Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रीमद् बुद्धिसागरजी ग्रन्थमाळा-ग्रन्थाक३५
पम् द्रव्य विचार.
रचयिता. * जैनाचार्य श्रीमद् बुद्धिसागरजी
सूरीश्वर.
प्रगटकर्ता. पादरानिवासी वकील मोहनलाल हीम-..
चंदनी स्हायथी. .. * श्रीअध्यात्म ज्ञान प्रसारक मंडळ..
(चंपागली-मुंबइ.) - हा. लल्लुभाइ करमचंद दलाल. द्वितीयावृत्ति.
नकल. ५०० वाराद. २४४२ विक्रम सं. १९७२ सने १९१६
किंमत. ०-४-०
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભાવનગર શ્રી આનંદ પ્રિન્ટીંગ પ્રેસમાં શા. ગુલાબચ લલ્લુભાઈએ છાપ્યું.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
निवेदन.
जिनेश्वर कथित शास्त्रोनो पार पामर जीवो पामी शके तेम नथी तेमां पण (१) गणितानुयोग (२) चरणकरणानुयोग (३) कथानुं योग अने (४) द्रव्यानुं योग ए चारे विभागमा द्रव्यानुयोगनो सर्वथा प्रकारे पार तो कोइक ज्ञानी विरला पामी शके छे. आ विषयमा उंडा उतरवु अने आत्माने आत्मस्वरुपे अवलोकी, कैवल्य ज्ञान प्रगटावq ए घणुंज विकट कार्य छे. तेमां पण वर्तमान समये तथा पकारना ज्ञाननी रुचि थवी एतो महा पुण्यवंतनुं लक्षण जाणवू.
द्रव्यानुयोगना अनेक ग्रन्थो छे ते सर्व
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
व्यवसायी मनुष्यो वाचन, मनन करी शकता नथी. तेओने आ लघु ग्रन्थ वडे 'षड्द्रव्य' नो अभ्यास थाय ते माटे सास्त्रविशारद गुरुवर्य श्रीमद् बुद्धिसागरजीसूरीश्वरे सं. १९५८ नी सालमां पादरा गामे आ ग्रन्थ रच्यो हतो अने तेने वकील मोहनलाल हेमचंदे पोते प्रगट को हतो. आ ग्रन्थनी प्रथम आवृत्ति खलास थवाथी अने अभ्यासीओने ते उपयोगी होवाथी फरीथी वकील मोहनलाल हेमचंदनी द्रव्य साहाय्यथी मंडळने ग्रन्थमाळाना ३५ मा ग्रन्थ तरीके प्रगट करवानो शुभ प्रसंग मल्यो छे.
प्रथम आवृति करतां केटलेक स्थळे श्रीमदे स्वहस्ते सुधारो वधारो कर्यो छे अने तेमां पण खास करी समकितनुं स्वरुप विशेष प्रकारे आलेख्युं छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आ लघु ग्रन्थ उपयोगी प्रसंगे पासे रही शके ते माटे आवी नानी साइझ राखी छे, अने २४० पृष्ट थवा उपरांत, कागलो वगैरेनी मोघवारी छता-मात्र ०-४-० नी किम्मत राखी छे. ____ आ ग्रन्थमां द्रव्यना पद् भेद, तेना गुणो, तेना पर्याय, तेनु स्वरुप, तेना क्षेत्र क्षेत्री, परमाणुओना भेद, वर्गणा, आत्मा, नित्यपणुं, अनित्यपणुं, उत्पाद, व्यय, अने ध्रुव शी वस्तु छे, ज्ञानना प्रकार-भेद-व्यवहारज्ञान अने निअवज्ञान, कर्मना प्रकार, तेनो कता, कारण, द्रव्यना पक्ष, सप्तनय, प्रमाण, सप्तभंगीतुं स्वरुप ध्यानना प्रकार, बार भावना, अने समकितनुं स्वरूप वगेरे बाबतो उपर विवेचन घणीज उत्तम अने सरळ रीते कयु छ, तेनो द्रव्यानुयोगना अभ्यासीओ पोते उपयोग करशे अने
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
बीजाओने ते मार्गे प्रेरशे, एवी आशा पूर्वक आ ग्रन्थना प्रगटार्थे द्रव्यनी सहाय करनार वकील मोहनलाल हेमचंदने धन्यवाद आपी विरमीए छीए.
मुंबाई. ) चंपागली, जेष्ट वदि ११)
अध्यात्म ज्ञानप्रसारक
मंडळ.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री अध्यात्मज्ञानप्रसारक मंडळ.
( સ્થાપન-જ્ઞાનપંચમી-વીર સંવત્ ૨૪૩૫ )
જો તમારે તત્વજ્ઞાનના ઉત્તમ સિદ્ધાંતા, સરલ અને પ્રીય શૈલીમાં સમજવા હાય અને પેાતાનું હૃદય નિર્મળ મનાવવું હોય, તે મંડળ તરફથી પ્રગટ થયેલ:
શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી ગ્રન્થમાળા અવશ્ય વાંચા.
મજકુર ગ્રન્થમાળામાં નીચલા ગ્રન્થા પ્રગટ થયેલ છે, જે વાંચી, મનન કરી, તમારા આત્માને ઉચ્ચ શ્રેણીએ ચઢાવા. ઉત્તમ ગ્રન્થા એજ અપૂર્વ સત્સંગ છે. ખચીત આ ગ્રન્થાના મનનથી ઘણું જાણવા અને મેળવવા પામÙગુરૂશ્રીની લેખનશૈલી માધ્યસ્થષ્ટિ હાવાથી, દરેક ધર્મોવ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લંબીએ તેને પ્રેમપૂર્વક વાંચે છે. દરેક ગ્રન્થોમાં અધ્યાત્મજ્ઞાન અને તત્ત્વજ્ઞાન સંબંધી વિવેચન છે.
વૈરાગ્ય, ઉપદેશક, અને બેધક, પદ-ભજનતે તે વિષયમાં લિન્નતા કરી નાખે છે. દરેક પદોને સારા વિચારણીય છે. અનેકાન્ત દૃષ્ટિથી, હદયની વિશાળતાપૂર્વક અને પ્રિય તથા પચ્ચવાણીથી હરેક જણને ઉત્તમ બનાવી શકાય છે અને તે મુજબ આ ગ્રન્થ છે.
માત્ર વાંચકેના હિતાર્થે ઉદાર ગ્રહસ્થાની સહાયવડે, કેઈપણ ગ્રન્થપ્રકાશક મંડળ કરતાં ઓછામાં ઓછી કીમત રાખવાની પહેલ આ મંડળેજ કરી છે ઓછી કીંમત છતાં છપાઈ– કાગળ–અંધાઈ વગેરે કામ સુંદર થાય છે, તદ્દ ઉપરાંત વધુ પ્રચારાર્થે–પ્રભાવના વિદ્યાથીઓને ઈનામ, અને ભેટ આપનાર માટે વધુ નકલે મંગાવનારને (શીલીકમાં હોય તો) બની શકતી ઓછી કીંમતે આપવામાં આવે છે.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેઓને પ્રગટ થઈ ચુકેલા અને થવાના ગ્રન્થ પૈકી, કોઈપણ ગ્રન્થ પિતાના મુરબ્બી કે સ્નેહી અને ઉપકારીઓના સ્મરણાર્થે, પ્રગટ કરવાને ઈરછા હોય તેમને તે મુજબ મંડળ સગવડ કરી આપે છે.
પત્ર વ્યવહાર-મુંબઈ–ચંપાગલી, વ્યવસ્થાપક-શ્રી અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રસારક મંડળી જોગ કરે.
શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી ગ્રન્થમાળામાં
પ્રગટ થયેલા ગ્રન્થ. ગ્રંથાક,
પૃષ્ઠ. રૂ. આ. પા. ૧ જ ભજન સંગ્રહ ભા ૧ લે. ૨૦૦ ૦–૮–૦ ૧ અધ્યાત્મ વ્યાખ્યાનમાળા. ૨૦૬ ૦–૮–૦ ૨ ભજનસંગ્રહ ભાગ ૨ જે. ૩૩૬ ૦–૮–૦ ૩ ભજનસંગ્રહ ભા૫ ૩ જે. ૨૧૫ ૦–૮–૦
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૩૪૦ ૦-૮૦
૪ સમાધિ શતકમ્, ૫ અનુભવ પચ્ચિથી....
૨૪૮ ૦-૮૦
૬ આત્મપ્રદીપ.......
૩૧૫ ૦-૮-૦
૭ ભજસંગ્રહ ભાગ ૪ થા.... ૩૦૪ ૦-૮-૦
૮ પરમાત્મદર્શન... ૯ પરમાત્મજ્યંતિ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬ ગુરૂધ.... ૧૭ તત્ત્વજ્ઞાનદિપીકા ૧૮ ગડુંલીસંગ્રહ.....
1400
www.kobatirth.org
....
...
**** ....
....
.... ....
૨૩૦ ૦૪-૦
.... .... ....
૧૦ તબિંદુ.. ૧૧ ગુણાનુરાગ (આવૃત્તિ બીજી) ૨૪ ૦૦૧-૦
૧૨-૧૩ ભજનસંગ્રહ ભાગ ૫
મા તથા જ્ઞાનદિપીકા
૧૪ તીર્થં યાત્રાનું વિમાન ( આવૃત્તિ ખીજી )... ૧૫ અધ્યાત્મ ભજનસંગ્રહ
6000
.... ****
1600
....
.... ....
....
....
---
68.
૪૩૨ ૦-૧૨-૦
૫૦૦ ૦-૧૨-૦
....
૧૯૦૦-૬-૦
૬૪ ૦-૧-૦
૧૯૦ ૦-૬-૦
૧૭૨ ૦-૪-૦
૧૨૪ ૦-૬-૭
૧૧૨ ૦૩-૦
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯ શ્રાવક ધર્મસ્વરૂપ ભાગ ૧
લો (આવૃત્તિ ત્રીજી) .... ૪૦ ૦–૧–૦ ૨૦ શ્રાવક ધર્મસ્વરૂપ ભાગ ૨
જે (આવૃત્તિ ત્રીજી). .... ૪૦ ૦–૧–૦ ૨૧ ભજન પદસંગ્રહ ભાગ ૬ ઠ્ઠો. ૨૦૮ ૦-૧૨-૦ ૨૨ વચનામૃત... ....... ... ... ૩૮૮ ૦-૧૪૦ ૨૩ યોગદીપક. ... .... .... ૨૬૮ ૦-૧૪-૦ ૨૪ જેના ઐતિહાસિક રાસમાળા ૪૦૮ ૧-૦-૦ ૨૫ આનન્દઘન પદસંગ્રહ ભા
વાર્થસહિત ... ... ... ૮૦૮ ૨–૦-૦ ૨૬ અધ્યાત્મ શાન્તિ (આ
વૃત્તિ બીજી)....... ... ... ૧૩ર ૦-૩-૦ ૨૭ કાવ્યસંગ્રહ ભાગ ૭ મે. ૧૫૬ ૦–૮–૦ ૨૮ જૈનધર્મની પ્રાચીન અને
અર્વાચીન સ્થિતિ....... ..... ૯૬ ૦-૨૦ ર૯ કુમારપાલ ચરિત્ર (હિંદી). ૨૮૭ ૦–૬-૦
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
www.kobatirth.org
૬
૩૦, ૩૧, ૩૨. ૩૩. ૩૪. સુખસાગર ગુરૂગીતા તથા પટ્ટાવલીસહ ગુરૂચરિત્ર વિભાગેા. ૩૦૦ ૦-૪-૦ ૩૫ ષદ્ધવ્ય વિચાર(દ્વિતીયાવૃત્તિ)૨૪૮ ૦૪-૦
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છો નીચલા સ્થળેથી
વેચાણ મળશે. ૧. અમદાવાદ-જૈન બેગ
ટે.નાગરીશ રાહ. ર. મુંબઈ–મેસર્સ મેઘજી હીરજીની કુ.
છે. પાયધુણી ૩. શ્રી અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રસારક મંડળ
ઠે. ચંપાગલી. ૪. પુના-શા. વીરચંદ કૃણાજી
ઠે, વૈતાલપુંઠ,
= કાકા
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
॥ ॐ नमः ॥
षड्द्रव्य विचार.
www.kobatirth.org
***
मङ्गलम्
नमो अरिहंताणं. नमो सिद्धाणं. नमो आरियाणं. नमो उवज्झयाणं. नमो लोए सव्व साहूणं. एसोपंचनमुकारो। सव्व पावप्पणासणो. मंगलाणंच सव्वेसिं. पढमं हवइ मंगलम् दुहा. ब्राह्मी भगवती भारती, प्रणमी तेना पाय जिनवाणीना चार भेद, अनुयोगे करी थाय |१|
1
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२)
गणित चरण करण कथा, द्रव्य ए चार उदार; द्रव्य ए चारमा सारछे, धरतां भवजल पार २ अति गहन द्रव्यानुयोग, उदधि सम कहे जिन तेनो लेश हुं वर्णवं, अति उत्कंठित दीन ३ भाग्य दशा जो आकरी, सद्गुरु करुणा होय निर्मळ बुद्धयादिकथी, समजे विरलो कोय ४ योग्य जीवने एहनो, लागे मनमां राग; सम्मतिग्रंथे भाखीयुं, ते साधु महा भाग ५ उदासीनता संपजे, धरतां एहनुं ध्यान निर्मल थावे आतमा, पामे केवलज्ञान ६ द्रव्यतणा षड् भेद छे, धर्माधर्म विचार
आकाश पुद्गल कालने, आतम ए मनोहार ७ पंच धुर ते हेय छे, आतम उपादेय गुण पर्याय छे तेहना, भविजन ने हेय ज्ञेय ८
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(३)
पूर्व प्रणीत ग्रंथोदधि, सम्मत्यादिक सार तेहनो लेश लही करी, वचनवदुं धरीप्यार ९ पंडितजन सुदृष्टिथी, देखे जो आ ग्रंथ सार विचारी धारीने, पामे शिवपुर पंथ १० दुर्जन देखी दोषने, मनमां माने हर्ष ... पंडित जन करे पारखं, माने ते उत्कर्ष ११ _आ चतुर्गति रुप संसारमा आत्मा अनादि कालथी परिभ्रमण करे छे, अने कर्मना योगे जन्म जरा मरणादिरुप दुःख भोगवे छे. कर्मना संयोगथी एकेंद्री बेरेंद्री तेरेंद्री चौरेंद्री अने पंचेंद्रीपणुं पामे छे. दश दृष्टांते दु. लभ मनुष्य जन्म पामीने पण श्रावककुल, सद्गुरु समागम, जिनवाणीनुं श्रवण तेनी सदहणा अने ते प्रमाणे वर्तवं ए आदि उत्तरोत्तर दुर्लभ छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ज्यां सुधी आत्मानुं शुद्ध स्वरुप ओ. ळखातुं नथी त्यांसुधीशुद्ध सद्दहणा थती नथी.
श्री जिनेश्वर कथीत वाणी सांभळवाथी आत्मानुं स्वरुप यथातथ्य समजायछे, माटे ज्ञाननो घणो खप करवो. ज्ञान विना जीव अजीव आदि पदार्थनुं सम्यक् ज्ञान थतुं नथी. आत्मा नित्य केवी रीते छे अनित्य केवी रीते छे उत्पाद व्यय अने ध्रुव शी वस्तु छे तेनुं ज्यां सुधी ज्ञान थतुं नथी, त्यां सुधी जीव सम्यक् वस्तु जाणी शकतो नथी, अने हेय ज्ञेय अने उपादेय पण जाणी शकतो नथी. सम्यक् वस्तुना ज्ञान थकी सम्यकत्त्व प्राप्त थाय छे. माटे ज्ञाननी आवश्यकता छे.
ज्ञानना पण बे भेद छ ? व्यवहारज्ञान २ निश्चयज्ञान.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(५) व्यवहारज्ञान-एटले अलंकार, व्याकरण, अन्य मतियोना ग्रंथ तथा गणितानुयोग, कथानुयोग, चरणकरणानुयोगनुं जाणपणुं, ए सर्व व्यवहार ज्ञान छे. तथा उपयोग विना सूत्र सिद्धांतना अर्थ करवा ए पण व्यवहार ज्ञान छे. हठ समाधि ते पण व्यवहार ज्ञानछे. एमांथी मुक्ति मळती नथी, पण आत्माना स्वरुपर्नु सम्यक् जाणवू, षड् द्रव्यना गुण पयोयनुजाणवू,उत्पाद व्यय अने ध्रुवनुंजाणवू, ते थकी निश्चय ज्ञान पूर्वक मुक्ति थाय छे. पांच द्रव्य त्याग करवा योग्य छे, एमां आत्मानी वस्तु कंइ नथी, ए पांचमां पण पुद्गल द्रव्यना संयोग संबंधे आ आत्मा परवस्तु पोतानी मानी बेठो छ, पण वस्तुतः ते पोतानी नथी. ज्ञान वस्तु आत्मानी छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ६ )
अनंतज्ञान, अनंत दर्शन, अनन्त चारित्र अने अनंत वीर्यनो भोक्ता आत्मा अरुपी असंख्य प्रदेशमयी छे. तेनुं जे ज्ञान तेने निश्चय ज्ञान कहे छे.
आत्मा वस्तु अनादि अनंत छे, तेने अनादिथी कर्मनो संयोग थयो छे, तेथी दुःखी थाय छे. भवी साथे कर्मनो संबंध अनादि सांत भांगे छे. अभवी साथे कर्मनो संबंध अनादि अनंतमे भांगे छे.
कर्मना आठ प्रकार छे - ज्ञानावरणीय, दर्शनावरणीय, वेदनीय, मोहनीय, आयुष्य, नाम, गोत्र, अने अंतराय एम आठ कर्म छे, तेनी उतर प्रकृति १५८ छे. ते कर्मरूप जड वस्तुनो प्रपंच विचित्र छे. जेम ब्राह्मीरूप जड औ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(७) षधिना भक्षण थकी बुद्धिनुं स्फुरायमान पणुं थाय छे, तेम कर्म वस्तु जे जडरुपे छे, तेना संबंध थकी आत्मा विचित्र आकारे देखाय छे, अने जुदा जुदा प्रकारनां शरीरने धारण करे छे, तेम पांचइंद्री, मन, वचन अने कायरुप पुद्गल वस्तुने धारण करे छे, ए सर्व कर्मना प्रपंच छे, ए कर्म पुद्गलास्तिकाय छे. जड छे. सक्रिय छे, तेमां आत्मापणुं नथी, एम ज्यारे ज्ञान थाय छे सारे तेनाथी मोह उतरे छे. षड् द्रव्यनुं ज्ञान थवाथी समकितनी प्राप्ति थाय छे. ते षड् द्रव्य देखाडे छे. ___(१) धर्मास्तिकाय (२) अधर्मास्तिकाय (३) आकाशास्तिकाय (४) पुद्गला
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८)
स्तिकाय (५) काळ (६) जीवास्तिकाय-ए छ द्रव्य शाश्वतां छे.
ए छ द्रव्यना अनुक्रमे गुण कहे छे.
१ धमोस्तिकायना गुण ४ (१) अरुपी (२) अचेतन (३) अक्रिय (४) गतिसहाय
२ अधर्मास्तिकायना गुण ४ (१) अरुपी २ अचेतन (३) अक्रिय (४) स्थितिसहाय
३ आकाशास्तिकायना गुण ४ (१) अ रुपी (२) अचेतन (३) अक्रिय (४) अवगाहनादान
४ पुद्गलास्तिकायना गुण४ (१) रुपी (२) अचेतन (३) सक्रिय (४) मिलण विखरण पूरणगलन
५ कालद्रव्यना गुण ४ (१) अरुपी
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२) अचेतन (३) अक्रिय (४) नवापुराण वर्तना लक्षण
६ जीवद्रव्यना गुण ४ (१) अनंतज्ञान (२) अनंतदर्शन (३) अनंतचारित्र (४) अनंतवीर्य ए छ द्रव्यना गुण कह्या ते नित्य ध्रुव रुपे छे, छ द्रव्यना अनुक्रमे चार चार पर्याय कहेछ. १ धर्मास्तिकायना (१) खंध (२) देश
(३) प्रदेश (४) अगुरु लघु २ अधर्मास्तिकायना (१) खंध (२) देश
(३) प्रदेश (४) अगुरु लघु ३ आकाशास्तिकायना (1) खंध (२) देश
(३) प्रदेश (४) अगुरु लघु ४ पुद्गल द्रव्यना (१) वर्ण (२) गंध
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
३ रस
५ कालद्रव्यना
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१०)
www.kobatirth.org
(४) स्पर्श (अगुरुलघु सहित)
(१) अतीत (२) अनागत (३) वर्तमान (४) अगुरु लघु
६ जीवद्रव्यना ( १ ) अव्याबाध (२) अनवगाह (३) अमूर्तिक (४) अगुरु लघु एछ द्रव्यना छ पर्याय कह्या.
हवे ए छ द्रव्यना गुण पर्यायनुं साधकहे छे.
अगुरु लघु पर्याय छ द्रव्यमां सरखो छे. अरुपी गुणे करी पांच द्रव्यनुं साधर्म्य छे. एक पुद्गल द्रव्यमां अरुपी गुण नथी. कारण के पुद्गलद्रव्य रुपी छे, तथा अचेतन गुणे करी धर्मास्तिकायः अधर्मास्तिकाय; आ
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(११) काश; पुद्गल अने काल ए पांच द्रव्यनुंसाधर्मिपणु छे. जीवद्रव्यमा अचेतन गुण नथी, 'चेतनालक्षणोजीव इति वचनात्' साक्रियगुणे करी जीव तथा पुद्गल ए बे द्रव्यनुं व्यवहारथी साधर्म्य छे. कर्म थकी रहीत सिद्ध जीवोमा सक्रिय गुण नथी, बाकीना चार द्रव्यमा सक्रिय गुण नथी; गति सहाय गुण एक धर्मास्तिकायमा छे. बाकीना पांच द्रव्यमां नथी, स्थिति सहाय गुण एक अधर्मास्तिकायमां छे, बीजा पांच द्रव्यमां नथी. तथा अवगाहना गुण ते एक आकाशास्तिकाय द्रव्यमा छे, बाकीना पांच द्रव्यमां नथी. वर्तना गुण एक काल द्रव्यमां छे, बीजा पांच द्रव्यमां नथी. मिलण विखरण गुण पु. द्गल द्रव्यमां छे, बाकीना पांच द्रव्यमां नथी,
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१२) तथा ज्ञानना गुण ते एक जीवद्रव्यमां छे, वाकीना पांच द्रव्यमां नथी. ए मूल गुण कोइ द्रव्यना कोइ द्रव्यमां मळता नथी.
एक धर्मास्तिकाय, बीजो अधर्मास्तिकाय, त्रीजो आकाश, ए त्रण द्रव्यना त्रण गुण तया चार पयोय सरखाछे, अने अरुपी, अचेतन, अक्रिय ए त्रण गुणे करी काल द्रव्य पण ए समान छे.
हवे ए छ द्रव्यना गुण पर्याय स्वरुप जाणवाने सूत्रपाठ गाथा कहे छे. परिणामि जीव मुत्तौ सपएसी एगे खित किरिआएँ । णिचं कारण कत्ता सव्वगय इयर अप्पैवेसे ॥१॥
अर्थ. नयनिश्चये छए द्रव्य परि
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१३)
णामी छे. कारण के धर्मास्तिकाय पोतानामां निश्चयनये परिणमी रधुं छे, पण बीजा पांच द्रव्यमां परिणमतुं नथी. बीजुं अधर्मास्तिकाय द्रव्य पण निश्चयनये पोताना स्वरुपमां परिणमी रधुं छे, पण बीजा पांच द्रव्यमां परिणमतुं नथी. आकाशास्तिकाय पण निश्चयनये पोताना स्वरुपमांज परिणमे छे. काल द्रव्य पण निश्चय नये पोताना स्वरुपमां परिणमी रधुं छे, पण बीजा पांच द्रव्यमां निश्चयनये परिणमतुं नथी. जो निश्चयनये जीव पुद्गल द्रव्यमां परिणमेतो कोइकाले कर्म थकी रहीत थइ सिद्धिपद पामे नही. व्यवहार नये जीवनाटकीयानी पेठे एकेंद्री; बेरेंद्री; तेरेंद्री; चौरेंद्री; देवता; मनुष्य; तिर्यंच;
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१४)
नारकी. अने समुर्छिम पंचेंद्रिीरूप नवा नवा पुद्गलना वेष पेहेरी नवां नवां नाम धरावी आत्मभान भूल्यो छतो चार गतिरुप संसार नगरना चोराशीलाख चउटामा अनादिकाळथी अनेक दुःख सहन करतो भमतो फरे छे. ए रीते आ जीव कर्मरूप पुद्गलमां परिणम्यो छतो भटक्या करे छे. परंतु निश्रयनये जीव सदा शाश्वतो छे, अने सत्ताए सिद्धं समान छे व्यवहारनये जीव अने पुद्गल ए वे द्रव्य परिणामी छे. तथा पुद्गलास्तिकाय द्रव्यना पण निश्चय नये परमाणुआ सर्व पोताने स्वभावे रह्या छे, अने व्यवहार नये पुद्गल परमाणुआ मली खंध थाय छे, पण जो निश्चयनये संध थातो होत तो कोइ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१५) काले ए खंध विखराइ जात नहीं. सदा काल खंध भावेज रहेत. परंतु तेमतो रहेता नथी, माटे व्यवहारनये पुद्गलना परमाणुआ मळी खंध थाय छे, अने पाछा खंध विखराइ पण जाय छे. निश्चयनये परमाणुआओ पोतपोताने स्वभावे सदा शाश्वता छे, पण कोइ काले वधशे घटशे नहीं बाळ्या बळशे नहीं. गाळ्या गळशे नहीं. ए रीते ए छ द्रव्य निश्चयनये पोतपोताने स्वभावे परिणामिक जाणवां, व्यवहार नये धर्म; अधर्म; आकाश; अने काल ए चार द्रव्य अपरिणामी छे. अने जीव तथा पुदगल ए बे द्रव्य परिणामी छे. केमके व्यवहार नयने मते जीव समये समये अनंतां कमरुप वर्गणानां दळीयां ले छे, अने समये समये अनंतां
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१६)
कर्मरुप वर्गणानां दळीयां खेरवे छे, पण जो निश्रयनये कर्मनुं ग्रहण जीव करतो होय तो कोइ काले कर्मथकी रहीत थाय नहीं. आत्मा राग अने द्वेषे परद्रव्यमांपरिणमे छे, रागद्वेष रूप मोहनी अशुद्धताए पुद्गल परमाणुआना स्कंधोने ग्रहण करे छे अने मनुष्य देवता नारकी तथा तिर्यंचना शरीर रुप खंध मते नीपजावे छे. ते खंध स्थिति प्रमाणे रहे छे, वळी पाछा खेरवे छे. वळी बीजा परमाणुआओने ग्रहण करी नवा शरीर रूप खंधने नीपजावे छे, केटलाएक पुद्गल परमाणुआ स्कंधरूपकर्मने ग्रहण करी पाछा खेरखे छे, एम व्यवहार नये अनादि काळथी जीव पुद्गलने परिणमनपणानी घटमाल समये समये चाली रही छे, शुभपु
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१७) दगलनो संबंध थवाथी जीव सुख माने छे, अने अशुभ पुद्गलनो संबंध थवाथी जीव दुःख माने छे, ते पुण्य पापरुप जाणवू पण ए स्ववस्तु नथी. एम व्यवहार नयथी जीव अने पुद्गल ए बे द्रव्य परिणामी छे. __ हवे छ द्रव्यमां जीव द्रव्य अने अजीव द्रव्यनुं स्वरूप बतावे छे, नाणंच दसणंचेव चरित्तंच तवोतहा, वीरियंउवओगोअ एअंजीअस्सलखणं. ॥१॥ ___ अर्थ-ज्ञान, दर्शन, चारित्र, तप, वीर्य अने उपयोग जेनामां होय, तेने जीव कहे छे. अने बाकीनाने अजीव कहे छे. धर्मास्तिकाय, अधर्मास्तिकाय, आकाशस्तिकाय, पुद्गलास्तिकाय अने काल, ए पांच द्रव्य अजीव
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१८) छे. कारण के ज्ञान, दर्शन, चारित्र, तप वीर्य अने उपयोगरुप जीवनुं लक्षण तेमनामां नथी. जीव द्रव्य ते जीव छे, 'चेतनालक्षणो जीव इतिवचनात् ' ___छए द्रव्यमा पुद्गल द्रव्य मूर्तिमंत छ. अने शेष पांच द्रव्य अमूर्त छे. धर्म, अधर्म आकाश, अने काल ए चार द्रव्य अमूर्त छे. जीवद्रव्यना बे भेद छे. सिद्ध अने संसारी, तेमां सिद्धना जीव अमूर्तिमंत छ. अने संसारी जीवो कर्मोपाधिथी मूर्तिमंत छ. निश्चयनये जीव अरुपी छे माटे अमूर्ति कहेवाय छे. अने व्यवहारनये करी देवता, मनुष्य, तीर्यच अने नारकी रुप जीवना पांचसे त्रेसठ (५६३)
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१९)
भेद थाय छे, ते सर्वे मूर्तिरुपे जाणवा. व्यवहार नयथी पुद्गल द्रव्यना अनंता परमाणुआ मळी खंध बने छे, त्यारे नजरे दीठामां आवे छे, माटे एने मूर्त कहेवाय छे. छ द्रव्यना स्वरुपमां मूर्त अमूर्तनो विचार कह्यो. हवे समदेशी अने अप्रदेशीनो विचार कहे छे.
छ द्रव्यमां पांच द्रव्य सप्रदेशी छे, अने एक कालद्रव्य अप्रदेशी छे, धर्मास्तिकाय असंख्यात प्रदेशमय छे. अधर्मास्तिकाय असंख्य प्रदेशमय छे, आकाश द्रव्य अनंत प्रदेशी छे. जीवद्रव्य असंख्यात प्रदेशी छे. जीव द्रव्य अनंता जाणवा. तथा पुद्गल परमाणुआ ( उपचारथी ) अनंत प्रदेशी छे,
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( २० )
अने एकेक परमाणुआमां अनंता पर्याय रह्या छे. परमाणुआ अनंत छे. ए रीते पांच द्रव्य समदेशी छे, अने कालद्रव्य अमदेशी छे, एनो गणित काल तो उत्पाद व्ययरूप पलटण स्वभावे अढी द्वीप प्रमाणे जाणवो. ए ते षड् द्रव्यमां समदेशी अने अप्रदेशीनो विचार को.
षड् द्रव्यमां त्रण द्रव्य एक, अने त्रण द्रव्य अनेक जाणवां. कारण के धर्मास्तिकाय द्र. व्य असंख्यात प्रदेशी, लोकव्यापी एक जाणबुं. तेमज अधर्मास्तिकाय द्रव्य असंख्यात प्रदेशी लोकव्यापी एक जाणवुं. तेमज आकाशास्तिकाय द्रव्य पण अनंत प्रदेशी लोकालोकव्यापी एक जाणवु, एम ए त्रण द्रव्य ते एक कहीए, अने जीव द्रव्य छे ते लोक
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२१)
व्यापी अनंतां जाणवां, ते एकेक जीवना असंख्याता प्रदेश छे, अने एकेक प्रदेशे अनंति कर्मनी वर्गणाना थोकडा लाग्या छे. तथा जीवथकी रहीत घटपट दंड प्रमुख बीजा पुद्गलना छुटा स्कंध पण अनंता छे, माटे जीव थकी पुद्गल द्रव्य अनंतगुणां जाणवां, अने एकेकी कर्म वर्गणामां अनंत पुद्गल परमाणुआ रह्या छे ते परमाहुआ द्रव्य थकी सदाकाळ शाश्वता छ,माटे एकेक परमाणुआमां अनंता उत्पाद व्ययरुप कालना समय अतीतकाले व्यतीत थइ गया. तथा हजी पण अनंता समय आवते काले व्यतीत थाशे, अने परमाणुआ तो तेना तेज सदाकाळ शाश्वता छे. माटे पुद्गल द्रव्य थकी पण काळद्रव्यना समय अनंता जाणवा,
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२२) ए रीते जीव पुद्गल अने काल ए त्रण अनेक कहीए. ए रीते एक अनेकनो विचार षड्द्रव्यमां कह्यो. हवे षड् द्रव्यमा क्षेत्र अने क्षेत्रीनो
विचार दर्शावे छे. छ द्रव्यमा आकाश द्रव्य, क्षेत्र छे अने बाकीनां धर्म, अधर्म, काल, पुद्गल, अने आत्मा, ए पांच द्रव्य आकाश क्षेत्रमा रहे छे, माटे क्षेत्री जाणवां. ते केवी रीते रह्यां छे ते बतावे छे, आंखनी पापणनो एक वाळ ग्रहण करीने तेना खंड [ भाग ] एवा करी एके एक खंडना बे खंड न याय, एवा मू. क्ष्म खंड प्रमाणे आकाश क्षेत्र लइए, तेटलामां आकाशना असंख्याता प्रदेश रया छे, अने
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२३) तेटलामां धर्मास्तिकायना असंख्यात प्रदेश छे, तथा अधर्मास्तिकायना पण असंख्यात प्रदेश छे. अने निगादीया गोळा पण असंख्याता रह्या छे. ते सर्व पड्या मुकीने तेमांहेलो एक गोळो लहीए ते एक गोळामां असंख्याती निगोद रही छे. ते असंख्याती निगोद पडती मुकीने ते मांहेथी एक लहीए, ते एक निगोदमां पण अनंता जीव रह्या छे, ते जीवनी गणत्री बतावे छे, अनादि एक अतीतकाल छेडा रहीत, अनंतो काल गयो, तथा अनागत काल ते पण छेडा रहीत छे. ते सर्वेना जेटला समय थाय, तेनी साथे वर्तमान कालनो एक समय पण गणवो. एटले अतीत अनागत अने वर्तमानकालना जेटला समय थाय, ते सर्वने अनंतगुणा करीए एटला जीव
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( २४ )
एक निगोदमा रह्या छे. ते सर्व जीव पड्या मुकीने ते मांहेथी मात्र एक जीव लइए ते एक जीवना असंख्याता प्रदेश छे. ते मध्ये एकेका प्रदेशे अनंती कर्मनी वर्गणाओ लागी छे. ते सर्व वर्गणाओ पडती मुकीने ते मांहेथी एक वर्गणा लहीए, ते एक वर्गणामां अनंता पुद्गल परमाणुआ रह्या छे. ते बतावे छे.
C
प्रथम परमाणुआना वे भेद छे. एक छुटा परमाणु अने बीजा खंधना. वळी स्कंधना वे भेद छे. एक जीव सहीत खंध, अने बीजा जीव रहीत खंध, ते घटपट दंड प्रमुख अजीव खंध जाणवा. त्यां प्रथम जीव सहित खंधनो विचार लखीए छीए.
बे परमाणुआ भेला थाय ते वारे द्व्यणुक खंध कहेवाय छे, त्रण परमाणुआ भे
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२५) लाथाय, तेवारे त्र्यणुक खंध कहेवाय छ, एम असंख्याता परमाणुआ भेळा थाय, त्यारे अ. संख्याताणुक खंध कहेवाय छे, एटला परमाणुआना खंध थाय त्यां सुधीना खंध ते सर्वे जीवने ग्रहण करवा योग्य थता नथी. एटला परमाणुआना खंधने कोइ जीव ग्रहण करी शकतो नथी. परंतु अभव्य राशिना जीव चुम्मोत्तरमे बोले छे, ते थकी अनंत गुणाधिक परमाणुआ ज्यारे भेळा थाय, ते वारे औदारिक शरीरने लेवा योग्य वर्गणा थाय छे. ते औदारिकनी वर्गणाथी अनंत गुणाधिक दलीआंजेवारे भेला थाय तेवारे वैक्रिय शरीरने लेवा योग्य वर्गणा थाय छे. वैक्रियनी वर्गणाथी अनंत गुणाधिक दळीयां जेवारे भेळां थाय, तेवारे आहारक
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( २६ )
शरीरने लेवा योग्य वर्गणा थाय छे अने आहारकनी वर्गणाथी अनंतगुणाधिक दळीयां जेवारे भेळां थाय तेवारे तैजस शरीरने लेवा योग्य वर्गणा थाय छे. तैजसनी वर्ग णाथी अनंतगुणाधिक दळीयां जेवारे भेळा थाय तेवारे एक भाषाने लेवा योग्य वर्गणा थाय छे तथा भाषानी वर्गणाथी अनंत गुणाधिक दळीयां भेगां थाय, तेबारे एक श्वासोच्वासने लेवा योग्य वर्गणा थाय छे. ते वासोश्वासनी वर्गणाथी जेवारे अनंत गुणाधिक दळी भेगां थाय, तेवारे एक मनने लेवा योग्य वर्गाणा थाय छे, ए सातमी मनोaforest पण आठमी कार्मण वर्गणामां अनंतगुणाधिक परमाणुआ स्कंध जाणवा. एवी जीवने रागद्वेषनी अशुद्धताथी अनंत कर्मनी
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२७) वर्गणाओ लागी छे, तेथी जीवना ज्ञानादिक गुण दबाई गया छे. माटे जीव थकी पुद्गल द्रव्य अनंत गुणा जाणवा. ते पुद्गलरुपी छे. अचेतन छे. सक्रिय छे. पूरणगलन छे. जीवे अनंती पुद्गल परमाणुआ रुपी अंठ वारंवार ग्रहण करी, तोपण तेथी तृप्ति पामतो नथी. पारकी वस्तु पोतानी मानी बेठो छे. अहो जीव द्रव्य अनंत शक्तिवाळू छे तेने पुद्गलद्रव्ये पोताना कबजामां लीधुं छे, तेने संगे राच्यो माच्यो छे, माटे परवस्तु उपरथी मोह उतारवो, अने पुद्गल द्रव्य अन्य वस्तु जाणी तेनाथी दूर रहेQ ए सार छे.
पूर्वे कहेली आठ वर्गणा जीवने अनादि काळथी लागी छे. औदारिक वैक्रिया आहा
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( २८ )
रक; तैजसः ए चार वर्गणा बादर छे. तेमां पांच वर्ण, वे गंध, पांच रस, अने आठ स्पर्श ए वीश गुण जाणवा. बाकीनी चार वर्गणा सूक्ष्म छे. तेमां शोल गुण छे. तथा एक परमाणु आमां एक वर्ण, एक गंध, एक रस अने वे स्पर्श मळी पांच गुण छे. ते परमाणुआ वधशे घटशे नहीं. छे तेटलाने तेटला रहेवाना. ए प्रकारे जीवनी तथा अजीवनी वेहेंचण करतां धारतां विचारतां समकितनी प्राप्ति थाय छे.
हवे ए छ द्रव्यमां सक्रिय केटला अने अक्रिय केलां ते बतावे छे.
निश्चयनये छए द्रव्य सक्रिय छे. अने व्यवहारनये चार द्रव्य अक्रिय छे, धर्मास्ति
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२९) काय, अधर्मास्तिकाय, आकाश द्रव्य, अने काल ए चार अक्रिय छे. जीव अने पुद्गल, एबे द्रव्य सक्रिय, व्यवहार नये छे. धर्मास्तिकाय द्रव्य ते जीव अने पुदगल ए बे द्रव्यने चालवामां सहाय आपवा रुप क्रिया करे छे तथा निश्चयनये अधर्मास्तिकाय पण जीव द्रव्य अने पुद्गल द्रव्यने स्थिर थवामां सहाय गुणरूप क्रिया करे छे. तथा निश्चयनये आकाशास्तिकाय द्रव्य पण जीव तथा अजीवने अवगाहना आपे छे. तथा निश्चयनये काल द्रव्य पण जीव अजीवरुप वस्तुमा पोतानी वर्तनारुप क्रिया करतो जाय छे. तथा निश्चयनये जीव द्रव्य पण पोताना स्वरुपमा रमवारुप क्रिया करतो जाय छे, कारणके जो निश्चय
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नये शुभाशुभ रुप विभाव दशामां रमण करवारुप क्रिया करतो होय तो कोइ काळे जीव मोक्ष पामेज नहीं. माटे निश्चय नये तो जीव पोताना स्वरुपमा रमवा रुपज क्रिया करे छे. निश्चय नये पुद्गल परमाणुआ पण अनादि कालना पोतानी मळवा विखरवारुप क्रिया करता जाय छे. ए रीते छए द्रव्य निश्चय नये पोतपोतानी क्रिया करे छे माटे सक्रिय छे. ___ व्यवहारनये धर्म, अधर्म, आकाश अने काळ, ए चार द्रव्य अक्रिय जाणवां. तथा जीव अने पुद्गल ए बे-द्रव्य सक्रिय जाणवां. कारणके व्यवहार नयने मते जीव, रागद्वेषरुप अशुद्धताए करी समय समय अ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(३१) नंता पुद्गल परमाणुआस्कंधनुं ग्रहणरुप क्रिया करे छे अने पुद्गल परमाणु कर्मस्कंधनो जीवने वळगवानो स्वभाव छे. पुद्गल परमाणुआ कर्मस्कंधो वलगवारुप क्रिया करे छे. अनादिकाळनां जीव अने पुद्गल एबे द्रव्य मळवा विखरवारुष क्रिया करे छे माटे सक्रिय जाणवां. ___ हवे ए छ द्रव्यमां नित्य केटलां अने अनित्य केटलां ते बतावे छे. निश्चयनये छए द्रव्य नित्य छे. अने निश्चयनये छए द्रव्य अनित्य पण छे. तथा व्यवहार नये तो चार द्रव्य नित्य जाणवां, अने बे द्रव्य अनित्य जाणवां. धर्मास्तिकायना अरुपी, अचेतन, अक्रिय, अने चलण सहाय, ए चार गुण, अने पर्यायमा धर्मा
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(३२)
स्तिकायनो एक खंध, ए पांच नित्य जाणवा. तथा देश, प्रदेश, अने अगुरु लघु, ए त्रण पर्याय अनित्य जाणवा, अधर्मास्तिकायना पण अरुपी, अचेतन, अक्रिय, अने स्थिति सहाय, ए चार गुण तथा पर्यायमां अधर्मास्तिकायनो खंध, ए पांच नित्य जाणवा अने देश, प्रदेश तथा अगुरु लघु, ए पर्याय अनित्य जाणवा. आकाशास्तिकायना अरुपी, अचेतन, अक्रिय अने चोथो अवगाहना, ए चार गुण तथा पर्यायमां खंध, ए पांच नित्य जाणवा. तथा देश, मदेश अने अगुरु लघु, ए त्रण पर्याय अनित्य जाणवा. काळ द्रव्यना अरुपी, अचेतन, अक्रिय, अने वर्तना लक्षण, ए चारगुण नित्य जाणवा. तथा अतीत, अनागत, अने वर्त -
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(३३) मान तथा अगुरुलघु ए चार पर्याय अनित्य जाणवा, पुद्गल द्रव्यना रुपी अचेतन, सक्रिय, पुरण गलन मिलन विखरण, ए चार गुण नित्य जाणवा तथा वर्णगंध रस अने स्पर्श अगुरु लघु सहित ए चार पर्याय अनित्य जाणवा. जीवद्रव्यना ज्ञान, दर्शने,चारित्र, अने वीर्य ए चार गुण, अने अव्यावाध, अमौर्तिक, अनवगाह, ए त्रण पर्याय एम सात नित्य जाणवा. एक अगुरु लघु पयार्य अनित्य जाणवो, ए रीते निश्चयनये करी छ द्रव्य नित्य पण कहीए, अने अनित्य पण कहीए. ____ हवे व्यवहार नये धर्म, अधर्म, आकाश,
अने काल, ए चार द्रव्य नित्य कहीए. तथा जीव अने पुद्गल ए बे द्रव्य अनित्य जाणवां. कारण के व्यवहार नये
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(३४) जीव चारगतिमां जन्म मरणे देवता, मनुज्य, तिर्यच, अने नारकीरुप नवा नवा भव धारण करे छे, माटे अनित्य कहीए. तथा व्यवहारनये पुद्गल द्रव्यना खंध पण सर्व अनित्य जाणवा, कारण के पुद्गल द्रव्यना खंध बने छे, अने पाछा विखरे छे, माटे अनित्य जाणवा. द्रव्यास्तिकायना मते जीव असंख्यात प्रदेशी नित्य सदाकाल शाश्वतो छे, अने अशुद्ध अनित्य पर्याये जीव अशाश्वतो जाणवो. कारणके अशुद्ध अनित्य पोये जीव चार गतिरुप संसारमा उत्पाद व्ययरुप पलटण स्वभावे वर्ते छे. ते आवी रीतमनुष्य भवना पर्यानो व्यय थयो अने देवताना भवना पोयनो उत्पाद थयो.वळी तिर्यंच भवना पर्यायनो व्यय थयो, अने म
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नुष्य भवना पर्यायनो उत्पाद थयो. एम जीव अशुद्ध अनित्य पर्याये उत्पाद व्ययरुप पलटण स्वभावे चार गतिरूप संसारमा सदाकाल वर्ते छे, अने जीव एनोए ध्रुवपणे शाश्वतो छ, तथा जीवना जन्म मरण थाय छे ते सर्व उत्पाद व्यये थाय छे, मादे द्रव्यास्तिकनये जीवने नित्य समजवो, अने प
यास्तिक नये करी जीवने अनित्य समजदो. ए रीते षड् द्रव्यमां निश्चय व्यवहारे नित्यानित्यपणुं जाणवू...
षड् द्रव्यमां जीव द्रव्यने पांच द्रव्य कारण रुप जाणवां, अने जीव द्रव्य अकारण जाणवू, जेमके जीवकर्ता अने तेने धर्मास्तिकाय कारण मळ्यु, तेवारे जीवने चालवा हालवा रुप कार्य थयु. तेमज जीवकर्ता अने
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ३६ )
तेने अधर्मास्तिकाय रुप कारण मळ्युं, तेवारे जीवने स्थिर रहेवा रुप कार्य नीपज्युं, तेमज जीवकर्त्ता अने तेने आकाशास्तिकाय कारण मळ्युं तेवारे जीवने अवगाहना रुप कार्य बन्युं तेमज जीवकर्त्ता अने तेने पुगलास्तिकाय रूप कारण मळ्युं तेवारे जीबने समय समय अनंता कर्म स्कंधो लेवा खेरवा रुप कार्य नीपज्युं तेमज जीव द्रव्यकर्त्ता अने तेने काल द्रव्य कारण मळ्युं. तेवारे नवा पुराणा वर्तनारूप कार्य नीपन्युं . ए रीते षड् द्रव्यमां जीवने पांचे द्रव्य कारण पणे जाणवा, अने जीव पोते अकारण छे.
घणी प्रतियोमां संक्षेपे एटलं छे के छ द्रव्यमां एक जीव द्रव्य कारण छे, बाकीनां धर्मास्तिकाय, अधर्मास्तिकाय, आकाशास्ति
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(३७) काय, पुद्गलास्तिकाय, काल, ए पांच द्रव्य अकारण छे, ए वात पण घणी रीते मळती छे, माटे बहुश्रुत कहे ते खरं. आगम सार ग्रंथकर्त्तानी ध्यानमां तो एम आवे छे के जीव द्रव्य कारण, अने पांच द्रव्य, अकारण एम संभवे छे.
निश्चयनये छ ए द्रव्य पोते पोताना स्वरुपनां की छे, अने व्यवहार नये अनेक नयनी अपेक्षाए जोता तो एक जीव द्रव्य कर्त्ता, अने पांच द्रव्य अकर्ता जाणवां. ते आवी रीते व्यवहार नयना छ भेद छे. त्यां प्रथम शुद्धव्यवहारनये जीव शुद्ध निर्मल, कर्म थकी रहीत एवं पोतार्नु स्वरुप नीपजावईं तेनो कर्त्ता जाणवो. एटले जे जे ( चालु ) गुणठाणानुं छोडवू, अने उपरना
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(३८) गुणठाणांनुं लेवं, तेने शुद्धन्यवहारनये कर्ता कहीये. पहेले गुणठाणे अनंतानुबंधिनी चोकडी हती ते खपावी अने चोथे गुणठाणे आन्यो त्यारे जीवने एक समाकत गुण प्रकाशित थयो, अने अप्रत्याखानीनी चोकडी खपावी त्यारे पांचमुं गुणठाणुं प्राप्त करी देशविरति गुण प्राप्त कर्यो. तथा प्रत्याख्यानीनी चोकडी खपावी तेवारे छठे सातमे गुणठाणे सर्वविरति गुण पाम्यो. अगीआरमे बारमे गुणठाणे पहोंची रागद्वेष रुप मो. हनीय कर्म खपावी बारमे गुणगाणे घातीकर्मनो क्षय करी तेरमे गुणठाणे केवलज्ञान पाम्यो. ए रीते पूर्वनां गुणठाणांनु छोडवू, अने उपरनां गुणठाणांनु ग्रहण करवू तेने शुद्ध व्यवहार नय जाणवो.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(३९) जीव कर्मरुप अशुद्धताने टाळे, अने गुण रुप शुद्धताने नीपजावे, ते जीवमां शुद्ध व्यवहार नय जाणवो.
हवे बीजा अशुद्ध व्यवहारनये जीव. मां अज्ञान रागद्वेष, अनादिकाळना शत्रु थइ लाग्या छे, तेथी जीवमा अशुद्धपणुं जाणवू. ए अशुद्धताए जीवने समय समय अनंतां कर्मरुप दलीय सत्ताए लागे छे. ए अनादिकालनी अशुद्ध जाणवी. ए अशुद्ध व्यवहारनये जीवकर्चा छे तेनुं स्वरुप जाणवू. हवे त्रीजा शुभ व्यवहार नये जीव दान, शील, तप, भाव, पूजा, प्रभावना, सेवा, भक्ति साधर्म्यवात्सल्य, विनय, वैयाकृत्य, उपकार, करुणा, दया, यत्ना, मीठं मनोहर वचन बोलवू, अने सर्व जीवतुं. रुडु चिंतववं
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(४०) ए आदि अनेक प्रकारनी जीवने शुभ करणी जाणवी. ए शुभ व्यवहारनये जीवकर्ता कहीये, चोथा अशुभ ध्यवहार नये जीव क्रोध, मान, माया, लोभ, विषय, कपाय, हास्य, रति, अरति, भय, शोक, दुगंछा, निद्रा, चाडी, ममता, हिंसा, मृषा, अदत्त, मैथुन, अने परिग्रह, ए आदि अनेक प्रकारनी जीवने अशुभ करणी जाणवी. ए अशुभ व्यवहारनये जीवकर्ता जाणवो. ... हवे पांचमा उपचरित व्यवहारनये घर, कुटुंब, परिवार, हाट, वखार,गाम, गरास,देश, चाकर, दास, दासी, वाणोतर, राज्य, वाडी, वन, आराम, कुवा अने सरोवर, ए आदि अनेक प्रकारनी वस्तु ते पोतानाथी प्रत्यक्षपणे जुदी छे, तेने जीव अज्ञानपणे पोतानी करी
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(४१) जाणे छे. तेने मारुं मारुं करतो फरे छे, तेनी वृद्धि देखी खुशी थाय छे, तेनो नाश देखी रडे छे, कुटे छे, शोक करे छे, अने तेने माटे पोताना प्राणनो पण नाश करे छे, तेने पोतानुं मानी तेना कतोमानी जीव, पापनो अधिकारी पोते थाय छे, ए रीते उपचरित व्यवहारनये जीवने कर्ता जाणवो. ____ हवे छठा अनुपचरित व्यवहारनये जीव शरीर आदि परवस्तु, जे पोताना स्वरूपथी प्रत्यक्षपणे जुदी छे, पण परिणामिक भावे लोली भूतपणे एकठी मली रही छे, तेने जीव पोतानी करी जाणे छे. एवां शरीरने जीव अनंतिवार पाम्यो, अने अनंतिवार ते शरीरनो त्याग कर्यो, तोपण अज्ञानपणे जीव तेने पोतानुं करी जाणे छे, तेने वास्ते अ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(४२) नेक प्रकारनी हिंसा करे छे, असत्य वचन बोले छे, अदत्त ग्रहण करे छे, पण अंते ते वस्तु पोतानी थती नथी, पण पाप करी जीव भारे थाय छे. ए रीते अनुपचरित व्यवहारनये जीवकता जाणवो. ए रीते छ प्रकारे व्यवहारनयने मते जीवने कर्त्तापणुं देखाडयु.
सव्वगयइयर-कहेतां सर्वगत एटले सर्वव्यापी द्रव्य केटलां अने इयर कहेतां देशव्यापी द्रव्य, छ द्रव्यमा केटला पामीए ते कहे छे.
षड्द्रव्यमां एक आकाशद्रव्य, सर्व लोकालोकव्यापी छे, अने पांच द्रव्यदेश व्यापी जाणवां, धर्मास्तिकाय असंख्यात प्रदेशी लोक व्यापी जाणवू. अधर्मास्ति
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
(४३)
काय द्रव्य असंख्यात प्रदेशी लोकव्यापी जाणवुं. तथा कालद्रव्य गणितकाल ते अढीद्वीपव्यापी जाणवुं तथा जीवद्रव्य पण लोकव्यापी जाणवुं, तथा पुद्गलद्रव्य पण लोक व्यापी जाणवुं. अकेक जीवने, सत्ताए अनंता कर्मरूप पुद्गल परमाणुआ स्कंध लाग्या छे. तथा तेः थकी बीजा छुटा लोकव्यापी पुद्गल परमाणुआस्कंध पण अनंता छे. ते सर्वे लोकव्यापी छे. ए रीते ए पांच द्रव्य देशव्यापी जाणवतं. अने एक आकाशास्तिकाय द्रव्य, अनंत प्रदेशी, सर्वव्यापी जाणवुं. ए रीते छ द्रव्यमां सर्वव्यापी तथा देशव्यापीनुं स्वरूप जाणवुं.
छ ए द्रव्य कोइ द्रव्य बीजा
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
www.kobatirth.org
अप्पवेसा - अप्रवेशी एटले द्रव्यमां प्रवेश करी भळी
For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(४४)
जता नथी, अने एक बीजानुं कोइकोइनुं काम पण करतां नथी. जेम कोइ दुकान उपर पांच वाणोतर रहेता होय ते सर्व पोतपोतानुं कार्य फरमाव्या मुजब कर्या करे, अने सह सहनी मर्यादामां चाले, तेम लोकमां छ द्रव्य भेळां रह्यां छे. छ द्रव्य पोतपोतानी मर्यादामां वर्ते छे, पण निश्चयनये कोइपण बीजामां मांहेमांहे भळतां नथी, माटे अप्रवेशीजाणवi. एरीते षड् द्रव्यनुं स्वरूप बार भांगे भव्य जीवोए जाणवु.
हवे एकेका द्रव्यमां आठ पक्ष कहे छे. आठ पक्षनां नाम - एक नित्य, बीजो अनित्य, त्रीजो एक, चोथो अनेक, पांचमो सत्, छठो अत्, सातमो वक्तव्य, आठमो अवक्तव्य.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(४५)
धर्मास्तिकायना चारगुण नित्य छे. तथा पर्यायमां धर्मास्तिकायनो एक खंध नित्य छे. बाकीना देश, प्रदेश, अने अगुरु लघु, एत्रण पर्याय अनित्य छे. अधर्मास्तिकायना चार गुण, तथा एक लोकप्रमाण खंध नित्य छे. अने बाकीना त्रण पर्याय अनित्य छे. आकाशास्तिकायना चार गुण, तथा लोकालोक प्रमाण खंध नित्य छे, अने देश, प्रदेश, तथा अगुरु लघु, ए त्रण पर्याय अनित्य छे. कालद्रव्यना चारगुण नित्य छे अने चार पर्याय अनित्य छे. पुद्गल द्रव्यना चार गुण नित्य छ, अने चार पर्याय अनित्य छे. जीव द्रव्यना चार गुण, अने त्रण पर्याय नित्य छे, अने एक अगुरु लघु पर्याय, अनित्य छे. ए रीते नित्यानित्य पक्ष कह्यो.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(४६)
हवे षड् द्रव्यमां एक अनेक पक्ष बतावे छे.
एक धर्मास्तिकाय, बीजो अधर्मास्तिकाय, ए बे द्रव्यना खंध लोकाकाश प्रमाणे एक छे अने गुण अनंता छे. आकाश द्रव्यनो लोकाकाश प्रमाण खंध एक छे. अने गुण अनंता छे. पर्याय अनंता छे, प्रदेश अनंता छे, माटे अनेक छे. काल द्रव्यनो वर्तनारुप गुण एक छे, अने बीजा गुण अनंता छे, पर्याय अनंता छ, समय अनंता छे, केमके अतीतकाले अनंता समय गया, अने अनागत काले अनंता समय आवशे, तथा वर्तमानकाले समय एक छे माटे अनेक पक्ष छे. पुद्गल द्रव्यना परमाणुआ अनंता छे. एक एक परमाणुमा अनंता गुणपर्याय छ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(४७) ते अनेकपणु छ, अने सर्व परमाणुमा पुद्गलपणुं ते एकज छे. जीव द्रव्य अनंता छे, एकेका जीवमा प्रदेश असंख्याता छे, तथा गुण अनंता छे. पर्याय अनंता छे ते अनेकपणुं छे, पण जीवितव्य सर्व जीवोमां एक स. रखं छे, माटे एकपणुं छे. . इहां शिष्य पुछे छे के-सर्व जीव एक सरखा छे तो मोक्षना जीव सिद्ध परमानंद मयी देखाय छे, अने संसारी जीव कर्मवश पडया दुःखी देखाय छे, तेनुं केम ? तेने उत्तर आपे, छ, के-निश्चयनये तो सर्व जीव सिद्ध समान छे, माटेज सर्व जीव कर्म खपावी सिद्ध थाय छे, तेथी सर्व जीवनी सत्ता एक छे, वळी शिष्य पुछे छे के जो सर्व जीव सिद्ध समान कहो छो तो अभव्य जीव पण
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(४८) सिद्ध समान छे एम ठयु, अने तेतो मोक्षे जाता नथी, तेनुं केम ? तेने उत्तर आपे छे के अभव्य ने कर्म चीकणां छे, अने अभव्यमां, परावर्त धर्म नथी, तेथी सिद्ध थता नथी, अभव्यने कर्मनो संबंध अनादि अनंतमे भांगे छे, तेथी कोइ काले ते मोक्ष जशे नहीं. भव्य जीवमां परावर्त धर्म छ माटे कारण सामग्री मळ्याथी पलटण पामे छे अने गुणश्रेणि चढीने सिद्ध थाय छे. आत्माना आठ रुचक प्रदेश, निश्चय नयथी भव्य तथा अभव्य सर्व जीवोना सिद्ध समान छे, माटे सर्व जीवनी सत्ता एक सरखी छे. ए आठ रुचक प्रदेशने कर्म बीलकुल लागतां नथी ते आचारांगमूत्रनी श्री शिलांगाचार्य कृत टीकाना लोकविजय अ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(४९) ध्ययनमां प्रथमोदेशके कर्जा छे. ____ हवे सत् तथा असत् पक्ष कहे छे. ए छ द्रव्य स्वद्रव्य, स्वक्षेत्र, स्वकाल, अने स्वभावपणे सत् एटले छता छे. अने परद्रव्य परक्षेत्र, परकाल, अने परभावपणे असत् एटले अछता छे. तेनी रीत बताववाने माटे ए षड् द्रव्यनो द्रव्य, क्षेत्र, काल, अवे भाव, कहीये छीए.
दव्वंगुणसमुदान खित्तंओगाहवट्टणाकालो
गुणपज्जाय पवत्ति भावोनिअवश्थुधम्मोसो॥१॥
धर्मास्तिकायनो मूल गुण चलण सहाय पणो ते स्वद्रव्य, अधर्मास्तिकायनो मूल गुण
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(५०)
स्थिति सहायपणो ते स्वद्रव्य जाणवो. आकाशास्तिकायनो मूल गुण अवगाहपणो ते स्वद्रव्य, कालद्रव्यनो मूल गुण वर्तना लक्षण पणो ते स्वद्रव्य जाणवो. तथा पुद्गल द्रव्यनो मूलगुण पूरण गलनपणी ते स्वद्रव्य जाणवो. जीव द्रव्यनो मूल गुण ज्ञानादिकचेतना लक्षणपणो ते स्वद्रव्य, ए छ द्रव्यनो स्वद्रव्यपणो को.
हवे षड् द्रव्यनो स्वक्षेत्र कहे छे-धर्मास्तिकाय अने अधर्मास्तिकायनो स्वक्षेत्र असंख्यात प्रदेशमय जाणवो. आकाश द्रव्यनो स्वक्षेत्र अनंत प्रदेशमय जाणवो. काल द्रव्यनो स्वक्षेत्र समयरूप छे, पुद्गल द्रव्यनो स्वक्षेत्र एक परमाणु छे. परमाणुआ अनंता छे. जीव द्रव्यनो स्वक्षेत्र एक जीवना असं
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
www.kobatirth.org
(५११
ख्याता प्रदेश छें.
हवे स्वकाल ते षड् द्रव्यमां अगुरु लघुनो छे. छए द्रव्यना पोत पोताना गुण पर्याय ते सर्व द्रव्यनो स्वभाव जाणवो. सारांशके धर्मास्तिकायमां पोतानाज द्रव्य, क्षेत्र, काल, भाव छे, पण बीजा पांच द्रव्यना नथी. तथा अधर्मास्तिकायम पण पोताना ज स्वद्रव्य, क्षेत्रकाल, भाव छे पण बीजा पांच द्रव्यना नथी. आकाशास्ति कायमां आकाशना ज स्वद्रव्यादिक चार छे, पण बीजा पांच द्रव्यना नथी. तथा काल द्रव्यमां कालना स्वद्रव्यादिक चार छे, पण बीजा पांच द्रव्यना नथी. पुद्गल द्रव्यना स्वद्रव्यादि चार पुद्गल द्रव्यमां छे, पण बीजा पांच द्रव्यना नथी. तथा जीव, द्रव्यना स्वद्रव्यादिक चार ते जीव द्र
For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(५२) व्यमा छे, पण बीजा पांच द्रव्यना नथी. "गुणपर्यायवद्र्व्यम्-" द्रव्यथी अभेदपणे गुणपर्याय होय तेने द्रव्य कहे छे तथा स्वधर्मनो आधारवंतपणो तेने क्षेत्र कहे छे, अने उत्पाद व्ययनी वर्तना तेने काल कहे छे, तथा विशेष गुण परिणति, स्वभाव परिणति, पर्याय प्रमुख ते स्वभाव कहीए. __अत्र एक-भेद स्वभाव, बीजो-अभेद स्वभाव, त्रीजो-भव्य स्वभाव चोथो-अभव्य स्वभाव अने पांचमो-परम स्वभाव, ए पांच स्वभाव जाणवा. तेमां द्रव्यना सर्व धमेने पोतपोताना स्व स्व कार्य करवेकरी भेद स्वभाव छे, अने अवस्थानपणे अभेद स्वभाव छे. अणपलटण स्वभावे अभव्य स्वभाव छे. तथा पलटण स्वभावे भव्य स्वभाव
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(५३)
छे. द्रव्यना सर्व धर्म ते विशेष धर्मने अनुयायीज परिणमे ते माटे ते परम स्वभाव कहीए. ए सामान्य स्वभाव जाणवा. ए रीते छए द्रव्य स्वगुणे सत् छे अने परगुणे असत् छे.
हवे छ द्रव्यमां वक्तव्य तथा अवक्तन्य पक्ष कहे छे.
एछ द्रव्यमां अनंता गुण पर्याय ते वक्तव्य एटले वचने कहेवा योग्य छे, अने अनंता गुणपर्याय ते अवक्तव्य एटले वचने करी कही शकाय नहीं एवा छे. केवळ ज्ञानी महाराजे ज्ञाने समस्त भाव दीठा तेना अनंतमे भागे जे वक्तव्य एटले कहेवा योग्य हता ते का. बळी तेनो पण अनंतमो भाग श्री गणधर देवे सूत्रमां गुंथ्यो. जे सू
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(५४)
ani गुंथ्यो तेना असंख्यातमा भागे हाल आगम रह्यां छे. ए छ द्रव्यमां आठ पक्ष कह्या.
हवे नित्य तथा अनित्य पक्षथी चतुर्भगी उपनी ते बतावे छे. जेनी आदि नथी अने अंत नथी ते अनादि अनंत पहेलो भांगो जाणवो. तथा जेनी आदि नथी पण अंत छे, ते अनादि सांत बीजो भांगो जाणवो. तथा जेनी आदि पण छे अने अंत पण छे, ते सादि सांत त्रीजो भांगो जाणवो. वळी जेनी आदि छे, पण अंत नथी, ते सादि अनंत नामे चोथो भांगो जाणवो.
हवे ए चार भांगा द्रव्योमां केवी रीते उतरे छे, ते बतावे छे.
जीव द्रव्यमां ज्ञानादिक गुण ते अनादि अनंत छे, नित्य छे. भव्य जीवने कर्म साथे
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
संबंध अनादि छे. पण सिद्ध थाय, त्यारे अंत आवे छे, तेथी ए अनादि सांत बीजो भांगो जाणवो. देवता, मनुष्य, तिथंच अने नारकी प्रमुखना भव करवा, ते सादि सांत भांगो छे. जे जीव कर्म खपावी मोक्षे गया तेनी मोक्षपणे आदि छे, अने पार्छ संसारमा कोइ वखत आवq नथी माटे अंत नथी, तेथी ते आश्रयी सादि अनंत भांगोछे. अभव्य जीव साथे कर्मनो संबंध अनादि अनंत छ. जीव द्रव्यना चार गुण अनादि अनंत छ. जीवने कर्म साथे संयोग ते अनादि सांत छे, पण अभव्यने नहीं. अभव्यने कर्म संयोग अनादि अनंत छे. ___ धर्मास्तिकायमां चार गुण अने पांचमो खंध ते अनादि अनंत छे, तेमां अनादि सांत
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(५६)
भांगो नथी. तेथी देश, प्रदेश, अने अगुरु लघु ते सादि सांत भांगे छे. तथा सिद्धना जीवो, धर्मास्तिकायना जे प्रदेशे रह्या छे, ते प्रदेश आश्रीने सादि अनंत भांगो छे. एवीज रीते अधर्मास्तिकायमां पण चौभंगी जाणवी.
आकाश द्रव्यमां गुण तथा खंध अनादि अनंत छ. बीजो भांगो नथी. तेना देश, प्रदेश, तथा अगुरु लघु, सादि सांत छे. तथा सिद्धना जीवनी साथे जे संबंध ते सादि अनंतमा भांगे छे. पुद्गल द्रव्यमा गुण, अनादि अनंत छ. जीव पुद्गलनो संबंध अभव्यने अनादि अनंत छे अने भव्य जीवने अनादि सांत छे. पुद्गलना खंध सर्व सादि सांत छ. जे खंध बंधाया ते स्थिति प्रमाणे रही खरे छे, वळी नवा बंधाय छे. सादि
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(५७) अनंत भांगो पुद्गल द्रव्यमां नथी.
काल द्रव्यमां अनादि अनंतमा भांगे चार गुणो छे. पर्यायमां अतीत काल अनादि सांत छे. अने वर्तमानकाळ सादि सांत छे. तथा अनागत काळ सादि अनंत छ. ए कालर्नु स्वरूप सर्व उपचारथी छे. ए रीते काल द्रव्यमां चौभंगी जाणवी.
हवे द्रव्य, क्षेत्र, काल, अने भावमां चौभंगी कहे छे. ___ जीव द्रव्यमा स्वद्रव्यथी ज्ञानादिक गुण छे ते अनादि अनंत छ.
स्वक्षेत्रे जीवना प्रदेश असंख्याता छे. ते सादि सांत छे, तदुद्वर्तनापणे फरे छे, ए हेतु थी, अथवा अवगाहना माटे सादिसांत छे, पण
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(५८) छतिपणे तो अनादि अनंत छे. स्वकाल अगुरु लघुनो अनादि अनंत छे, अने असुरु लघु गुणनो उपजवो, तथा विणसवो ते सादि सांत छ. तथा स्वभाव गुण पर्याय ते अनादि अनंत छे अने भेदांतरे अगुरुलघु ते सादि सांत. छे. धर्मास्तिकायमा स्वद्रव्य जे चलण सहाय गुण ते अनादि अनंत छे, अने स्वक्षेत्र असंख्यात प्रदेश लोक प्रमाण छे ते अवगाहनापणे सादि सांत छ. स्वकाल ते अगुरुलघुगुणे अनादि अनंत छे अने उत्पाद व्यय ते सादि सांत छे. तेमज अधर्मास्तिकायना पण चार भांगा जाणवा. आकाशास्तिकायमां स्वद्रव्य अवगाहनादानगुण ते आनदि अनंत छे. अने स्वक्षेत्र लोकालोक प्रमाण अनंत प्रदेश ते अनादि अनंत छ. स्वकाल ते अगुरु
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(५९) लघु गुण सर्वथापणे अनादि अनंत छे, अने उपनवे तथा विणसवे सादि सांत छे.
स्वभाव ते चार गुण, तथा खंध अने अगुरु लघु ते अनादि अनंत छे, तथा देश प्रदेश ते सादि सांत छे. ते आकाश द्रव्यना बे भेद छे, एक चौदराज लोकनो खंध लो. काकाश प्रमाण ते सादि सांत छ, अने बीजो अलोकाकाशनो खंध ते सादि अनंत छे.
काल द्रव्यमा स्वद्रव्य जे नवा पुराणवर्तना गुण ते अनादि अनंत छे. स्वक्षेत्र समय ते सादि सांत छे. केमके वर्तमान समय एक छे माटे, तथा स्वकाल ते अनादि अनंत छे. स्वभाव ते गुणचार अने अगुरु लघु अनादि अनंत छे. अतीतकाल अनादि सांत
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(६०) छे. वर्तमान काल सादि सांत छ. अनागत काल सादि अनंत छे.
पुद्गल द्रव्यमा स्वद्रव्य जे पूरण गलनधर्म छे ते अनादि अनंत छ. अने स्वक्षेत्र परमाणु ते सादि सांत छ. स्वकाल अगुरु लघु ते अनादि अनंत छ. अगुरु लघुनो उपजवो विणसवो ते सादि सांत छ. स्वभाव ते गुण चार, अनादि अनंत छ. वर्णादि पर्याय चार, वर्ण, गंध, रस अने स्पर्श ते सादि सांत छे, ए द्रव्यादि चारनी पुद्गल द्रव्यमां चौभंगी जाणवी.
हवे छ द्रव्यना संबंध आश्रयीने चौभंगी देखाडे छे.
तेमा प्रथम आकाश द्रव्य छे. तेमां अ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(६१) लोकाकाशमां पांच द्रव्यमांनु कोइ पण द्रव्य नथी. धर्मास्तिकायअधर्मास्तिकाय; पुद्गलास्तिकाय काल अने जीव, ए पांच द्रव्यो अलोकमां नथी...
लोकाकाशमां स्व सहित छ द्रव्य छे, लोकाकाश द्रव्य तथा धर्मास्तिकीय द्रव्य अने अधर्मास्तिकाय ए त्रण द्रव्य ते अनादि अनंत छे. जे लोकाकाशना एकेक प्रदेशमा धर्म द्रव्य तथा अधर्म द्रव्यनो अकेक प्रदेश रह्यो छे, ते कोइ काले विछडशे नहीं. माटे अनादि अनंत जाणवो. लोकाकाश क्षेत्र अने जीव द्रव्यनो अनादि अनंत संबंध जा. णवो. संसारी जीव कर्म सहित तथा लोकनाप्रदेशनो सादि सांत संबंध छे, लोकांत सिद्धक्षेत्रना सिद्ध जीवोनो, आकाश प्रदेश साथे
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(६२)
सादि अनंत संबंध छे. लोकाकाश अने पुद्गल द्रव्यनो अनादि अनंत संबंध जाणवो. आकाश प्रदेशनी साधे पुद्गल परमाणुनो सादि सांत संबंध जाणवो. एम आकाश द्रव्यनी पेठे धर्मास्तिकाय तथा अधर्मास्तिकाय द्रव्यनो पण संबंध जाणवो. निश्चयनये छए द्रव्य स्वस्वभावे परिणमी रह्यां छे ते परिणामीपणो सदा शाश्वतो छे ते माटे अनादि अनंत छे.
जीव द्रव्य तथा पुद्गल द्रव्य बने मळी संबंधपणाने पामे छे अने तेथी तेने परपरिणामीपणो छे. ते परपरिणामीपणुं अभव्य जीवने अनादि अनंत छे, अने भव्य जीवने अनादि सांत छे. पुद्गलनो परिणामीपणो ते सत्ताए अनादि अनंत छे अने पुद्गलनुं मळवुं वि
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(६३) खर, ते सादि सांत भांगे जाणवू. जीव द्रव्य पुद्गल साथे मळेलो सक्रिय छे, अने पुद्गल द्रव्यथी रहित थाय त्यारे जीव द्रव्य अक्रिय छे. पुद्गल द्रव्य सदा सक्रिय छे. ___हवे एक अनेक पक्षथी निश्चय ज्ञान कहेवाने नय कहे छे. सर्व द्रव्यमां अनेक स्वभाव छे, ते एक वचनथी कह्या जाय नहीं माटे माहोमांहे नयोवडे संक्षेपपणे कहे छे. ___मूळ नयना बे भेद छे. एक द्रव्यार्थिक अने बीजो पर्यायार्थिक. तेमां उत्पाद व्यय पर्यायने गौणपणे अने प्रधानपणे द्रव्यनी गुण सत्ताने ग्रहे तेने द्रव्यार्थिक नय कहे छे तेना दश भेद छे.
१ सर्व द्रव्य नित्य छे ते नित्य द्रव्यार्थिक.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(६४)
२ अगुरु लघु अने क्षेत्रनी अपेक्षा न करे अने मूळ गुणने पिंडपणे ग्रहे ते एक द्रव्यार्थिक.
३ ज्ञानादिक गुणे सर्व जीव एक सरखा छे, माटे सर्व जीवोने एक कहे अने स्वद्रव्यादिकने ग्रहे ते सत् द्रव्यार्थिक जेम स लक्षणं द्रव्यम्
४ द्रव्यमां केहेवा योग्य गुण अंगीकार करे ते द्रव्यार्थिक जाणवो.
५ आत्माने अज्ञानी कही बोलाववो ते अशुद्ध द्रव्यार्थिक नय जाणवो.
६ सर्व द्रव्य गुण पर्याय सहित छे एम कहेतुं ते अन्वय द्रव्यार्थिक.
७ सर्व जीवनी मूल सत्ता एक छे ते परम द्रव्यार्थिक जाणवो.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(६५)
८ सर्व जीवना आठ रुचक प्रदेश निर्मल छे ते शुद्ध द्रव्यार्थिक नय जाणवो.
९ सर्व जीवना असंख्याता प्रदेश एक सरखा छे ते सत्ताद्रव्यार्थिकनय जाणवो.
१० गुण गुणी एक छे ते परमभाव ग्राहक द्रव्यार्थिक नय जाणवो. जेम आत्मा ज्ञानरूप छे.
इत्यादिक द्रव्यार्थिक नयना दश भेदका. हवे पर्यायार्थिक नयना छ भेद कहे छे. जे पर्यायने ग्रहे तेने पर्यायार्थिक नय कहे छे, तेना छ भेद नीचे प्रमाणे.
एक द्रव्य पर्याय, बीजो द्रव्य व्यंजन पर्याय, त्रीजो गुणपर्याय, चोथो गुण व्यंजन पर्याय, पांचमो स्वभाव पर्याय, छठ्ठो वि भाव पर्याय ए छ छे.
3
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(६६) १ जीवने भव्यपणुं तथा सिद्धपणुं कहेतुं ते द्रव्यपर्याय. ___२ जे द्रव्यना प्रदेशनुं मान ते द्रव्य व्यंजनपर्याय.
३ एक गुणथी अनेकता थाय. जेमधमाधर्मादि द्रव्य पोताना चलण सहकारादि गुणथी अनेक जीव तथा पुद्गलने सहाय करे तेने गुणपर्याय नय कहे छे.
४ एक गुणना घणा भेद ते गुण व्यंजनपर्याय कहीए. . ५ स्वभाव पर्याय ते अगुरु लघु पर्यायथी जाणवो. ए पांच पर्यायो सर्व द्रव्यमां छे.
६ विभाव पर्याय ते जीव पुद्गल ए
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(६७) बे द्रव्यमा छे. जीव जे चार गतिना नवा नवा भव करे ते जीवमां विभाव पर्याय तथा पुद्गलमां खंधपणु ते विभावपर्याय जाणवो.
हवे पर्यायना बीजा छ भेद कहे छेएक अनादि नित्य पर्याय, ते पुद्गल द्रव्यनो मेरु प्रमुख. बीजो सादि नित्य पर्याय ते जीव द्रव्यनी सिद्धावस्था सिद्धावगाहनादिक.
त्रीजो अनित्य पर्याय ते समय समयमां द्रव्य उपजे विणसे छे ते. “सादिसांत पर्याया भव शरीराध्यवसायादयः" इति नयचक्रे. चोथो अशुद्ध अनित्य पर्याय ते जन्म मरण थाय छे, ते वडे कहेवो. पांचमो उपाधि पर्याय ते कर्म संबंध. छठो शुद्ध पर्याय जे मूल पर्याय, सर्व द्रव्यना एक सरखा छे ते एवं पर्यायार्थिकनु स्वरुप कहूं. नय
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(६८) चक्र तथा आगमसार कर्त्ताना मते बीजा पर्यायना छ भेदमां तफावत पडे छे. तत्केवलिगम्यम्.
सातनय. १ नैगम २ संग्रह ३ व्यवहार ४ रुजुसू. त्र ५ शब्द ६ समभिरूढ ७ एवंभूत ए सात नयनां नाम जाणवां.
१ नैगमनय. नथी एक गमो ते जेनो तेने नैगमनय कहे छे, गुणनो वा कार्यनो एक अंश उपन्यो होय तो ते नैगम नय कहीए, जेम कोइ मनुष्यने पाली लाववा- मन थयुं त्यारे ते वगडामां लाकडां लेवा चाल्यो, तेने रस्तामां बीजो कोइ माणस भेगो थयो. तेणे पूछयु
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
के, तुं क्यां जाय छे ते वारे तेणे कडं के हुं, पाली लेवा जाउं छु. ते पाली तो हजु घडी नी पण मनविषे चिंतव्युं ते थइ एम गण्यु. तेम नैगम नय सर्व जीवने सिद्ध समान कहे छे. कारण के सर्व जीवोना आठ रुचक प्रदेश निर्मळ सिद्ध समान छे, तेथी एक अंशे सिद्ध छे, ते माटे सिद्ध समान सर्व जीव कह्या. ते नैगम नयना त्रण भेद छे. अतीत नैगम, अनागत नैगम, अने वर्तमान नैगम. आ प्रमाणे आगमसार ग्रंथमां कथ्युं छे. ___ नयचक्र बालावबोधमां नैगमनयना त्रण भेद कह्या छे. १ आरोप २ अंश ३संकल्प. तथा विशेषावश्यकमां चोथो भेद पण उपचारपणे कहे छे. नथी एकगमो-अ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(७०) भिमाय ते जनो तेने नैगमनय कहे छे. नैगमनय अनेक आशयी छे, ते नैगमनयना चार भेद छे. नैगमना भेद पैकी आरोप नैगमना चार प्रकार छे.
१ द्रव्यारोप, २ गुणारोप, ३ कालारोप, ४ कारणाघारोप.
१ गुणादिकमां द्रव्यपणो मानवो ते द्रव्यारोप. जेम वर्तना परिणाम ते पंचास्तिकायनो परिणमन धर्म छे, तेने काल द्रव्य कहीने बोलाव्यो. ए काल ते भिन्न पिंड रूप द्रव्य नथी, पण आरोपे द्रव्य छे, माटे द्रव्यारोप जाणवो. द्रव्यने गुणनो आरोप ते जेम ज्ञान गुण छे, पण ज्ञानी तेज आत्मा एम ज्ञानने आत्मा कह्यो, ते गुणारोप जाणवो. तथा जेम श्री महावीर स्वा
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(७१) मीनुं निर्वाण थयां घणो काळ गयो छे, पण आज दीवालीना दीवसे वीरनिर्वाण छे, एम जे कहे, ते वर्तमानकालमां अतीत कालनो आरोप को जाणवो. तथा आज श्री पद्मनाभ प्रभुनो निर्वाण छे, एम जे कहे, ते वर्तमान काळमां अनागतकालनो आरोप. एवी रीते अतीतना वे भेद छे. तथा अनागतना बे भेद छे तथा वर्तमानना पण बे भेद छे ते सर्व मळी कालारोपना छ भेद जाणवा. चोथो वळी कारणविषे कार्यनो आरोप करवो ते कारणाद्यारोप जाणवो.
ते कारण चार छे. १ उपादान कारण. २ निमित्त कारण. ३ असाधारण कारण. ४ अपेक्षा कारण. तेमां बाह्यद्रव्य क्रिया ते साध्य सापेक्षवाळाने धर्मनुं निमित्त कारण
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(७२) छे तोपण तेने धर्मकारण कहीए. तेमज श्री तीर्थकर मोक्षनुं कारण छे, तेथी तेमणे 'तारयाणं' कह्या ते कारणमां कर्तापणानो आरोप कर्यो. एम आरोपता अनेक प्रकारे छे ते कारणाद्यारोप. ___ वळी संकल्प नैगमना बे भेद छे १ स्वपरिणामरुप वीर्य चेतनानो जे नवो नवो क्षयोपशम लेवोते. २ काांतरे नवे नवे कार्ये नवो नवो उपयोग थाय ते. ए बे भेद थया. तथा अंश नैगमना पण बे भेद छे. १ भिन्नां श ते जुदो अंश, स्कंधादिकनो, बीजो अभिनांशते जे आत्माना प्रदेश तथा गुणना अविभाग इत्यादिक ए सर्व नैगमनयना भेद जाणवा.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(७३) (२) संग्रहनय. सामान्यवस्तुसत्ता संग्राहक संग्रहःसद्विविधः सामान्य संग्रहः विशेषसंग्रहश्च सामान्य संग्रहो द्विविधः मूलतऊत्तरतश्च मूलतोड स्तित्वादिभेदतः षड्विध उत्तरतो जाति समुदायभेदरूपः जातितः गवि गोत्वं, घटे घटत्वं, वनस्पती वनस्पतित्वं, समुदायतो सहकारात्मके वने सहकारवनं, मनुष्यसमूहे मनुष्य वृंद, इत्यादि समुदायरुपः अथवा द्रव्यमिति सामान्य संग्रहः जीव इति विशेष संग्रहः ____ अर्थः सामान्ये करी मूल सर्व द्रव्य व्यापक नित्यत्वादिक सत्तापणे रह्या जे धर्म तेनो जे संग्रह करे तेने संग्रहनय कहे छे.
तेना बे भेद छे. १ एक सामान्य संग्रह २ बीजो विशेष संग्रह.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(७४) सामान्य संग्रहना बे भेद छे. १ मूल सामान्यसंग्रह २ उत्तर सामान्यसंग्रह. वळी मूळ सामान्यना अस्तित्व, वस्तुत्व, द्रव्यत्व, प्रमेयत्व, सत्त्व, अगुरुलघुत्व ए छ भेद छे तथा उत्तर सामान्यना बे भेद छे.
१ जाति सामान्य २ समुदाय सामान्य. तत्र गायना समुहमां गोत्वरुप जाति छे तथा घट समुदायमां घटत्व अने वनस्पतिमां वनस्पतिपणो ते जाति सामान्य कह्यो. आंबाना समूहने अंब वन कहे, तथा मनुष्यना समुहमा मनुष्य ग्रहण थाय ते समुदाय सामान्य. ए उत्तर सामान्य ते चक्षुदर्शन तथा अचक्षुदर्शनग्राही छे, अने मूल सामान्य ते अवघिदर्शन तथा केवळ दर्शनथी ग्रहवाय छे.
अथवा छ द्रव्यना समुदायने द्रव्य के
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(७५) हवू, ए सामान्य संग्रह, अने जीवने जीव द्रव्य कही अजीव द्रव्य थकी जुदो पाडवो, ते विशेष संग्रह. विशेषावश्यकमां संग्रहनयना चार भेद कह्या छे. १ संग्रहीत संग्रह २ पिंडित संग्रह ३ अनुगम संग्रह ४ व्यतिरेक संग्रह.
१ सामान्यपणे वहेंचण विना ग्रहण थाय एवो जे उपयोग अथवा एबुं जे वचन अथवा एवो धर्म कोईपण वस्तुने विषे होय तेने संग्रहित संग्रह कहीए.
२ एक जाति माटे एकपणो मानीने ते एक मध्ये सर्वनो ग्रहण थाय जेम " एगे आया" " एगे पुग्गले" इत्यादि वस्तु अनंति छे पण जाति एक
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(७६) माटे ग्रहण थाय छे ते बीजो पिडित संग्रहनय कहीए.
३ जे अनेक जीवरुप अनेक व्यक्ति छे ते सर्वमां पामीए, जेम " सञ्चिन्मय आत्मा" एटले सर्व जीव तथा सर्व प्रदेश अने सर्व गुण ते जीवनां लक्षण छे. ते अनुगम संग्रह नय कहीए.
४ जेना ना कहेवाथी तेनाथी इतरनो सर्व संग्रहपणे ज्ञान थाय ते जेम अजीव छे तेवारे जे जीव नहीं ते, अजीव कहीए. एटले कोइक जीव छे एम व्यतिरेक वचने ठो. तथा उपयोगे जीवनो संग्रह थाय छे, ते व्यतिरेक संग्रह कहीए. ___एक नाम लीधाथी सर्व गुण पर्याय परिवार सहीत आवे ते संग्रहनय जाणवो.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(७७) दृष्टांत-जेम कोइक मन्युष्ये प्रभाते दातण करवाने अर्थे पोताना घरना बारणे बेशीने चाकरने कयुं के दातण लेइ आवो ! तेवारे चाकर पुरुष, पाणीनो लोटो, रुमाल, दातण एम सर्व चीज लइ आव्यो. शेठे तो एक दातण नाम लइने मंगाव्युं हतुं पण सवेनो संग्रह करी चाकर लइ आव्यो ते रीते संग्रहनय जाणवो.
(३) व्यवहारनय. संग्रहग्रहीतवस्तु भेदांतरेण विभजनं व्यवहरणं, प्रवर्तनं वा व्यवहारः सद्विविधः शुद्धोऽशुद्धश्च ॥ ___ संग्रहनये ग्रहीत जे वस्तु तेने भेदांतरे वेहेचवू, तेने व्यवहारनय कहे छे. जेम द्रव्य
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(७८)
.
एवं सामान्य नाम क. तेमां वली वेहेंचण करीए जे द्रव्यना वे भेद छे. एक जीव द्रव्य, तथा बीजुं अजीव द्रव्य, तेमां पण वहेंचण करीए जे जीवना वे भेद छे. एक संसारी, बीजा सिद्ध, वळी तेमां पण संसारीना बे भेद छे. एक स्थावर, बीजो त्रस तेमां स्थावरना पृथ्वीकाय, अपूकाय, तेउकाय, वायुकाय, अने वनस्पतिकाय ए पांच भेद छे. चार भेद छे, बेरेंद्री, तेरेंद्री, चौरेंद्री, अने पंचेंद्री पञ्चेन्द्रियना देवता, मनुष्य, तिर्यंच अने नारकी एम चार भेद छे. एम उत्तरोतर जीवना ५६३ भेदनी वेहेचण करवी इत्यादिक सर्व व्यवहारनयनो स्वभाव जा - णवो. अथवा प्रवर्तन व्यवहारना वे भेद छे १ शुद्ध व्यवहार २ अशुद्ध व्यवहार.
त्रसना
·
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(७९)
सर्व द्रव्यनी स्वरुप शुद्ध मवृत्ति - जेम धर्मास्तिकायनी चलण सहायता तथा अधमस्तिकायनी स्थिति सहायता तथा जीवनी ज्ञायकता इत्यादिकने वस्तुगत शुद्ध व्यवहार कहीए.
द्रव्यनो उत्सर्ग नीपजवा माटे जे रत्नत्रयिनी शुद्धता गुणस्थाने श्रेणि आरोहणरुप ते साधन शुद्ध व्यवहार कहीए.
अशुद्ध व्यवहारना वे भेद छे. १ सद्भूत व्यवहार २ असद्भूत व्यवहार. तेमां जे क्षेत्रे अवस्थाने अभेदे रह्या जे ज्ञानादिगुण तेने परस्पर भेदे कहेवा ते सद्भूत व्यवहार. तथा हुं क्रोधी हुं हुं मानी छं, अथवा दे वता छु, मनुष्य छं, इत्यादि देवतापणे ते हेतुपणे परिणमतां ग्रह्मां जे देवगति विपाकी
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८०)
कर्म तेने उदयरुप प्रभाव छे ते पण यथार्थ ज्ञान विना भेद ज्ञानशून्य जीव ते एक करी माने छे ते असदभूत अशुद्ध व्यवहार कहीए. तेना बे भेद छे.
१ आ शरीर मारुं छे, हुं शरीरी छु, इत्यादि केहेवू तेने संश्लेषित असद्भूतव्यवहार जाणवो.
२ आ पुत्र मारो, आ स्त्री, कुटुंब, धनधान्यादिक नवविध परिग्रह मारो छे, एम जे कहेवं ते असंश्लेषित असद्भूत व्यवहारनयथी जाणवं. ते असंष्लेषित असद्भूत अशुद्ध व्यवहारना बे भेद छे. एक उपचरित अने बीजो अनुपचरित.
विशेषावश्यक महाभाष्यमा व्यवहारनयना मूल बे भेद छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८१) १ वहेचणरुप व्यवहार,
२ प्रवृत्तिरूप व्यवहार. __ प्रति व्यवहारना त्रण भेद छे. वस्तुप्रवृत्ति, साधनप्रवृत्ति, लौकिकात्ति. तेमां साधन प्रवृत्तिना त्रण भेद छे.
१ जे अरिहंतनी आज्ञाये शुद्ध साधन मार्गे इह लोक संसार पुद्गल भोग आसंसादिदोष रहीत जे रत्नत्रयिनी परिणति, परभव त्याग सहित ते लोकोत्तर साधन प्रवृत्ति नामे पेहेलो भेद जाणवो.
२ स्याद्वाद विना मिथ्याभिनिवेष सहित साधन प्रवृत्ति ते दुःपावचनिक साधन प्रवृत्ति.
३ लोकना स्व स्वदेश कुलनी चाले प्रवृत्ति ते लोक व्यवहार प्रवृत्ति ए त्रण प्र
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८२) कारनी प्रवृत्ति जाणवी.
बाह्य स्वरुप देखीने भेदनी वेहेंचण करे अने जे बाह्य देखाता गुणनेज माने पण अंतरंग सत्ताने न माने तेने व्यवहारनय कहे छे, आ नयमां आचार क्रिया मुख्य छे. व्यवहारनये जीवनी अवस्था अनेक प्रकारे छे.
वळी व्यवहारनयना छ भेद छे.
१ शुद्ध व्यवहार. ते पूर्वना गुण ठाणानुं छोडवू अने उपरना गुणठाणानुं ग्रहण करवू, तेने शुद्ध व्यवहारनय कहे छे. अथवा ज्ञान, दर्शन, चारित्र गुण ते निश्चय नये एक रूप छे, पण ते शिष्यने समजाववाने जुदा जुदा भेद कहेवा ते शुद्ध व्यवहारनय जाणवो.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२ जीवमा अज्ञान रागद्वेष लाग्या छे ते अशुद्धपणो छे माटे अशुद्ध व्यवहार जाणवो.
३ पुण्यनी क्रिया करवी वा शुभपरिणति प्रवृत्ति ते शुभ व्यवहार.
४ पापनी क्रिया करवी वा अशुभ परिणति प्रवृत्ति ते अशुभ व्यवहार.
५ धन कुटुंब प्रत्यक्षपणे पोतानाथी जुदा छे पण जीवे पोताना करी जाण्या छे ते उपचरित व्यवहार.
६ शरीर, लेश्या, योग अने इंद्रिय इत्यादि वस्तुओ पोताना आत्मा थकी जुदी छे तेने आपणी करी जीव माने छे ते अनुपचरितव्यवहारनय मतथी जाणवू.
इत्यादि व्यवहारनयनुं स्वरूप जाणवू.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८४) ४ ऋजुसूत्रनय. ऋजु कहेतां सरल छे, श्रुत कहेतां बोध ते जेनो तेने ऋजु सूत्र नय कहे छे. ऋजु शद्धे-अवक्र एटले समो छे श्रुत ते जेने ते ऋजु सूत्र नय कहीए. अथवा ऋजु-अवक्रपणे वस्तुने जाणे, कहे, तेने ऋजुसूत्रनय कहे छे.
जे अतीतकाल अने अनागत कालनी अपेक्षा न करे पण वर्तमान कालमा जे वस्तु जेवा गुणे परिणमे वर्ते ते वस्तुने तेवा ज परिणामे माने तेने ऋजुसूत्रनय कहे छे. ए नय परिणामग्राही छे. जेम कोइ जीव गृहस्थ छे, पण अंतरंग साधु समान परिणाम छे, तो ते जीवने ए नय साधु कहे छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८५)
अथवा कोइक जीव 'साधुने वेषे छे, पण मनना परिणाम विषयाभिलाषा सहित छ, तो ते जीव अव्रती छे. एम ऋजुसूत्र नयनो मानवो छे. ते ऋजुसूत्र नयना बे भेद छे. एक सूक्ष्म ऋजुसूत्रनय, अने बीजो स्थूल ऋजुसूत्र नय एम बे भेद छे. . सदाकाल सर्व वस्तुमा एक वर्तमान समय वर्ते छे. एटले जे जीव अतीतकालने विषे अज्ञानी हतो अने अनागतकाले अज्ञानी थशे, एम बे कालनी अपेक्षा राख्या विना वर्तमान समये जे जेवो होय तेने तेवो कहे, तेने सूक्ष्म ऋजुसूत्रनय कहे छे. ___मोटा बाह्य परिणामने जे ग्रहे तेने स्थूल ऋजुसूत्रनय कहे छे. ए ऋजुसूत्रना बे भेद दिगंबर कहे छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८६) .. ऋजुसूत्रं वर्तमानग्राहकं तद् वर्तमानं नामादि चतुष्पकारं ग्राह्य. नय चक्र का ऋजुसूत्रनयमां नाम, स्थापना, द्रव्य, अने भाव ए चार निक्षेपा ग्रहण करे छे.
५शब्दनय. जे वस्तु गुणवंत, तथा निर्गुणवंत होय, तेने नामे कही बोलावीए. जे भाषा वर्गणाथी शब्दपणे गोचर थाय, ते शब्दनय, जे कारणथी अरुपी द्रव्य वचनथी ग्रह्या जाय नहीं, पण वचनथी कहेवा ते शब्दनय कहीए. अहीं जे शब्दनो अर्थ ते पणो जे वस्तुमा वस्तुपणे पामीए, त्यारे ते वस्तु शब्दनये कहीए. जेम घटनी चेष्टाने करतो होय ते घट कहेवाय. ए शब्दनयमां व्याकरणथी
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८७) नीपन्या, अने बीजा पण सर्व शब्द लीधा. आगमसार ग्रंथ कत्ता शब्दनयमां चार निक्षेपा ग्रहण करे छे.
१ पहेलो नामनिक्षेपो ते आकार तथा गुणरहित वस्तुने नाम कही बोलावे, तेने नामनिक्षेपो कहे छे. जेम एक लाकडीने लेइने कोइए तेने जीव एवं नाम कह्यु, ते नाम जीव जाणवो. एवी रीते नाम तप, अथवा नाम सिद्ध. जेम वड प्रमुखने सिद्धवड एम कही बोलावे छे, ते नाम निक्षेपो.
२ जेम कोइ वस्तुमां कोइ वस्तुनो आकार देखीने तेने ते वस्तु कहे. जेम चित्रामण अथवा काष्ठ पाषाण प्रमुखनी मूर्ति तेने घोडा हाथी कहेवाय ते स्थापना निक्षेपो
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८८)
जाणवो. ए स्थापना निक्षेपो नाम निक्षेपा स हित होय छे. जेम स्थापनासिद्ध जिनप्रतिमा प्रमुख ते सद्भाव स्थापना अने असद्भाव स्थापना पण होय छे. अकृत्रिम जिनप्रतिमा ते नंदीश्वरद्वीप प्रमुखमां अने जे अत्रनी प्रतिमा ते कृत्रिम ते सर्व स्थापना जाणवी . जेम चित्रामणनी स्त्री ज्यां होय त्यां साधु रहे नहीं. कारण के स्थापना स्त्री छे. ते स्त्री तुल्य जाणवी. तेमज जिनप्रतिमा जिन सरखी जाणवी. काली दोरीने सापनी बुद्धिथी हणतां सापनी हिंसा लागे छे, तेम जिनप्रतिमाने जिननी बुद्धिए पूजतां मानतां आत्महित जाणवुं.
चित्रामनी मूर्तिने हिंसाना परिणाम थकी फाडे तेने हिंसा लागे छे तेमज जिन
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८९) वर ध्याने, जिनप्रतिमा पूजतां लाभ थाय छे.
३ जेनुं नाम होय तथा आकार स्थापना गुण पण होय अने लक्षण पण होय पण आत्मानो उपयोग मळे नहीं, तेने द्रव्यनिक्षेपो जाणवी. अज्ञानी जीव ते जीव स्वरूपना उपयोग विना द्रव्यजीव छे. “ अणुवओगोदव्वम्" इति अनुयोगद्वार वचनात् वळी कह्यु छे के सिद्धांत वांचतां पुछतां पद, अक्षर, मात्रा, शुद्ध अर्थ करे छे, अने गुरु मुखे सद्दहे छे ते पण शुद्धनिश्चयनये पोतानी सत्ता ओलख्या विना सर्व द्रव्यनिक्षेपमांछे. जे भावविना द्रव्यपणुं छे ते पुण्यबंधनुं कारण छे पण मोक्षy कारण नथी. एदले जे धर्म करणीरूप कष्ट तपस्या करे छे, पण जीव, अजीव पदार्थनी सत्ता ओळखतो नथी,
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(९०)
तेने भगवती सूत्रमा अव्रती तथा अपच्चखाणी कह्या छे. आ कथन जे बाह्यभावमा राचे छे अने आत्मस्वरूप जाणवा खप करता नथी तेने फटका तरीके छे. एकांत जिनवचन नथी. दान, पूजा, तप अने क्रिया प्रमुख सापेक्षबुद्धिथी मोक्षy कारण छे. कारणे कार्य नीपजे इति वचनात् ॥
आत्मानुं स्वरूप ओळखवाने बहु उद्यम करवो. मुनिपणुं आत्मानु स्वरूप जाणवाथी थाय छे. जेम जेम आत्मानुं स्वरूप ग्रहाय छे, तेम तेम परभावनो त्याग थाय छे. श्री उत्तराध्ययन सूत्रमा कडं छे के "नमुणीरनवासेणं” जंगलमां वसवाथी कंइ मुनिपणुं प्राप्त यतुं नथी, पण "नाणे
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(९१)
णय मुणी होइ " - आत्मस्वरूपनुं जे ज्ञान ते थकी मुनि थाय छे. इत्यादि द्रव्य निक्षेपानुं स्वरूप जाणवुं. विशेष गुरुगमथकी जिज्ञासुओए तत्व जाणवुं. आ वात एकांत समजवी नहि, आ संबंधी गुरुगमताए विशेष अधिकार जाणवो.
४ नाम, स्थापना, द्रव्य, ए त्रण निक्षेपा भाव विना अशुद्ध छे. नाम तथा आकार लक्षण गुण सहित वस्तु ते भावनिक्षेपो जाणवो. " उवओगोभावइतिवचनात् " पूजा, दान, शील, तप क्रिया, अने ज्ञान, ए सर्व भावनिक्षेपा सहित लाभनुं कारण छे. अत्र कोइ कहेशे जे मनना परिणाम दृढ करीने जे करीए, तेने भाव क
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(९२) हीए. पण एम कहेवू ते योग्य नथी, ए प्रमाणे तो सुखनी वांछाए मिथ्यात्वी पण घणा करे छे, पण सूत्रनी साखे वीतरागनी आज्ञाए हेय तथा उपादेयनी परीक्षा करवी, अजीवतत्त्व, तथा आस्रवतत्व तथा बंधतच्च उपर त्याग भाव, अने जीवना स्वगुण जे संवर निर्जरा अने मोक्ष तत्त्व उपरे उपादेय परिणाम तेने भाव कहे छे, ए चार निक्षेपा कह्या. ___ शब्दनयमां भावनी मुख्यता छ एम पण छे.
६ समभिरूढनय. जे वस्तुना केटलाक गुण प्रगटया छे अने केटलाक गुण प्रगटया नथी पण अवश्य प्रगटशे एहवी वस्तुने जे वस्तु कहे तेने सम
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(९३) भिरुढनय कहे छे. ते वस्तुना एक पदार्थवाच्य नामांतरे भिन्नार्थ जाणे. भिन्नभिन्न शब्दनो भिन्नभिन्न अर्थ माने जेम जीव, चेतन, आत्मा, एनो एक अर्थ करी न सदहे, परंतु भिन्न अर्थ करे तेने समभिरुढ नयकहे छ. ए नय एक नय ओछी वस्तुने पूरेपूरी कहे छे. समभिरूढनय, तेरमे गुणठाणे वर्तता केवळीने सिद्ध कहे छे.
७ एवंभूतनय. जे वस्तु पोताने गुणे संपूर्ण छे अने पोतानी क्रिया करे छे, तेने जे वस्तु करी बोलावे छे तेने एवं भूतनय कहे छे. मोक्षस्थानकमां जे जीव पहोंच्या तेने ते सिद्ध कहे छे. पाणीथी भरेलो स्वीना माथा उपर आवतो जल धरण क्रिया करतो जे घटतो होय छ तेने एवं भूतनय घट कहे छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(९४)
प्रमाण.
हवं प्रमाण बतावे छे. - प्रमाणना बे भेद छे (१) प्रत्यक्ष प्रमाण ( २ ) परोक्ष प्रमाण.
१ जे जीव पोताना उपयोगथी साक्षात् द्रव्योने जाणे, तेने प्रत्यक्ष प्रमाण कहे छे. जेम केवळी छ द्रव्य प्रत्यक्षपणे जाणे छे, तथा देखे छे, ते माटे केवलज्ञान सर्वथी प्रत्यक्ष ज्ञान छे. मनः पर्यव ज्ञान ते मनोवर्गणा प्रत्यक्ष जाणे तथा अवधिज्ञान ते पुद्गलद्रव्यने प्रत्यक्ष जाणे छे माटे ए बे ज्ञान देश प्रत्यक्ष छे.
२ मतिज्ञान अने श्रुतज्ञाननो उपयोग ते परोक्ष प्रमाण छे. परोक्ष प्रमाणना त्रण भेद छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(९५)
१ अनुमान प्रमाण, २ आगम प्रमाण, ३ उपमान प्रमाण.
१ कोइक सहीनाण-चिह्न देखीने जे ज्ञान थाय. जेम यत्र तत्र धूमस्तत्र तत्राग्निः जे जे ठेकाणे धूम होय ते ते ठेकाणे अग्नि होय. एटले धूमने देखीने जे अग्निनुं अनुमान थयुं, ते अनुमान प्रमाण.
२ शास्वनी साक्षीथी जे वात जाणीए. जेम देवलोक, नरक, निगोद विगेरेनो विचार आगमथी जाणीए छीए, ते आगम प्रमाण छे.
३ कोइक वस्तुनो दृष्टांत आपीने वस्तुने ओळखाववी ते उपमान प्रमाण जाणवू.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(९६)
सप्तभंगी, स्वरूप. १ स्यात् अस्ति. स्यात् कहेतां अने कान्तपणे सर्व अपेक्षा लेइने जीवद्रव्यमां आपणो द्रव्य, आपणो क्षेत्र, आपणो काल, तथा आपणो भाव, एम स्वगुण पर्याये जीव छे, तेम सर्व द्रव्य आपणे गुण पर्याये छे. ते स्यात् अस्ति नामनो पहेलो भांगो जाणवो.
२ स्यान्नास्ति. जीवद्रव्यमां बीजा पांच द्रव्यना द्रव्य, क्षेत्र, काल, भाव, ते पर द्रव्यना गुणपयोय जीवद्रव्यमां नथी, एटले पर द्रव्यना गुणनो नास्तिपणो जीव द्रव्यमां छे ए स्यात् नास्ति नामे बीजो भांगो थयो.
३ स्यात्अस्ति नास्ति द्रव्य स्वगुणे अ. स्ति अने परगुणे नास्ति ए बे भांगा एक
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(९७) जाणवो (२) तेनो ज्ञाता जीव (३) ज्ञेय ते सर्व द्रव्य.
(१) ध्यान ते जावना स्वरुपy (२) ध्याननो ध्याता जीव (३) ध्येय ते आत्मानु स्वरूप. आत्माना त्रण भेद छे, १ बहिरात्मा २ अन्तरात्मा ३ परमात्मा.
१ शरीर, मन, लेश्या अने इंद्रियादि वस्तुने अज्ञानी जीव आत्मबुद्धिए माने ते पहेलो बहिरात्मा जाणवो. दहा-पुदगलमां राची रहे, पुद्गल सुखनिधान, तस लाभे लोभ्यो रहे, बहिरातम अभिधान ॥ १ ॥ पुद्गलथी न्यारो नहीं, आतम एवी बुद्धि, बहिरातम सुख शुं लहे, प्रगटे नहीं स्वशुद्धि ॥२॥
२ देह सहित जीव छे पण निश्चय
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(९८)
सत्ता गुणे सिद्ध समान छे एटले पोताना जीवने सिद्ध करी ध्यावे ते अंतरात्मा जा. णवो. पुद्गल वस्तु पोताना आत्मानी नथी. आत्माथी शरीर, इंद्रिय, अने लेश्या वगेरे भिन्न छ, आत्मा अरूपी छ, पुद्गल (कर्मरुप ) रूपी छे, आत्मा चेतना सहीत छे, कर्म जड छे, आत्माने चार गतिमां भटकवानुं कारण कर्म छे. ते मारी वस्तु नथी, पण पर वस्तु छे. अरे हुं ए पर वस्तुने पोतानी मानी बेठो छु अने तेथी हुँ दुःखी थाउं छं. हे चेतन ! तुं अरूपी अनंत गुणनो भोक्ता छे. आठ कर्मना नाशथी तुं परमास्मा शुदात्मा स्वरूप थइश. कर्म रहित जेवा सिद्धना जीवो छ, तेवो सत्ताए तुं पण छे. कर्मना आवरणयी तारा गुण दवाइ गया
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(९९) छे. इत्यादि पोताना आत्माने सिद्ध समान ध्याववो ते अन्तरात्मानुं लक्षण छे,
३ सर्व कर्म खपाची केवलज्ञान पाम्या तेवा अरिहंत तथा सिद्ध सर्व परमास्मा जाणवा.
हवे द्रव्य मध्ये छ सामान्य गुण कहे छे.
१ अस्तित्व-ते छ द्रव्य आपणा गुणपर्याय प्रदेशे करी अस्ति छे तेमां धर्म, अधर्म, आकाश अने जीव ए चार द्रव्यना असंख्याता प्रदेश खंध छे अने पुद्गलमां खंध थवानी शक्ति छे माटे ए पांच द्रव्य अस्तिकाय छे अने छटो काळ द्रव्यनो समय छे ते कोइ कोइथी मळतो नथी. कारणके एक समय विणश्या पछी बीजो समय आवे छे माटे काल अस्तिकाय नथी. ए द्र
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१००) व्यमां अस्तित्व कह्यो. ___ २ वस्तुत्व-एटले छ द्रव्यमा वस्तुपणो कहे छे. ते द्रव्य एकठा एक क्षेत्र मध्ये रह्या छे. एक आकाश प्रदेशमा धर्मास्तिकायनो एक प्रदेश रह्यो छे. तथा अधर्मास्तिकायनो पण एक प्रदेश रह्यो छे. आगमसार कर्ताना मत प्रमाणे जीव अनंताना अनंत प्रदेश रह्या छ एम लख्युं छे. आकाशना एक प्रदेशे आत्माना सर्व प्रदेशो रही शंकता नथी एम अन्यागमोथी जणाय छे. पुद्गल परमाणुआ अनंता रह्या छे. ते सर्व पोतानी सत्ता लेइने रह्या छे, पण कोइ द्रव्य कोइ द्रव्य साथे मळी जतुं नथी ते वस्तुपणुं जाणवू.
३ द्रव्यत्व-कहेतां द्रव्यपणो ते सर्व
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१०१)
समये द्रव्यमां छे. जे समयमां शुद्ध स्वगुणनी अस्ति छे तेज समयमां परगुणनी नास्ति पण छे. यस्मिन् समये शुद्ध स्वगुण स्य अस्तिता आत्मनि तस्मिन् समये एव परगुणस्य नास्तिता आत्मनि बोध्या. माटे अस्ति नास्ति ए बे भांगा एक समयमां भेला छे ते स्यात् अस्तिनास्ति त्रीजो भांगो थयो .
४ स्यात् अव्वक्तव्य. अस्ति अने नास्ति ए बेउ भांगा एक समयमां छे, तो वचने करी अस्ति एटलं बोलतां असंख्याता समय लागे, तेथी नास्ति भांगो तेज वखते कहेवाय नहीं, अने जो नास्ति भांगो को तो अस्तिपणो आव्यो, माटे एकज अस्ति कहेतां थकां नास्तित्व तेज स
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मये द्रव्यमा छे, ते कहेवाणो नहीं. माटे मृषावाद लागे, तेमज नास्ति कहेतां अस्तिनो मृषावाद लागे, माटे वचने करी अगोचर छे. एक समयमां बे भांगा वचने करी कह्या जाय नहीं. कारण के एक अक्षर बोलतां असंख्याता समय लागे छे. माटे वचनथी अगोचर छे, ते स्यात् अवक्तव्य चोथो भांगो जाणवो.
५ अवक्तव्यपणो वस्तुमां अस्तित्वनो पण छे. माटे स्यात् अस्ति अवक्तव्य ए पांचमो भांगो जाणवो.
६ नास्तित्वनो पण अवक्तव्य पणो वस्तु मध्ये छे माटे स्यात् नास्ति अवक्तव्य ए छट्टो भांगो जाणवो.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
७ अस्तित्व तथा नास्तित्व एटले अस्तिपणुं तथा नास्तिपणुं एम बे धर्म एक समये वस्तुमा छ, पण, वचन थकी कह्या जाय नहीं, माटे स्यात् अस्ति नास्ति युगपत अवक्तव्य ए सप्तमो भांगो जाणवो. ___ नित्यानित्यत्वादि अनेक धर्ममां सप्तभंगी लागु पडे छे.
१ स्यात् नित्यम् २ स्यात् अनित्यम् ३ स्यात् नित्यानित्यं ४ स्यात् अवक्तव्यं ५ स्यात् नित्यं अवक्तव्यम् ६ स्यात् अनित्यं अवक्तव्यम् ७ स्यात् नित्यानित्यं युगपत् अवक्तव्यम् ए सात भांगा जाणवा.
तेमज एक अनेकना सात भांगा जा
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१०४)
णवा. तथा गुणपर्यायमां पण कहेबा. केमके सिद्ध मध्ये नयनथी तोपण सप्तभंगी तो छे. ए सप्तभंगीमां आद्य न्रण भांगा सकला देशी छे अने बाकीना चार भांगा विकला देशी छे.
66
त्रिभङ्गी
ऋण दशा बतावे छे ? बाधक २ सा
www.kobatirth.org
""
धक ३ सिद्ध.
१ मिथ्यात्व दशा ते बाधक दशा जाणवी. २ समकित गुणठाणाथी मांडीने अयोगी केवळी गुणठाणा सुधी साधक दशा जाणवी. ३ सर्व कर्मथी रहित सिद्ध दशा जाणवी.
(१) ज्ञाननो जाणपणो ते जीवनो गुण
For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१०५)
द्रव्य पोतपोतानी क्रिया करे छे. धर्मास्तिकायमां चलन सहाय गुण ते सर्व प्रदेश मध्ये छे. सदा पुद्गल तथा जीवने चलन स्वभाव रुप क्रिया करे छे.
प्रश्न - लोकांत सिद्ध क्षेत्रमां धर्मास्तिकाय छे. ते सिद्धना जीवोने चलाववामाँ सहाय क्रिया केम करतुं नथी ?
उत्तर - सिद्धना जीवो अक्रिय छे, माटे चालता नथी. पण ते क्षेत्रमां सूक्ष्म निगोदना जीव तथा पुद्गल छे; तेने धर्मास्तिकाय चलन सहाय आपे छे. पण सिद्धना जीवो अक्रिय छे, तेथी तेमने चलण सहाय, धर्मास्तिकाय आपतो नथी. पुद्गल सक्रिय छे, पण पुद्गल संग त्यागी जे सिद्ध थया ते तो अक्रिय छे अने अक्रिय एवा
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१०६)
सिद्धना जीवो चाली शकता नथी. जे वस्तु सक्रिय होय छे, गति करी शके छे, तेने धमस्तिकाय चालवामां सहाय आपे छे, पण अक्रिय एवा सिद्धना जीवो गति करता नथी, तेथी तेमने चालवामां धर्मास्तिकाय सहाय; आपी शकतुं नथी. सिद्धात्माओ अक्रिय छे, माटे धर्मास्तिकाय चलण सहाय आपतो नथी. ते सिद्धना जीवो निश्चल स्वस्वरुपी छे.
अधर्मास्तिकाय जीव तथा पुद्गलने स्थिर राखवानी क्रिया करे छे. तथा आकाश द्रव्य ते सर्व द्रव्यने अवगाहना गुण रुप दान आपे छे.
प्रश्न- अलोकाकाशमां बीजुं कोई द्रव्य नथी तो अलोकाकाश क्या द्रव्यने अवगा -
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१०७)
हना दान आपे छे ?
उत्तर - अलोकाकाशमां अवगाहना दान देवानी शक्ति तो लोकाकाश जेवीज छे, पण त्यां अवगाहना दान लेनार कोइ द्रव्य नथी, माटे अवगाहना दान करतुं नथी. तेथी अलोकाकाशमांथी अवगाहना गुण शक्ति, जे स्वभावे छे तेनो नाश थतो नथी. अलोकाकाशमां अवगाह गुणमां अगुरु लघुपर्याय योगेष गुण हानि वृद्धिचक्र चाली रह्युं छे.
www.kobatirth.org
पुद्गल द्रव्य मिलवा विखरवारुप क्रियां कर्या करे छे. कालद्रव्य वर्तनारूप क्रिया कर्या करे छे. जीव द्रव्य ज्ञानलक्षण उपयोग रूप क्रिया करे छे. ए द्रव्यपणुं षड्द्रव्योमां कं.
For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१०८) ४ प्रमेयत्वं-ए प्रमेयपणो छ द्रव्यमां छे. तेनो प्रमाण केवली पोताना ज्ञानथी करे छे. धर्मास्तिकाय, अधर्मास्तिकाय अने आकाश ए अकेक द्रव्य छे. अने जीव द्रव्य अनंता छे. तेहनी गणतरी बतावे छे. संज्ञी मनुष्य संख्याता छे. असंज्ञी मनुष्य असंख्याता छे. नारकी असंख्याता छे. देवता असंख्याता छे. तिर्यंच पंचेंद्रिय असंख्याता छे. द्विन्द्रिय असंख्याता छे. त्रीन्द्रिय असंख्याता छे. चतुरिन्द्रिय असंख्याता छे, ते थकी पृथ्वीकाय असंख्याता छे. अपकाय असंख्याता. तेउकाय असंख्याता. वायुकाय असंख्याता. प्रत्येक वनस्पति जीव असंख्याता. ते थकी सिद्धना जीव अनंता. ते थकी बादर निगोदना जीव अनंतगुणा.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१०९)
बादर निगोद ते कंद, मूळ, आदु, सुरण, शकरीयां, मुळा, प्रमुख एना सूना अग्रभाग जेटला भागमां अनंता जीव रह्या छे. ते सिद्धना जीवथी अनंतगुणा छे अने सूक्ष्म निगोदना जीवो, सर्वथी अनंतगुणा छे.
सूक्ष्मनिगोद.
लोकाकाशना जेटला प्रदेश छे, तेटला निगोदना गोला छे. ते एकेक गोलामां असंख्याती निगोद छे. अनंता जीवोनुं पिंडभूत एक शरीर तेने निगोद कहे छे. तेमांथी एक निगोदमां अनंता जीव रह्या छे. अतीत काळना सर्व समय तथा वर्तमानकाळनो एक समय तथा अनागतकाळना सर्व समय, ते सर्वने भेला करीए. अने तेने अ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नंत गुणा करीए तेटला एक निमोदमां जीव रबा छे. एटले एक निगोदमां अनंता जीव रवा छे. तेमाथी एक जीव ग्रहण करीए. तेना प्रदेश असंख्याता छे अने एकेका प्रदेशे अनंति कर्मनी वर्गणा लागी छे. ते ए. केक वर्गणा मध्ये अनंता पुद्गल परमाणुआ छ. एम अनंता परमाणुआ, जीवनी साथे लाग्या छे. ते थकी अनंतगुणा पुद्गल परमाणु जीवथी रहित छूटा छे.
गाथा. गोलाय असंखिज्जा, असंख निगोए हवइ गोलो, इक्किक्कमिनिगोए, अणंता जीवा मुणेयव्वा. ॥१॥
अर्थ-लोकमांहे असंख्याता गोळा छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१११) एकेका गोळा मध्ये असंख्याती निगोद छे. अने एकेक निगोदमां अनंता जीव छे.
गाथा.
सत्तरस समाहिआ, किरइगाणु पाणमि हुंति खुड्डभवा, सगतिससयतिहुत्तर, पाणुं पुणइग मुहुत्तमि. ___अर्थ-निगोदिया जीव मनुष्यना एक श्वासोच्छवासमां सत्तर भव झाझरा करे छे. एक मुहूर्तमा ३७७३ त्रण हजार सातसो तोतेर श्वासोच्छवास थाय छे. तेटलामां निगोदिया जीव केटला भव करे ते बतावे छे.
पणसहिसहस्सपणसय, छत्तिसा इग मुहुत्त खुडभवा, आवलियाणं दोसय, छप्पन्ना एगखुड्डभवे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(११२)
अर्थ - एक मुहूर्तमां निगोदना जीव
६५५३६ भव करे छे. निगोदनो एक भव २५६ आवलीनो छे. क्षुल्लक भवनो ए प्रमाण छे.
•
गाथा - अथिथ अणंताजीवा, जेहिंनपतोतसाइ परिणामो उववज्जंति चयंतिय, पुणोवि तथ्यतथ्येव || निगोदमां अनंताजीव एवा छे के जे जीवो, त्रपणो कोइ वखते पाम्या नथी. अनंतोकाल पूर्वे गयो तो पण जे जीवो वारंवार त्यांज उपजे छे, अने च्यवे छे. एम एकनिगोदमां अनंताजीव छे. ते निगोदमां बे भेद छे. १ एक व्यवहार राशिनिगोद, अने बीजो अव्यवहार राशिनिगोद. तेमां जे बादर एकेन्द्रियपणो भावे xeपणो पामीने पाछा निगोदमां जइ पड्या
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(११३)
छे. ते निगोदिया जीवने व्यवहार राशिया कहीए. अने जे जीव कोइपण काळे निगोदमांथी नीकळ्या नथी, ते जीव अव्यवहार राशिया कहीए.
इहां मनुष्यपणामांथी जेटला जीव कर्म खपावीने मोक्षे जाय छे, तेटला जीवो तेज समये अव्यवहार राशिसूक्ष्मनिगोदमांथी नीकळीने उंचा आवे छे. जो दशजीव मोक्षे जाय तो दशजीव नीकळे. कोइक वेळाए भव्यजीव ओछा नीकळे तो एक वे अभव्य नीकळे पण व्यवहार राशिमां कोइ जीव वधेघटे नहीं. एवा निगोदना असंख्याता गोला लोक मांहे छे. घटे न राश निगोदकी वधे न सिद्ध अनन्त.
छदिशिना आव्या पुद्गलस्कंधो आहा
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(११४) पणे जे लेछे ते सकलगोला कहेवाय छे,
अने लोकांतना प्रदेशे जे निगोदना गोला रह्या छे, तेने त्रण दिशिना आहारनी स्पर्शना छे माटे ते विकल गोला कहेवाय छे. ए सूक्ष्म निगोदमां अनंतु दुःख छे. तेनुं उदाहरण बतावे छे. सातमी नरकनुं आउखु तेत्रीश सागरोपमनुं छे अने ते तेत्रीश सागरोपमना जेटला समयो थाय तेटला वखत सातमी नरकमां तेत्रीश सागरोपमने आउखे कोइ जीव उपजे तेटला भवमा ते जीवने जेटलं छेदन भेदननुं दुःख थाय ते सर्व एकहुं करीए, तेथी अनंतगुण दुःख निगोदिया जीवने एक समयमां थाय छे. जेम कोइ देवता साडात्रणक्रोड लोढानी सोयो तपावीने एकदम कोइ मनुष्यना शरीरे चॉपे
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(११५) तेथी तेने जे वेदना थाय छे, तेथी अनंतगुणी वेदना निगोदिया जीवने एक समयमांज थाय छे. भव्य जीवने निगोद प्राप्त थवानुं कारण अज्ञान छे. माटे तेहनो त्याग करवो ए हितशिक्षा छे. सर्व प्रमेयनो प्रमाता आत्मा ते पोताना ज्ञान गुणे प्रमेयनो प्रमाण करे छे. ए प्रमेयत्वपणो कह्यो.
५. सत्व कहेतां सत्वपणो ते छ ए द्रव्योमा छे. द्रव्यमां एक समयमा उत्पादव्यय थाय छे, अने तेज समयमां स्थिरपणे वर्ते छे. उत्पादव्यय, अने ध्रुवपणो तेही ज सत्पणो छे. “ उत्पाव्ययध्रुवयुक्तं-सत् इति तत्त्वार्थ वचनात् " तेने विस्तारथी बतावे छे.
६ धर्मास्तिकायना असंख्याता प्रदेश
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
छे. त्यां एक प्रदेशमा अगुरु लघु असंख्याता छ, अने बीजा प्रदेशमा अगुरु लघु अनंतो छे. त्रीजा प्रदेशमां संख्यातो अगुरु लघु छ एम असंख्याता प्रदेशमा अगुरु लघु पर्याय घटतो वधतो रहे छे, ते अगुरु लघु पर्यायचल छे. ते जे प्रदेशमां असंख्यातो छे, तेज प्रदेशमां अनंतो थाय छे. अने अनंताने ठेकाणे असंख्यातो थाय छे. अने असंख्याताने ठेकाणे संख्यातो अगुरु लघु पयोय थाय छे. एम लोक प्रमाण असंख्यात प्रदे. शमां सरखो समकाले अगुरु लघु पयर्याय फरे छे. जे प्रदेशमां असंख्यातो फिटीने अनंतो थाय छे, ते प्रदेशमा असंख्यातपणानो विनाश छे अने अनंतपणानो उपजवो थाय छे, अने छ द्रव्यमां अगुरुलघुपणे गुण ध्रुव
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(११७) वर्ते छे, एम उपजवो. विणसवो. अने ध्रुव ए त्रण परिणाम छे, तेने उत्पाद, व्यय, अने ध्रुव कहे छे. ___अधर्मास्तिकायमा उत्पाद, व्यय, अने ध्रुवरूप त्रणे परिणाम असंख्याता प्रदेशे सदा समय समयमा परिणमी रया छे. तेमां पण उपज विणसवू अने स्थिर रहेवू, एज सत्य जाणवू. ____ आकाशना प्रदेशमां पण एक समये त्रण परिमाण परिणमी रह्या छे. जीवना असंख्याता प्रदेश छे. तेमां पण उत्पाद, व्यय, अने ध्रुव, ए त्रण परिणाम समये २ परिणमा रह्या छे. तथा पुद्गल परमाणुआमां पण सदा समय समय, उत्पाद, व्यय, अने ध्रुव, ए त्रण परिणाम परिणमी रह्या छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(११८) कालनो वर्तमान समय मटीने अतीतकाल थाय छे, तो ते समयमां वर्तमानपणानो विनाश छे, अने अतीतपणानो उपजवो छ, तथा काळपणे ध्रुव छ, ए स्थूलथकी उत्पाद व्यय अने ध्रुवपणो कह्यो अने वस्तुपणे मूलपणे ज्ञेयने पलटवे ज्ञाननो पण ते भासनपणे परिणमवो थाय छे, तेमा पूर्वपर्यायना भासननो व्यय, अने अभिनवज्ञेय पर्यायना भासननो उत्पाद, तथा ज्ञानपणानो ध्रुव, ए रीते सर्वगुणना धर्मनी प्रवृत्तिरूप पर्यायनो उत्पाद, व्यय श्री सिद्ध भगवंतमां पण समये २ थइ रह्यो छे.
ए धर्मास्तिकायना प्रदेशे जे क्षेत्रगत असंख्याता पुद्गल तथा जीवने पहेले समये चलण सहायीपणो परिणमतो हतो, तेज प्रदे
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(११९) शमां बीजा समयमां अनंत परमाणुआ तथा अनंतजीव प्रदेशने चलणसहायीपणो थयो. तेवारे असंख्याता चलणसहायनो व्यय, अने अनंता चलणसहायनो उपजवो, अने चलणसहाय गुणपणे ध्रुव एम धर्म द्रव्यमध्ये उत्पाद, व्यय, अने ध्रुवपणो. थइ रह्यो छे. ते प्रमाणे अधर्म, आकाशादि द्रव्यमा जाणवू. तथा वली कार्य कारणपणे उत्पाद. व्यय तथा अगुरु लघुपर्यायना चलननो उत्पाद, व्यय, पंचास्तिकायमां कहेवो. तथा कालद्रव्य ते उपचारथी द्रव्य छे. तेनुं सर्व खरूप उपचारथीज कहेवू. ए रीते सर्व द्रव्यमां सत्पणो छ, जो अगुरु लघुनो भेद न थाय, तो प्रदेशोनो माहोमा हे भेद थाय नहीं. माटे अगुरु लघुनो भेद सर्वमा छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१२०) ॥ अगुरु लघु ॥ अगुरु लघुपणो कहे छे.
जे द्रव्यनो अगुरु लघु पर्याय छे, ते छ प्रकारनी हानि वृद्धि करे छे.
- १ अनंतभाग वृद्धि. २ असंख्याताभाग वृद्धि. ३ संख्यातभाग वृद्धि. ४ संख्यातगुण वृद्धि. ५ असंख्यातगुण वृद्धि. ६ अनंतगुण वृद्धि. ___ ए छ प्रकारनी वृद्धि कही. हवे छ प्रकारनी हानि बतावे छे.
१ अनंतभाग हानि. २ असंख्यातभाग हानि. ३ संख्यातभाग हानि. ४ संख्यात गुण हानि. ५ असंख्यातगुण हानि. ६ अनंतगुण हानि.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१२१) ए छ प्रकारनी हानि समजवी.
सर्व द्रव्यमा ए छ प्रकारनी हानि तथा वृद्धि सदा समये समये थइ रही छे. उपजवो ( उत्पाद ) अने हानि कहेतां (व्यय) कहीए. ए अगुरु लघुत्व कहूं. अगुरु लघु गुणने गोत्रकर्म रोके छे. ए अगुरु लघु स्वभाव सदा समये समये द्रव्यमा परिणमे छे.
ए छ द्रव्यमां जेटला सरखा गुण छ, तेने सामान्य गुण कहे छे.
जे गुण एक द्रव्यमां छे अने ते गुण बीजा द्रव्यमां नथी, तेने विशेष गुण कहे छे.
जे गुण कोइक द्रव्यमा छे, अने कोइक द्रव्यमा नथी, तेने साधारण असाधारण गुण कहे छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१२२) ए छ द्रव्यमां अनंतगुण, अनंतपर्याय, अने अनंतस्वभाव सदा शाश्वता छे. जेवी रीते श्री केवली महाराजे प्ररूप्या. ते सर्व जे रीते छे, ते रीते शुद्ध सद्दहणापूर्वक यथार्थ उपयोगथी श्रुतज्ञानादिकथी यथार्थपणे जाणवा, सद्दहवा. एबुं निश्चयज्ञान ते मोक्षप्राप्तिनुं कारणीभूत छे. जे जीव ज्ञान पाम्यो, ते जीव विरति करे छे. तेज चारित्र जाणवू. ज्ञान- फळ विरतिपणुं छे, ते मोक्षनुं कारण छे.
४ चार ध्यान. १ आर्तध्यान २ रौद्रध्यान ३ धर्मध्यान ४ शुक्लध्यान.
१ आर्तध्यान अने २ रौद्रध्यान ए बे दुर्गतिहेतुभूत छे. ए बे ध्यान अशुभ छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१२३) भव्य प्राणीयोने ए बे ध्यान त्याग करवा योग्य छे. धर्मध्यान अने शुक्लध्यान ए बे शुद्ध उपास्य छे.
___ आर्तध्यान. मनमा आहट्ट दोहट्टना परिणाम ते आर्तध्यान कहीए. आर्तध्यानना चार पाया छे. ___ आर्तध्यानना ४ पाया छे १ इष्टवियोग २ अनिष्टसंयोग ३ रोगचिंता ४ अग्रशौच.
१ इष्टवियोग-पौद्गलिक वस्तु जे मनने आल्हादकारी लागे छे तेनो पोताथी वियोग थवाथी जेजे आहह दोहट्टना परिणाम थाय छे, तेने इष्ट वियोगनामा आर्तध्यान कहे छे. भाइ, मित्र, सज्जन, माता, पिता, स्त्री, पुत्र अने धन प्रमुख इष्ट वस्तुनो
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१२४) वियोग थवाथी जीव विलाप करे छे, ते इष्ट वियोगर्नु लक्षण छे.
२ अनिष्टसंयोग–अनिष्ट एटले दुःखनां कारणभूत, शत्रु, दरिद्रिपणुं. तथा कुभायो, कुभोजन, कुपुत्र, आदिनो संयोग एटले संबंध थवो. ते थकी मनमा जे दुःखचिंता उपजे, ते अनिष्ठसंयोग नामा बीजो पायो आर्तध्याननो जाणवो.
३ रोगचिंता-शरीरमा अनेक प्रकारना रोगो रह्या छे. मनुष्यना शरीरमां साडात्रण कोटि रोम राजि छे. एकेका रोममां पोणा बबे रोग रह्या छे. तेमाथी केटलाक रोगो उदये आवे छते जीवने चिन्ता थाय छे. हाय हाय हुं हवे शी रीते जीवी शकीश. अरे माराथी आकुं दुःख खमातुं नथी. अरे
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१२५) हुं मरी जाउं छु. अरे जो पहेलोथी में दवाओ करावी राखी होत, तो आ वखते खावाथी मारो रोग मटी जात. अरे हुं हवे दुःख सहन कर्या करतां मरी जाउं तो सारुं. अरे कोइ सारा वैद्यने बोलावी मारा रोगनी शांति थाय तेम करुं. आवा प्रकारनी रोग संबंधथी जे चिंता करवी, ते रोगचिंता नामनो आर्तध्याननोत्रीजो पायो जाणवो.
४ अग्रशौच-अग्र एटले आगळ भविष्यकाल संबंधी शौच-एटले शोक विचार, चितवन, शोच करवो ते अग्रशौच कहीए. जो आ वर्षमा अमुक काम करशुं तो आवता वर्षमां अमुक लाभ थशे. दान, शीयल, अने तप वगेरेनुं फल मागे के जो में तप, दान, शीयल पाळ्युं होत, तो आवता भवमा दे
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१२६) वता थात, वा अमुक थात, चक्रवर्ति थात, राजा थात अने अमुकनो नाश करनार थात एवी आगला भवनी जे वाञ्छा तेने अग्रशौच कहे छे. ___आर्तध्यानना चार पाया थकी जीव तिर्यचनी गतिमां जाय छे. माटे भव्य प्राणियोए ए ध्यानथकी दूर रहेg, आर्तध्यान रूप शत्रुनो मनमां वास करवा देवाथी आस्मानी अनंतिऋद्धिनो नाश थाय छे. आत्मा, खरेखर आर्तध्यानथी अनादिकाळथी रजळ्यो अने हजी जो एनो संग नहीं मूके तो घणा भव भटकशे. जे आतध्यानने शत्रुरूप जाणे छे, ते तेनाथी दूर रहेवा अंतःकरणथी महेनत करे छे. संसारमा मूंडनी पेठे रच्या पच्या थका दुर्ध्यान ध्यावे छे, ते पामरो अ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१२७) धोगतिने सेवे छे. संसारमा कोइ कोइनुं नथी. चेतन पर जड वस्तुने पोतानी मानी अनंता दुःख भोगवे छे. खरो शत्रु दुर्ध्यान छ ए दुर्ध्याने प्रसन्नचंद्रराजर्षिने सातमी नरकनां दलीयां संचाव्या. ( एकठां कराव्यां) पण धर्मध्यान रूपी योद्धाए आवी दुनिने हठावी, मोक्षरुप स्त्रीनो मेळाप करावी आप्यो. आश्चर्य एटलुंज थाय छे के जीव पोते हित तथा अहितने जाणे छे, छतां अहितमा वर्ते छे. निग्रंथ महात्माओ हृदयरूप महेलमां चंडाल सरखा आर्तध्यानने प्रवेश करवा देता नथी. आत्महितैषियोए हुं कोण छु, क्याथी आव्यो, क्यां जाइश, तारु कोण, तुं कोण, ए वाक्यनो उपयोग पूर्वक विचार करी त्याज्य वस्तुनो त्याग करवो,
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१२८) एज हितकारक छे. वारंवार आ मनुष्यजन्म पामवो दुर्लभ छे. भव्यो!!! जो धर्मसामग्री पामी प्रमाद करशो, तो घणा भव भटकशो. अघोर दुःखमांथी छूटवानो आ उत्तम अवसर छे. एम ज्ञानीओ पुस्तक द्वारा जणावे छे.
आर्तध्यानना परिणाम पांचमा तथा छठा गुणठाणा सुधी होय छे. कारण के छटुं गुणठाणुं प्रमत्त छे, माटे त्यां ए ध्याननो परिणाम संभवे छे.
२ रौद्र ध्यान. १ हिंसानुबंधीरौद्रध्यान २ मृषानुबंधीरौद्रध्यान ३ अदत्तानुबंधीरौद्रध्यान ४ परिग्रहानुबंधीरौद्रध्यान.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१२९) १ जे हिंसा करीने हर्ष पामे, बीजो कोई हिंसा करतो होय तेने देखी खुश थाय. अथवा युद्धनी अनुमोदना (प्रशंसा) करे, तेने हिंसानुबंधी रौद्रध्यान होय छे.
२ जुटुं बोली मनमा हर्ष पामे. अहो में केवु कपट कर्यु के-मारा जूठापणानी कोइने खबर पडी नहीं. एवो मृषावादरुप परिणाम, ते मृषानुबंधी रौद्रध्यान कहेवाय छे.
३ चोरी करी, ठगाइ करी, मनमां राजी थाय, अने चिंतवे जे मारा जेवो कोण बलवान् छे, के जे पारको माल खाय छे. चोरोने चोरी करवामां सहाय आपवाना परिणाम अने चोरी करनारनी प्रशंसारूप परिणाम ते अस्तेयानुबंधी रौद्रध्यान जाण.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( १३०)
४ धन, धान्य, खेत्र, वास्तुं, रूप सुवर्ण कूप अने द्विपद नव जातनो परिग्रह वधारवानी घणी तृष्णा होय अने तेनी वृद्धिना उपायोनुं चितवन करे, कुटुंबना माटे गमे तेवुं पाप करे वा घणो परिग्रह मळवाथी अहंकार करे, अने जगत्ने तृणवत् माने. तथा परिग्रह रक्षण करवानी चिंता ए आदि परिणामने परिग्रहानुबंधी रौद्रध्यान कहे छे.
ए चार प्रकारना ध्यान थकी जीव नरकनी गतिमां जाय छे. माटे भव्यात्माओए चार प्रकारनुं रौद्रध्यान ध्यानुं नहीं. महा रौरव भयंकर दुःखनुं कारण रौद्रध्यान छे. रौद्रध्यान पांचमा गुणठाणा सुधी छे. छडे गुणठाणे पण एक हिंसानुबंधी रौद्रध्यानान परिणाम कोइक जीवने होय छे. रौद्र
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१३१) ध्यान रुप सर्प जेने करडे छे, तेने चतुर्गतिरूप भवभ्रमण करवू पडे छे. जेम मनुष्यने सर्पनो भय लागे छे, तेम वैरागीओने रौद्रध्यान रूप सर्पनो भय लागे छे. मंत्रवडे मंत्रवादीओ जेम सर्पनुं झेर उतारे छे, तेम धर्मध्यानरूप मंत्रवडे वैरागीयो पापरुप झेर उतारे छे. सर्प जेम अनिष्ट लागे छे तेम ज्ञानीओने रौद्रध्यानरूप सर्प अनिष्ट लागे छे. जनसमूह सर्पने पासे आववा देतो नथी, तेम ज्ञानीओ रौद्रध्यानरुप सर्पने पासे आववा देता नथी. एटलं विशेष छे के, सर्पडंसथी एकवार मरतुं पडे छे पण रौद्रध्यानरुप सर्पदंशयी अनंतिवार जन्म मरण करवू पडे छे. रौद्रध्यान अघोर रात्री समान छे. अघोर अंधारी रात्रीमां जेम माणस अंध समान बनी जाय
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( १३२)
छे, तेम माणस रौद्रध्यानरूप अंधारी अघोर रात्रीमां अज्ञानी बनी जाय छे. अघोर रात्रीमां जेम चोरोनो प्रचार थाय छे, अने तेओ खातर पाडे छे, तेम रौद्रध्यानरूप अघोर रात्रीमां राग, द्वेष, मोह, माया अदेखाइ, निंदा, क्लेश, चाडी, अने असत्यरूपी चोरो, आत्मानी अनंत ऋद्धि लुंटे छे. रौद्रध्यानमदिरा अत्यन्त बेभान कर्ता छे तथा अनंत दुःखनो हेतुभूत छे. हे चेतन !!! तुं आपोआप विचार के रौद्रध्यानरूप शत्रु तने हितकर्त्ता छे के अहितकर्ता छे ? हितकर्ता तो कदापिकाले कही शकाय नहीं, अने अहित करनार तो प्रत्यक्ष देखवामां आवे छे छतां तुं केम तेनो संग छोडतो नथी ? शुं ? तने कंइ पैसा बेसे छे ना तेम
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पण नथी. द्रढमहारी जेवा हिंसके पण ए शत्रुनो संग त्याग कर्यो त्यारे ते सुख पाम्यो. हे चेतन!!!तुं विचार के ए रौद्रध्यानरूप शत्रुना वशमां पडेलो मम्मण शेठ, तथा संभूम चक्रवर्ति नरकनां महा रौरव दुःख भोगवे छे, तेम छतां केम तुं कंइपण मनमा विचार करतो नथी. सूर्यने तथा चंद्रने जेम राहु घेरे छे, तेम तने रौद्रध्यानरूप राहु ग्रहण करे छे. जेम कोयला खावाथी काळ मुख थाय छे, तेम रौद्रध्यानथी समजवू. लाखो शत्रुओने जीतनाराओ पण रौद्रध्यानरूप शत्रुने जीती शकता नथी, एवं अशुभ, आत्मघाती, मलीन, रौद्रध्यान छे. एनो खंत पूर्वक त्याग करवो, एज हितकारी शिक्षण छ. ए वे ध्याननो त्याग करवो जो
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१३४) इए. त्यारे हवे कोनो स्वीकार करवो तेवी आकांक्षा थतां धर्म ध्याननो स्वीकार करवो, एम शास्त्रकार जणावे छे.
३ धर्मध्यान. दुर्गतिमांपडता प्राणियोने धारण करी राखे अर्थात् दुर्गतिमां पडवा दे नहीं अने उच्च गति आपे तेने सामान्य प्रकारे धर्मध्यान कहे छे.
१ आज्ञाविचय २ अपायविचय ३ विपाकविचय ४ संस्थानविचय एवं धर्मध्यानना चार पाया छे. ____ आज्ञाविचय-वीतराग देवनी आज्ञा साची करी सदहे, भगवंते छ द्रव्यनुं स्वरूप नयममाण निक्षेपा सहित सिद्ध स्वरूप तथा
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१३५)
निगोद स्वरूप जेवी रीते कधुं छे, तेवी रीते हृदयमां धारे, यथातथ्य करी माने, सद्दहे, वीतरागनी आज्ञा नित्यानित्यपणे तथा निवय व्यवहारपणे माने, श्रद्धा करे, तथा उत्सर्ग अपवादपणे माने, श्रद्धा करे, ते आज्ञा प्रमाणे जेने यथार्थ उपयोग भासन थयो, तेना हर्षथी ते उपयोग मध्ये, निराधार, भासन, रमण, अनुभवता, एकता, तेमां तन्मयपणुं जेने थाय छे तेना ध्यानने आज्ञा विचय धर्मध्यान कहे छे.
२ अपायविचय-जीवमां जे अशुद्धपणाथी कर्मना संयोगे संसारी अवस्थामां अनेक प्रकारां अपाय कहेतां दूषण छे. ते अज्ञान, राग, द्वेष, अने कषाय अने आस्रव, ते मारा नथी. तेना थकी हुं अनंतोकाल रझळ्यो,
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( १३६)
अने अनेक प्रकारनी आकृतिने धारण करी चारगतिमां भम्या करूं छं. ते अज्ञान, राग, द्वेष, मारो घात कर्त्ता छे. ते माराथकी भिन्न छे. हुं ते थकी जुदो छु. अनंतज्ञान, अनंतदर्शन, अनंत चारित्र अने अनंत वीर्यमयी छं. शुद्ध, बुद्ध, अविनाशी छं, अज, अनादि, अनंत, अक्षय, अक्षर, अनक्षर, अचल, अकल, अमल, अगम्य, अनामी, अबंधक, अकम, अरूपी, अछेदी, अभेदी, अवेदी, अलेशी, अयोगी, अभोगी, अरोगी, अकषायी, अखेदी, अशरीरी, अनाहारी, अव्याबाध, अनवगाही, अगुरुलघुपरिणामी, अयोनि, अप्राणी, अतींद्रिय, अमर, अपर, अपरंपर, अव्यापी, अनाश्रित, अकंप, अविरुद्ध, अशोकी, असंगी, लोकालोकज्ञायक, शुद्ध अने
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१३७)
चिदानंदमय मारो आत्मा छे. एवो एकाग्रता रुप जे ध्यान, तेने अपायविचय धर्मध्यान कहे छे.
www.kobatirth.org
·
३ विपाकविचय- पूर्वोक्त विशेषण युक्त मारो जीव छे, पण अनादिकालथी कर्मनो संबंध आत्मानी साथै लोली भूतपणे छे तेथी जीव अनंतां दुःख भोगवे छे. कर्मवशे जीव दुःखी छे. कर्मनो विपाक चिंतवे जे - जीवनो ज्ञानगुण ते ज्ञानावरणीय कर्मे दाव्यो छे, जीवनो दर्शन गुण ते दर्शनावरणीय कर्मे दाब्यो छे, अव्यावाध गुण ते वेदनी कर्मे रोक्यो छे, क्षायिक गुण ते मोहनीय कर्मे रोक्यो छे. अक्षयस्थितिरूप जे गुण ते आयुष्य कर्मे दाब्यो छे. जीवनो अरूपी गुण ते नामकर्मे दाव्यो छे, अगुरु लघु गुण ते गोत्र कर्मे दाब्यो
For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१३८)
छे, अने अनंत वीर्य गुण ते अंतराय कर्मे रोक्यो छे. एम आत्माना आठ गुण ते आठ कर्मे रोक्या छे. आ संसारमां भमतां थकां जे जीवने सुख दुःख थाय छे ते कर्मथी थाय छे मोटे पौद्गलिक सुख उत्पन्न थये छते खुशी थकुं नहि, अने दुःख आवे छते शोक करवो नहीं. कर्म स्वरूपनी प्रकृति, स्थिति, रस, अने प्रदेशनो बंध, उदय, उदीरणा, तथा सत्ता चितववानो जे एकाग्रतारूप परिणाम, तेने विपाकविचय धर्मध्यान कहे छे.
४ संस्थानविचय - चौद राजलोकनो स्वरूप आ प्रमाणे विचारे. आ लोक चउदराज प्रमाण ऊंचो छे. ते मध्ये सातराज अधोलोक छे. वचमां अढारसो योजन मनुव्य क्षेत्र तिर्छौ लोक छे. ते उपर कंइक उं
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सातराज उप्रलोक छे. तेमां सर्व वैमानिक देवता वसे छे, अने ते ऊपर सिद्धशिला छे. तेनी ऊपर एक योजनना चोवीस भाग करीए तेमांना त्रेवीश भाग नीचे मूकी. उपरना चोवीसमा भागे सिद्धक्षेत्र छे. ए रीते लोकनुं प्रमाण छे. ए लोकनुं संस्थान वैशाख छे. अनंतकाल पर्यंत जीवे संसारमा भमतां सर्व लोकने जन्ममरणवडे स्पर्यो छे. एवं जे लोकनुं स्वरूप चिंतवद् तथा लोकमां रहेला धर्मास्तिकाय, अधर्मास्तिकाय आदि पंचास्तिकायर्नु अवस्थान तथा परिणमन तथा द्रव्य मध्ये गुणपर्यायर्नु अवस्थान तथा द्रव्य मध्ये रहेला उत्पाद, व्यय अने ध्रुवर्नु सत्पणुं तेनो जे एकाग्रताए तन्मय चितवन, परिणाम, तेने संस्थान
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१४०)
विचय धर्मध्यान कहे छे.
आ आरामां भव्य प्राणीयोने धर्मध्याननो आधार विशेष छे. माटे तेने विषे तत्पर थवुं ते सुखकारी छे. धर्मध्यान चोथा गुणठाणाथी मांडीने सातमा गुणठाणा सुधी होय छे.
४ शुक्लध्यान.
शुक्ल कहेतां निर्मल शुद्ध परआलंबन विना आत्माना स्वरूपने तन्मयपणे ध्याववुं तेने शुक्लध्यान कहे छे. तेना पाया ४
चार छे.
१ पृथकुत्व वितर्क समविचार ( २ ) एकत्व वितर्क अप्रविचार ( ३ ) सूक्ष्म क्रिया अप्रतिपाति ( ४ ) ऊच्छिन्न क्रिया निवृत्ति ए चार शुक्लध्यानना पाया छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१४१) १ वितर्क सपविचार-पृथक्त्व कहेतां जीवथी अजीव जुदा करवा. स्वभाव तथा विभावनी जुदी पृथपणे व्हेंचण करवी. स्वरूपने विषे द्रव्य तथा पर्यायनो पृथक्त्व एटले जुदा पणे ध्यान करी पर्याय ते गुणमां संक्रमावे, अने गुण ते पर्यायमा संक्रमावे ए रीते स्वधर्मने विषे धर्मांतर भेद ते प्रथक्त्व कहीए, अने तेनो वितके ते जे श्रुतज्ञाने स्थित उपयोग, अने समविचार ते सविकल्प उपयोग एटले एक चिंतव्या पछी बीजो चिंतववो, तेने समविचार कहीए. एटले निर्मल विकल्प रहित पोतानी सत्ताने ध्यावे, ते प्रथक्त्व वितर्क समविचार नामनो पहेलो पायो जाणवो. ए पहेलो पायो आठमाथी अगीयारमा गुणगणा सुधी
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१४२) होय छे.
२ एकत्ववितर्क अप्रविचार-जे जीव आपणा आत्माना गुण पर्यायनी एकता करी ध्यावे, ते आवी रीते के जीवना गुणपर्याय अने जीव ते एकज छे. मारो जीव सिद्ध स्वरूप एकज छे. एवो एकत्व स्वरूप तन्मयपणे अनंता आत्मधर्मनो एकत्वपणे ध्यान-वितर्क कहेतां श्रुतज्ञानालंबीपणे अने अप्रविचार कहेतां विकल्प रहित दर्शनज्ञाननो समयांतरे कारणता विना रत्नत्रयीनो एक समयी कारण कार्यतापणे जे ध्यान, वीर्य उपयोगनी एकाग्रता ते एकत्ववितर्क अप्रविचार जाणवो. ए बीजो पायो बारमा गुणठाणे ध्यावे. ए बेउ पायामां श्रुतज्ञानालंबीपणो छ, पण अवधि मनःपर्यव
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१४३)
ज्ञानोपयोगे वर्ततो जीव कोई ध्यान करी
शके नही. कारण ए बे ज्ञान परानुयायी छे माटे, ए ध्यानथी घनघातीयां चार कर्म खपावे. निर्मल केवलज्ञान पामे. पछी तेरमे गुणठाणे ध्यानंतरीए रहे. तेरमाने अंते अने चउदमे गुणठाणे नीचे प्रमाणे बे पाया ध्यावे.
३ सूक्ष्मक्रिया अप्रतिपाति- सूक्ष्म मन वचन कायाना योगरुंधे. शैलेशी करण करी अयोगी थाय. अप्रतिपाति निर्मल वीर्य अचलतारूप परिणाम ते सूक्ष्म क्रिया अप्रतिपाति ध्यान जाणवुं. इहां सत्ताए ८५ प्रकृति रही हती, तेमांथी ७२ खपावे.
४ उच्छिन्न क्रियानिवृत्ति-जे योगरुं
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
धन कीधा पछी शेष तेर प्रकृति खपावे. अकर्मी थाय, सर्व क्रियाथी रहित थाय ते समुछिन्न क्रियानिवृत्ति शुकलध्यान जाणवू. ए ध्यान ध्यावतां शेष कर्मप्रकृति दलखरणरूप क्रिया ऊछेदे. अवगाहना, देहमानमाथी बीजो भाग घटाडे, शरीरनो त्याग करी अहींथी सातराज ऊपर लोकने अंते जइ सिद्ध थाय. __हवे बीजां चार ध्यान कहे छे. (१) पदस्थ (२) पिंडस्थ ( ३ ) रूपस्थ (४) रूपातीत.
१ अरिहंत, सिद्ध, आचार्य, उपाध्याय अने साधु ए पंचपरमेष्ठीना गुणने संभारे, तेनुं हृदयमा ध्यान करे ते पदस्थ . ध्यान जाणवू.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१४५)
२ शरीरमां रह्यो जे आपणो जीव तेमां अरिहंत, सिद्ध, आचार्य, उपाध्याय, अने साधुपणाना सर्व गुण छे एहवं जे ध्यान ते पिंडस्थ ध्यान कहीए. अथवा गुणीना गुणमध्ये एकत्वता उपयोग करवो ते पिंडस्थ ध्यान जाणवुं.
३ शरीरकर्मादि रूपमा रह्यो थको पण मारो आत्मा अरुपी अनंतगुणी छे, शरीरमां रहेला आत्मामां ध्यान वडे तल्लीन थबुं. ब्रह्मरन्धादि स्थानोमां ध्यान धरनुं, तेने पिंsस्थध्यान कहे छे. ए त्रण ध्यान धर्म ध्या नमां गणवां.
४ रूपातीत, निराकार, निःसंगी, निर्मल, संकल्प विकल्प रहित, अभेद, एक, शुद्ध, सत्तारूप, चिदानन्द, असङ्ग, अखंड,
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१४६) अनंतगुण पर्याय रूप आत्मस्वरूपनुं ध्यान, ते रूपातीत ध्यान जाणवू. अहींयां मार्गणा, गुणठाणां नय, प्रमाण, मति आदिक ज्ञान; क्षयोपशमभाव, सर्व त्याग करवा योग्य छे. ए रूपातीत ध्यान कपुं. विशेष चार ध्यानचें स्वरूप योगशास्त्र आदिथी जाणवू.
त्रीजुं धर्म ध्यान तेनी चार भावना कहे छे.
चार भावना. (१) मैत्री भावना (२) प्रमोद भावना (३) कारुण्य भावना (४) माध्यस्थ्य भावना.
मैत्री भावना. सर्व जीव साथे मित्रता चितववी. कोइ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१४७)
जीव मारो दुश्मन नथी. सर्वे जीवना आत्माओ सिद्ध समान सत्ताए छे, अने कर्मना वशथी संसारमां सुखी दुःखी देखाय छे, ते सर्व जीव मारा सजातीय भाइ छे. एकेन्द्रियादिथी पञ्चेन्द्रिय सर्व जीव सजातीय छे. ते मारा बांधव छे. मित्र छे. तो तेमना उपर मारे द्वेष करवो न जोइए. तेमनुं भलुं चितवकुं. मारुं खराब करवाने कोइ समर्थ नथी, कर्मनोज ए प्रपंच छे, कर्म ए जड वस्तु छे. अचेतन छे, रूपी छे; कर्म वस्तु विजातीय छे, ए थकी मारे दूर रहे जोse अने एना प्रपंचमां फसावुं मारे योग्य नथी. अनादिकालथी कर्म जड वस्तु मने चार गतिमां भटकावे छे, अने मारुं पोतानुं स्वरूप ओळखवा देतुं नथी. जेम
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१४८) दारु सारा माणसने पण वेभान बनावी दे छे अने तेना गुणनो नाश करे छे, तेम कर्मे मारा गुणनो नाश कर्यो छे.
जेम कोइ पांच मित्रो हलीमळीने दररोज एकठा रहे छे अने एक बीजा साथे सारी रीते मित्रता राखे छ, परस्पर भलु वांछे छे. एक दिवसे पांच मित्रोए दारु पीधो, ते दारुनी नीशा खूब चढी, त्यारे ते परस्परस गाळो देवा लाग्या, अने एक बीजाने मारवा लाग्या, तेमां ए सर्व प्रपंचनुं कारण दारु छे. हवे ज्यारे ए दारुनो नीशो उतरी गयो त्यारे ते एक बीजा साथे हळीमळीने वातो करवा लाग्या, अने मित्रपणे वर्तवा लाग्या. तेम कर्मरूपी दारुना जुस्साथी सर्व जीवो एक बीजाने शत्रु दु
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१४९)
श्मन भाइ बेन वगेरे प्रपंच तरीके माने छे, पण तेमां जीवोनो कांई वांक नथी. एसवनुं कारण कर्म छे. कर्मवडे जीव बीजा जीवने दुश्मन तरीके धारे छे, पण तेमां कोइ जीव कोइनो दुश्मन नथी. कर्म थकी रहीत थरला सिद्ध महाराजनुं कोई खराब करवा समर्थ नथी तेम हुं पण ज्यारे कर्म रहित थइश, त्यारे कोइ मारुं खराब करी शकवा समर्थ नथी, कर्म तेज दुःखकारी छे.
कुतराने कोइ माणस कांकरो मारे तो ते कांकराने करडवा दोडे छे. सिंहने कोइ माणस गोळी मारे तो ते गोळी तरफ नहीं जतां ए गोळी कोणे मारी एम लक्षी मारनार सामो दोडे छे, तेम केटलाक प्राणी कूतरा
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१५०) अने केटलाक सिंहना जेवा होय छे. कोइ माणसे कंइ तेनुं बगाडयुं होय तो ते माणसे मारं बगाडयुं, अरे ए मारो शत्रु छ, अरे ए मारो वैरी छे, एम धारी तेनुं मुंड करवा तत्पर थाय छे, अने द्वेष करे छे, पण विचारतो नथी के जो मारे, शुभकमनो उदय वर्ततो होत तो मारुं शी रीते करवाने समर्थ थात. हाल माग कर्मनो विपाक उदये आव्यो छे, तेथी अन्य मनुष्य निमित्त कारणभूत थयो छे. पण तेमां कंइ तेनो दोष नथी. ए अशुभ कर्म में कयों छे तेनो ए दोष छे. माटे हे चेतन!!! तुं कर्मबंध रहीत था !!! अने कर्मनी जाळमा फसाइश नहीं. जेटलां कर्म कर्या छे, तेटला भोगवां पडशे. तुं बीजा माणस उपर द्वेष शामाटे
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१५१)
करे छे पण ए आत्मा होवाथी तारो मित्र छे. ता बगाडवा ए समर्थ नथी, एम मैत्री भावना भाववी.
सिंह जेम गोळी तरफ नहीं दोडतां गोळी मारनार कोण छे, एम विचारी मारनार सामो दोडे छे, तेम सिंह जेवा पुरुषोए दुःखना निमित्त कारण उपर दृष्टि नहीं देतां एम चितवनुं के ए दुःख थवानुं मूख्यए कारण कर्म छे. ज्ञानी कर्म दूर करवाना उपायो शोधे छे, जो में माठां वा सारां कर्म कर्या हशे, तो ते प्रमाणे मारे शुभाशुभ विपाक भोगववा पडशे. तेमां बीजो जीव मारुं भूंड करवा वा सारुं करवा समर्थ नथी. सर्व कर्मी दुःख थाय छे, माटे सिंह समान पुरुषो कर्मनो नाश थाय तेम वर्ते छे, पण
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१५१) कोइ जीव उपर द्वेषभाव करता नथी.
मारा आत्माने जेम कर्म लाग्यांछे, तेम बीजाजीवोने पण कर्म लाग्यां छे पण आत्माओ • तो सर्वना सरखा छे. मारो आत्मा अरूपी,
अनंतज्ञान, अनन्त दर्शन अने अनन्त चारित्रनो भोक्ता छ. सर्वे जीवो गुणोवडे एक सरखा छीए.. सजातीय छीए. माटे सर्वे जीवो मारा मित्र छे. एवी भावनाने मैत्री भावना कहे छे. सर्व जीव उपर हितबुद्धि राखवी तेने मैत्री भावना कहे छे. __२ बीजी प्रमोद भावनाने कहे छे. गुणवंत अने ज्ञानादिक उपर राग तेने प्रमोद भावना कहे छे. धर्म करता जीवोने देखी खुशी थर्बु. ज्ञानवंत वैरागी मुनियोने देखी हर्ष धरवो, तथा दश दृष्टांते दोहीलो
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१५३)
मनुष्य जन्म पामीने श्रावक कुल अवतार आदि धर्मनी जोगवाइ पामी हर्ष धरवो, तेने प्रमोद भावना कहे छे.
३ धर्मवंत उपर राग अने मिथ्यात्वी. उपर द्वेष पण नहीं तेने माध्यस्थ भावना कहे छे. हिंसक जीव उपर पण उत्तम जीवने करुणा उपजे. उपदेश देवा थकी जो सारा मार्गे आवे तो तेने शुद्ध मार्गे आणवो. कदाचित् मार्गे न आवे तो पण द्वेष न करवो. केमके ते अजाण छे. एम जाणवुं ए माध्यस्थ्य भावना.
४ सर्व जीवने पोताना तुल्य जाणी दयापाले . कोइने हणे नहीं, तथा जे दुःखी होय, धर्महीन होय, तेना उपर करुणा लावे, अने तेनुं भलं करवा चाहे. तथा धर्महीन
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१५४)
मनुष्य देखीने एम इच्छे के आ मनुष्य क्यारे धर्म पामशे ? यथार्थ आत्मतत्त्वनुं स्वरूप धर्मने क्यारे अवलंबशे. एवो जे परिणाम तेने चोथी कारुण्य भावना कहे छे.
बार भावना,
अनित्य भावना.
१ कुटुंब, धन, पुत्र अने परिवारादि सर्व विनाशी छे. प्रत्यक्ष देखाय छे ते शरीर पण एक दिवस नाश पामशे. जीवनो मूलधर्म अविनाशी छे. जे जे नजरे देखवामां आवे छे ते सर्वनो नाश थाय छे एम विचारखुं ते पहेली अनित्यभावना.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१५५) २ अशरणभावना. २ संसारमा जीवने मरण समये शरण राखवा कोइ समर्थ नथी. माता, पिता, भाइ, बेन अने पुत्रादि जोतां शरीर मूकी जीव परलोक प्रयाण करे छे ते कोइनाथी रखातो नथी. राजा होय वा रंक होय, कीडो होय वा इंद्र होय, तो पण मृत्यु कोइ. ने मूकतुं नथी. चार गतिना जीवोने मरण थकी रक्षण करी शरण राखवा कोइ समर्थ नथी. एम विचारवू ते बीजी अशरणभावना जाणवी.
३ संसारभावना. ३ कर्मना योगे जीव चारगतिरूप संसारमा अनादिकालथी जन्म मरण करे छे,
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१५६)
अने असह्य दुःख भोगवे छे. संसार बळता अग्नि (दावानळ ) समान छे. उत्तम पुरुषोए चारित्र ग्रहण करी संसारनो त्याग कर्यो छे. अरे हुं महा पापी संसारमा राच्यो माच्यो छु. हुं हवे दुःखमय संसारथी क्यारे छुटीश. आ प्रमाणे विचारणा ते संसारभावना जाणवी.
४ एकत्व भावना. जीव एकलो आव्यो छे, अने अहींथी एकलो बीजी गतिमां जाय छे. धन धान्यादिक परिग्रह, पुत्र, अने कलत्र, वगेरे साथे आववानुं नथी. कुटुंबनुं पेट भरवा सारु हिंसा, असत्य, चोरी-कूड कपटथी हुँ लक्ष्मी पेदा करुं छु, पण तेथी थएला पापमांथी कोइ भाग लेनार नथी. क
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१५७) रेल कर्म मारे एकलाने भोगवईं पडशे. सगां, वहालां, वहालीस्त्री, पुत्र अने दीकरीओने जन्मती वखते साथे लाव्यो नहोतो. पूर्वभवना संबंधथी मारे तेमनो मेळाप थयो छे, पण अंते सर्व मूकी मारे एकलं जq पडशे. जे जे प्रमाणे अहीं हुं धर्म वा अधर्म करूं छु ते ते प्रमाणे परभवमां सुख दुःख पामीश. परने मारुं मानी हुँ मलकाउं छु, पण वस्तुतः कोइ मारुं नथी. संबंधे करी सर्व भेगुं थयुं छे, ते सर्वनो एक दिवस वियोग थाय छे. चोराशीलाख जीवयोनि भमतां दश दृष्टांते दोहीलो मनुष्य जन्म पामी, हे चेतन !!! हवे केम प्रमाद करेछे. आखो दिवस घांचीनी घाणीना बळदनी पेठे पाप काममा लागी रह्यो छे, पण जाणतो नथी के, मूढ ! अंते अनंतु
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१५८)
दुःख भोगववुं पडशे. देखाता शरीरनी पण अंते खाख थइ जवानी छे, काया माटीमां माटीरूप थइ जशे . आ वखते जेवी धर्मनी सामग्री मळी छे, तेवी वारंवार मलनार नथी. माटे हे चेतन !!! चेत ! चेत ! माथे काळ झपाटा देत . तुं क्यांथी आव्यो. क्यां जाइश. तुं कोण छे. तारुं कोण छे, एनो विचार कर. राम, रावण, पांडव, कौरव अने लक्ष्मण जेवा वीरपुरुषो एकला गया, तो तुं केम मोहराजानी घेंनमां उंघे छे. जाग ! जाग ! एकत्वपणुं धार. इत्यादि विचारणा ते एकत्व भावना जाणवी.
५ अन्यत्वभावना.
मा संसारमां कोइ कोइनुं नथी. सौ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१५९) खार्थनुं सगुं छे. ज्यारे आपणाथी बीजानो स्वार्थ सरतो नथी, त्यारे अन्योनुं आपणा उपरथी हेत उतरी जाय छे. हे चेतन ! तारी नजरे जे जे पदार्थो देखाय छे, ते ताराथी जुदा छे, अने तुं तेनाथी जुदो छे. माता, पिता, भाइ, बेन, स्त्री, पुत्र अने धन ए सर्व हे जीव ताराथी जुदुं छे, दृश्य शरीर छे ते पण हे चेतन! ताराथी जुदुं छे, लेश्या, योग, पांच संस्थान, पांच शरीर, तथा पांच संघयण, दस प्राण, अने पांच इन्द्रियो. ए सर्व हे चेतन! ताराथी जुदुं छे. तेनामा पोतापणुं मानीश नहीं. एम विचारवं ते अन्यत्व भावना जाणवी.
६ अशुचिभावना. शरीर अपवित्र मळ मूत्रनी खाण छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( १६० )
अशुचिमय छे, पुरुषनां नव अने स्त्रीनां बार द्वारथी सदा अशुचि नीकळे छे, हाल शरीर पवित्र लागे छे, पण रोग थए छते दुर्गंधी युक्त थइ जाय छे. मांस, रुधिर, मेद अने हाडकां वगेरेथी शरीर बन्युं छे, तेने देखी हे चेतन ! तुंशुं राचे छे. गर्भावासे कीडानी पेठे नवमास मळमां रह्यो, सूर्यनो प्रकाश आवे नहीं, अने उंधे मस्तके रहेतुं एहवां गर्भनां दुःख चेतन शुं तुं विसरी गयो ? अशुचिमय काया देखी मोह पामी शुं राचे छे ? एम विचारखुं ते छठ्ठी अशुचिभावना. ७ आस्रवभावनामिथ्यात्व, अविरति, कषाय, अने योगथकी जीव आस्रवनुं ग्रहण करे छे. शुभाशुभ कर्मनां दळीयां आववानो जे रस्तो तेने आस्रव कहे छे. शुभ दळी
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१६१)
यांने पुण्य कहे छे, अने आत्मानी साथे लागेलां जे कर्मनां अशुभ दळीयां तेने पाप कहे छे, हिंसा, असत्य, चोरी, मैथुन अने परिग्रह रूप आस्रवथी कर्मनो बंध थाय छे. राची माचीने पांच इंद्रियांना त्रेवीश विषय सेववाथकी आस्रवनो बंध थाय छे. प्रमादना वशथकी तेम मन वचन कायाना दुःप्रणिधानथी तेमज क्रोध, मान, माया, लोभ, हास्य, रति, अरति, शोक, भय, दुगंछा, स्त्रीवेद, पुरुषवेद, अने नपुंसकवेद, ए आदिथी आत्मानी साथे आस्रवनो संबंध थाय छे. जीव अनादि काळधी आस्रवना ग्रहण करवाथी चार गतिमां भम्या करे छे, अने तेथी अनेक प्रकारनां दुःख पामे छे. ए आस्रव महा दुःखदायी छे. आत्मानुं अहितका -
*
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१६२)
रक आस्रव छे, माटे तेनाथी हे चेतन ! तुं दूर रहे, एम विचारखुं ते आस्रवभावना. आस्रवनो संबंध अभवी जीवने अनादि अनंत छे अने भवी जीवने अनादि सांत छे. ७ सम्वरभावना.
आस्रवनो जेनाथी रोध थाय तेने संवर कहे छे. जीव भावना भावे के इर्या - समिति, भाषासमिति, एषणासमिति इत्यादि पांचसमिति अने त्रणगुप्ति शुद्ध क्यारे पाळीश, अने बावीस परिसहने समभावे क्यारे सहीश. चेतन ! विषयाभिलाषथी मन पाहुं वाळ. क्षांत्यादि दशविध यतिधर्म शुद्ध पाळवा उद्यम कर के जेथी आत्महित थाय. यतिधर्म भवोभवनां दुःख टालनार छे, अने पंचमी गति जे मोक्ष तेने आपनार छे, धन्य
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१६३) छे ते मुनिवरनेके के जे मान अने अपमानने चित्तमां सम गणे छे, सोनुं अने पाषाण चित्तमां समगणे छे, शत्रु मित्र उपर समदृष्टि राखे छे. पांच प्रकारनां चारित्र हे जीव तने क्यारे प्राप्त थशे. क्यारे एकाकी अप्रतिबद्ध विहार करीश. हे चेतन कोइपण जीव साथे वैर विरोध करीश नहीं. कारण के तेथी भवोभव दुःख पामीश. कपट कर नहीं. विश्वासघाती थाइश नहीं. संसाररूप समुद्रमां बुडाडनार नव प्रकारनो परिग्रह छे, तेनो त्याग कर ! मूर्छा-ममता राखवाथी जन्म मरण करवां पडे छे, तो साक्षात् नवविध परिग्रह केवां केवां दुःख पमाडशे, तेनो विचार करी परिग्रहनो त्याग कर. विषयने विष ( झेर ) सरखो जाण. एकेक इंद्रियना
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१६४)
विषयथी, भमरो, पतंग, मृग अने मीन दुःख पामे छे, तो जे पांचे इंद्रियोना विषयोना वशमां थइ गया छे, तेनी शी गति थशे. अनादि काळथी संसारमां उंचनीच कुळमां जीव उत्पन्न थाय छे. पुण्यना योगे उंच कुळमां अवतरे छे. नीच कुळमां उत्पन्न थएलानी निंदा करी पाछो नीच कुळमां उत्पन्न थयो. एम है चेतन !!! तुं अनंतिवार उंचपणुं तथा नीचपणुं पाम्यो. बटाटा, शकरीयां, गाजरीयां, मूळा, आदु अने लसणमां जीव अनंतिवार उत्पन्न थयो, तो ते वखते जीवनुं उंचपणुं क्यां गयुं हतुं . एम समजी आठ मदने करीश नहीं. ए आठमद आत्माना गुणोनो नाश करनार छे. स्थूलभद्र, मरीचि अने सनत्कुमार आदि, एकेक मद करवाथी कटुक विपाकने पाम्या
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१६५)
छे, माटे ए आठ मदनो त्याग कर. कर्मवस्तु थकी तुं जुदो छे. तुं अनंत रत्नत्रयीनो भो - क्ता छे, तुं अरूपी छे, अज छे, अविनाशी छे, अकषायी छे, अरोगी छे, अमायी छे, अवेदी छे अने अछेदी छे, इत्यादि संवरभावना जाणवी.
९ निर्जर भावना.
९ निर्जरा - जेनाथी कर्म निर्जरे ( दूर थाय ) तेने निर्जरा कहे छे. हे चेतन !!! तुं निर्जर भावनाने हृदयमां धारण कर, अने व्रतपञ्चखाणनो आदर कर. ज्ञान सहित क्रिया करवी ते निर्जरानुं कारण छे. बारभेदे तपश्वर्या करवाथी निर्जरा थाय छे. निकाचित कर्म पण तप थकी दूर थाय छे. सुकोशल
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मुनि, ढंढणकुमार अने गजसुकुमाल जेवा मुनीश्वरोने धन्य छे के जेओए उग्र तपश्चयों करी छे. हुं पण ज्यारे तेवी रीते तपश्चर्या करीश, त्यारे धन्य दिवस मानीश. इत्यादि विचारणा ते निर्जर भावना जाणवी.
१० लोकस्वरूप भावना.
चउदराज लोकनुं स्वरूप विचार, ते लोक स्वरूप भावना जाणवी. एनुं स्वरूप पूर्वे लखवामां आव्युं छे तेथी अहीं नथी लख्यु. _११ बोधिदुर्लभभावना.
संसारमा भमतां जीवने समकितनी प्राप्ति थवी दुर्लभ छे. समकित पाम्या छतां पण चारित्र ग्रहण करवू दुर्लभ छे. इ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१६७) त्यादि विचारणा ते बोधिदुर्लभ भावना जाणवी. १२ धर्मना कथक सद्गुरुनी
दुर्लभता. धर्मना कथन करनार सद्गुरु तथा जिनेश्वर भगवान्नी स्याद्वादमय वाणी सांभळवानी सामग्री पामवी दुर्लभ छे, धर्मगुरुनी प्राप्ति दुर्लभ छे. ते बारमी धर्मदुर्लभ भावना जाणवी. ____ए बार भावनानो विस्तार, अत्र ग्रंथ गौरवना भयथी कों नथी. विशेष अधिकार बीना ग्रंथोथकी जाणवो. मनुष्य जन्म पामी आलस्य, विषय, कषाय अने परभावमां जो आयुष्य गाळीश तो हे चेतन !!! दुर्गतिमां जाइश. आत्मखरूप ओळखवू
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१६८) घणुं दुर्लभ छे. चिंतामणि रत्न पाम, ते सहेल छे पण स्याद्वाद रीते आत्मज्ञान थq मुश्केल छे. मारो आत्मा शाश्वतो छे, पण कर्मना प्रपंचथी चतुर्गतिरूप संसारमा भटके छे. हे चेतन!!! तुं ज्ञान, दर्शन अने चारित्ररूप रत्नत्रयी सहित छे. धन, कुटुंब, इंद्रिय, शरीर, लेश्या अने योग, ए सर्व परवस्तु छे. एमां तारुं कंइ नथी. जीव पोते धन, पुत्र, अने स्त्रीना मोहमां फसाइ तेने पोतानुं मानतो अनंत दुःखनी परंपरा पामे छे. संयोगी वस्तु, धन, अने कुटुंब, ए सर्व ताराथकी अत्यंत भिन्न छे. हुं चेतन छु, ए पुद्गल अचेतन जड छे. तेनी संगतिथी हुं पण जड जेवो थयो छु. हुं अमूर्त छु, अने पुद्गल मूर्ति छे. हुं शुद्ध निर्मल छु.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१६९)
बुद्ध छु, ज्ञानानंदी छु. ९ विकल्प संकल्प थकी रहित छु. मारुं स्वरूप अलक्ष्य छे. हुं कर्म रोग थकी रहित, अरोगी छु. हुं छलेश्याथी रहित अलेशी छु. हुं चार प्रकारना आहार थकी रहित अनाहारी छ. हुं अव्याबाध सुखनो भोगी छु, हुं अगुरु लघु छु. अने आ सर्व प्रपंच कर्म थकी छे. एम आत्मार्थी आत्मस्वरूपनी भावना भावे छे अने स्वगुण रमणताने आदरे छे. जेम जेम संसारथकी उदासीनपणुं थाय छे, तेम तेम तेम संवेगरंगे रंगीत आत्मा थाय छे. आ काळमां भव्य प्राणीओने ज्ञाननो आधार छे. ज्ञानवडे आत्मानुं यथातथ्य स्वरूप जणाय छे, माटे ज्ञाननो घणो अभ्यास करवो एज हितकारी छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१७०) समकित सहित ज्ञान, दर्शन, चारित्र ते मोक्षनुं कारण छे. ज्ञान सहित चारित्र न ग्रहण थइ शके, तो पण श्रेणिक राजानी पेठे सद्दहणा शुद्ध राखवी. जो समकित शुद्ध छे तो मोक्ष आसन्न छे. कडुं छे के दंसण भट्ठोभट्ठो,दंसण भट्ठोइनथ्थि निव्वाणं, सिज्झंति चरण रहिया, दसण रहिया न सिज्झंति॥१॥ वळी आगममां कह्यु छ के-जंसकतंकीरइ. अहवा नसक्कई तयंमिसद्दहणा; सद्दहमाणोजीवो,वच्चइ अयरामरंठाणं॥ अर्थ-रे जीव तुं करी शके तो कर अने जो न करी शके तोपण जेवो वीतराग भगवंते धर्म स्याद्वादरूप उपदेश्यो छे, ते प्रमाणे हृ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१७१)
दयमां शुद्ध श्रद्धा राख. श्रद्धा धरनार अनुक्रमे मोक्षस्थानक पामे छे. जीवाजीवा पुण्णं, पावासव संवरो य निज्झरणा, बंधो मुख्खो य तहा, नव तत्ता हुंति नायव्वा - जीव, अजीव, पुण्य, पाप, आस्रव, संवर, निर्जरा, बंध, अने मोक्ष, ए नवतत्त्व जाणवा योग्य छे.
हेया बंधासव पुण्ण पावा, जीवाजीवाय हुंति विन्नेया, संवर निज्झर मुखो, तिन्निवि ए उवादेया ॥ १ ॥ बंध, आस्रव, पुण्य अने पाप ए चार तत्त्व त्याग करवा योग्य छे, जीव अमे अजीव तत्त्व जाणवा योग्य छे, संवर,
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१७२) निर्जरा अने मोक्ष ए त्रण तत्त्व आदरवा योग्य छे. __ जीवो संवर निजर, मुखो चस्तारि हुंति अरुवी, रुवी बंधासवपुण्ण पावा,मिस्स हुँति अजीवोजीव, संवर, निर्जरा अने मोक्ष ए चार तत्त्व अरूपी छे. बंध, आस्रव, पुण्य अने पाप ए चार तस्वरूपीछे, अने अजीव तत्व रूपी पण छ, अने अरूपी पण छे. धर्म, अधर्म, आका, श अने काळ ए चार द्रव्य अजीव तथा अरूपी छे अने पुद्गल द्रव्य अजीव रूपी छे. __ छ द्रव्यना अगीआर ११ सामान्य स्वभाव कहे छे.
१ अस्तिस्वभाव २ नास्तिस्वभाव ३
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१७३) नित्यस्वभाव ४ अनित्यस्वभाव ५ एकस्वभाव ६ अनेकस्वभाव ७ भेद स्वभाव ८ अभेदस्वभाव ९ भव्यस्वभाव १० अभव्यस्वभाव ११ परमस्वभाव ए अगीआर सामान्य स्वभाव छे. छ द्रव्यना दश विशेष स्वभाव कहे छे.
१ चेतन २ अचेतन ३ मूर्ति ४ अमूर्ति ५ एक प्रदेश ६ अनेक प्रदेश ७ शुद्ध ८ अशुद्ध ९ विभाव १० उपचरित स्वभाव ए दश विशेष स्वभाव छे. ते श्री केवळी भगवान केवळज्ञानथी जाणे छे अने देखे छे ए दश विशेष स्वभाव ते कोइक द्रव्यमां छे. अने कोइ द्रव्यमां नथी. ए सर्व स्वभाव सिद्ध भगवान् ज्ञानवडे जाणी रह्या छे. एवा अनंत मुणी सिद्ध भगवान् समान पोताना आ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(९७४)
त्माने जाणी उपादेय करी ध्यावे, तेने सम
कित जाणवु.
चउदराज लोकनो खंध लोकाकाश सादिसांत छे. ते आवी रीते के लोकना मध्य भागे आठ रुचक प्रदेशथी मांडीने सादि छे. अने चउदराज लोकनो अंत आवे त्यां सांत तथा एक चउदराज लोकनो छेलो प्रदेश मुकीने पछे अलोकनी आदि लेवी, पण अलोकनो अंत नथी. माटे सादि अनंत को छे.
छद्रव्यना यथार्थ ज्ञानपूर्वक पांच द्रव्यनो त्याग परिणाम अने जीव द्रव्य आदरवानो परिणाम तेने समकित ज्ञान कहे छे. ते समकित ज्ञानथी भलुंज थाय छे, कां छे केनायम्मि गिन्हियव्वे
अगिहियव्वेअ इच्छ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१७५)
अच्छमि जइवमेवइजो सोउपएसो तओनाम. भावार्थ - ज्ञानथी छ द्रव्य जाणीने आदरवा योग्य होय ते आदरे, अने त्यागवा योग्य त्याग करे. एवो जे ते नय उपदेश जाणवो.
हवे समकितनी दशरुचि कहे छे. १ निसर्गरुचि-ते निश्चयनये जीवादि नवतत्त्व जाणे. आस्रवने त्यागे अने संवरने सेवे, वीतरागनां कहेला छ द्रव्यने द्रव्य, क्षेत्र, काळ, अने भावथी जाणे, नामादि चार निक्षेपा जिनाज्ञा पूर्वक पोतानी बुद्धिथी जाणे, सदहे. वीतरागे कहेला भाव सत्य छे, एम जाणवुं ते सम्यक्त्व छे.
२ उपदेशरुचि - नवतत्त्व तथा छ द्रव्यने गुरु उपदेशथी जाणीने सदहे ते. ३ आज्ञारुचि - वीतराग भगवंते कहे
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१७६) ली आज्ञानुं मान्यपणुं तेने आज्ञारुचि कहे छे.
४ सूत्ररुचि-वर्तमानकालमां विद्यमान, पिस्तालीश आगमादि मूलसूत्र, तथा नियुक्ति, भाष्य, चूर्णि, टीका ए पंचांगीनां वचन माने ते जीव सूत्ररुचिमंत कहेवाय छे. आगम भणवानी तथा सांभळवानी घणी चाहना होय ते सूत्ररुचि जाणवी.
५ बीजरुचि-गुरु मुखथी एक पदनो अर्थ सांभलीने अनेक पद सद्दहे. ते बीजरुचि .
६अभिगमरुचि-सूत्र-सिद्धांत अर्थ सहित जाणवानी इच्छाने अने अर्थ विचार सांळवानी घणी चाहनाने अभिगमरुचि कहे छे.
७विस्ताररुचि-पद्रव्यना गुणपर्याय
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१७७) ने चार प्रमाण तथा सातनये विस्तारथी जाणवानी रुचिने विस्ताररुचि कहे थे.
८ क्रियारुचि-ज्ञान, दर्शन, चारित्र, तप, विनय, वैयावच्च, समिति, गुप्ति, चरण सित्तरी अने करण सित्तरी सहित, आत्मधर्म साथे जे रुचि तेने क्रियारुचि कहे छे.
९ संक्षेपरुचि-अर्थज्ञान थोडं कहे छते घणुं जाणीने कुमतिमां पडे नहीं, ते संक्षेपरुचि जाणवी.
१० धर्मरुचि-पांच अस्तिकायनु स्वरूप जाणवानी तथा श्रुतज्ञाननो स्वभाव अंतरंग सत्ता सद्दहवानी रुचिने धर्मरुचि कहे छे. समकितना सडशठ बोल जाणी, आदरे, ते जीव समकिती कहेवाय छे. हे भव्यो! पूर्व पुण्ययोगे मनुष्य जन्म पाम्या
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१७८)
छो, माटे शुद्धदेव, शुद्धगुरु, अने शुद्धधर्म तेने आदरो. सामायक- पूजा, प्रभावना, पडिकमण, पोसह, श्रावकनां बारव्रत, साधुनां पंचमहाव्रत, तीर्थयात्रा, सद्गुरुवाणी, जीर्णोद्धार अने शुद्धक्रियानो खप धर्मकरणीने हृदयमा धारण करो के जेथी अनुक्रमे शिवसुख पामो.
www.kobatirth.org
समकितनुं स्वरूप. | तत्त्वार्थश्रद्धानंसम्यग्दर्शनम् ॥ ( तत्त्वार्थसूत्र )
देवत्वधीर्जिनेष्वेव, मुमुक्षुषुगुरुत्वधीः धर्मधी राहतांधर्मे, तत्स्यात्सम्यक्त्वदर्शनम् ॥ १ ॥ (उपदेशप्रासाद)
For Private And Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१७९) भावार्थ-राग द्वेषने जीतनारा जिन कहवाय छे ते नामजिन, स्थापनाजिन, द्रव्यजिन, अने भावजिन एम चार प्रकारे जिन छे. ते जिनेश्वरोमांज देवबुद्धि राखवी तथा भव (संसार) थकी पोताना आत्माने मुक्त करवाने इच्छनार जे मुमुक्षु पुरुषो तेमांज गुरुपणानी बुद्धि राखवी, तेमज दुर्गतिमां पडता जीवोने धारण करनार जिनेश्वर प्रणीत धर्ममां धर्मपणानी श्रद्धा राखवी तेने सम्यग्दर्शन कहे छे. ते सम्यक्त्व स्वभावथी अथवा गुरुना उपदेशथी एम बे प्रकारे प्राप्त थाय छे.
स्वभावथी एटले गुरु विगेरेना उपदेशनी अपेक्षा रहित स्वभावथी (क्षयोपशमथी)
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१८०) जे प्राप्त थाय छे तेने निसर्ग सम्यक्त्व कहे छे अने गुरु उपदेशथी जे सम्यक्त्व थाय छे तेने अधिगम सम्यक्त्व कहे छे. न्याय्यश्चसति सम्यक्त्वेऽणुव्रतप्र. मुखग्रहःजिनोक्ततत्त्वेषुरूचिः शुद्धसम्यक्त्व मुच्यते ॥ अंतोमुहुत्तमितंपि, फासिय हुज्जजेहिं सम्मत्तं तेसिंअवठ्ठपुग्गल-परियट्टोचेवसंसारो॥ सम्मदिठीजीवो,गच्छइनियमाविमाणवासीसु जइनविगयसम्मत्तो, अहवनबद्धाउओ पुचि ॥
-
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१८१)
सम्यक्त्व प्राप्त करनार त्रणकरण करे छे.
त्रण करणनुं स्वरूप. (१) अनादिकाळथी चाल्या आवता संसाररूप सागरमां पडेलो प्राणी, भव्यत्वना परिपाकयोगे पर्वतपरथी नदीमां पडेला पथ्थरना न्याये (ते पथ्थर अथडातो कुटातो गोळ थाय छे तेम) अनाभोगपणाथी यथा प्रवृत्तिकरण करे छे. अध्यवसाय विशेष रूप ते यथा प्रवृत्तिकरण छे. तेवडे एक आयुकर्म विना "आयुवर्जित साते कर्मनीजी सागर कोडाकोडी हीणरे, स्थिति पढम करणेकरीजी; वीर्य अपूरव मोगर लीधरे ॥ समकित० ॥ १॥"" बीजा ज्ञानावरणीयादि सात कर्मोने पल्योपमना असंख्यातमा भागे
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१८२) न्यून एवा एक सागरोपम कोटाकोटिनी स्थितिवाळा करे छे. अहींया जीव कर्मथी उत्पन्न थएल अत्यंत निविड रागद्वेषना परिणामरुप कर्कश अने दुर्भेद्य एवी ग्रंथि सुधी आवे छे. आ ग्रंथीदेशसुधी तो अभव्यजीवो चारित्र लइने पण संख्याती वा असंख्यातीवार आवे छे. आ यथा प्रवृत्तिकरणनो काळ अंतर्मुहूर्तनो जाणवो. अनाद्यनन्तसंसाराऽऽ वर्तवर्तिषुदेहिषु । ज्ञानदृष्टयावृत्तिवेद-नीयान्तरायकर्मणाम् ॥१॥ सागरोपमकोटीनां,कोटय स्त्रिंशत्परास्थितिः। विंशतिर्गोत्रनाम्नोश्च मोहनीयस्य
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१८३) सप्ततिः॥२॥ ततोगिरिसरिग्राव घोलनान्यायतः स्वयम् । एकाब्धिकोटिकोट्यूना, प्रत्येकंक्षीयते स्थितिः ॥३॥ शेषाब्धिकोटिकोटयन्तः स्थितौसकलजन्मिनः यथा प्रवृत्तिकरणाग्रन्थिदेशंसमिति॥४॥रागद्वेषपरीणामो दुर्भेदोग्रन्थिरुच्यते। दुरुच्छेदोदृढतरः काष्ठादेरिवसर्वथा ॥५॥ ग्रन्थिदेशंतुसंप्राप्ता रागादिप्रेरिताः पुनः । उत्कृष्टबन्धयोग्याः स्यु श्चतुर्गतिजुषोऽपिच ॥६॥ (२) अपूर्वकरण-पूर्वे कोइ पण वखत
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१८४)
नहि प्राप्त थएला एवा आत्माना परिणाम थाय छे ते परिणामवडे रागद्वेषनी जे गांठ छे के जे समकित पामवामां अंतरायभूत छे ते गांठने छेदी शकाय छे. अहींयां भव्यजीव रसघात- स्थितिघात - गुणश्रेणि अने अपूर्वबंध ए चार वानाने करे छे तथा अनंतानुबंधी कषायना जे दलीयाओ उदय आव्या छे तेने क्षय करे छे अने जे हवेपछी थोडा वखतमां उदयमां आववाना छे, तेनी उदीरणा करीने उदयमां लावी उपशमावे छे, क्षय करे छे. आ अपूर्वकरणनो काळ अंत मुहूर्तनो जाणवो.
तेषांमध्येतुये भव्या भाविभद्राः शरीरिण: आविष्कृत्यपरंवीर्य मपूर्व
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१८५) करणेते ॥७॥ अतिक्रामन्तिसहसा। तंग्रन्थिदुरतिक्रमम् । अतिक्रान्तमहाध्वानो घट्टभूमिमिवाध्वगाः ॥ ८॥
(३) अनिवृत्तिकरण जे करण याने वीर्यशक्ति प्राप्त थया बाद जेनी निवृत्ति थती नथी अथोत् सम्यक्त्व प्राप्त थया विना जेनी निवृत्ति थती नथी. तेने अनिवृत्ति करण कहे छे आ करणनो केटलोक काळ गये थके अने एक भाग बाकी रहे थके मोटी जे स्थिति तेना बे विभाग करे छे. एक नानी स्थिति अने बीजी मोटी स्थिति. नानी स्थितिने आ करणमां भोगवी क्षय करे छे अने मोटी स्थितिमांथी जे दलीयाओ थोडा स
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मय पछी उदय आववाना छे तेनी उदीरणा करी उदयमां लावी (एटले नानी जे स्थिति छे तेनी अंदर मेळवी भोगवी क्षय करे छे)
आनी उदीरणा बे आवलीका बाकी रहे थके टळी जाय छे. अहीया मिथ्यात्वना केटलाएक दलीयाओ क्षय थइ जाय छे. अहींयां पण जीव, रसघात-स्थितिघात, गुणश्रेणि अने अपूर्वबंध ए चारने करे छे. अहींयां जीव, अंतकरण करे छे. शेष एक आवलीका बाकी रहे थके त्रण पुंज करे छे. मिथ्यात्वना चौठाणीया रसवाळा दलीयाओ छे तेमांना केटलाएकने उच्चपरिणामवडे एकठाणीया करे छे अने केटलाएकने बे ठाणीया अने त्रण ठाणीया रसवाळा करे छे. केटलाएक तेवाने तेवा चौठाणीया रसवाळा
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१८७) दलीया रहे छे एटले ते रसने सत्तामाने सत्तामा हीन करे छे. त्रण पुंज थया पछी जीव उपशम समकित पामे छे. आ करणनो अने उपशम समकितनो काळ अंतर्मुहूर्त्तनो छे. त्रण करणने प्रांते जीव उपशम समकित पामे छ. उपशम समकितनो काळ पूर्ण थया पछी जो एकठाणीया रसनो उदय थाय तो तेनुं नाम समकित मोहनीय जाणवू. ते वडे क्षयोपशम समकित प्राप्त थाय छे. बे अथवा त्रण ठाणीया रसनो उदय थाय तो मिश्रमोहनीय जाणवी. ते वडे मिश्रसमकित पामे छे, तेनाथी जीवने धर्ममां उदासीन वृत्ति थाय छे अने चौठाणीया रसनो उदय थाय तो मिथ्यात्व मोहनीय जाणवी. ते वडे जीव मिथ्यात्वने पामे छे. कर्मग्रंथना मते संसारचक्रमां
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१८८) प्रथम उपशम समकित प्राप्त थाय छे अने सिद्धांतना मते प्रथम क्षयोपशम समकित प्राप्त थाय छे. ॥ अथानिवृत्तिकरणादन्तरकरणेकृते । मिथ्यात्वंविरलंकुर्युर्वेदनीयंयदग्रतः ॥९॥ आन्तर्मुहर्तिकंसम्य. ग्-दर्शनंप्राप्नुवन्तियत्, निसर्गहेतुकमिदं । सम्यश्रद्धानमुच्यते ॥१०॥गुरूपदेशमालम्ब्य सर्वेषामपि देहिनाम् । यत्तत्सम्यग्श्रद्धानं स्यादधिगमजेपरम् ॥११॥
उपशमसम्यक्त्व जीव ज्यारे अनंतानु
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
बंधी चोकडी तथा समकित मोहनीय मिश्रमोहनीय अने मिथ्याच्चमोहनीय ए सात प्रकृतिने उपशमावे छे ( शान्त करे छे) त्यारे तेने उपशम सम्यक्त्व प्राप्त थाय छे. तच्चानादिमिथ्यादृष्टेः करणत्रयपूर्वकमान्तर्मुहर्तिकं चतुर्गतिकस्याऽपिसंक्षिपर्याप्तपश्चेन्द्रियस्यजन्तोन्थिभेदानन्तरं भवतीत्युक्तप्रायम् ॥ उसमसेढिगयस्सउ, होइउवसा मियं तु सम्मत्तं । जोवाअकयतिपुंजो । अखविअमिच्छोलहइ सम्मं ॥
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१९०) क्षयोपशमसम्यक्त्व = अनंतानुबंधीनी चोकडी, मिथ्यात्त्वमोहनीय, मिश्रमोहनीय अने समकितमोहनीय ए सात प्रकृतिनो प्रदेशोदय अने समकित मोहनीयनो प्रदेशोदय अने रसोदय जेमां होय तेने क्षयोपशम सम्यक्त्व कहे छे. कम्मगंथेसुधुवं । पढमोवसमी करेइ तिपुंजं! तव्वडीओपुणगच्छइ। सम्मे मिसंमि मिच्छेवा ॥ उपशम सम्यक्त्वथी च्युत थतां जो जीव सम्क्त्व मोहनीयने पामे छे तो तेने क्षयोपशम सम्यक्त्वनी प्राप्ति थाय छे. कर्मग्रन्थना मत प्रमाणे एम जाणवू. सिद्धांतना मत प्रमाणे औपशमिक सम्यक्त्वथी च्युत अवश्य
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१९१) मिथ्यात्वने पामे छ. उक्तं च कल्पभाप्ये आलंबण मलहंती, जहसठाणं न मुंचए इलिआ, एवंअकयति पुंजी । मिच्छंचिअउवसमीएइ ॥ मिच्छत्तंजमुइन्नं, तंखीणंअणुइअंचउवसंतं । मीसीभावपरिणयं । वेइजंतं खओवसमं ॥ तच्च सत्कर्मवेदकमप्युच्यते, औपशमिककंतुसत्कर्मवेदनारहिमित्यौपशमिकक्षायोपशमिकयोर्भेदः॥
सास्वादन सम्यक्त्व-अनंतानुबंधी कपायना उदये उपशम समकित वमतां मिध्यात्व गुणस्थानक पाम्या पहेला आंतरे
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१९२)
जघन्य एक समय अने उत्कृष्ट छ आवलीका सुधी क्षीर वमन स्वाद सरखो जे भाव रहे छे तेने सास्वादन सम्यक्त्व कहे छे. सास्वादनं च पूर्वोक्तौपशमिक सम्यक्त्वात् यततो जघन्यतः समय उत्कर्षतश्च षडावलिकायाम वशिष्टायामनन्तानुबन्ध्युदयात्तद्व-मनेतदास्वादरूपं यतः ॥ उवसम सम्मत्ताओ चयओमिच्छं अपावमाणस्स सासायणसम्मत्तं तयंतरालं मि छावलियं ॥
वेदक सम्यक्त्व-अनंतानुबंधीनी चोकडी मिथ्यात्व मोहनीय मिश्रमोहनीयने तद्द.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१९३) न क्षय करी सातमा गुणस्थानकमां समकितमोहनीनो छेल्लो ग्रास (भाग) भोगवे छे, उपजे छ तेने वेदकसम्यक्त्व कहे छे.
क्षपकश्रेणिं प्रपन्नस्य चतुरनन्तानुबन्धिषु मिथ्यात्वमिश्रपुञ्जद्वये च क्षपितेषु सत्सु क्षप्यमाणे सम्यक्त्वपुळे तत्सम्यक्त्वचरमक्षपणोद्यतस्य तच्चरमपुद्गलवेदन रूपम् ॥
क्षपकश्रेणि अंगीकार करेलाने अनन्ता. नुबंधी चार कषाय मिथ्यात्व अने मिश्र ए छ प्रकृति क्षय करे छते अने सम्यक्त्व मोहनीय पुंज क्षप्यमाण करे छते सम्यक्त्व
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१९४) मोहनीयना चरम पुद्गल वेदनरूप एक सामयिक वेदक सम्यक्त्व जाणवू.
क्षायिकसम्यक्त्व-अनंतानुबंधीनी चोकडी-मिथ्यात्वमोहनीय, मिश्रमोहनीय अने समकितमोहनीय ए सात प्रकृतिनो बंधउदय, उदीरणा अने सत्तानो सर्वथा जेमां क्षय थाय छे तेने क्षायिक सम्यक्त्व कहे छे. पञ्चसम्यक्त्वानां कालनियममाह
ननु सप्तकक्षये क्षायिकमित्युक्तत्वात् सति क्षायिके श्रीकृष्णवासुदेवः कथं तृतीयनरकावनी जगाम श्रेणिकश्च प्रथमामिति । उच्यते-क्षायिकं द्वेधा शुद्धमशुद्धं
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१९५) चेति तत्र श्रीकृष्णश्रेणिकयोरशुद्धं क्षायिकं तस्य सादिसपर्यवसितत्वा दिति न विरोधः। यदुक्तं श्रीनवपदप्रकरणवृत्तौ तथाहि क्षायिकस्य शुद्धाशुद्धभेदेन द्विभेदत्वात् तत्रापायसद्रव्यविकला भवस्थकेवलिनां मुक्तानांच या सम्यग्दृष्टिस्तच्छद्धं क्षायिकं तस्य च साद्यपर्यवसानस्वान्नास्त्येव भंगो यदाह 'गंधहस्ती' भवस्थकेवलिनो द्विविधस्य सयोगायोगभेदस्य सिद्धस्य वा दर्शनमो. हनीयसप्तकक्षयाविर्भूता सम्यग्दृ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
.
(१९६) ष्टिः सादिपर्यवसानेति या वपायस. हचारिणी श्रेणिकादेवि सम्यगहष्टिः तदशुद्धं क्षायिकं तस्य च सादिसपर्यवसानत्वादस्ति प्रतिपातो यदुक्तं गंधहस्तिना तत्र या च अपाय सद्रव्यवर्तिनी अपायो मतिज्ञानांशः सद्रव्याणि शुद्धसम्यक्त्वदलिकानि तद्वर्तिनी श्रेणिकादीनां च सद्रव्यापगमे भवत्यपायसहचारिणी सा सादिः सपर्यवसाना चेति केवलज्ञानोत्पत्तौ अपायक्षये अपायः मतिज्ञानांशः तत्क्षयेऽसौ भवति न
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१९७)
प्रथमकषायोदये तत्काले तदुदयाभावात् तत्क्षये एव तस्योपपत्तिरित्यलं प्रसङ्गेन इति शुद्धाशुद्धं क्षायिकं द्विभेदं. श्रीकृष्ण श्रेणिक वगेरेने क्षायिक सम्यक्त्व हतुं. तेमने चारित्रनी क्रियाओपर अत्यंत राग होवाथी रोचक समकित पण कहेवाय छे. खीणे दंसणमोहे-तिविहंमि विभव
निआणभूमि । निपञ्चवायमउलं-सम्मत्तं खाइयं
होइ ॥१॥ कारक सम्यक्त्व-तत्रकारकं सू.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( १९८)
त्राज्ञा शुद्धा क्रियैव, तस्या एव परगतसम्यक्त्वोत्पादकत्वेन सम्यक्त्वरूपत्वात् तदवच्छिन्नं वा सम्यक्त्वं कारकसम्यक्त्वं । एतच्च विशुचारित्रिणामेव ॥ १ ॥
सूत्राज्ञा शुद्धक्रिया तेज कारक सम्यक्त्व छे ते क्रियानेज परगत सम्यक्त्वोत्पादकपणा वडे सम्यक्रूपत्व छे, ए हेतु थकी तदवच्छिन्नसम्यक्त्वने कारकसम्यकूत्व कहे छे. विशुद्ध चारित्रवतोने कारकसम्यक्त्व होय छे.
रोचक सम्यक्त्व - रोचयति स
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
म्यगनुष्ठानप्रवृत्ति, नतु कारयतीति रोचकम् , अविरतसम्यग्दृशां कृ. ष्णश्रेणिकादीनां ॥१॥ ___ सम्यक् अनुष्ठाननी प्रवृत्तिनी रुचि करावे पण चारित्रनी प्रवृत्ति करावी शके नहि तेने रोचक सम्यक्त्व कहे छे देशविरत्यादि धर्मनी क्रियाओ रुचे पण ते करी शकाय नहि कृष्ण श्रेणिकादिकनी पेठे. ___ दीपक सम्यक्त्व-दीपकं व्यञ्जकमित्यनर्थान्तरम् , एतच्च यः स्वयं मिथ्याष्टिरपि परेभ्यो जीवाजीवादिपदार्थान् यथावस्थितान् व्यनक्ति,तस्याङ्गारमईकादेष्टव्यम् ॥१॥
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२००) दीपकने व्यंजक सम्यक्त्व कहे छे पोते स्वयं जे मिथ्यादृष्टि जीव होय अने अन्योने यथावस्थित जीवाजीवादि पदार्थ समजावे छे तेने अंगारमईकनी पेठे दीपक सम्यक्त्व होय छे. _ द्रव्यसम्यक्त्व-तत्र जिनोक्तत. त्वेषु सामान्येन रुचिर्द्रव्यसम्यक्त्वम्-त्यां जिनोक्ततत्वोमां सामान्यथी जे रुचि थाय छे तेने द्रव्यसम्यक्त्व कहे छेद्रव्यसम्यक्त्व ते भावसम्यक्त्वनुं कारण छे. कारण विना कार्यनी उत्पत्ति थती नथी. द्रव्यसम्यक्त्व विना भावसम्यक्त्वनी प्राप्ति थती नथी. नामसम्यक्त्व, स्थापनासम्यक्त्व, द्रव्यसम्यकूत्व अने
ert
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२०१) भावसम्यक्त्व ए चार निक्षेपथी सम्यक्त्व अवबोध-द्रव्यसम्यक्त्वनी प्राप्ति बाद भावसम्यकत्वनी प्राप्ति थाय छे, माटे द्रव्यसम्यक्त्वना जे जे हेतुओ होय तेओर्नु अवलंबन करतां सर्व जीवोने साहाय्य आपवी. तथा सामान्यतः जेने सव्वाइंजिणे सरभासिआई, वयणाई नन्नहा हुंति श्य बुद्धि जस्स मणे-सम्मत्तं निचलं तस्स ॥ एवी श्रद्धा होय तेने द्रव्यसम्यक्त्व जाणवू. ___भावसम्यक्त्व-नयनिक्षेपप्रमाणादिभिरधिगमोपायो जीवाजीवादिसकलतत्त्वपरिशोधनरूपज्ञानात्म
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२०२) कं भावसम्यकत्वम्-परीक्षाजन्यमतिज्ञानतृतीयांशस्वरूपस्यैव तस्यशास्त्रे व्यवस्थापितत्वात्। तदाहुःसिद्धसेनदिवाकरपादाः एवं जिणपन्नते, सदहमाणस्त भावओ भावे । पुरिसस्साभिणिबोहे-दसणसहो हव वच्चो॥
नयनिक्षेपप्रमाणोवडे सर्वज्ञतत्त्वोनो अपायरुप जे बोध थाय छे. जीवाजीवा दिसकलतत्व परिशोधनरूप जे ज्ञान तेने भावसम्यक्त्व कथे छे. परीक्षाजन्य मतिज्ञाननो त्रीजो अपायरुप जे भेद तेने भावसम्यक्त्व रूपे व्यवस्थापवामां आव्यो छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२०३) नयनिक्षेप प्रमाणोवडे पदार्थोना ज्ञान पूर्वक भावथी जिनेश्वरतत्वोनी जे श्रद्धा थाय छे तेने भावसम्यक्त्व कहे छे.
श्री हरिभद्रसूरि नीचे प्रमाणे कहे छे. जीवाइ नव पयत्थे, जो जाणइ तस्स होइ सम्मत्तं, भावेण सद्दहंते अयाणमाणेवि सम्मत्तं ॥ १ ॥ अरिहं देवोगुरुणो, सुसाहुणो जिणमयं पमाणंच इच्चाइ सुहो भावो, सम्मत्तं बिंति जगगुरुणो । जिणवयणमेव तत्तं इत्य रुई होइ दव्वसम्मत्तं । जद् भावणाण सद्धा, परिसुद्धं भावसम्मत्तं ॥ जिनवचन तेज तत्व छे. सच्चमेव
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२०४) जिणेहिं पण्णत्तं जिनेश्वरे जेप्ररूप्यु छे तेज सत्य छे. एवी सामान्यरुचिने द्रव्यसम्यक्त्व कहे छे. नयानिक्षेप प्रमाण परिष्कृत विस्तार रुचिर्नु भावसम्यक्त्व रूपे स्फुटपणुं छे. भावज्ञान श्रद्धा परिशुद्धने भावसम्यक्त्व जाणवू. जे ज्ञानी नवतच्चाने नयनिक्षेप प्रमाण पूर्वक समजी शके छ तेने भावसम्यक्त्व प्रकटे छे. सातनय चार निक्षेप अने चार प्रमाणोथी षड्द्रव्य-नवतत्त्व आदिनुं विस्तार पूर्वक स्वरूप अवबोधी जे तत्त्वोनो निश्चय करवो तेने भावसम्यक्त्व कथे छे.
व्यवहारसम्यक्त्व-ज्ञानश्रद्धानचरणैः सप्तषष्ठिभेदशीलनं च व्यवहारसम्यक्त्वम्
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२०) ज्ञान श्रद्धा अने चरणथी सम्यक्त्वना सडसठ भेद- जे शीलन करवू तेने व्यवहार सम्यक्त्व कथे छे. सम्यक्त्वना सडसठ बोलनी सझायथी तेनुं विशेष स्वरूप अवलोक. शुद्ध देवगुरु धर्मनी आराधना करवी, सिद्धान्तोनुं श्रवण करवं, अने देवगुरुनु पून न करवू वगेरे व्यवहारनो व्यवहारसम्यक्त्वमा समावेश थाय छे. जैन थवानां जे जे व्यवहार वडे कारणो छ तेओनी प्रवृत्ति वडे प्रवृत्त थर्बु तेने व्यवहारसम्यक्त्व कथवामां आवे छे. देवगुरु धर्मनी श्रद्धाने व्यवहारथी जे धारण करवी तेने व्यवहार स. म्यक्त्व कहेवामां आवे छे-व्यवहारसम्यक्त्वथी जैन शासननी सेवा कराय छे. व्यवहारसम्यक्त्वनुं शीलन करतां निश्चयस
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२०६)
म्यक्त्व प्राप्त थाय छे माटे व्यवहार सम्यक्त्व प्रवृत्तिनो आदर करवो. निश्वयसम्यक्त्वना जे जे व्यवहारहेतुओ छे तेनी रुचि प्रवृत्ति व्यवहारसम्यक्त्व कहे छे. निश्चयसम्यक्त्व
www.kobatirth.org
-
निच्छयओ सम्मत्तं, नाणाइ मयशुद्धपरिणामो, इअरं पुण तुह समए भणिअं सम्मत्तहेनहिं ॥
निश्चयतो ज्ञानादिमयात्मशुद्धपरिणामः निश्चयसम्यक्त्वम् ॥
निश्चयथी ज्ञानदर्शन चारित्रमय आत्म शुद्धपरिणामने निश्वयसम्यक्त्व कहे छे. ज्ञानदर्शन अने चारित्रसंतुलितपरिणामने
For Private And Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२०७) निश्चयसम्यक्त्व कहे छे तथा एने भावचारित्र कहे छे. भावचारित्रने निश्चयसम्यक्त्व केवी रीते कहेवाय ? तेना उत्तरमा जणाववामां आवे छे के भावचारित्रस्यैव निश्चयसम्यक्त्वरूपत्वात् भावचारित्रने निश्चयसम्यक्त्वरूपत्व छे.. अतएव मिथ्याचारनिवृत्तिरूप कार्यनो तेथी सद्भाव छे. जो आ प्रमाणे निश्चयसम्यक्त्वनुं स्वरूप कहेतां श्रेणिक कृष्ण वगेरेने निश्चयसम्यक्त्व घटी शके नहि ? उत्तरमां कहेवानुं के श्रेणिककृष्णादिकने निश्चयसम्यक्त्व नथी. अप्रमत्तसंयतानामेव तव्यवस्थितेः सातमा गुणस्थानकवर्ति अप्रमत्त साधुओने निश्चयसम्यक्त्व होय छे. कारण के सातमा गुणस्थानकवर्ति अप्रमत साधुओने शुद्धात्म
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२०८) ज्ञानदर्शन चारित्र परिणति होय छे. आचारांगसूत्रमा अप्रमत्त साधुओने निश्चयसम्यक्त्व कथ्युं छे. तत्पाठ:. जं सम्मति पासह, तं मोणंति पासह, जं मोणंति पासह, तं सम्मंतिपासह ॥१॥ण इमं सक्कं सिढिलेहिं अदिजमाणेहिं गुणासाएहिं वंकसमायारेहिं पमत्तेहिं गारमावसंतेहिं मुंणी मोणं समादाय, धुणे कम्मसरीरगं, पंतलूहं च सेवंति धीरा सम्मत्त दंसिणोत्ति ॥१॥
जे सम्यक्त्व छे ते चारित्र छ, अने जे चारित्र छे ते सम्यक्त्व छे. आ सू
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२०९)
नी टीका श्रीशीलांगाचार्ये करी छे तेमां अप्रमत्त साधुने निश्वयसम्यक्त्व कथ्युं छे. जे निश्चयसम्यक्त्व छे तेने भावचारित्र कथ्युं छे अने ते सातमा गुणस्थानकवर्ति साधुओने होय छे. ज्ञानी ध्यानी समाधिवंत साधुने निश्वयसम्यक्त्वनी प्राप्ति थाय छे.
विशुद्धचारित्रीयोने कारकसम्यक्त्व कथ्युं छे पण ते बाह्य चारित्र क्रियारूप छे अने निश्वयसम्यक्त्व तो आत्मानी शुद्ध ज्ञान दर्शन चारित्र परिणति रूप छे माटे कारकसम्यक्त्व अने निश्वयसम्यक्त्वमां ए प्रमाणे भेद जाणवो. निश्चयसम्यक्त्वने आश्रयी सिद्धान्तोमां प्रशमादितुं लक्षणपणं कथ्युं छे. अप्रमत्त साधुओने जेतुं अत्यंत ज्ञानादि शुद्धात्मपरिणाम वडे निश्चय सम्य
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२१०)
क्त्व प्राप्त थाय छे तेवुं कृष्ण अने श्रेणिक वगेरेने निश्चयसम्यक्त्व घटतुं नथी. कारणके तेओमां निश्चयसम्यक्त्व लक्षणोनी उत्पत्तिनो अभाव छे. चोथागुणस्थानकमां क्षायिकसम्यक्त्व प्राप्त थइ शके छे परंतु भाव चारित्ररुप निश्चय सम्यक्त्व के जे भावचारित्र स्वरूप छे तेज चोथा गुणस्थानकमां प्राप्त थइ शकतुं नथी. दीक्षाचारित्र लेवानो जे हृदयमां भाव थाय छे तेने भावचारित्र कहेवामां आवतुं नथी, परंतु आत्मा ज्यारे दीक्षा अंगीकार करी साधुनां वतो पाळतो छतो सातमा अप्रमत्त गुणठाणाना विशुद्ध ज्ञान दर्शन चारित्रपरिणाम वडे परिणमे छे त्यारे तेने भावचारित्रनी प्राप्ति कथवामां आवे छे अने ते भावचारित्र रूप मौनने निश्चय सम्यक्त्व कथवामां आवे छे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२११) श्री हरिभद्रसूरिए एज प्रमाणे कर्तुं छे. निच्छयसम्मत्तं वाहिगिच्च सुत्तभणिअनिउणरूवं तु । एवं विहो णिओगो-होइ इमो हंत वण्णुत्ति ॥
ज्ञानादिमय इत्यस्यायमर्थः ज्ञाननये ज्ञानस्य दशाविशेष एव सम्यक्त्वं क्रियानये च चारित्ररूपं, दशननये तु स्वतन्त्रं व्यवस्थितमेव. इति ॥ शुद्धात्मपरिणामग्राहिनिश्चयनये तु __ आत्मैव दर्शनज्ञानचारित्राण्यथवा यतेः यत्तदात्मक एवैष-शरीर
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
www.kobatirth.org
(२१२)
मधितिष्ठति ॥
आ प्रमाणे निश्चयनय सम्यक्त्वनुं स्वरूप अवबोधj. शुद्ध ज्ञान दर्शन चारित्र परिणति रूप आत्मा तेज निश्चय सम्यक्त्व छे. बाह्य रागादि संकल्प विकल्प रहित निरुपाधिमय शुद्धात्म बोध स्थिरता, लीनता तन्मय परिणति तेज निश्चय सम्यक्त्व अवबोधकुं.
आगमसारकर्ता देव - गुरु अने धर्मनी श्रद्धाने व्यवहारसम्यक्त्व कहे छे अने आत्मा तेज देव, आत्मा तेज गुरु अने आत्मा तेज धर्म एवी श्रद्धाने निश्चयनय सम्यक्त्व कथे छे. प्रश्नोत्तररत्नचिंतामणिमां शेठ अनुपचंद मलुकचंद जणावे छे के उपशम सम्यक्त्व - क्षयोपशम सम्यक्त्व अने क्षायिक सम्यक्त्व तेज निश्चय सम्यक्त्व छे. आ प्र
For Private And Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२१३)
माणे तेओ निश्वयसम्यक्त्वनी व्याख्या करे छे पण तेनो प्रवचनसारोद्धारवृत्ति - नवपद प्रकरणवृत्ति-धर्मसंग्रहवृत्ति - आचारांगसूत्र टीका वगेरेमां कथेला निश्चय सम्यक्त्वनी साथे मतभेद देखाय छे, नवपदप्रकरणवृत्ति, धर्मसंग्रह वगेरेमां क्षायिक समकितने निश्चय समकितथी भिन्न गण्युं छे अने श्रेणिकने क्षायिक सम्यक्त्व छतां निश्चय सम्यक्त्व नथी एम स्पष्ट कथ्युं छे. आगमसारना कर्त्तानी जे निश्चय सम्यक्त्वनी व्याख्या करी छे ते पण उपरनी व्याख्याथी भिन्न पड़े छे तो पण अनुभवनी अपेक्षाए अप्रमत्त साधुओने जे निश्चय सम्यक्त्व कथ्युं छे तेनी साथै संबंध कथंचित् वंधबेसतो आवे छे. अप्रमत्त साधुओ, निश्चयनयनी अपेक्षाए पोताना आ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२१४)
त्माने देव - गुरु मानीने अने तेने शुद्ध धर्मरूप मानीने ते सत्ताए तेनुं ध्यान करे छे तेथी तेओने शुद्धात्मज्ञानपरिणतियोगे निश्चय सम्यक्त्व होय छे. मारो आत्मा तेज देव गुरु धर्मरूप छे एवं वर्तनमां मूकीने तेनो वास्तवि क शुद्धात्म अनुभव निश्चय करवो ते अप्रमत्त दशा विना अन्य के जे नीचेना गुणस्थानकोमां रहेला जीवो छे तेओने आवी शके नहि एम अनुभवनिश्चय शुद्धात्मा परिणतिए तेनो भावार्थ समजी निश्चय सम्यक्त्वमां ते व्याख्या समावेश करी मतभेद दूर करी शकाय छे. श्रीमद् देवचंद्रजीए जे दृष्टिथी निश्चयनय सम्यक्त्वनुं लक्षण कथ्युं छे तेनो सत्य भावार्थ तो तेओ जाणे. परंतु सापेक्ष दृष्टिए सिद्धान्त शैलीए ए प्रमाणे घटावतां तेमना कथनमां विरोध जणातो नथी. देव गुरु अने
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२१५)
धर्मरूप जेनो आत्मा परिणम्यो छे अने तेनो शुद्धानुभव करीने आत्मानी शुद्ध ज्ञानादि परिणतिने सेवे छे तेने निश्चय सम्यप्रगटे छे एवो वास्तविक अनुभवार्थ ग्रहतां सापेक्षत्व व्याख्याए निश्चय सम्यक्त्व ग्रहाय छे.
सम्यक्त्व.
संख्यात वर्षायुष्क संज्ञि पंचेन्द्रिय ति यचो तथा स्त्रीओ तथा भवनपति व्यंतर ज्योतिषाने क्षायिक समकित नथी. तेओने ते भवमां क्षायिक सम्यक्त्व उप्तन्न थतुं नथी. संख्याता वर्षायुष्कवाळा मनुष्यने क्षायिक सम्यक्त्वनो आरंभ थाय छे माटे संख्याता वर्षायुष्कवाळा संज्ञिपंचे
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२१६)
न्द्रिय तिर्यंच स्त्रीओ अने उपर्युक्त त्रण मकारना देवताओने पारभविक क्षायिक सम्यक्त्व पण होतुं नथी. कारणके क्षायिक सम्यकदृष्टिना तेओमां उत्पाद थतो नथी. उपर्युक्त संख्यातायुष्कसंज्ञिपंचेन्द्रिय तिर्यच स्त्रीओ तथा त्रण प्रकारना देवताओने उपशम अने क्षयोपशम सम्यक्त्व थाय छे. एकेन्द्रिय, द्वीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय, चतुरिन्द्रिय अने असंज्ञिपञ्चेन्द्रिय जीवोने ते भव वा परभवनी अपेक्षाएं त्रण सम्यक्त्वमांथी एक पण सम्यक्त्व होतुं नथी. बादर, पृथ्वी, जल, वनस्पति, द्वित्रिचतुरिन्द्रय जीवो अने असंज्ञिपंचेन्द्रियोमां पर्याप्तावस्थामां पारभविक सास्वादन सम्यक्त्व अने पर्याप्त संज्ञी पंचेन्द्रियमां ताद्भविक पमाय
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२१७)
छे. सूक्ष्म एकेन्द्रिय बादर तेज वायुमां सम्यक्त्वलेश्यावंताना उत्पादनो अभाव छे माटे सास्वादन तेओमां नथी ए कार्मग्रन्थिक अभिप्राय छे. सूत्राभिप्रायवडे तो पृथिवी आदि एकेन्द्रियाने सास्वादन सम्यक्त्व
नथी. यदुक्तं प्रज्ञापनायाम्, पुढविकाश्याणं पुच्छा गोयमा पुढविकाश्या नो सम्मदिट्टी नो सम्मामिच्छदिट्ठी एवं जावणप्पइकाइया - || इति प्रवचनसारोद्वारे १४९ द्वारे ॥ पञ्च सम्यक्त्वानां कालनियममाहअंतमुहूत्तोवसमो, छावलिसासाणवेयगोसमओ, साहियतित्तीसायरखइयो दुगुणो खओवसमे ॥
www.kobatirth.org
Baby
For Private And Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२१८) उपशमनो अन्तर्मुहूर्त काल छे सास्वादननो उत्कृष्ट छ आवलिका मात्र,समय मात्र वेदक क्षायिकनो तेत्रीस सागरोपम अने क्षयोपशमनो सासठ सागरोपमनो काल जाणवो. सर्वार्थसिद्धादिनी अपेक्षाए क्षायिक सम्यक्त्वनी तेत्रीस सागरोपमनी स्थिति जाणवी. बावीस सागरोपम स्थितिवाळा देवपणे त्रण वार उत्पन्न थवाथी क्षयोपशम सम्यक्त्वनो छासठ सागरोपमनो काळ सिद्ध थाय छे अने तेमां नरभवतुं आयुष्य अधिक जाणवू.
उकोसं सासायण-उवसमिया हुंति पंचवाराओ, वेयग खयगा इकसि-असंखवारा खओवसमो ॥
आखा भवचक्रमां जीवने सास्वादन
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२१९)
अने उपशम सम्यक्त्व पांच बार उत्पन्न थाय छे. वेदक अने क्षायिक सम्यक्त्व एकवार उत्पन्न थाय छे अने क्षयोपशम सम्यक्त्व असंख्यवार उत्पन्न थाय छे.
बीयगुणे सासाणो- तुरियाइसुअट्टिगार चउचउसु, उवसमगखयगवेयग - खाओवसमा कमा हुंति ॥
बीजा गुणस्थानकमां सास्वादन सम्यक्त्व छे. चोथाथी अगियारमा सुधी उपशम सम्यक्त्व छे. चोथाथी सातमा सुधी वेदक अने क्षयोपशम सम्यक्त्व छे तथा चोथाथी अयोगी पर्यंत क्षायिक सम्यक्त्व छे.
वेदकं चैव सम्यकूत्वं क्षायोपशमिकं तथा, इति पौगलिकान्याहुः
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२२०) पांडानुग्रहशक्तितः॥
वेदक अने क्षायोपशमिक सम्यक्त्वने पौद्गलिक कहेवामां आवे छे अने उपशम अने क्षायिकने अपौद्गलिक कहेवामां आवे छे. उपशमक्षायिकसम्यक्त्वयोः पु. द्गलवेदनस्य सर्वथैवाभावात्. ___ चार गतिमां संक्षिपर्याप्त पंचेन्द्रिय जीवने प्रथम सम्यक्त्वनो लाभ थाय छे.
उपशम सम्यक्त्वथी च्युत जीव क्षयोपशम दृष्टि-मिश्रदृष्टि वा मिथ्यादृष्टि थाय छे. सिद्धांतना मत प्रमाणे अनादि मिथ्यादृष्टि जीव, तथाविधसामग्री सद्भाव अपूर्व करण वडे त्रण पुंज करीने शुद्ध पुद्गलोने वेदतो छतो उपशम सम्यक्त्व पाम्या विनाज
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२२१)
क्षायोपशमसम्यग्दृष्टि थाय छे. ते प्रथम क्षयोपशम सम्यक्त्वने पामे छे. अन्य तो एम कहे छे के – “ अन्यस्तु यथाप्रवृत्ति करणत्रयक्रमेणान्तरकरणे उपशमसम्यक्त्वं लभते पुञ्जत्रयं त्वसौ न करोत्येव ततश्चौपशमिकसम्यक्त्वाच्च्युतोऽवश्यं मिथ्यात्वमेव याति यथामवृत्तिकरणादि त्रणना अनुक्रमे अन्तर्करणमां उपशम सम्यक्त्व पामे छे अने जीव, त्रण पुंजने नथी करतो ततः पश्चात् उपशम सम्यक्त्वथी चवेलो अवश्य मिथ्यात्वने पामेछे.
प्रथम सम्यक्त्व पामे छे तो कोइ जीव सम्यक्त्वनी साथे देशविरति वा सर्वविरति - पशुं पामे छे. सास्वादन सम्यक्त्वी कंइ पण
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२२२) पामतो नथी. उक्तं च शतकबृहचौँ
उवसमसम्मदिट्ठी-अंतरकरणठिओ कोइ देसविरयपि लभइ कोइ पमत्तभावपि ॥ सासाइणो न किंपि लहे इति ॥
जत्रयसंक्रमश्च कल्पभाष्ये ए. वमुक्तः मिथ्यात्वदलिकान् पुद्गला. नाकृष्य सम्यग्दृष्टिः प्रवर्धमानपरिणामः सम्यक्त्वे मिश्रे च संक्रमयति। मिश्रपुद्गलांश्च सम्यग्दृष्टिः सम्यक्त्वे मिथ्यादृष्टिश्च मिथ्यात्वे सम्यक्
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२२३) खपुद्गलांस्तु मिथ्यात्वे संक्रमयति न तु मिश्रे॥
प्रवर्धमानपरिणामी सम्यग्दृष्टिजीव, मिथ्यात्व पुद्गलोने आकर्षी सम्यक्त्वमां अने मिथ्यात्वमा संक्रमावे छे. सम्यग्दृष्टि जीव, मिश्र पुद्गलोने सम्यक्त्वमा संक्रमावे छे अने मिथ्यादृष्टि जीव मिथ्यात्वमां संक्रमावे छे तथा मिथ्यादृष्टि, सम्यक्त्व पुद्गलोने मिथ्यात्वमा संक्रमावे छे पण मिश्रमां नहीं. मिच्छत्तंमि अखीणे-तिपुंजा सम्मदिट्रिणो नियमा खीणमि उमिच्छते-दुएगपुंजी व खवगोवा ॥
मिथ्यात्व अक्षीण थये छते सम्यग् दृ
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२२४)
ष्टियो, नियमा त्रिपुंजवाळा होय छे. मिथ्यात्वं क्षीण थये छते वे पुंजी होय छे अने मिश्र क्षीण थये छते एक पुंजी होय छे अने सम्यक्त्व मोहनीय क्षीण थये छते क्षायिक सम्यक्त्ववंत थाय छे.
सम्यक्त्व पुद्गला अशोधितमदनको द्रवस्थानीया विरुद्धतैलादिद्रव्यकल्पेन कुतीर्थिकसंसर्गकुशास्त्रश्रवणादिमिथ्यात्वेन मिश्रिताः सन्तः तत्क्षण एव मिथ्यात्वं स्युः यदापि प्रपतित सम्यकूत्वः पुनः सम्यक्त्वं लभते तदापि अपूर्वकरणेन पुञ्जत्रयं कृत्वा अनिवृत्तिकरणेन सम्यक्त्वं पुञ्ज एव
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२२५) गमना दृष्टव्यं । न तु सदा अपूर्वकरणस्य पूर्वलब्धस्यैव लाभात् कथं अपूर्वतेति चेदुच्यते अपूर्वमिवाऽपूर्व स्तोकवारमेव लाभादिति वृद्धाःसैघान्तिकमतं चैतत्-सम्यक्त्वप्राप्ताविव देशविरतिसर्वविरत्योः प्राप्तावपि यथाप्रवृत्तापूर्वकरणे भवतो नत्वनिवृत्तिकरणं,अपूर्वकरणाद्वासमाप्तावनन्तसमये एव तयोर्भावात् । देशस
विरत्योः प्रतिपत्तेरनन्तरमन्तर्मुहर्त यावदवश्यं जीवः प्रवर्धमानपरिणामस्तत अवं त्वनियमः कोऽपि प्रव
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२२६) धमान परिणाम एव कोऽपि स्वभावस्थः कोऽपि हीनपरिणामः ये चाभोगं विनैव कथंचित् परिणामहासादेशविरतेः सर्वविरतेर्वा प्रतिपतति तास्ते अकृतकरणा एव पुनस्तां लभन्ते । ये त्वाभोगतः प्रतिपतिता आभोगेनैव मिथ्यात्वं गतास्ते जघन्यतोंऽतमुहूर्तेनोत्कर्षतः प्रभूतकाले यथोक्तकरणपूर्वकमेव पुनस्तां ते लभन्ते इत्युक्तं कर्मप्रकृतिवृत्तौ - ॥
सैद्धान्तिक मत प्रमाणे विराधित सम्यक्त्ववाळो जीव ग्रहण करेल सम्यक्त्वनी
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२२७) साथे छठी नरक सुधी कोइ उप्तन्न थाय छे अने कार्मग्रन्थिक मतमां तो वैमानिकथकी अन्यत्र उत्पन्न थतो नथी. तेन गृहीतेनेत्युक्तम्॥ __प्रवचनसारोद्धारमा प्राप्त समकीति जीव तेना त्यागथी कर्मग्रन्थ मत प्रमाणे उत्कृष्ट स्थितिवाली कर्मप्रकृतियोने बांधे छे अने सैद्धान्तिकमताभिप्रायथी भिन्न ग्रन्थीने उत्कृष्ट स्थितिबंध थतो नथी. ___ ग्रन्थि भेद करनारने अने उपशम श्रेणिना प्रारंभकने उपशम सम्यक्त्व थाय छे.
क्षायिकसम्यक्त्वदृष्टि तृतीयभवमां चतुर्थ भवमां वा ते भवमां सिद्ध थाय छे. पूर्व भवतुं आयुष्य बांधीने जे क्षायिक स
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२२८)
म्यक्त्वी थयो छे ते देवगति वा नरकगतिमां जाय छे तो त्यारे ते जीव तद्भवांतरित वीजा भवमां सिद्ध थाय छे अने पूर्व बद्धाशुष्क क्षायिक सम्यक्त्वी तिर्येच वा नरकगतिमां जाय छे तो ते अवश्याऽसंख्यवर्षायुष्केष्वेव नतु संख्येयवर्षायुष्केषु तद्भवानन्तरं च देवभवे ततो नृभवे सिद्ध्यतीति चर्तुथभवे मोक्षः अवश्य असंख्याता वर्षायुष्कोमां उपजे छे पण असंख्याता वर्षायुष्कवाळाओमां नहि. ते भव पश्चात् देवभवे अने त्यांथी मनुष्य भवमां सिद्ध थाय छे. जेणे पूर्व भवनुं आयुष्य बांध्युं नथी, एवो कोई मनुष्य क्षायिक सम्यक्त्व पामे छे तो ते तद्भवमां क्षपकश्रेणि
@
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२२९)
आरोही सिद्ध थाय छे.
एक जीव अने नाना जीवनी अपेक्षार सम्यक्त्वनो उपयोग जघन्यथी अने उत्कृपृथी अन्तर्मुहूर्तो जाणवो अने क्षायोपशम रूप तेनी लब्धिता एक जीवने जघन्यथी अन्तर्मुहूर्त अने उत्कृष्टतो नृभव अधिक छासठ सागरोपमनी होय छे. तेना उपर सम्यकत्वथी अप्रच्युत जीव सिद्ध थाय छे. नाना जीवाने आश्रयी तो सर्वकाल जाणवो.
www.kobatirth.org
कोइ सम्यक्त्वनो त्याग करे छते पुनः तेना आवरणना क्षयोपशमथी अन्तर्मुहूर्त्त मात्रमा पुनः सम्यक्त्वने पामे छे माटे सम्यक्त्वनुं अन्तर् जघन्यथीतों अन्तर्मुहूर्त छे अने आशातनाप्रचुर जीवनी अपेक्षाए तो उ
For Private And Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२३०) स्कृष्टयी अपार्ध पुद्गलपरावर्त जाणवू. कह्यु छ केतिथ्थयरपवयणे सुअं आयरिअं गणहरं महड्डीअं आसायंतो बहुसो-- अणंतसंसारिओ होइ ॥
नाना जीवोनी अपेक्षाए तो सम्यक्त्वना आंतरानो अभाव छे. ___ परिपूर्ण चतुर्दश पूर्व वा दशपूर्वनुं परिपूर्ण जेने ज्ञान छ तेने नियमाए सम्यक्त्व होय छे. बाकीना के जे किश्चिन्न्यून दश पूर्वधरो होय छे तेओने सम्यक्त्वनी भजना जाणवी. तेओने सम्यक्त्व होय वा मि
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२३१)
ध्यात्व पण होय. यदुक्तम् चोदसदस्यअभिन्ने नियमासम्मं तु सेसए भयणा मतिओही वेवच्चासोवि होंति मिच्छे नउणसेसे ॥
अभिन्नदशपूर्वी अने अभिन्न चतुदेश पूर्वीने नियमा सम्यक्त्व कह्युं छे, पण कयुं सम्यक्त्व ते स्पष्ट जणान्युं नथी. अन्य ते थकी न्यूनपूर्वीओने भजना जाणवी . अभव्य दशपूर्व भिन्न द्रव्यश्रुतनो चारित्र अंगीकार करी अभ्यास करे छे, पण तेने सम्यक्त्वनी प्राप्ति थती नथी. बाह्यचारित्र क्रियाबळे अभव्यजीव नव ग्रैवेयक सुधी
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२३२) जाय छे___ आ काळमां सम्यक्त्वनी प्राप्ति जेने थाय छे, तेने उत्तम भव्य जीव जाणवो. ॥ संमत्तंमि उ लद्धे, पलिअपुहुत्तेण सावओ हज्जा । चरणोवसमखयाणं, सागरसंखंतरा हुँति ॥ सम्यक्त्व प्राप्त थया बाद उत्तर देशविरत्यादि गुणोनी प्राप्ति थाय छे. गुरुनी विनय भक्तिवडे जे आराधना करे छे, तेने सम्यक्त्वनी प्राप्ति थाय छे. क्षयोपशमादि सम्यक्त्व योगे तीर्थंकर नाम बांधी शकाय छे. वीश स्थानकनी आराधना करनार जीव तीर्थकर नाम कर्म बांधे छे. सम्यक्त्व प्राप्त थया पश्चात् धर्मक्रियानी सफळता थाय छे.देव,गुरु,
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
धर्मनो रागी अने मध्यस्थ मन्दकपायीजीप सम्यक्त्वनी प्राप्तिनो अधिकारी बने छे. मार्गानुसारी जीव सम्यक्त्वनी प्राप्ति करवाने अधिकारी बने छे. जेना मनमां सम्यक्त्वनी प्राप्ति माटे अत्यंत तीव्र जिज्ञासा होय, तेणे मार्गानुसारी प्रथम थq जोइए. मार्गानुसारीपणुं आव्या बाद सम्यक्त्वनी प्राप्ति थाय छे. आत्मज्ञानी आत्माना स्वरूपने अवबोधी आत्मानी शुद्ध गुण पर्यायमा रमणता करी समाधिवंत बनी अत्यंत अतीन्द्रिय आनन्दना अनुभवे सम्यक्त्वनी प्राप्ति करे छे. आत्माना सहजानन्दनो ओघ ज्यां छे त्यां सम्यक्त्व छे. देशविरति अने सर्वविरतिगुण प्राप्त करवाने माटे जेने खास काळजी होय, तेणे प्रथम सम्यक्त्वनी प्राप्ति कर
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२३४)
वी. गीतार्थ आत्मज्ञानी ध्यानी सद्गुरुनां चरणकमल सेववाथी सम्यक्त्वनी प्राप्ति थाय छे.
उपर प्रमाणे सम्यक्त्वना जे जे भेदो कह्या छे, तेनी प्राप्ति माटे प्रयत्न करवो एज उत्तम पुरुषोनुं कर्तव्य छे. आगमोनो नय निक्षेप प्रमाणोथी अनुभव करीने राग द्वेष रहित आत्माना समभाव स्वरूपमां परिणमनुं एज परमसाध्य कर्तव्य छे. समभावे परिणमतां आत्मा केवल ज्ञान प्राप्त करी मोक्ष पामे छे.
सेयंवरो वा आसंवरो वा. बुद्धो वा अहव अन्नो वा समभावभावी अप्पा
लहइ मुकं न संदेहो ॥
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२३५)
श्वेतांबर वा दिगंबर, बुद्ध अथवा अथवा वेदांती, वैदिक धर्मी, मुसल्मान, स्त्रीस्ति वगेरे गये ते होय; परंतु समभावे आत्माने भावी समभावे निश्चयतः परिणमी समभावी थाय छे ते मोक्ष पामे छे. ते कर्मावरणनो क्षय करी सम्यक्त्वादिने प्राप्त करी परिपूर्ण गुणमयी बनी सिद्ध बुद्ध परमात्मा थाय छे. सर्व सिद्धतिनो सार ए छे के सम्यक्त्वादिनी प्राप्ति करी आत्माने समभावे भाववो. समभावे परिणमतां कषायनी मन्दताए अने क्षीणता निसर्ग सम्यक्त्वनी प्राप्ति थाय छे अने सकल कर्मने निवारी परिपूर्ण शुद्ध बुद्र बने छे. समभावे परिणमतां सहजानन्दयोगे सम्मक्त्वनी प्राप्तिनो अनुभव करी शकाय छ.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२३६)
आगमसार, नयचक्र आदि ग्रंथोनी सहायताथी ते ग्रंथोना अनुसारे भव्यजीवोना उपकारार्थ षड्द्रव्यविचारग्रन्थ बनाव्यो छे. तेमां कांइ वीतरागनी आज्ञा विरुद्ध भाषण थयुं होय, लख्युं होय, ते त्रिविधे करी मिच्छामि दुक्कडं दउं छु, आ ग्रंथमां विभ्रम चित्तथी कोइ दोष थयो होय तो ते सुधारवा पंडितपुरुषोए कृपा करवी. शुभे यथाशक्ति यतनीयं ए न्यायने अनुसरी में उद्यम कर्यो छे, तेथी हुं मारी महेनत परोपकार थये छते, सफल मानुं छु, आ ग्रंथ पंडित पुरुषोने योग्य छे. आ ग्रंथ वांची व्यवहार मार्गे चाली हृदयमां निश्चय दृष्टि राखशे ते आत्मसुख पामशे.
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२३७)
दुहा. अध्यातमरस झीलवा, ए षड् द्रव्य विचारः जे भवी प्राणी धारशे, ते लहेशे सुखसार.१ जन्म मरणथी आतमा, रझळ्यो काळ अनंत; जिनवाणी षड् द्रव्यनी, मुणतां होवे संत. २ सात नयोथी आतमा, सप्तभंगीए धार; आत्मस्वरूप विचारशे, ते लहेशे भवपार. ३ ओगणीश अठ्ठावननी, विक्रम साल रसाल; फागुण मासनी पंचमी, रुडो शुकरवार. ४ पादरा नगरे शोभता, शांतिनाथ भगवंत; पादपद्म तेना नमी, ग्रंथ को गुणवंत. ५ विनयवंत विवेकवंत. श्रावक मोहनभाइ हीमचंद सुत कारणे,ग्रंथ को सुखदायी. ६ तपगच्छ गगन दिवाकरु, हीरविजय मूरिराय; सहेजसागर तासशिष्य, पदवी उपाध्याय.७
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२३८)
९
पाट परंपर तेहनी, रविसागर गुरुरायः सुखसागर शिष्य तेहना, विनयवंत कहाय. ८ तास चरणने सेवतो, बुद्धि कहे छे एम भणेगणे जे धारशे, ते पामे सुखक्षेम. ज्यां लगे शशी भानु रहे, जगमां करे प्रकाश; तावत् भविजन भानुसम, थइने करो सुवास . १० एषद्रव्य विचार ग्रन्थ, जिनवाणीथी रसाल; भणशे गणशे ते भवी, लहेशे मङ्गलमाल. ||११||
संपूर्णम. ॐ शान्तिः ३
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org For Private And Personal Use Only