________________
ચેાથું":
× ૪૩ :
આદર્શ દેવ
તેના ખુલાસા એ છે કે-આ જગતની સર્વ ક્રિયાઓનુ પ્રવર્ત્તન અને સ’ચાલન ઇશ્વર કે તેની પર્યાયવાચી કેાઈ એક વ્યક્તિવડે થતું નથી, પણ સ્વયં થાય છે. જેમકે દિવાસળી ચાંપતાં રૂ સળગે છે, પાણી છાંટવાથી અગ્નિ ઓલવાઇ જાય છે, અનાજ ખાવાથી રસ, રક્ત વગેરે ધાતુ અને છે. તેમાં એક વસ્તુના તે તે પ્રકારના સ્વભાવ છે, માટે કારા મળી આવતાં તે તે પ્રકારે કામ થાય છે. જો દીવાસળીના સ્વભાવ સળગાવવાના ન હાય અને રૂના સ્વભાવ સળગવાના ન હોય તે ३ સળગવાની ક્રિયા બની શકે નહિ. જો પાણીને સ્વભાવ અગ્નિને શમન કરવાના અને અગ્નિના સ્વભાવ પાણીથી શમવાના ન હોય તે અગ્નિ એલવાઇ જવાની ક્રિયા બની શકે નહિ. તે જ રીતે અનાજમાં રસરૂપે પરિણમવાની શક્તિ છે, તેથી જ રસરૂપે પરિણમે છે, અન્યથા અનાજમાંથી રસ બનવાની ક્રિયા સિદ્ધ થાય નહિ. આ ક્રિયાઓમાં ઇશ્વરને વચ્ચે લાવવાની જરૂર નથી, કારણ કે તેમ કરવાથી કાઇ ઉપયોગી અર્થ સરતા નથી. દીવાસળીમાં ઈશ્વરે અગ્નિ પ્રગટા અને તે અગ્નિને ઈશ્વરે રૂમાં મૂકા અને તે રૂને ઇશ્વરે સળગાવ્યું એમ કહેવું વ્યાજબી કે વ્યવહારુ નથી. તેમ છતાં દલીલની ખાતર માની લઈએ કે દીવાસળીમાં ઈશ્વરે અગ્નિ પ્રગટાવ્યે અને તે અગ્નિને ઇશ્વરે રૂમાં મૂકયા અને તે રૂને ઇશ્વરે સળગાવ્યું તે અન્યત્ર તેથી વિરુદ્ધ ક્રિયા થઈ રહી હોય તેવું કેમ ? ઇશ્વર એક સ્થળે ઘાસની હાળી કરે અને બીજા સ્થળે પાછુ ઘાસ ઉગાડે તેના અર્થ શું? ઈશ્વર એક સ્થળે અનાજ પકવે અને ખીજા સ્થળે દુકાળ પાડે તેનું પ્રયાજન શું? ઈશ્વર
