________________
: ૪૧ :
આદશ દેલ અને ગમે તેટલાં બૂરાં કામ કરતાં હોય, તે બૂરાં કામોની જવાબદારી તેમની નહી પણ ઇશ્વરની જ કરે, કારણ કે જે કાંઈ થાય છે, તે બધું ઈશ્વરની આજ્ઞા કે મરજીથી જ થાય છે.
અહીં વિચારવાનું એટલું જ છે કે જે ઈશ્વર માનવામાં આવે છે તેમ ખરેખર મહાન, ન્યાયી, દયાળુ અને ભલે હોય તે તે આવાં તુચ્છ, અન્યાયી, નિર્દય અને બૂરાં કામે કેમ કરે? જેમ હસવું અને લોટ ફાક એ બે કાર્યો સાથે બની શકતા નથી, જેમ ઉત્તર અને દક્ષિણ એ બંને દિશામાં એક સાથે પ્રવાસ થઈ શકતો નથી અને જેમ દિવસ તથા રાત્રિ એક જ સ્થળે એકી વખતે સંભવી શકતા નથી, તેમ મહાન થવું અને તુચ્છ કામ કરવાં, ન્યાયી થવું અને અન્યાય કર, દયાળુ થવું ને હિંસા કરવી તથા ભલા થવું અને બૂરાઈના કામો કરવાં એ બે એકી સાથે બની શકતું નથી. તેથી જેઓ ઈશ્વરને સર્વ ક્રિયાઓનું પ્રવર્તન અને સંચાલન કરનાર માને છે, તેમણે તેને મહાન, ન્યાયી, દયાળુ અને ભલે માનતાં અટકવું જોઈએ અથવા તેને મહાન, ન્યાયી, દયાળુ અને ભલો માનીને સર્વ યિાઓનું પ્રવર્તન તથા સંચાલન કરનાર માનતાં અટકવું જોઈએ. આ બે વિકલપમાંથી કયો વિકલ્પ પસંદ કરવા
ગ્ય છે તે કઈ પણ સુજ્ઞ જન સહેલાઈથી સમજી શકે તેમ છે; કારણ કે ઈશ્વરને મહાન, ન્યાયી, દયાળુ અને ભલો ન માનવામાં તેનું મહત્વ કઈ પણ રીતે જળવાતું નથી, જ્યારે બીજા વિકલ્પ અનુસાર તેની ઈશ્વરતા ટકી રહે છે. તાત્પર્ય કેદેવ અથવા ઇશ્વર આ જગતની સર્વ પ્રવૃત્તિઓનો સંચાલક હેઈ શકે નહિં.
