ તેને ઉપગ કુડ-કપટ, દગા-ફટકા અને વિશ્વાસઘાત કરવામાં કર્યો. એ વખતે અમને જરા પણ વિચાર ન આવ્યો કે અમે શું કરી રહ્યા છીએ અને કયાં જઈ રહ્યા છીએ? હવે શું થાય? જે એ વખતે અમે અમારી બુદ્ધિને સેમે ભાગ પણ જીવનની વિચારણું કરવામાં વાપર્યો હોત, તે કંઈ પણ ભાથું સાથે બાંધી શકત.” જો કે આ પ્રકારના અફસ અને અરેકાર રાંધ્યા પછીના ડહાપણુ જેવા હોય છે, તે પણ તેમાં નિંદા અને પશ્ચાત્તાપને અંશ હોવાથી પાપને ભાર અમુક પ્રમાણમાં હલકે થાય છે અને તેમને કાંઈક આશાયેશ મળે છે, પરંતુ કેટલાક મનુષ્ય દુષ્ટતામાં એટલે ઊંડાં દટાઈ ગયા હોય છે કે તેમને આખર વેળાએ પણ સન્મતિ સૂઝતી નથી કે પોતાના કુકર્મોને પશ્ચા
