________________
ધમ બધ-ગ્રંથમાળા
: 86 :
- પુષ્પ
એક સ્થળે નદીઓમાં પૂર લાવે ને ખીજા સ્થળે રેતી ઉડાડે તેમાં સિદ્ધાંત શુ ?
આના પ્રત્યુત્તરમાં કદાચ એમ કહેવામાં આવે કે ઇશ્વરને જ્યાં જેવી જરૂર જણાય છે, ત્યાં તે તેવી રીતે કામ કરે છે.’ તે એ ખુલાસા ખીજા સંખ્યાબધ નવા પ્રશ્નોને જન્મ આપે છે. ઈશ્વરને કયાં કેવી જરૂર જણાય છે ? તે કોઇ કારણુ પરત્વે જણાય છે કે કારણ વિના ? જો કારણ પરત્વે જણાતી હાય તા તે પણ કારણને તાબેદાર છે, પણુ સ્વતંત્ર નથી અને જો કારણ વિના જ તે ગમે તેમ કરતા હોય તેા વિવેકહીન, અન્યાયી, અસ્વસ્થ અને તરંગી જ ગણાય. આમ ઉભય રીતે વિચાર કરતાં જગતમાં બની રહેલી ક્રિયાઓની વચ્ચે ઇશ્વરને લાવતાં તેનું ઇશ્વરપણું દૂષિત થાય છે, તેથી જગતની સ ક્રિયાઓ સ્વયં ચાલી રહી છે, એમ માનવું જ વધારે સંગત છે. ૧૭. જગત અનાદિ-અનંત છે.
અહીં એવા પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થવાની સંભાવના છે કે જો જગતની બધી ક્રિયાએ સ્વય સ’ચાલિત હાય તે તે કયારે સંચાલિત થઇ અને કયાં સુધી ચાલશે ? એના જવાબ એ છે કે—આ જગત્ પૂર્વકાળે હતુ, તેના પૂર્વકાળે પણ હતું અને તેના પૂર્વકાળે પણ હતું. એ રીતે અનાદિકાલથી હતું. એટલે તેની કાઇ પણ ક્રિયા નવેસરથી સંચાલિત થઈ નથી. તાત્પર્યં કે તે અનાદિ છે. તે જ રીતે આ જગત હુવે પછી ચાલશે, તેની પછી પણ ચાલશે અને તેની પછી પણ ચાલશે તેથી તે અનંતકાળ સુધી ચાલશે. જો સમગ્ર જગત્ા વિચાર કરીએ
