________________
ઇમબોધ-થથમાળા : ૭૨ :
પુષ્પ હોય તો તેનું સ્મરણ, વંદન, સ્તવન, પૂજન, ધ્યાન કે આરાધન કરવાથી કોઈ લાભ નથી. - નિર્ગથે મહર્ષિઓએ આદર્શ દેવનું સ્વરૂપ નીચે પ્રમાણે રજૂ કર્યું છે, જે સુજ્ઞજનેએ બરાબર વિચારવા યોગ્ય છે.
"सर्वज्ञो जितरागादिदोषस्त्रैलोक्यपूजितः।
ચરિતાર્થવાળી ૨ વોટ્ટન પામે છે” - “સર્વજ્ઞ રાગાદિ દેને જિતનાર, શૈલેયપૂજિત
અને સત્ય તત્ત્વના પ્રકાશક: એવા અરિહંત દેવ તે જ પરમેશ્વર છે.”
(૧) સર્વજ્ઞ એટલે સર્વ જાણનાર. સર્વ શબ્દથી અહીં દ્રવ્ય અને પર્યાયરૂપ સમસ્ત લેકાલેકની સર્વ કાલ વિષયક સ્થિતિ સમજવાની છે. વધારે સ્પષ્ટ કહીએ તે સર્વ વસ્તુઓના સમૂહનું એક નામ વિશ્વ, બ્રહ્માંડ, જગત, દુનિયા કે લેક છે અને તે (૧) જીવ કે ચૈતન્ય, (૨) પુદ્ગલ કે જડ અણુપરમાણુઓ, (૩) ધર્મ કે ગતિવાહક દ્રવ્ય (૪) અધર્મ કે રિથતિવાહક દ્રવ્ય (૫) આકાશ કે ક્ષેત્ર અને (૬) કાલ કે સમય-એ છ દ્રવ્યથી વ્યવસ્થિત થયેલું છે. આ દ્રવ્યમાં કોઈ પણ જાતને વધારે કે ઘટાડો થતું નથી એટલે કે તે સનાતન છે, પરંતુ તેના સ્વરૂપમાં પરિવર્તન થયા કરે છે, જેને પરિણામ કે પર્યાય કહેવામાં આવે છે. જેમકે સેનાની કંઠીમાં સેનું એ દ્રવ્ય છે અને તેને કંઠીરૂપ પરિણામવિશેષ તે પર્યાય છે. આ કંઠી ભાંગીને કુંડલ કરવામાં આવે તે તેમાં દ્રવ્ય એટલે સોનું કાયમ રહે છે અને તેને પરિણામ કે પર્યાય
