Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarala hastarekhA zAstra zodha evaM lekhana kArya paM. rAmezvaradAsa mizra mukhya sampAdaka aruNa kumAra baMsala saMskaraNa : jUna 2001 (c) prakAzakAdhIna akhila bhAratIya jyotiSa saMsthA saMgha (paMjI.) eca-1 / e, hauz2a khAsa, nayI dillI-110016 phona : 6569200-01, 6569800-01. Imela - mail@futurepointindia.com 3
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvAdhikAra akhila bhAratIya jyotiSa saMsthA saMgha prathama saMskaraNa 2001 mUlya 100/rupaye prakAzaka akhila bhAratIya jyotiSa saMsthA saMgha (paMjI.) eca-1/e, hauja khAsa, nayI dillI-110016 phona : 6569200-01, 6569800-01. Imela- mail@futurepointindia.com mudraka- sTeNDarDa kArTansa (prA. li.) 690 nayI bastI devalI, nayI dillI-62 phona-6082934, 6086388, 6079836 Imela- scplv@nda.vsnl.net.in
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA kisI bhI vyakti ke hAtha ko dekhakara kevala yahI nahIM kahA jA sakatA ki usake jIvana meM kyA abhAva hai, varan doSoM ko dUra karane ke upAya bhI jAne jA sakate haiM / vAstava meM vyakti kA hAtha usake AcAraNa kI usa banda AlamArI kI cAbI hai, jisake bhItara prakRti na kevala usake dainika jIvana ko preraNA dene vAlI zaktiyoM ko, apitu usake Antarika kSamatA, guNa aura usake vibhinna kArya kara pAne kI zaktiyoM ko chipA rakhA hai| ina zaktiyoM aura guNoM ko jAna-pahacAna kara unakA upayoga jIvana ko saphala banAne meM kiyA jA sakatA hai| 5
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ AbhAra prastuta pustaka una vidvAnoM ke matAnusAra sampAdita kI gaI hai, jinhoMne hastarekhA viSaya se saMbaMdhita aneka prakAra se anusaMdhAna Adi karake graMtha nirmita kiye haiN| Aja bhI una graMthoM kA upayoga karake mAnava samAja aneka prakAra se lAbhAnvita ho rahA hai| jina vidvAnoM ke matAnusAra yaha pustaka Apako samarpita hai| unakA nAma isa prakAra hai:lu.kaoNTana, kraoNmTana, DA.remaNDa, ema.lArensa, DA.raoNva, sena, mIrabazIra, marTinI,phratha, haciMgsana, keMjila, I.Deniyala, pInDI, ritAvAnae., jI.dAsa, jeksana, naoNyanara, benahama, jaramena, haragovinda dvivedI, ketharAina, mizra, gaphphAra, kIro, Daravina, harIdatta zarmA, sI.yama.zrIvAstava, sepheriyala, mairanara, saracArlsa vela, seMTahila, aadi| paM. rAmezvaradAsa mizra
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - --------- AdhAra graMtha - pro. dayAnaMda - DA. surezacandra mizra / - DA. nArAyaNa datta zrImAlI, - pro. dayAnanda 1.pAmisTrI ke anubhUta prayoga 2.hasta saMjIvana 3.bRhad hasta-rekhA zAstra 4.pAmisTrI ke gUr3ha rahasya 5.kIrohastarekhA vijJAna b.zArIrika zAstra rahastarekhAzAstra ke vaijJAnika siddhAMta 8.brAITena yora phyUcara thU pAma rIDiMga - kIro - vI. e. ke. ayyara - vI. je. venahama - ema. kATakara aruNa kumAra baMsala - - - - - -
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. Evolution of Palmistry and History adhyAya-1. hasta rekhA kI utpatti aura itihAsa jina manISiyoM ne hastavijJAna kI khoja kI, use samajhA aura vyavahArika rUpa diyA, unakI vidvatA ke Thosa pramANa Aja bhI maujUda haiN| bhArata ke aitihAsika yuga ke smAraka hameM batAte haiM ki roma aura yUnAna kI sthApanA se varSoM pUrva isa deza ke manISiyoM ne jJAna kA itanA amUlya bhaNDAra ekatra kara liyA thA ki usakI sarAhanA samUce vizva meM huA karatI thI, aura inhIM vidvAnoM meM hasta rekhA vijJAna ke janma dAtA bhI the, unhI ke banAye hue siddhAnta anya dezoM meM phuNce| hastarekhA se sambandhita aba taka jitane bhI prAcIna graMtha pAye gaye haiM unameM veda evaM sAmudrika zAstra sabase prAcIna dharma graMtha hai| yahI veda aura zAstra yUnAnI sabhyatA aura jJAna kA mUla zrota thaa| atyanta prAcIna yuga meM isa vijJAna kA pracalana cIna, tibbata, IrAna, aura mizra jaise dezoM meM Arambha huA lekina ina dezoM meM isameM jo sahayoga spaSTatA aura ekarUpatA hameM dikhAyI detI hai vaha vAstava meM bhAratIya sabhyatA kI dena hai| saMsAra bhara meM bhAratIya sabhyatA ko sarvAdhika ucca aura viveka pUrNa mAnA jAtA rahA hai| jise hama hasta rekhA vijJAna yA kIromeMsI kahate haiM vaha bhArata ke alAvA yUnAna meM bhI palA aura panapA yUnAnI zabda kIra kA artha hai, jo hAtha se vikasita huA ho|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ unnIsavIM zatAbdI meM utpIr3ana kI agni meM bhI surakSita rahakara phIniksa ne isa jJAna kI surakSA ke nirantara prayAsa kiye aura jisa vijJAna ko andhavizvAsa ghoSita kiyA jA cukA thA, vaha eka bAra phira satya banakara sAmane aayaa| isa prakAra ke aneka pramANa haiM jo isakI satyatA ko sAbita karate haiM ki yaha eka satya aura pramANika vijJAna hai| IzA se 423 varSa pUrva yUnAnI dArzanika eneksAgorasa kIromeMnsI kA upayoga hI nahIM balki zikSA bhI detA thaa| inhI kI taraha arastU vilasAiDa, kArDamisa, pillanI the, jo hispenasa ko isa vijJAna para eka pustaka likhakara bheMTa kI thI, usameM likhA thA- yaha grantha eka aisA adhyayana hai jo jijJAsu aura suvikasita mastiSka vAle vyakti ke par3hane yogya hai| ina vidvAnoM ne jaba mAnava kA adhyayana kiyA to mAnava ke cehare usakI nAka, kAna, A~kha Adi kI svAbhAvika sthiti bhalI bhAMti pahacAna liyaa| isI prakAra mAnava kI hathelI meM banI mastiSka rekhA aura jIvana rekhA kI jAnakArI prApta karake unakI svAbhAvika sthiti ko mAnyatA pradAna kii| isa vijJAna kI khoja aura adhyayana meM una vidvAnoM ne jo sAdhanA kI, jo samaya lagAyA usI ke kAraNa ve hathelI kI rekhAoM aura cihnoM ko ye nAma de skeN| jisa rekhA ko mAnasikatA kA sambandhI samajhA use mastiSka rekhA kA nAma diyaa| sneha se sambadhita rekhA ko hRdaya rekhA tathA jIvana kI avadhi se sambandhita rekhA ko jIvana rekhA kA nAma diyA isI prakAra cihna aura parvata ke bhI unhIM ke anurupa nAma diye| rekhA vijJAna kI satyatA kisI viSaya ke bAre meM tabhI vizvAsa hotA hai, jaba use aMtarAtmA dvArA dekha yA samajha liyA jAya / eka aNu ko bhI apane astitva meM adhyayana ke ayogya ThaharAnA ucita nahIM hotaa| yadi koI vyakti yaha dhAraNA banA le ki hasta vijJAna vicAraNIya viSaya nahIM hai to yaha usakA korA bhrama hogaa| kyoMki aneka bar3I-bar3I atyanta mahatvapUrNa saccAiyAM aura vAstavikatAeM jinheM kabhI nagaNya samajhA jAtA thA ve aba asImita zakti kA sAdhana bana gayI haiN|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ hastavijJAna ke adhyayana meM aura use vikasita karane meM aneka dArzanika aura vartamAna kAla ke vaijJAnikoM ne bhI isa ora dhyAna diyA hai| jaba hama manuSyoM kI kriyAzIlatA aura usake pUre zarIra para prabhAva ke bAre meM vicAra karate haiM to yaha jAnakara Azcarya nahIM hotA, ki jinhe vaijJAnikoM ne pahale pramANita kiyA thA ki mAnava mastiSka aura usake hAthoM ke bIca jitane bhI snAyu haiM, utane zArIrika vyavasthA meM aura kahIM bhI nahIM haiN| manuSya jaba hAthoM se kucha karatA hai to mastiSka bhI soMcanA Arambha kara detA hai| bhinna-bhinna prakAra ke svabhAva, saMskAra, prakRti aura mAnasika sthiti ke vyaktiyoM ke hAthoM meM bhinna-bhinna antara hotA hai| saMsAra meM aneka Azcaryajanaka saccAiyAM haiM, zatAbdiyoM ke kAlacakra ne isa vijJAna para dhUla jamA dI thI lekina mAnava ke viveka ne use punaH khoja nikAlA aura aba isa vijJAna kI saccAI para vizvAsa hone lagA hai| yaha pramANita ho gayA hai ki hAtha kI rekhAe~ eka aisA amiTa satya hai jo vyakti ke jIvana aura usakI prakRti ko spaSTa rupa se prakaTa kara detI hai| Aja bhautika yuga meM jo loga isa vijJAna kI saccAI ke prabhAva ko jAnanA cAhate haiN| unheM yaha yAda rakhanA cAhie ki hameM yaha vijJAna zatAbdiyoM pUrva prApta huA thA aura vaha vijJAna Aja bhI abhISTa siddha hai| hasta rekhA aura bhaviSya mAnava jAti meM kadAcita hI koI aisA vyakti hogA, jo apane atIta kA bhalIbhAMti adhyayana karane ke bAda yaha anubhava na karatA ho ki usake vikasita jIvana ke kitane varSa yA kitanA bhAga usake apane aura mAtA-pitA ke anabhijJatA ke kAraNa bekAra hI bIta cuke haiN| apane bAre meM pUrA-pUrA jJAna prApta karane ke bAda hI hama svayaM ko niyantrita karane meM sakSama aura samartha ho skeNge| sAtha hI apanI unnati karake mAnava jAti kI unnati kara skeNge| hasta vijJAna kA svayaM ko pahacAnane se sIdhA sambandha hai| isa vijJAna kI utpatti para vicAra karane ke lie hameM vizva itihAsa ke
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ prArambhika kAla meM lauTanA hogaa| Adi kAla ke manISiyoM kA smaraNa karanA hogA jinhoMne vizva ke mahAna sAmrAjyoM sabhyatAoM, jAtiyoM aura rAjavaMzoM ko naSTa ho jAne ke bAda bhI apane isa bhaNDAra ko surakSita rkhaa| vizva itihAsa ke prArambhika kAla kA adhyayana karane para hameM jJAta hogA ki hasta vijJAna se sambandhita sAmAgrI inhIM maniSiyoM kI dharohara thii| sabhyatA ke usa AdikAla ko mAnava itihAsa meM Arya sabhyatA ke nAma se pukArA jAtA hai| hasta rekhA vijJAna ke mUla vinduoM ko jAMcate-parakhate samaya hameM pratIta hone lagatA hai ki hAthoM kI rekhAoM kA yaha vijJAna vizva ke purAtana vijJAna meM se eka hai| itihAsa sAkSI hai ki bhArata ke uttara-pazcimI prAntoM kI jozI nAmaka jAti na jAne kisa kAla se hasta rekhA vijJAna ko vyavahAra meM lAtI rahI sthUla yA sUkSma gatividhi ko saMcAlita karane vAle snAyu jinase ThIka vaisI hI salavaTeM yA rekhAe~ banatI haiN| unakA nirmANa pramukharUpa se gatizIla dezoM se hotA hai| lekina sambhavataH unameM kucha anya aise tantu bhI hote haiM jo arjita yA atanihita pravRttiyoM ke mizrita prabhAvoM kA kampanoM dvArA sampreSaNa karate hue aura unakA jIvana rekhA ke prabhAvita hone vAle bhAga se mukhya rekhA yA usakI zAkhA ke jor3a para krAza cihna banAte hue donoM kA sambandha sthApita karate haiN| kucha kozikAoM kI aisI vRtti hai jinake kAraNa unameM AgAmI ghaTanAoM kA prabhAva utpanna ho jAtA hai| zAyada kampanna utpanna ho jAtA hai| kozikAoM meM utpanna kampanna apane sAtha jur3e tarka prakriyAoM meM lage koNoM meM koI gatividhi to utpanna nahIM karavA sakatA lekina unameM cetanAtmaka kampanna avazya jagA detA hai aura ina kampanoM kA sampreSaNa hAtha para bane vibhinna AkAra-prakAra ke cihnoM ke sAtha meM aMkita ho jAtA hai| eka tarkayukta jIvana ke rupa meM manuSya kA hAtha vizeSa rupa se vikAza kI ucca sthiti kA dyotaka hai| usakI gati se krodha prema Adi pravRttiyoM kA jJAna hotA hai| yaha gati sthUla athavA sUkSma hotI hai, isalie usase hAthaM para bar3I yA choTI salavaTeM yA rekhAeM banatI hai|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ cikitsA vijJAna se kAna kA rakta arbuda kAphI samaya pahale jAnA jA cukA hai, yaha kAna ke UparI bhAga meM vibhinna AkAra meM banatA hai, yaha phira uparI bhAga ke phUla jAne se usI kI zakla meM bana jAtA hai| jisameM rakta arbuda hotA hai, yaha arbuda aksara pAgaloM ke kAna meM hI banatA hai sAmAnya rupa se una logoM ke kAna meM jinakA pAgalapana paitRka hotA hai| isa bAta kA vizeSa adhyayana perisa meM kiyA gyaa| vijJAna akAdamI ke tamAma parIkSaNoM ke jo pariNAma nikale unase siddha ho gayA ki kevala kAna kI parakha karake varSoM pahale bhaviSyavANI kI jA sakatI hai| isalie yaha tarka siddha ho cukA hai ki jaba kevala kAna kI jAMca-parakha karake sahI-sahI bhaviSyavANI kI jA sakatI hai, to kyA hAthoM kA nirIkSaNa karake anya bhaviSyavANI karanA asambhava hai? hAtha ke viSaya meM snAyu maNDala aura unake gati saMcAlana ko dekhate hue yaha mAnA jA cukA hai ki hAtha hI pUre mAnava zarIra kA sarvAdhika vicitra aMga hai, aura hAtha kA mastiSka ke sAtha sabase jyAdA gaharA sambandha hai| kinhIM do hAthoM para aMkita rekhAeM aura cihna kabhI bhI eka jaise nahIM pAye jaate| isake alAvA jur3avA baccoM kI hastarekhA meM bhI paraspara antara pAyA jAtA hai| yaha bhI pAyA gayA hai ki hAtha kI rekhAe~ kisI parivAra kI kisI viziSTa pravRtti ko spaSTa kara detI hai aura Ane vAlI pIr3hiyoM meM yaha pravRtti nirantara banI rahatI hai, lekina yaha bhI dekhA gayA hai ki kucha baccoM ke hAtha para aMkita rekhAoM kI sthiti meM apane mAtA-pitA se koI samAnatA nahIM hotii| agara gaharAI se adhyayana kiyA jAya, to isa siddhAnta ke anusAra ve bacce apane mAtA-pitA se pUrI taraha bhinna hote haiN| eka pracalita dhAraNA hai ki hAtha kI rekhAoM para vyakti ke kAryoM kA gaharA prabhAva par3atA hai| ve unake anusAra hI calatI rahatI haiN| lekina saccAI isake vilkula viparIta hai, zizu ke janma ke samaya hI usake hAtha kI camar3I moTI aura kucha sakhta ho jAtI hai, agara vyakti ke hathelI kI camar3I ko pulTisa yA kisI anya sAdhanoM se mulAyama banA diyA jAye to usapara aMkita cihna kisI bhI samaya dekhe jA sakate haiN| inameM adhikAMza cihna usakI hathelI para jIvana ke aMtima kSaNa taka bane rahate haiN|
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa saMdarbha meM hAtha meM vidyamAna koSANuoM para dhyAna denA atyanta mahatvapUrNa hai| mairanara ne apanI pustaka hAtha kI racanA aura vidhAna meM likhA hai ki hAtha ke ina koSANuoM kA artha bahuta hI mahatvapUrNa hai| yaha adbhuta ANavika padArtha aMguliyoM kI poroM meM aura hAtha kI rekhAoM meM pAye jAte haiM, tathA kalAI taka pahuMcate pahu~cate-2 lupta ho jAte haiN| yaha zarIra ke jIvita rahane kI avadhi meM kucha vizeSa kampanna bhI utpanna karate haiM tathA jaise jIvana samApta hotA hai yaha ruka jAte haiN| aba hama hAthoM kI camar3I, snAyu aura sparza karane kI anubhUti para dhyAna dete haiN| sara cArlsavela ne camar3I ke sambandha meM likhA hai- camar3I tvarita sparza anubhUti kA mahattvapUrNa aMza hai| yahI vaha mAdhyama hai jisake dvArA bAharI prabhAva hamAre snAyuoM taka pahuMcate haiN| uMgaliyoM ke sire isa anubhUti kI vyavasthAoM kA zreSTha pradarzana karate haiN| nAkhUna uMgaliyoM ko sahArA dete haiM aura lacIle gadde ke prabhAva ko banAye rakhane ke lie hI usake sire bane haiN| unakA AkAra caur3A aura DhAlanumA hai| yaha bAharI upakaraNoM kA eka mahattvapUrNa bhAga hai| isakI lacaka aura bharAva ise prazaMsanIya DhaMga se sparza ke anukUla DhAlate haiN| yaha eka adbhud satya hai ki hama jIbha se nAr3I nahIM dekha sakate, lekina uMgaliyoM se dekha sakate haiN| gaharAI se nirIkSaNa karane para hameM mAlUma hotA hai, uMgaliyoM ke siroM meM unheM sparza ke anukUla DhAlane ke lie unakA vizeSa prAvadhAna hai| jahAM bhI anubhUti kI AvazyakatA adhika spaSTa hotI hai, vahIM hameM tvacA kI choTI-choTI ghumAvadAra mer3eM-sI mahasUsa hotI haiN| ina mer3oM kI isa anukUlatA meM Antarika sataha para dabI huI praNAlikAeM hotI haiM jo paupilA kahalAne vAlI tvacA kI komala aura mAMsala prakriyAoM ko TikAva aura sthApana pradAna karatI haiN| jinameM snAyuoM ke antima siroM kA AvAsa hotA hai| isa prakAra snAyu paryApta surakSita hote haiM aura sAtha hI sAtha itane spaSTa bhI dikhAI dete haiM ki lacIlI tvacA dvArA unheM sampeSita prabhAvoM ko grahaNa kara sakeM aura isa prakAra sparza anubhUti ko janma de skeN|
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ hastarekhA vizeSajJa kI Avazyaka sAmAgrI hastarekhA dekhane ke lie kucha Avazyaka sAmAgrI kA saMkalana honA cAhie hasterakhA dekhane ke lie kabhI-kabhI aneka rekhAoM kA mizraNa hotA hai aisI sthiti meM hAtha kA citra lekara use kAphI samaya taka adhyayana karanA hotA hai| kabhI-kabhI pustakoM kA bhI sahArA lenA par3atA hai, isa kAraNa ina sAmAgriyoM ko rakhanA Avazyaka hai| 1. AyatAkAra Avardhaka kAMca, va spriTa / 2. sapheda kAgaja aavshyktaanusaar| 3. peMsila 4. Danalapa, rabara ke do Tukar3e AyatAkAra (12X22 semI. va AdhA iMca mottaa)| 5. tArapIna tela yA hAtha kA lozana / 6. acchI rozanI vAlI choTI TArca / 7. Avardha zakti (magnifying glass) kAMca-bar3A gola, 8. 12 iMca kI paTarI (skela) ruI va -kapar3A
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Procedure for taking hand prints hAtha kI chApa lene kI vidhi hasta rekhA vizeSajJa ko cAhie ki ve hasta rekhA kA adhyayana vyaktigata rupa se kreN| kAraNa ki aMgUThe kA lakSaNa, choTe nizAna, nakha, tvacA kI banAvaTa khuradarApana va cikanAhaTa, aMguliyoM kI banAvaTa, rekhAe~ Adi lagAtAra baiThakara dekhanA kaThina ho jAtA hai| ataH hAtha kA chApa lekara usakA adhyayana bAda meM kiyA jAya, to jyAdA sahI nirNaya pAyA jA sakegA tathA kharI bhaviSyavANI ho skegii| 1. pahalI vidhi hAtha kI chApa lene ke lie yaha hai ki pItala yA sTIla ke gilAsa meM thor3A kapUra jalAe~ tathA jalate samaya eka sapheda kAgaja ko hAtha se pakar3akara usa para dhue~ ko lagane deN| jaba yaha pUrA kAgaja kAlA par3a jAya, to kAgaja ko rabara paiDa para rakheM aura usapara hAtha ko rakhakara dabA deN| hAtha evaM aMguliyoM ke kinAre peMsila se rekhA khIceM jisase aMguliyA~ evaM hAtha kI AkRti A ske| kAgaja ke dUsarI ora methIleTeDa spriTa eka kinAre se DAla kara phailA deM aura sukhA leN| aba Apake adhyayana rekArDa ke lie yaha kAgaja taiyAra hai kAgaja para agara kahIM kaccA dhuMA hogA, jahAM spriTa nahIM girI hogii| usa sthAna ko ruI se sApha kara deN| 2. dUsarI vidhi meM hAtha ko sukhA kara, usa para vesalIna kI bArIka taha lagA dI jaay| mulAyama braza se ragar3akara use samAna banA liyA jAya rabarapaiDa para alaga rakhe kAgaja para hAtha ko dabAyA jAya / isa prakAra jo adRzya hAtha kI chApa aaii| usapara kaoNpara AksAiDa phailA dI jaay| aba hAtha kI rekhA spaSTa dikhAyI degI, isake bAda cArakola DrAiMgsa se use pakkA banA liyA jaay| 3. eka anya vidhi yaha hai ki 12 x 22 semI. kA iMkapaiDa leM sAdhAraNa iMka DAleM tathA usa paiDa para iMka phailA kara hAtha para samAna rupa se lagAkara, eka anya sAde paiDa para bIca meM ruI dekara usapara kAgaja rakheM aura hAtha kI chApa lagAyeM tathA janma tArIkha, nakha, Adi kA vivaraNa likheN| yadi vyakti
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAyeM hAtha se likhane va kAma karane vAlA hai to usa kAgaja para lephTa haiNDeDa likheM / vaijJAnika dRSTi se yaha jyAdA ucita hogA ki donoM hAthoM kI chApa lI jAya tAki usakA tulanAtmaka adhyayana kiyA jA ske| hAtha ke aMgUThe kI chApa usI kAgaja para alaga se lI jaay| hAtha kI aMguliyoM ke bAre meM tathA hathelI ke bAla yava aMguliyoM ke madhya jagaha Adi ke bAre meM pUrNa vivaraNa likha leN| agara kisI vizeSa kAraNa se Akasmika kahIM hAtha kI chApa lenI par3e to aise meM sAmagrI upalabdha na ho to lipiSaTaka ko hAtha para lagAkAra usakA imprezana liyA jA sakatA hai| hAtha kI chApa lene ke lie vizeSa prakAra kA kAgaja (vaTarapepara) bAjAra meM upalabdha hotA hai| hastarekhA dekhane ke guNa va adhikAra hastarekhA ke bhaviSyavaktA ko isa bAta kA dhyAna rakhanA cAhie ki vizleSaNa ke anusAra jo rekhA bola rahI hai usI ke anusAra usa vyakti ko btlaaveN| jo Apake pAsa AyA hai halkA sA duHkhI hai, vaha ApakA mArgadarzana cAhatA hai use vakIla aura DAkTara kI taraha use tasallI se biThAkara prazna pUchA jAya / kucha kahane se pahale yaha dhyAna rahe ki use koI bAta managaDhanta na kahI jAya / ghAtaka aura girAvaTa vAle bindu batalAkara use bojhila na kiyA jAya mRtyu, talAka, durghaTanA, Adi kI bhaviSyavANI kabhI nahIM karanI caahie| prArambha meM yaha bhaviSyavANI karanA jaTila hai tathA bAda meM ucita nahIM hai| hAtha meM aneka jaTilatAe~ haiM unheM AsAnI se adhyayana karanA ho to abhyAsa kI AvazyakatA hotI hai| jo vizeSajJa hote haiM ve pahale kAphI dinoM taka sAthiyoM, mitroM, parijanoM se milakara saMlagna ghaTanAoM kA adhyayana karake una rekhAoM ke bAre meM dakSatA hAsila karate haiM tathA hamezA apane jJAna kI
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkSA karate rahate haiN| cAhe pezevara hasta rekhA vizeSajJa hoM cAhe manovinoda ke lie, ucca AdarzoM ko lekara calanA mUlabhUta siddhAnta aura niSThA ke sAtha kArya karanA saphalatA kI kuMjI hai| aise jJAna ko kisI kA nukasAna karane ke lie yadi koI apanAtA hai to vaha jJAna use hI naSTa karatA hai aura nukasAna pahuMcAtA hai| hasta rekhA vizeSajJa kA dAyitva vakIla, DAkTara aura hastarekhA vizeSajJa tInoM kA eka kAma hai ki unake pAsa jo vyakti jAtA hai, vaha apane kisI samasyA ko lekara pahuMcatA hai| DAkTara aneka prakAra se rogI kA parIkSaNa karatA hai, vaha jAnatA hai ki bhayaMkara roga hai| phira bhI vaha use nahIM batalAtA aura rogI ko AzvAsana detA hai ki vaha ThIka ho jaayegaa| rogI bhayaMkara bImArI ke bAbajUda apanI balavatI AzA se saphalatA prApta karane meM samartha ho jAtA hai tathA aneka rogI ThIka bhI ho jAte haiN| unameM svayameva apanI zakti para vizvAsa bar3ha jAtA hai, apanI zakti, sAhasa, utsAha ke bala para kArya meM juTa jAtA hai| aisI sthiti meM Apake cumbakIya zabda apUrva zakti lekara usa vAtAvaraNa meM kampanna paidA kara dete haiN| hasta rekhA vizeSajJa ko apane viSaya se sambandhita zAstra kA pUrA jJAna honA jarurI hai| jo kucha usane suna rakhA hai, jo usake dhyAna meM AyA hai, use batAne kI jarurata nahIM hai| zAstrokta jJAna ke AdhAra para jo usane khojA thA, jo siddhAnta usane banAye the, usake AdhAra para rekhA, cihna, deza, kAla, avasthAnusAra paristhiti ko dhyAna meM rakhate hue bhaviSyavANI karanI caahie| bAlaka vidyA kA prazna karegA, lar3akI vivAha se sambandhI pazna pUcha sakatI hai| vRddha baiMka vaileMsa pUcha sakatA haiN| isalie bhaviSyavANI karane meM jaldI na kreN| hastarekhA dekhate samaya puruSoM ko unakI unnati ke varSa, nayA kArabAra, bimAriyoM se sartakatA rakhane kA samaya, vivAha, lAbha, hAni, santAna, evaM
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritrika guNa Adi vizeSataH batAne caahie| striyoM ko pati kA sukha, putra ke bhAgyodaya kA varSa, unake dvArA hone vAle dharma-karma, kathA, dAna, puNya, sukha, dukha, pati prema kI vicAraNIya bAtoM kA varNana vizeSa rupa se karanA caahie| eka pAmisTa sahI mAyane meM logoM ko cetAvanI bhI detA hai, sujhAva bhI detA hai aura ghaTanAoM se AgAha karAtA hai, tAki bhaviSya meM honevAlI ghaTanAoM se lAbha uThAyA jA sakeM aura samaya kA sahI upayoga kara sakeM, kyoMki mAnava ko bhaviSya isalie rocaka lagatA hai ki zeSa jiMdagI bhaviSya kI goda meM bitAnI hai| jaba hasta rekhA dekhakara bhaviSya batAne kI bArI AtI hai, to aneka bAtoM kA khyAla rakhanA hotA haiN| jaise- bhojana ke tIna ghaMTe bAda jaba hAtha jyAdA ThaMDA ho, na jyAdA garama tathA jyAdA choTe bAlakoM kA hAtha na dekhA jaaye| isake atirikta Ayu, deza, vAtAvaraNa ko dhyAna meM rakhate hue hAtha dekhA jAya / kevala eka rekhA dekhakara kisI bhI nirNaya para nahIM pahu~canA caahie| samasta rekhAoM, cihnoM aura parvatoM kA adhyayana kareM unake AdhAra para hI kucha kahanA ucita hogaa| vyAyAma karane ke bAda, madirA, miThAI, lene ke bAda hAtha na dekhA jAya, kyoMki isa samaya iMdriyAM uttejanAyukta hotI haiN| isa kAraNa nAr3iyoM evaM karatala kA svAbhAvika tatva samApta ho jAtA hai| isake alAvA rekhAoM kA raMga bhI badala jAtA hai| hAtha dekhane kA samaya sUryodaya se 2 ghaMTe bAda kA samaya adhika ucita hotA hai| adhika garmI evaM adhika zardI ke samaya bhI hAtha dekhanA anucita hotA hai kAraNa ki hAthoM kA raMga prabhAvita hogaa| ataH ina bAtoM kA khyAla rakhanA hI saphalatA kI sIr3hI hai|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ How to look at the Palm lines hasta rekhA dekhane kI vidhi hasta rekhA vizeSajJa vyakti ke ThIka sAmane baiThe, tAki prakAza ThIka sIdhe usake hAthoM para pdd'e| pAsa meM kisI tIsare vyakti ko khar3e hone denA yA baiThane denA ucita nahIM hai| kyoMki vyakti kA aura hasta rekhA zAstrI kA dhyAna ba~Ta sakatA hai| bhArata meM sUryodaya ke samaya ko vizeSa mahattva diyA jAtA hai| isakA kAraNa yaha hai ki hAtho-pairoM meM subaha ke samaya rakta kA saMcAlana adhika prabala rahatA hai, jisake phalasvarUpa rekhAeM adhika AbhAyukta aura spaSTa hotI haiN| kArya Age bar3hAte hue pahale bahuta sAvadhAnI se yaha dekhanA cAhie ki hAtha kisa prakAra ke haiM, isake bAda sAvadhAnI se bAyAM hAtha dekhanA cAhie, taba dAyIM ora AnA caahie| yaha dekhane ke lie ki usameM kyA-kyA parivartana aura parivardhana hue haiM, aura dAyeM hAtha ko apane nirikSaNa kA AdhAra banA lenA caahie| jisa hAtha kA Apa nirIkSaNa kara raheM haiM, use dRr3hatA se apane hAthoM meM pakar3eM, rekhA yA cihna ko taba taka dabAte raheM jaba taka unameM rakta kA pravAha na A jaae| isa taraha Apa inake vikAsa kI pravRttiyoM ko dekha skeNge| kucha kahane se pahale hAtha ke hara bhAga(pIche kA bhAga, sAmane kA hissA, nAkhUna, tvacA, raMga Adi) kA ThIka se nirIkSaNa kareM aMgUThe kA parIkSaNa pahalA par3Ava honA caahie| isake Age aMguliyoM para dhyAna deM- hathelI se unakA anupAta kyA hai, ve choTI haiM yA lambI, patalI haiM yA mottii| kula milAkara unakI zreNI nirdhArita kareM, yadi ve mizrita hoMgI to akelI uMgalI ko alaga-alaga zreNI meM rakhate jAyeM tatpazcAt nAkhUnoM para dhyAna deN| isase svabhAva yA mijAja kA patA calatA hai| anta se pUre hAtha ko sAvadhAnI se parakhakara apanA dhyAna
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ parvatoM para le jAyeM tathA aba kauna sI rekhA dekhI jAya isakA nirdhArita niyama yaha hai ki jIvana rekhA, evaM svAsthya rekhA ko eka sAtha dekhanA Arambha kiyA jAya / tAki usake pazcAt mastiSka rekhA, bhAgya rekhA, hRdaya rekhA Adi kA adhyayana kiyA jA ske| hasta rekhA adhyayana ke samaya hasta rekhA vizeSajJa kA yaha kartavya hotA hai, ki ve jo kucha bhI batAyeM ImAnadArI, saccAI tathA pUrI sAvadhAnI se| sIdhA satya batAne ke pahale yaha dhyAna rakhane kA viSaya hai ki parAmarza kartA ko kisI bhI prakAra kA na Thesa pahuMce aura na hI duHkha kA AbhAsa ho| yaha dhyAna rahe ki jaise Apa kisI atyanta saMvedanazIla aura behatara mazIna se peza Ate haiM / usI taraha sAmane baiThI mAnavatA kI atyanta ulajhI ikAI se peza AnA ucita hai| sAtha hI sahAnubhUti se paripUrNa honA bhI Avazyaka hai| jisa vyakti kA hAtha dekhA jAye usa samaya usase yathA sambhava bAharI ruci bhI leM tathA usake jIvana meM praveza kara jaayeN| ataH ApakI kula bhAvanA evaM AkAMkSA kalyANa karane kI honI caahie| yadi yaha bhAvanA Apake kArya kA mUlAdhAra bana jAye to yaha kArya Apako na thakAyegA, na duHkha pahuMcAyegA balki zakti degaa| ina bAtoM ke alAvA jJAna kI khoja meM kabhI dhairyahIna na hoN| koI bhI bhASA Apa alpakAla meM nahIM sIkha skte| usI taraha Apako hasta rekhA kA jJAna eka dina meM hAsila hone kI ummIda nahIM karanI caahie| yadi yaha viSama kaThina bhI lage to hatAsa na hoM balki dhyAna se isa para gaura kareM aura zodha kArya samajha kara nirantara lage rheN| yadi Apa ise ThIka-ThIka par3ha gaye to yaha bAta avazya samajha meM A jAyegI ki isameM jIvana ke rahasyoM kI kuMjI haiN| isameM paitRka niyama hai, pUrvajoM ke pApa-puNya, atIta kA kArya, kArya kA kAraNa jo cIjeM ho cukI hai unakA saMtulana, jo ho rahA hai, usakI chAyA-saba vidyamAna hai| Apa vinayapUrNa raheM tAki jJAna U~cA uThAye, jijJAsu raheM tAki prApti kI ora bddh'e|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ hastarekhA vizeSajJa kA hAtha hAtha dekhane vAle vizeSajJa ke svayaM ke hAtha meM candra rekhA (lAipha oNpha inTyUzana) ho to vaha apanI arntadRSTi se jo kahegA vaha sahI hogaa| hAtha kI rekhAoM meM samaya ghaTanA va dina kA patA lagA pAnA bar3A kaThina hotA hai| jaba hAtha ke aneka bhAga mizrita hote haiM to aisI sthiti meM parvata, rekhA, nAkhUna, maNibandha, tathA hAtha kA raMga evaM deza kAla paristhiti ko AdhAra mAnakara bhaviSya batAyA jAtA hai| mahilAoM ke hasta parIkSaNa meM bAyAM hAtha dekhane ke bAda kAla va ghaTanA nirdhAraNa hetu dAhine hAtha ko bhI AdhAra mAnA jAyegA / candra rekhA hastarekhA adhyayana kI kaThinatA hAtha kI rekhA dekhane meM aksara yaha kaThinAI AtI hai ki acetana mana ke jo saMskAra hAtha para A gaye haiM aura ubhara gaye haiM unakA adhyayana karanA, vizleSaNa karanA bar3A kaThina hotA hai| kyoMki usakI citta vRttiyoM kI soMcane aura karane meM sAmanjasya nahIM hotaa| hamArA mana una ghaTanAoM ke prati bar3A saceta rahatA hai, jo hamAre sAmane ghaTa cukI hotI haiM jo vartamAna kI ghaTanAe~ hathelI para hotI hai, ve eka sekeNDa meM bhUtakAla meM badala jAtI haiN| isase yaha siddha hotA hai ki usa cetanA kA kSetra jaba bhUta hai aura vartamAna bhI hai to usakA agalA bhAga bhaviSya jarura hogaa| isalie sarala hRdaya vyakti ke hAtha kI rekhAoM kA spaSTIkaraNa bhalIbhAMti kiyA jA sakatA hai| 21
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ hastarekhA vijJAna ke sAtha-sAtha zArIrika vijJAna, sAmudrika, jyotiSa, yaMtra, ratna Adi kA jJAna honA bhI Avazyaka hotA hai| isa bAta ko acchI taraha se dhyAna meM rakhanA cAhie ki pustaka ke alAvA praikTikala jaba taka nahIM kiyA jAyegA, taba taka sahI anubhava nahIM ho paayegaa| vivAha rekhA kA adhyayana karate samaya kaI jagahoM se nirNaya karanA caahie| hAtha meM kabhI-kabhI itanI bArIka rekhAe~ dikhAyI detI haiM ki hama unheM ciMtA rekhA kaheM, kairiyara lAina kaheM yA sisTara lAina kaheM, yaha bAta pUrNarUpa se samajha meM nahIM aatii| aisI sthiti meM sAmudrika zAstra kA sahayoga lenA ucita hogaa| hAtha dekhane vAle vizeSajJa ke svayaM ke hAtha meM candra rekhA (lAipha oNpha inTyUzana) ho to vaha apanI arntadRSTi se jo kahegA vaha sahI hogaa| hAtha kI rekhAoM meM samaya ghaTanA va dina kA patA lagA pAnA bar3A kaThina hotA hai| jaba hAtha ke aneka bhAga mizrita hote haiM to aisI sthiti meM parvata, rekhA, nAkhUna, maNibandha, tathA hAtha kA raMga evaM deza kAla paristhiti ko AdhAra mAnakara bhaviSya batAyA jAtA hai| mahilAoM ke hasta parIkSaNa meM bAyAM hAtha dekhane ke bAda kAla va ghaTanA nirdhAraNa hetu dAhine hAtha ko bhI AdhAra mAnA jaayegaa| agara kisI ke hAtha meM pAMca se jyAdA yA kama saMkhyA meM aMguliyA~ hai to aMga vRddhi viSaya ko AdhAra mAnakara hI usakA nirNaya hogA tathA yaha bhI nirbhara karatA hai ki vyakti ke kisa avasthA meM aMga vRddhi yA aMga hInatA huI hai| yadi kisI kA dAhinA hAtha na hogA to bAyeM hAtha kA pUrNa adhyayana karane ke pazcAt sAmudrika zAstra ke AdhAra para zarIra ke anya lakSaNa dekhane ke pazcAt hI bhaviSyavANI kI jaayegii| prAyaH aMguliyoM meM eka hI gAMThe hotI haiM, parantu kabhI-kabhI kisI hAtha meM eka se adhika saMkhyA meM gAMThe hotI haiN| aisI sthiti meM vyakti kA kAryakalApa evaM bhUtakAla ke samaya ko dhyAna meM rakhakara nirNaya lene se saTIkatA hotI hai| dAhine hAtha se kArya karane vAle kA dAhinA evaM bAyeM hAtha se kArya karane vAle kA bAMyA hAtha dekhanA ThIka utaratA hai|
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsa 1. hathelI kI mukhya rekhAoM ke nAma batAyeM ? 2. hastarekhA vizeSajJa kA dAyitva kyA hotA hai ? 3. hAtha dekhane kA ucita samaya kauna sA hai ? 4. hastarekhA dekhane kI vidhi batAyeM ? 5. hastarekhA dekhane meM kauna-kauna sI parezAniyAM sAmane AtI hai ? 23
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. Hand's Structure & Properties adhyAya - 2 - hAtha kI banAvaTa prakAra aura guNa hAtha kA mastiSka ke hara bhAga se sIdhA samparka hotA hai| isalie vaha na kevala sakriya vizeSatAoM ke sambandha meM batAtA hai, balki una vizeSatAoM kA bhI nirdezana karatA hai jinakA vikAsa abhI honA hai yA jo atyadhika prabhAvazAlI hai| jahAM taka sAmudrika zAstra kA prazna hai, ceharA itanI adhika saralatA se niyantrita ho jAtA hai ki use dekhakara pUrI taraha sahI niSkarSa nahIM ho pAtA / aneka vyaktiyoM kI hasta rekhAyeM bhinna-2 hotI hai kyoMki sabhI kA caritra aura vizeSatA eka-dusare se bhinna hotA hai| hasta rekhA vijJAna kA adhyayana karane se pahale hAtha kA AkAra-prakAra kA bheda jAnanA atyanta Avazyaka hai| moTe taura para aparacita vyakti ke caritra kI kucha bAtoM kI jAnakArI sImita samaya meM ho sakatI hai parantu vistRta jAnakArI ke lie jyAdA samaya kharca karanA par3atA hai isake nimnalikhita bheda haiN| 1. prArambhika hAtha 2. vargAkAra hAtha 3. dArzanika hAtha 4. karmaTha hAtha 5. kalAtmaka hAtha 6. Adarza hAtha 7. mizrita hAtha Adi / 24
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ prArambhika hAtha
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ prArambhika hAtha prArambhika hAtha ke svAmI prAyaH yA to sImita buddhi ke svAmI hote haiM yA phira kama buddhi hotI hai, aise logoM kA nimna yA sAdhAraNa vyaktitva hotA haiN| isa prakAra ke hAtha vAle kucha loga aparAdhI, aura buddhihIna hote haiN| inakI mAnasika kSamatA na ke barAbara hotI hai| kyoMki jo thor3I bahuta buddhi inameM hotI bhI hai, usakA ye upayoga nahIM karapAte tathA parizrama karane meM bhI ye loga pIche hote haiN| aise logoM kA hAtha dekhane para saralatA se jJAta jAtA hai ki tarka aura vicAra nAma kI vastu inake pAsa nahIM hotii| sirpha pInA, khAnA, aura vAsanA inake jIvana kA mukhya uddezya hotA haiN| isa prakAra kI hathelI pahale varNa kI adhika pAyI jAtI haiN| aMguliyA~ choTI aura kar3I hotI haiN| inameM Avega adhika pAyA jAtA hai tathA usakA niyantraNa karanA inake lie bahuta kaThina hotA hai| ye loga isa tarka ko mAnate haiM ki-yAvajjivet sukhaM jivet RNaM kRtvA ghRtaM pivet / yahI inakA Adarza vAkya hotA hai| raMga, rupa, aura saMgIta para ye jyAdA gaura pharamAte haiM svAsthya aura adhyayana ko bekAra samajhate haiN| kisAna, majadUra, kArIgara, zramika pherI vAlA, nAvika, kasAyI, Adi zreNI ke logoM kA hAtha isI prakAra kA hotA hai| aise hAthoM ke aMguliyoM kA nAkhUna choTe hote haiN| agara aisA hAtha adhyayana kiyA jAya, to prAyaH aMguliyoM kI lambAI lagabhaga hatheliyoM ke barAbara hotI hai| agara hathelI kI apekSA aMguliyoM kI lambAI adhika hogI, to vauddhika kSamatA adhika hogii| kabhI-2 kucha hAtha avikasita hote haiM, jinameM rekhAoM kA abhAva hotA hai| agara aisI sthiti meM gahana adhyayana kiyA jAya to hiMsaka pravRtti utpanna karane vAlA hAtha kahA jA sakatA hai| inameM icchAoM aura kAryoM para koI niyantraNa nahIM hotaa| rupa raMga sauMdarya Adi ke prati bhI jyAdA ruci nahIM hotI tathA kucha logoM meM dhUrtatA bhI pAyI jAtI hai|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ vargAkAra hAtha
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ vargAkAra hAtha vargAkAra hAtha kI banAvaTa eka catuSkoNa kI taraha hotA hai, aMguliyoM kA AkAra bhI vargAkAra mAnA gayA hai| jIvana ke vibhinana kSetroM meM isa prakAra ke hAtha pAye gaye haiN| isa prakAra ke hAtha ke nAkhUna bhI vargAkAra lekina kucha choTe hote haiN| isa prakAra ke hAtha ke svAmI adhyavasAyI evaM karmaTha hote haiN| isa zreNI ke vyakti kisI kA Adeza pAlana karane meM asaphala hote haiN| aise hAtha vAle dUradarzI hote haiM, dhairyavAna hote haiN| purAne rIti rivAjoM meM pherabadala karanA inakA svabhAva nahIM hotA, jIrNa-zIrNa kapar3e bhI pahana lete haiM aura acche dikhate haiN| svataH ke dainika AcaraNa se samaya ke pAbanda aura vyavahAra ke khare hote haiN| sattA kA sammAna aura anuzAsana ke prati aise loga jyAdA lagAva rakhate haiN| kAlpanika logoM se paTatI nahIM aura tarka tathA kalaha meM inakI hAra kabhI nahIM hotii| inako niyama aura siddhAnta priya hotA hai tathA jIvana meM hara vastu ke lie sthAna hotA hai| hara kAma ko rucipUrNa karanA inakA svAbhAvika guNa hotA hai| ye vicAroM kI apekSA siddhAntapriya hote haiN| alpabhASI hone ke sAtha-2 icchA zakti kI dRr3hatA aura cAritrika zakti ke kAraNa pratyeka kSetra meM saphala hote haiM vargAkAra hAthoM meM aneka bheda hote haiM jaise choTI aMguliyoM kA vargAkAra hAtha, lambI aMguliyoM kA gaThIlI, aMguliyoM vAlA, zaMku ke AkAra kI aMguliyoM vAlA, mizrita aMguliyoM vAlA, capaTA hAtha, aadi| 28
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika hAtha
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika hAtha dArzanika hAtha ke svAmI mahatvAkAMkSI hote haiM tathA mAnava jAti aura mAnavatA meM dilacaspI rakhate haiM aMgrejI bhASA meM aise hAtha ko philAspikala hAtha kI saMjJA dI gayI hai| isa zabda kI utpatti grIka bhASA ke philaoNsa (Philos) zabda se huA hai, jisakA artha hai prema kA anuzaraNa aura (Sophia) sophiyA zabda kA artha hai prabuddhatA dArzanika hA~thoM kI aMguliyoM meM gAMTheM bAhara kI ora uThI hotI haiM tathA nAkhUna kucha lambe hote haiN| aise logoM ko dhanopArjana meM kAphI parezAniyA~ hotI haiN| aise logoM meM buddhi aura jJAna kA mahatva dhana, sone aura cAMdI se adhika hotA hai tathA mAnasika vikAza ke kAryoM meM jyAdA ruci dikhAte haiN| apane kArya-kalApa, vyApAra, phaikTrI Adi meM AvazyatA, par3ane para Thosa pramANa ke lie khUba chAna-bIna karate haiN| yadi aMguliyA~ nukIlI hoMgI, to hara kArya caturAyI se karane vAle hote haiN| sAmAjika aura dhArmika kAryoM meM agraNI rahate haiM tathA saccAyI ko varIyatA dete haiN| aise loga yadi citrakAra hote haiM to unakI kalA meM rahasyavAda jhalakatA hai| kavi hote haiM to prema aura viraha kI pIr3A kA varNana na hokara dArzanika bAtoM kA ullekha pAyA jAtA hai| ye jJAna ko hI zakti aura adhikAra dene vAlA mAnate haiM aura anya logoM se bhinna rahanA cAhate haiN| jIvanavINA ke hara tAra aura usakI dhuna se ye paricita hote haiM uddezya pUrti hetu hara sambhava prayAsa karate haiM tathA aise hAtha bhArata meM jyAdA dekhane ko milate haiN| yadi dArzanika hAtha adhika unnata evaM vikasita hotA hai to aise loga dharmAtmA bana jAte haiM aura rahasyavAda kI sImA para atikramaNa kara jAte haiN| kucha dArzanika hAtha komala aura kucha nukIlI aMgulI vAle hote haiN| isa prakAra ke hAtha vAle bAtacIta meM nipuNa, hara viSaya ko samajhane kI kSamatA, tatkAla nirNaya kI bhAvanA, mitratA, prema, anurAga meM parivartana kI ceSTA, bhAvuka sahasA krodhI, udAratA, sahAnubhUti tathA kabhI-2 svArthI hote haiN| jaba isa prakAra kA kaThora hAtha ho to kalApriya, dRr3hasaMkalpa, rAjanItijJa, raMgamaMca ke jJAtA, hote haiN| gAyikA kA hAtha agara isa prakAra kA ho to 30
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAne se pUrva kI taiyArI nahIM karatI / spaSTa hai ki isa prakAra ke hAtha vAle pUrNa rUpa se soca-vicAra kara kArya nahIM kara paate| isa prakAra ke logoM kA sabase bar3A guNa aura zakti tatkAlikatA hotI hai tathA unakI saphalatA kA AdhAra bhI yahI hotA hai agara aisA hI hAtha adhika nukIlA hotA hai to sabase adhika bhAgyahIna hAtha mAnA jAtA hai, jabaki dekhane meM isakI AkRti saba prakAra ke hAthoM se sundara hotI hai| tathA parizrama karane meM aise loga sarvathA pIche hote haiM tathA sapanoM ke saMsAra meM vicaraNa karane vAle AdarzavAdI hote haiM evaM pratyeka vastuoM meM sauMdarya khojate haiM aura pAne para sammAna karate haiN| samaya kI pAbandI vyavasthA athavA anuzAsana kA koI mahatva nahIM dete tathA bar3I AsAnI se dUsare ke prabhAva meM A jAte haiN| 1 icchA na hone para bhI paristhiyoM ke anusAra parivartita honA par3atA hai| prAkRtika raMgoM ke prati ArkaSaNa hotA hai / yathArtha aura satya kI khoja karane meM asamartha hote haiN| saMgIta tathA rasmoM se prabhAvita hote haiN| aise sundara aura sukumAra hAthoM ke svAmI kabhI-kabhI svabhAva se itane bhAvuka hote haiM ki paristhitiyoM ko dekhakara socane lagate haiM ki unakA jIvana vyartha hai| isakA pariNAma yaha hotA hai ki manaHsthiti meM vikRti A jAtI hai aura jIvana ke prati udAsIna ho jAte haiN| aise logoM ko nirarthaka na samajha kara unhe protsAhita karanA cAhie tathA unhe svayaM ko upayogI banAne hetu sahAyatA karanI cAhie / 31
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmaTha hAtha
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmaTha hAtha karmaTha hAtha meM UparI hissA (aMguliyoM kA kSetra) kucha nukIlA hotA hai| maNibandha aura zukra (candra parvata ke Asa-pAsa kA bhAga) mAMzalayukta evaM caur3A hotA hai| aise hAthoM ke svAmI jyAdA samaya taka lagAtAra kArya karane meM asamartha hote haiN| kalAtmaka kAmoM meM aise loga jyAdA saphala pAye gaye haiM inheM svatantra kArya karane meM jyAdA ruci hotI hai tathA kisI bhI naye kArya ko parizrama pUrvaka pUrA karate haiN| aise hAtha ke svAmI jyAdAtara briTena aura amerikA meM pAye jAte haiN| aise hAtha meM aMgUThe aura tarjanI ke madhya jyAdA khAlI sthAna hone para dayA, prema tathA mAnavIya guNa jyAdA hotA hai| inameM yaha vizeSatA bhI pAyI jAtI hai ki kabhI-2 apanA kArya bar3I cAlAkI se dUsaroM dvArA sampanna karavA lete haiN| sukha-dukha kA inheM jJAna hotA hai tathA dezabhramaNa karane ke zaukIna bhI hote haiN| inameM kArya ke samaya utsAha najara AtA hai| parAvijJAna meM inakI na hI AsthA hotI hai na prema tathA dharma, yoga meM pIche hote haiN| agara aMguliyAM narama hoMgI to thor3A cir3acir3Apana hogaa| agara yahI aMguliyA~ capaTI hogI to naukarI aura sevA kArya kI ora jyAdA jhukAva hogaa| aise hAthoM ke loga bhArata meM himAlaya kI pahAr3iyoM tathA uttarI kSetroM meM jyAdA pAye jAte haiN| 33
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ camasAkAra hAtha
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ camasAkAra hAtha jaise nAma se hI jAhira hai ki camasAkAra arthAta cammaca jaisA hAtha, yAnI jisa hAtha kI AkRti cammaca jaisI ho, aMguliyoM kI banAvaTa bhI Age se cammaca kI taraha golAI liye ho| ina hAthoM kA eka vizeSa lakSaNa yaha hai ki inakI aMguliyoM meM chidra hote haiN| ina hAthoM meM lagabhaga sabhI rekhAeM pAyI jAtI haiN| inakI rekhAoM meM koI na koI doSa avazya pAyA jAtA hai| inameM aMguliyAM aura hathelI na bar3I, na choTI, arthAta madhyama hotI haiN| koI eka aMgulI tirachI yA Ter3hI hotI hai | camasAkAra hAtha vAlI mahilAeM rUr3hivAdI nahIM hotI haiN| ye hamezA kucha alaga kara dikhAne kI phirAka meM rahatI haiN| isalie inheM jIvana meM saphalatA dera se milatI hai| inheM pArivArika sahAyatA yA riztedArI se madada kama milatI hai| agara maMgala graha unnata ho, to aise loga vIra hote haiN| aise logoM kA guru graha unnata ho, to inheM satsaMga yA jJAna Adi meM ruci hotI hai| aise loga bahuta lAparavAha bhI hote haiN| inake jIvana meM bahuta parivartana hote haiN| hAtha agara bhArI na ho to inheM apane jIvana meM atyadhika saMgharSa ke bAda saphalatA milatI hai| agara budha kI aMgulI tirachI ho, to ye bAtUnI svabhAva ke hote haiN| camasAkAra hAtha vAle anokhe svabhAva ke hote haiM tathA inake jIvana meM takarIbana sabhI prasaMga ghaTate haiM, jaise prema, dostI aadi| inakI saMtAna teja svabhAva kI hotI hai evaM inheM gussA bhI bahuta jaldI A jAtA hai| hAtha kA raMga kAlA aura vaha patalA hone para aise logoM ko kAnUna aura jela saMbaMdhI parezAniyoM kA sAmanA bhI karanA par3atA hai| aisI mahilAoM kI dUsaroM se kama hI banatI hai| aisI mahilAoM ko khuda jhagar3A mola lene kA zauka nahIM hotA hai para ye jhagar3e meM jaldI par3a jAtI haiN| inakA svAsthya bhI bahuta acchA nahIM kahA jA sakatA hai| inheM apane mAM-bApa, yA pati ke mAM-bApa, donoM meM se eka kA hI sukha milatA hai| kula milAkara yaha kahA jA sakatA hai ki camasAkAra hAtha vAle tarakkI avazya karate haiN| bar3e-bar3e vaijJAnikoM, khojakAroM evaM anveSaNa karane vAloM kA hAtha bhI kaI bAra camasAkAra hI pAyA gayA hai| 35
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalAtmaka hAtha 36
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalAtmaka hAtha kalAtmaka hAthoM kI banAvaTa narma hotI hai aise vyakti udAra, premI aura dayAlu hote haiN| sundara vastuoM, kalAkAritA, AkRti aura raMga se nirmita sAmagrI ko pyAra karate haiN| zAna, zaukata, nRtya, saMgIta kaibareDAMsa vagerA meM jyAdA dilacaspI hotI hai| tuccha aura halkI cIjeM inheM pasaMda nahIM hotI tathA jyAdA bahasa va tarka vitarka pasanda nahIM krte| mAnasika durbalatA ke kAraNa kaI kArya karane meM asamartha hote haiN| vyavasAya vANijya meM jyAdA cAlAka nahIM hote| inheM jJAna, bhAvanA suhRdayatA hone ke bAbajUda pravRtti se hI jyAdA kAma kI ora jhukAva hotA hai| aMguliyoM meM gAMTha hone se vyakti tArkika aura AlocanAtmaka pravRtti kA hotA hai| aise loga mehanata karake adhyayana meM bhI saphala hote haiN| parantu ise apanA mUla AdhAra samajha kara ye loga kabhI-2 bar3I bhUla kara baiThate haiN| ye vyakti kalA kSetra meM saphala hote dikhe haiM aura yahI inake jIvana kA abhinna aMga hai| vyavahArika dRSTi se ye prAyaH saphala nahIM ho pAte, kAraNa kI inake svabhAva meM lAparavAhI hotI hai|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adarza hAtha Aadharini. 38
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adarza hAtha Adarza hAtha ke svAmI kA mastiSka prakhara evaM tIkSNa buddhi hotI hai yaha prArambhika hAtha ke lakSaNoM ke viparIta hotA hai| yaha dekhane meM ati sundara hotA hai| isa hAtha kI mahilAoM ko danta kathAyeM sunanA jyAdA pasanda hotA hai| unakI buddhi tathA kAmodvega ye saba Antarika AtmA se sambandha rakhane vAle haiN| phijikala seksa inase kozoM dUra hotA hai| hAtha kA AkAra to choTA hI hotA hai parantu aMguliyoM kA anupAtika sambandha hotA hai| aise hAtha mulAyama evaM suDaula hote haiN| raMga lAla evaM gulAbI pAyA jAtA hai tathA aMguliyA~ sundara evaM nakha gehu~e raMga kA hotA hai aura aMgUThA choTA hotA hai| aise hAtha ke svAmI svapna kI duniyA meM vicaraNa karate hue acche vicAra evaM vasUlayukta Adarza ke pujArI kahe jA sakate haiN| sAdhAraNataH ye Arthika sampanna hote haiM to jIvana kAphI sukhI hotA hai| sone ke bAda uThate hI cehare para haMsI honA inakI pahacAna aura vizeSatA hai| Arthika dRSTi se ye asaphala hote hai| yadi ye kisI taraha se dhana aura AvazyakatAoM ke prati Azvasta ho jAyeM, to vAstava meM eka Adarza bana sakate haiN|
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ choTA hAtha 40
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ choTA hAtha jo hAtha anya hAthoM kI apekSA choTA ho, vaha hAtha choTA kahalAtA hai| choTA hAtha hone para mastiSka rekhA spaSTa aura hAtha bhArI ho, to aise loga bahuta hI kuzAgra buddhi vAle tathA zIghra hI unnati karane vAle hote haiN| choTe hAtha vAle agara bhArI hAtha rakhate hoM, to bahuta hI cAlAkI se kAma lene aura bahuta hI soca-samajha kara kharca karane vAle hote haiN| aise loga bekAra apanA samaya aura paisA barbAda karane vAle nahIM hote haiN| inakI saMtAna bhI kucha isI prakAra kI hotI hai| aisI mahilAeM bhI bahuta soca-samajha kara kharca karatI haiM, ki vasUlI pUrI ho jaae| agara hAtha bhArI ho, to aise puruSa bhI apane parivAra para kharca karate haiM tathA ve phAlatU kharca nahIM krte| rAjanIti meM aise loga bahuta hI saphala hote haiM aura apane nIce kAma karane vAle karmacAriyoM se bakhUbI kAma lenA jAnate haiN| inheM saphala prazAsaka bhI kahA jAtA hai| kula milAkara aise hAthoM vAle loga, jinakI anya rekhAeM spaSTa, hAtha kA raMga gulAbI, hAtha bhArI ho, bahuta saphala hote haiN| 41
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ mizrita hAtha AN
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ mizrita hAtha jisa hAtha meM kaI prakAra kI aMguliyA~ pAI jAtI haiM use mizrita hAtha kahate haiN| ye hAtha aura aMguliyAM kisI eka prakAra ke nahIM hote| ataH isameM zubha aura azubha donoM guNa vidyamAna hote haiM aise vyakti eka ora dayAlu hote haiM aura dUsarI ora krodhI honA inakA svabhAva hotA hai| bAra-2 parivartana inakI vizeSatA hotI hai| samAja meM aise logoM kA koI sammAna nahIM hotA tathA jIvana ke pratyeka kSetra meM kaThinatA hotI hai| aise hAthoM ko kisI eka zreNI meM nahIM sAmila kiyA jA sakatA / mizrita hAtha ke svAmI catura to hote haiM parantu buddhi kA prayoga karate samaya saMyamita nahIM hote haiN| aise loga kaI taraha ke kArya eka sAtha hI karate haiM tathA use aMjAma dene ke samaya kadama lar3akhar3A jAtA hai aura nukasAna kara baiThate haiN| aise hAtha kI anAmikA agara bar3I hotI hai, to juA, saTTA, lATarI Adi kArya karate haiN| aise loga kaI kSetroM meM pratimA sthApita karate haiM svataH ke vicAroM meM vibhinnatA hotI hai tathA dUsare ke vicAroM ko sahajatA se svIkAra karate haiN| hara prakAra ke kArya meM khuza rahate haiM aura jana samUha meM jyAdA tarka-vitarka karane se bacate haiM lekina alaga-alaga logoM se bAteM karake sabako ullU banA sakate haiM / inake aMgUThe kA AkAra choTA hotA hai, inakA citta sthira nahIM hotaa| pratyeka kArya ko aMjAma dene se pUrva madhya kAla meM sthagita kara denA inakA svabhAva hotA hai| pariNAma svarUpa asaphalatA hI hAtha AtI hai aura jIvana meM nirAzApana jyAdA hotA hai tathA jIvana meM saphalatA ke lie adhikAdhika saMgharSa hotA hai / I, O 43
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Identification of Hands People of Different Countries vibhinna dezoM ke hAtha kI pahacAna aneka dezoM ke nivAsiyoM aura jAtiyoM kI zArIrika banAvaTa gaThana aura raMga-rUpa meM aMtara hotA hai yahI prakRti kA kArya, niyama, aura guNa hai| prakRti kA jo niyama osa kI bUMda ko gola banAtA hai, vahI niyama saMsAra kI racanA bhI karatA hai| prakRti ke kucha niyama bhinna prakAra kI sRSTI karate haiN| isI kAraNa ve bhinna prakAra ke mAnava zarIra aura hAtha bhI banAte haiN| jinake guNa alaga-alaga hote haiN| isI prakRti ke AdhAra para hasta rekhA adhyayana se pUrva yaha anumAna lagAyA jAtA hai ki yaha hAtha kisa rASTra kA hai tathA vahA~ kI prakRti kA vAtAvaraNa isako kitanA prabhAvita kara rahA hai| aisA anubhava karane ke pazcAt hasta rekhA kA adhyayana karanA AsAna ho jAtA hai tathA bhaviSyavANI sahI hotI hai| nukIlA hAtha anya hAthoM ke svAmI ke apekSA isa hAtha meM dhanopArjana kI kSamatA kama hotI hai, tathA ye kalA-saMgItapriya hote haiN| inameM vyahArika kuzalatA kI kamI hotI hai inameM yaha vizeSatA pAyI jAtI hai ki ye bhAva pradhAna hote haiN| aise vyaktiyoM kI ruci kAvya, romAMsa evaM kalpanA ke prati adhika hotI hai| inake pratyeka vicAra aura kAryazIlatA meM Aveza kI mAtrA adhika pAyI jAtI hai| aise hAtha ke svAmI yUnAna, AyaralaiNDa, iTalI, phrAMsa, spena, polaiNDa, tathA yoropa ke dakSiNa bhAga meM pAye jAte haiM / parantu vivAha Adi ke kAraNa ye jAtiyA~ Aja saMsAra ke aneka bhAgoM meM pAye jAne lage haiN| 44
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ vargAkAra hAtha vargAkAra hAtha ke svAmI adhikatara pakke makAna, rela va masjida, maMdira, pula, dharmazAlA Adi ke nirmAtA hote haiN| aise vyakti lakSya ke prati ekAgracita hote haiN| ye na hI lakIra ke phakIra aura na hI bhAvanA zUnya hote haiN| ina vyaktiyoM meM vyavasthA ke prati tarka, saMgIta, prema, anuzAsana tathA rIti-rivAjoM kI mAnyatA pAyI jAtI hai| ye jyAdAtara DenamArka, hAlaiNDa, svIDana, skaoNTalaiNDa, jarmanI, iMglaiNDa Adi rASTroM meM pAye jAte haiN| camasAkAra hAtha isa prakAra ke hAtha ke svAmI nayI-nayI khoja karane vAle tathA kalA evaM mazInoM ke aviSkAraka hote haiM tathA inameM rUr3hivAditA nahIM hotii| ye vyakti maulikatA evaM udvignatA ke pratIka hote haiN| amerikA ke samRddhipUrNa itihAsa kI racanA meM ina hAthoM kA bahuta bar3A yogadAna hai| amerikA meM aneka jAti aura dezoM ke nivAsI pAye jAte haiM parantu jAtiyoM kA mizraNa isI deza meM sarvAdhika huA hai| isa kAraNa yahAM camacAkAra hAthoM ke svAmI adhika pAye jAte haiN|
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika hAtha isa prakAra ke hAtha ke svAmI aneka kaThora brata, niyama, niSedhoM ko sahana karate haiM, bhale hI inheM duniyA pAgala yA kucha aura kahe, ye apane dhArmika siddhAntoM kI rakSA aura mAnyatA ke lie apanA sarvasva samarpaNa karane ke lie taiyAra rahate haiN| vAstava meM aise vyakti rahasyavAda ke anumodaka aura dharma ke prati niSThAvAna hote haiM tathA Izvara ke rahasyoM ko jAnane meM inakA dhyAna hamezA lagA rahatA hai| dhArmika netA aura AdhyAtmika pravRti ke logoM kA hAtha prAyaH aisA hI pAyA jAtA hai| inameM kAnUna ke prati zraddhA nahIM hotii| aise loga apane vicAroM ke jaldabAjI ke kAraNa saphala aviSkAraka hote haiM ye jokhama kAryoM ko karane se pIche nahIM haTate, inakI parivartana zIlatA inakA doSa mAnA jAtA hai ye prAyaH manamAnI hote haiM aura apane sanakIpana meM aMdhe ho jAte haiM parantu vijJAna meM inheM kAphI hada taka saphalatA milatI hai| aise hAthoM ke svAmI adhikAMzataH pUrvI dezoM meM pAye jAte haiN| yoropIya dezoM ke loga isa prakAra ke hAtha vAle logoM ke RNI haiM, jinhoMne bauddha mata tathA darzana Adi ke siddhAntoM aura vicAroM ko una taka phuNcaayaa| aise hAtha prAyaH pUrvI yoropa meM pAye jAte haiN| 46
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ nimna zreNI kA hAtha ARAR isa prakAra ke hAtha ke svAmI meM viSamabhAvanA kI pAzavikatA pAyI jAtI hai tathA ye vyakti bhAvazUnya yA mUrkha kahe jA sakate haiN| inake zarIra ke bhItarI mana meM mahatvAkAMkSA nahIM hotI hai| snAyu kendra avikasita hotA hai evaM manovRtti pazuoM jaisI hotI hai| inheM zArIrika pIr3A kama hotI hai tathA dUsare ke darda kA anubhava nahIM hotA hai| vAstava meM ye mAnava ke rupa meM do paira ke pazu kahe jA sakate haiN| kabhI-2 sabhya rASTroM meM bhI ye hAtha pAye jAte haiN| inheM avikasita hAtha bhI kahA jAtA hai| isa prakAra kA hAtha sabhya jAtiyoM yA vargoM meM kama pAyA jAtA hai| aise hAtha prAyaH adhika ThaNDe sthAnoM meM jaise rUza kA uttarIbhAga, lepalaiNDa, AisalaiNDa Adi bhAgoM meM "Adima jAtiyoM meM pAye jAte haiN| jinameM sAmAjika guNoM kI kamI pAyI jAtI hai| Adarza hAtha Adarza hAtha ke svAmI kaThina kAryoM meM asaphala rahate haiM tathA ye kucha saMvedanazIla hote haiM inake vicAra bhI bhautika padArthoM ke anukUla nahIM hote| inakI kalpanA meM vaha buddhimatA dikhAyI detI hai jo sabhI prakAra kI cIjoM kA aucitya aura upayogitA nirdhArita karatI hai| aise hAtha kisI vizeSa jAti yA deza taka sImita nahIM hai| ye hAtha lagabhaga sabhI dezoM meM pAye jAte haiN| aise loga alpa vyavahArakuzala hote haiN| 47
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsa 1. mu.khyataH kitane prakAra ke hAtha pAye jAte haiM ? 2. dArzanika hAtha kA guNa spaSTa kareM ? 3. mizrita hAtha ke svAmI svabhAva se kaise hote haiM ? 4. pUrvI dezoM meM adhikAMzataH kisa prakAra ke hAtha pAye jAte haiM ? 5. camasAkAra aura kalAtmaka hAthoM ke guNa aura svabhAva meM kyA aMtara pAyA jAtA hai ? 6. choTe hAtha ke svAmI kI kyA vizeSatA hotI hai ? .
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. Signs Situated on Phlanges of Fingers and Their Significance adhyAya - 3 aMguliyoM ke pora para pAye jAnevAle rekhAcihna aura unakA prabhAva ka- vajrAkRti - gusse kI Adata, nirAzA kI pravRtti zArIrika avayava asta-vyasta, yadA-kadA preraNA dAyaka pravRtti apane siddhAnta para jIne vAle bhAvuka aura kalAtmaka Adi lakSaNa vajrAkRti ke vyakti meM hote haiN| kha- kuNDalI AkAra - nAr3I kendra meM takalIpha, hRdaya sambandhI parezAnI kA sAmanA, pAcana kriyA kharAba, bauddhika stara acchA vyakti aura samAja meM vyavahArika evaM snehI pratikriyA bhAvuka hotI haiN| ga- mizrita- badalA lene kI bhAvanA, AlocanAtmaka pratizodha kAryakuzala evaM vyavahArika pravRtti saMgrahAtmaka, mAnasika ulajhane, moTApA, vAyuvikAra, becainI Adi / gha- vartulAkAra - aMguliyoM ke pora para vartulAkAra hone para vyakti svataMtra manovRtti kA hotA hai| apanI zaMkalpa zakti dvArA icchAnusAra lacIlepana evaM gupta Atma rakSA meM dakSa hotA hai, aise logoM kI pAcanakriyA meM kharAbI hotI hai tathA hRdaya se sambandhI kucha vimAriyoM kA sAmanA karanA par3atA hai| ca-yava AkRti - Atma rakSA meM husiyArI gopanIyatA kA guNa manovega damana karane kI bhAvanA, avizvAsI, dUsaroM para saMzaya, pAcanakriyA kamajora peTa meM phor3AphuMsI bhramaNa kI Adata kabhI - 2 doSapUrNa udAsI Adi yava AkRti ke vyakti meM pAye jAte haiN| 49
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMguliyoM evaM nakhoM kA varNana ninars
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Description of Fingers & Nails aMguliyoM evaM nakhoM kA varNana rasAda raktaM tato mAMsa mAMsAnmedA jAyate / medase'sthi tato majjA tataH zukra sambhavaH / / mAnava kI UrjA hamezA kharca hotI rahatI hai, aisI sthiti meM use AhAra kI AvazyakatA hotI hai| Ayurveda ke anusAra vyakti ke bhojana se rasa banatA hai rasa se mAMza, mAMza se medA, medA se majjA, majjA se zukra banatA hai| zukra bhojana karane ke 28 dina ke pazcAt banatA hai| pratyeka dhAtu kA eka maila bhI nikalatA hai, parantu zukra dhAtu kA koI maila nahIM nikltaa| vaha bilkula zuddha hotA hai| nakha haDDI kA maila hotA hai| tarjanI madhyamA aura anAmikA kA garbhAvasthA meM nakha 124 dina bAda pUrA A jAtA hai| kaniSThA 121 dina letI hai aura aMgUThe kA nakha 140 dina bAda pUrA nikalakara bAhara AtA hai| nakhoM se vizeSataH zarIra kI vyAdhi aura kucha anya rogoM kI jAnakArI prApta hotI hai| nakhoM para hone vAlA cihna kisI Ane vAle agrima khatare ko sUcita karatA hai| sApha, aura caur3A nakha acche svAsthya kA sUcaka hotA hai| sAta prakAra ke nakhoM vAlI aMguliyAM 1. lambA nAkhUna- lambe nAkhUna zArIrika zakti ke pratIka nahIM hote, inakI apekSA choTe aura caur3e nAkhUna vAloM kI zArIrika zakti adhika hotI hai| aise loga jyAdA bahasabAjI nahIM karate aura na AlocanA karate haiN| kavitA, kalA, saMgIta, citrakAritA Adi ke premI hote haiM tathA siradarda, gale meM kharAbI Adi kI bImArI hone kI sthiti utpanna hotI hai| 2. choTA nAkhUna- choTe nakha vAle vyakti tArkika hote haiM tathA anya logoM se bhinna matavAle hokara kaThora Alocaka hote haiN| inameM socane kI zakti adhika hotI hai| parantu nirNaya meM utAvale hote haiN| dila ke kucha kaThora hote hai tathA unameM sahana zakti kama hotI hai, kabhI-kabhI tathya ko na samajha pAne 51
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI sthiti meM use majAka banAkara baca nikalate haiM, aise logoM meM dila ke daure kI bImArI hone kI sambhAvanAyeM pAyI jAtI haiM tathA cir3acir3Apana hotA hai| 3. caukora aura choTA nakha- yaha sAmAnya kamajorI kA sUcaka hotA hai aise logoM meM hRdaya se sambandhI aneka roga pAye jAte haiN| nakha para kisI prakAra kA gaDDhA Adi hone para DegU bukhAra evaM Antarika pIr3A kA saMketa pAyA jAtA hai tathA badalA lene kI bhAvanA inameM khUba hotI hai| 4. tribhujakAra nakha- aise nakha vAloM ko galA, lakavA, aura zvAsa pravAsa se sambandhI bImArI hotI hai tathA aise nAkhUna meM candrAkRti na hone para vyakti sanakI svabhAva kA hotA hai| 5. caur3A nakha- caur3A nakha acche svAsthya kA saMketa hai, aise vyakti khAne-pIne ke zaukIna tathA svAsthya ke dhanI hote haiN| 6. ubharA huA nakha- aise nakha ke svAmI kA phephar3A kamajora hotA hai, tathA kaNThamAlA bImArI kA sAmanA karanA par3atA hai| 7. garAriyA~ sahita nakha- aise nakha vAle vyakti ko kamalA kI bImArI hotI hai, tathA kabhI-kabhI zvAsa evaM damA kI zikAyata hotI hai| nAkhUnoM kI dekhabhAla kaise bhI kara leM, parantu unake prabhAva ko nahIM badalA jA sktaa| bhale hI kArya karate-2 nAkhUna TUTa jAya / mukhyataH ye cAra prakAra ke hI pAye jAte haiN| lambe choTe, caur3e, sakIrNa, aadi|
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Signs on Fingers & Their Effects aMguliyoM para nizAna aura unake prabhAva aMgUThe para agara sapheda dhabbA hogA, to bAtacIta meM adhika lagAva agara yahI kAlA hogA, to prema meM aMdhApana aura aparAdhI pravRti kI hotI hai| tarjanI para agara sapheda dhabbA hogA, to acchI AmadanI tathA kAle dhabbe se dhanahAni hotI hai| madhyamA para sapheda dhabbe hone se yAtrAyeM hotI hai tathA kAle dhabbe hone se bhaya aura kSati / anAmikA para sapheda dhabbA hone se pratiSThA prApta hotI hai tathA kAlA se badanAmI aura nukasAna hotA hai| kaniSThA para kAlA dhabbA hone se vyApArika saphalatA aura kAle dhabbe se avizvAsa aura asaphalatA kAle nakhoM vAlA vyakti acchA kRSaka (kisAna) hotA hai| caur3A nakhavAlA-sAdhu aura niSkapaTI hotA hai| nIle raMga ke nakha vAlA vyakti svAsthya se parezAna rahatA hai, tathA dUsaroM ke lie saradarda banatA hai| betuke, aTapaTe aura bhadde nakhoM vAlA vyakti samAja ke lie ayogya mAnA jAtA hai tathA logoM ko hAni pahuMcAtA hai aura duSkarmoM meM lIna rahanA usakA svabhAva hotA hai| nakhoM ke nIce aMguliyoM ke pAroM meM eka aisA tarala padArtha hotA hai, jo atyanta saMvedanazIla hotA hai, udAharaNa ke taura para aMdhA vyakti isI hisse ke sparza se apanI pahacAna kA AdhAra sAbita karatA hai tathA DAkTara jaba kisI rogI kA nabja pakar3atA hai to isa hisse meM spandana 53
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ hotA hai yaha kriyA aMguliyoM ke pora meM sthita tarala padArtha dvArA hotI hai aMgrejI meM ise (kornIphikezana) kahate hai| jise hindI bhASA meM zrRgotpAdana yA zalkIbhavana kahate haiN| hastarekhA parIkSaNa ke samaya svAsthya rekhA meM jo roga yA vyAdhi najara AtI hai, use nakhoM se hI pramANita kI jAtI hai| svastha aMgulI kI tvacA bImArI avasthA meM pAgalapana athavA mRtyu kI hAlata meM
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMguliyoM meM dUrI kA mahatva mm My pocha par pig 55
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Significance of Gaps Between Fingers aMguliyoM meM dUrI kA mahatva tarjanI anAmikA donoM hI agara madhyamA kI ora jhukI hoM, to vyakti kisI bhI bAta ko gupta rakhane meM asamartha hotA hai| aise vyakti sAhasI hote haiM, satarkatA bhI inameM hotI hai, parantu kisI para vizvAsa nahIM krte| aMguliyAM sIdhI hoM aura gA~Tha rahita hoM, tarjanI aura madhyamA tathA anAmikA aura kaniSThA kI dUrI kA samAna antara hone para vyakti pratyeka ke sAtha vyavahAra kuzala hote hue bhI jyAdA satarka nahIM rahatA aura na hI kisI para zaMkA karatA hai| samAja meM hara prakAra ke manuSyoM ke sAtha sUjha-bUjha se kArya karane kI kSamatA rakhatA hai| tarjanI aura madhyamA kI dUrI anupAta se jyAdA hone para vyakti kI vicAradhArA svatantra hotI hai aura jIvanayApana ke lie unakA mArga bhinna hotA hai| inheM netA bhI kahA jA sakatA hai| yahI dUrI kama hone para vicAroM meM saMkIrNatA A jAtI hai, aura svatantratA bhI kama ho jAtI hai| yadi anAmikA aura madhyamA ke bIca kA antara adhika ho to paristhitiyoM kI AjAdI hotI hai| ye kisI Rtu ke dAsa nahIM hote, inheM paisoM kI paravAha nahIM hotI, samAja meM ye samAja sudhAraka nAma se jAne jAte haiN| anAmikA aura madhyamA kI lambAI barAbara hone para naye udyoga dhandhe karake aneka taraha kA khatarA mola le sakate haiN| kabhI-kabhI inheM phAyadA bhI hotA hai, juA khelanA aura apanI jIta para khuza honA inakA pahalA kAma hotA hai| choTI aMguliyoM vAloM ke svabhAva meM zIghratA yA jaldabAjI hotI hai| ye dikhAve kI paravAha na karake samasyAoM kA tatkAla nirNaya kara DAlate haiN| bAtacIta meM inhe muMhaphaTa bhI kahA jA sakatA hai| choTI-choTI bAtoM para ye dhyAna nahIM dete haiN|
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMguliyA~ beDaula hoM evaM choTI hoM to aise vyakti prAyaH svArthI evaM krUra kahe jAte haiN| aMguliyA~ agara tanI huI hoM, unameM loca na ho andara kI ora mur3I ho yA saMkucita hoM, to vyakti kama bolane vAlA tathA kama mela-jola rakhane vAlA, kAyara aura adhika sAvadhAnI baratane vAle hote haiN| agara aMguliyA~ dhanuSa ke samAna pIche mur3ane vAlI hoM to vyakti kA svabhAva ArkaSaka aura saumya hogaa| usameM mitratA kA guNa pAyA jAtA hai| inheM sAmAnya jJAna kI jijJAsA hotI hai tathA samAja meM hRdayasparzI hote hai| aMguliyA~ Ter3hI-mer3hI evaM beDaula sI hoMgI, to vyakti dhokebAja galata rAste kA anuyAyI vikRta mastiSka kA svAmI evaM nindaka hotA hai| acche hAtha para isa prakAra kI aMguliyA~ kama hI pAyI jAtI hai| aMguliyoM ke pora para aMdara kI ora mAMza kI gaddI ho to vaha vyakti atyanta savaMdenazIla ora vyavahArakuzala hogA tathA hara kSetra meM sahayoga milatA hai| aMguliyA~ agara mUla sthAna para moTI hoM to vyakti khAne-pIne kA zaukIna aura ArAmatalabI hotA hai tathA vehada zaukIna hotA hai| mUla sthAna para patalI aMguliyoM kA svAmI svataH ke svArtha meM lAparavAha hotA hai, khAna-pAna, rahana-sahana meM sAvadhAnI rakhatA hai tathA manapasaMda vastuoM kA prayoga karatA anAmikA aura tarjanI kI samAna lambAI ho to vyakti meM apanI kalA ke dvArA dhana aura yaza kamAne kI mahatvAkAMkSA hotI hai| vaha cAhatA hai ki vizva bhara meM vikhyAta ho jaaye| hathelI kI lambAI se adhika lambI aMguliyAM hogI, to use lambI aMguliyoM kI saMjJA dI jAtI hai| anAmikA aura kaniSThA kI samAna lambAI ho to vyakti bolacAla aura bhASaNa kalA meM kuzala hotA hai| anAmikA aura madhyamA kI samAna lambAI ho to aise vyakti juAr3I hote haiM sAtha hI jIvana ke sAtha khilavAr3a kara
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAte haiM, aise vyaktiyoM kI alaga hI duniyA hogI, tathA ye vyakti jue meM lAbha kamAte haiM evaM paisoM ke saude meM hamezA jIta hotI hai| tarjanI bahuta jyAdA lambI ho to aise vyakti kisI ke kahane sunane meM nahIM hote aise vyakti zUrabarI bhI kahe jA sakate haiM yA zAsaka kahe jA sakate haiN| anAmikA kA lambA honA kAma tatva ko pradarzita karatA hai| kaniSThA kA kAma bhI anAmikA kI bhAMti hI hai vaha uttejanAoM ko damana na karake usakA parizamana kara letI hai aura ve apanI zakti vyApAra, kAma-kAja aura bauddhika kAryoM meM kharca karate haiN| kaniSThA yadi mur3I huI ho to vyakti dhUrta aura cAlAka hotA hai yaha aMgulI vyakti ke guNoM kA mUlyAMkana karane vAlI hotI hai| cAro aMguliyoM kA ikaTThI karane para usameM bArIka cheda najara AtA hai, isameM tarjanI kI ora se tIna chidra hote haiN| pahalA chidra vicAra svataMtra ko spaSTa karatA hai, dUsarA lAparavAhI ko, tIsarA mahatvAkAMkSA ko /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthata hAtha kA viSaya kSetra 157MT i na vAtA cisa ekAeka sAyanA bar3I adha kAraNa bhAI vaannn kajA kastA phika varara ur3A DI zi ga PROPIT 5) prAya r dA 59
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 aMguliyoM para sthita cihnoM kI tAlikA ArekhA / 4 tribhuja pora x (guNA kA cihna) tarjanI dhArmika prathama pora kaTTaratA svapna pretAtmA se samparka tarjanI sAhitya meM dvitIya ruci sammAna pora evaM saphalatA kI prAptI tarjanI burI saMgata, tRtIya gaMdA vyavahAra pora duScaritra madhyamA asthira dimAga pahalA vahamI AtmahatyA pora kI pravRtti madhyamA viSa khAkara dUsarA mRtyu, eka pora bhayAnaka utpAta madhyamA corI kI Adata tIsarA striyoM meM bandhyA pora anAmikA zuddhAtmA, prathama kucha pAgalapana pora vicAra vaiSamya anAmikA akAraNa dUsarA vyakti se jalana, pora ahaM kI mAtrA ati anAmikA vyApAra kI bAdhA tIsarA sUryarekhA hone se pora Tala jAya dhArmika kaTTaratA taMtravidyA, yoga aura kendroM meM ruSi purnajanma meM ruci dharmAndhatA dhokhA, parijanoM se vaimanasya evaM jhagar3A lar3AI kArya meM bAdhAe~ evaM parezAnI pAcana kriyA kharAba evaM peTa meM gar3abar3I AtmahatyA kA saMketa- citta meM vikSiptatA pahale aura dUsare jor3a ko kATatI huI ho to ajJAnatA va mUrkhatA bhI mana udAsa aura khinna mitroM se vichoha kaThinAI ayogyatA nirAdhAra jhagar3A kareM yogyatA kA abhAva duzmanI garIbI durbhAgya bArabAra Ave acche pada kI prAptI rAjanIti meM ruci prazAsakIya yogyatA buddhi vikAsa plAna aura projekTa galata pahale aura dUsare pora donoM para hone se phAMsI para laTake tAMtrika jJAna kI tarapha jhukAva para vijJAna meM ruci sammohana kI tarapha dhyAna durbhAgya, binA sira paira kI bAteM kare saundarya upAsaka vanaspati kA adhyayana kArIgarI kalA kA uttama jJAna, acchI abhivyakti naye kAma se prasiddhI phaile dUsarA lar3akA acchA nikale ## jAlI vAnaprastha sajA kI AzaMkA ekAntavAzI janma se hI pravRtti kharAba kAryoM meM asaphalatA bhraSTa AcAraNa, dhokebAja, beImAna, ghUsakhora, cora, azubha kAma kI icchA, durAcaraNa kAna meM kharAbI, apaghAta, ghuTanA darda kare paise kI taMgI se parezAnI gaMdI Adata gussA bhayaMkara parAkASThA IrSyA, DAha parijanoM se jalana garIbI takalIpha aneka prakAra kI takalIpheM, apayaza
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ | | khA khA 0 vRtta sTAra anya dhArmika kAryoM meM ruci dharma saMbaMdhI ucca vicAra vicAroM ko khUba gaharAI se socanA evaM bauddhika zakti ke svAmI sAmAjika sahAyatA ucca abhilASA zreSTha AkAMkSA aura usakI pUrti khAr3I rekhA yadi pragati, zukra taka jAya to priyAkAMkSA dardanAka mRtyu aisI kI saphalatA sthiti meM mastaka rekhA bhI dekheM, mastiSka meM madhya Ayu para utpAta aura blaDa nayA kAma kareM prezara pahale aura dUsare jor3a ko kATatI sammohana huI ho to ajJAnatA para adhyayana va mUrkhatA bhI gambhIra ghaTanA se | candrAkRti honepara jIvana kA parivartana, / nirNAyaka zakti kA saubhAgyazAlI abhAva kArya sampannatA derI se kAma phorka kare gaMdI AdateM se asaphalatA adamya sAhasa tathA varga se dRr3hatA aura sthiratA pavitra varga hone para AcaraNa kI zuddhi dUsare kA sammAna meM abhAva nahIM karatA anuzAsanahInatA, | kaThoratA pAgalapana, sira kAlA dhabbA hone se bhayaMkara maleriyA, zIta jvara, jUr3I rAjanaitika varga hone para aparAdha durghaTanA meM paira ko coTa darda manovijJAna darzana zAstra jIva, kisI dUsare ke dvArA | vanaspati para katla kI saMbhAvanA vistRta jAnakArI saphalatA pIche pratibhA kA acchA calatI rahe |vikAsa ho bahuta sI khar3I rekhAyeM hone para bhUgarbha vettA varga hone se nirdayI sainika saphalatA tirachI hone para yuddha meM mRtyu kalAtmaka jJAna dastakArI bhI jAne mahAn kIrti sarvatra yaza kA bola bAlA parijanoM va viparIta yonI se khatarA rahe bekAra kI IrSyA saphalatA yAtrA vyApAra loTarI subuddhi yogyatA panapatI rahe varga se niyaMtrita buddhi kA honA sammAna dhavala yaza lakSmI kA Agamana 42 kI Ayu para vAcAla , haThI AtmaprazaMsA kI Adata eka khar3I rekhA se hI prasannatA tathA sammAna se IrSyA rahe
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsa 1. aMguliyoM ke pora para pAye jAne vAle cinhoM kA nAma likheM? 2. nAkhUna kitane prakAra ke hote haiM ? 3. aMguliyoM meM dUrI kA kyA mahatva hai ? 4. aMguliyoM para 12 rAziyoM kA sthAna batAyeM ? 5. anAmikA aura madhyamA kI samAna lambAI hone para jIvana meM kyA prabhAva par3atA hai ? 6. agara aMguliyAM dhanuSa ke samAna pIche mur3ane vAlI hoM to jAtaka kA svabhAva kaisA hogA? 7. tarjanI aura madhyamA kI samAna lambAI hone se vyakti ke jIvana meM kyA prabhAva par3atA hai ?
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. Study of Thumb adhyAya-4 aMgUThe kA adhyayana zarIra ke pramukha aMgoM meM aMgUThA eka mahatvapUrNa bhUmikA nibhAtA hai| bhArata meM hAtha kI parIkSA meM aneka ThaMga kAma meM lAye jAte haiM, lekina koI bhI tarIkA ho usameM aMgUThe kI parIkSA ko pramukha sthAna diyA jAtA hai| mukhyataH aMgUThA hI Izvara kI icchA ko vyakta karatA hai, tathA aMgUThe kA sIdhA sambandha mastiSka se hai| kabhI-kabhI kucha cikitsaka pakSAghAta ke lie aMgUThe kA parIkSaNa karake batA dete haiM ki amuka samaya taka pakSAghAta hogaa| aMgUThe kI tvacA meM jo laharadAra sUkSma dhAriyAM hotI haiM, unake dvArA aparAdhI ko pakar3A jAtA hai| janma lene vAlA zizu janma se lekara kucha dinoM taka apane aMgUThe ko agara muMha meM dabAye rakhatA hai to usakI zarIra prabhAvita hotI hai aura vaha nirbala hotA hai| agara buddhihIna logoM kA adhyayana kiyA jAe, to aMgUThA yA to avikasita hogA yA to usameM nirbalatA hogii| aMgUThA hI manuSya kI caitanyatA kA keMndra hotA hai yaha prAyaH hathelI meM samakoNa para sthita hotA hai| aMgUThe ko tIna bhAgoM meM vibhAjita kiyA gayA hai| jo prema (anurAga) tarka zAkti aura icchA zakti kA sUcaka hai| aMgUThe kA pahalA bhAga icchA zakti, dUsarA bhAga tarkazakti, tIsarA bhAga (zukra kSetra) ko prema kA sUcaka kahA gayA hai| aMgUThe kA adhyayana karate samaya yaha dekhanA Avazyaka hogA ki pahale jor3a para lacIlA hai, kar3A hai yA tanA huA hai| yadi tIsarA bhAga lambA aura aMgUThA choTA ho dUsarA bhAga adhika lambA ho to vyakti zAntipriya hotA hai| lekina isameM nirNayazakti kama hotI hai| aMgUThe prAyaH sAta prakAra ke pAye jAte haiN| 63
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Different Shapes of Thumbs aMgUThe kA AkAra-prakAra (ka) gadA ke AkAra kA aNguutthaa| (kha) lacIlA aMgUThA (piche mur3ane vAlA) (ga) kaThora aNguutthaa| (gha) dUsarA bhAga bIca se ptlaa| (Da) vargAkAra aNguutthaa| (ca) nukIlA aNguutthaa| (cha) choTA aNguutthaa| 64
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ sIdhA aMgUThA aise vyakti aMtarmukhI vyaktitva vAle hote haiM, arthAta bhAvukatAvaza ulTA-sIdhA bola dene vAle aura "kSaNe ruSTaH kSaNe tuSTaH", yAnI kSaNa meM krodha AnA kSaNa bhara bAda prasanna mudrA meM bAta karanA inakI pramukha vizeSatA hotI hai| ye "prANa jAya para vacana na jAi siddhAMta ko mAnane vAle, rUr3hivAdI paraMparAoM se jur3e, bujurgoM se Darane vAle hote haiN| ataH prema vivAha meM yadi lar3akI inheM sAhasa dilAye, to ye hanumAna kI taraha, apanI zakti se pUrNa samartha ho kara, ghara se alaga ho kara bhI, hara sthiti kA sAmanA kara lete haiN| isalie ye loga manacAhI lar3akI prApta kara lete haiN| svayaM Darapoka, bhIru, kAyara, evaM svArthI prakRti ke hote haiM / inheM mitavyayI yA kaMjUsa bhI kahA jA sakatA hai| kintu maukA Ane para, bhAvukatAvaza apanA sarvasva dAna kara dete haiN| kevala inake sAmane vAle ko prabhAvita karane kI kalA AnI cAhie, to phira ye usapara tana-mana-dhana se nyochAvara ho jAte haiM lekina lokapriyatA inheM kama mila pAtI hai| inake hara kArya ke pUrNa hone meM kAphI vilaMba hotA hai| zarIra meM garmI adhika hone se ye jAtaka bahuta karmaTha hote haiN| 1 durbhAgya se inheM dAMpatya jIvana kA sukha aura na hI karma ke anusAra pUrNa phala hI mila pAtA hai| aise loga apane kArya ko gupta rakhanA pasaMda karate haiN| apayaza inheM jaldI milatA hai| kaMjUsI aura svArthIpana, pracAra se bacane kI bhAvanA, asAmAjikatA, vyavahAra kuzalatA kI kamI atyadhika aupacArikatA nimAne kI pravRtti, mauna gaMbhIra vyaktitva, dayAlutA kA abhAva inheM lokapriyatA dene meM bAdhaka hote haiN| niyamitatA, ImAnadArI, satyavAditA inakI pramukha vizeSatAeM hotI haiN| isa kAraNa inheM adhika kaSTa uThAne par3ate haiM sIdhe aMgUThe vAle bahuta jaldI hI kisI se prabhAvita ho jAte haiN| kaTTarapaMthI, atibhAgyavAditA, rUr3hivAditA 65
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke kAraNa jyotiSa, taMtra,maMtra, devI,devatAoM ke prati inakI AsthA adhika hotI hai| bhUta-preta meM bhI ye vizvAsa karate haiN| inakI isa kamajorI kA lAbha uThA kara anya inake saMcita dhana se phAyadA uThAte haiN| inako sahI samaya para paisoM kA lAbha nahIM milatA, yA bahuta kama milatA hai| ataH inheM jhukane vAle aMgUThe ke jAtakoM se hI lena-dena karanI cAhie, anyathA inheM hAni hotI hai, strI pakSa se bhI inheM hAni hotI hai| pIche kI ora jhukA aMgUThA : vyApAra meM sAjhedArI yA bhAgIdArI unhIM logoM se AjIvana nibha pAtI hai, jinake aMgUThe eka samAna na hoN| eka samAna aMgUThA vAle, prabhusattA jamAne kI prakRti ke kAraNa, eka dUsare para adhikAra jamAne ke kAraNa bigAr3a kara lete haiN| svayaM kA patnI ke prati adhika AkarSaNa nahIM hotaa| 20 varSa se 29 varSa kI Ayu meM zreSThatara samaya, 40 se 49 ke bIca zreSThatama samaya, phira yadi dIrghAyu hotI hai, to 80 se 89 meM bhI acchA yaza dene vAle kArya hote haiN| kiMtu laMbI bImArI, jaise tapedika, kaiMsara Adi bhayaMkara roga inheM bur3hApe meM dhara dabocate haiN| saMtAna sukha bhI inheM kama mila pAtA hai| inheM Ayurvedika, prAkRtika yoga, cikitsA, homyopaithika, prANAyAma Adi ke dvArA kI gayI cikitsA zIghra lAbha karatI haiN| pravAla yA motI bhI inheM zIghra lAbha pahuMcAtI haiN| ye pAnI ke vizeSa zaukIna hote haiN| ye dina meM eka se adhika bAra nahAte haiN| inheM adhika pasInA AtA hai (garmI ke dinoM meM) aura lU laga jAtI hai (garmI kI tAsIra hone se) DAkTarI davA Adi kA ina para ulTA asara ho jAtA hai, jisase inako garmI karane vAlI vastuoM se baca kara rahanA caahie| inheM anAyAsa kahIM se paisA nahIM milatA hai| inheM apane nAma se kabhI bhI laoNTarI nahIM lenI caahie| bhagavAna inheM kevala mehanata kA hI detA hai| ina logoM kI icchAzakti balavatI hotI hai, kiMtu binA guNoM ke dUsare vyaktiyoM se ye paricita nahIM ho pAte / inameM milanasAritA kA abhAva rahatA hai| ye vyakti svayaM gahare raMga ke vastra pahananA pasaMda karate haiM, jabaki patnI halke raMga ke vastroM kI zaukIna hotI hai|
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ lambA aMgUThA lambA aMgUThA hone se vyakti meM sudRr3ha icchA zakti aura vikasita caritra pAyA jAtA hai| sAdhAraNatayA aMgUThe kI lambAI tarjanI ke AdhAra se kucha U~cA hotA hai, isase jyAdA yA kama sthiti meM choTA-bar3A aMgUThA mAnA jAtA hai| lambe aMgUThe vAle loga vyApAra meM lAbha kamAte haiM tathA Avazyaka jIvana darzana ko mAnane vAle hote haiN| agara yaha pIche kI ora jhukA huA hotA hai to vyakti pratibhAvAna aura saphala hotA hai tathA hara paristhita meM apane Apa ko anukUla banA letA hai| yadi yahI aMgUThA Upara kI ora nukIlA aura patalA hotA hai to vyAkti meM snAyuvika asantulana pAyA jAtA choTA aMgUThA choTA aMgUThA bIca meM patalA aura pora moTA tathA nicalA bhAga bhI moTA hogA to aparAdhI varga kA vyakti kahA jAyegA ye aMgUThe prAyaH gade kI taraha gola, mAMsala aura sakare nAkhUna vAle aMgUThe hote haiM jo ki kAtiloM aura aparAdhiyoM meM adhika pAye jAte haiM, inakI icchA zakti avikasita svabhAva asthira tathA khUkhAra hotA hai| inheM acche bure kA jJAna nahIM hotA tathA inheM hamezA khUna kI pipAsA pratAr3ita karatI hai| vargAkAra moTA aMgUThA aise loga naze ke AdI hote haiM ghara meM adhika kharca karane vAle evaM anyAya hone para cillA-cillAkara nyAya mAMgate haiN| vargAkAra aMgUThe ke svAmI saphala vyakti mAne jAte haiM, apane vyavahAra, ke dvArA saphalatA prApta karate haiN| agara yahI aMgUThA puSTa hogA to svAsthya acchA hotA hai tathA sphUrti khUba hotI hai| 67
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicitra AkRti kA aMgUThA vicitra AkRti kA aMgUThA aparAdhI varga ke logoM kA hotA hai ye hathiyAroM ke bhayAnaka upayoga se bhI nahIM ghabarAte aura binA soce samajhe bhayAvaha kArya kara baiThate haiN| inakA svabhAva asthira aura khUkhAra hotA hai| abhyAsa 1. sAmAnyataH hAthoM ke aMgUThe kI lambAI batAyeM ? 2. aMgUThA kitane prakAra kA hotA hai ? 3. janma se hI aMgUThA na hone para vyakti ke jIvana para kyA prabhAva par3egA? 4. sIdhA aMgUThA kyA darzAtA hai ? 5. pIche kI ora jhukane vAlA aMgUThA acchA prabhAva detA hai yA burA ? 6. sarvottama aMgUThe kI kyA pahacAna hai ?
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. Mount Analysis adhyAya-5 parvata vicAra prAyaH hathelI para aMguliyoM ke mUla meM, kalAI ke Upara, aMgUThe ke nIce, kucha ubharI huI mAMsapeziyAM dikhAyI detI haiM, hastarekhA vijJAna meM inheM parvata kahA jAtA hai| saMracanA ke anusAra ye phusaphuse mAMsa piNDa hote haiM jinameM rakta aura nAr3iyoM kI kozikAoM kA sUkSma, saghana samUha vikharA hotA hai| pratyeka parvata mastiSka ke alaga-2 bhAgoM se nAr3iyoM dvArA sambandhita rahatA hai, isa prakAra vaha alaga-2 mAnasika zaktiyoM ko prakaTa karatA hai| sUrya parvata- anAmikA ke nIce candra parvata- kaniSThA ke nIce kalAI ke Upara hathelI ke bhAga meM maMgala parvata-isake do sthAna hai, prathama, zukra aura guru ke bIca, aura dUsarA candra aura budha ke bIca budha parvata- kaniSThA ke nIce guru parvata- tarjanI ke nIce zukra parvata- aMgUThe ke nIce zani parvata- madhyamA ke nIce hathelI ke bIca kA bhAga jo ki cAroM ora parvatoM se ghirA hotA hai, ina parvatoM ke nAma vibhinna grahoM ke nAma para suvidhA ke dRSTikoNa se rakhe gaye haiM, ye parvata sAta haiN| hathelI meM inake vikasita athavA avikasita yA kisI eka pUrNa vikAsa ke AdhAra para bhI kucha vidvAna inheM sAta vargoM meM vibhAvijata karate haiN| budha parvata- kaniSThA ke nimna bhAga meM yaha kSetra sthita hotA hai jisase romAMsa, bauddhika kSamatA, prema, parivartana, yAtrA, Adi se sambandhI vicAra kiye jAte haiN| hAtha agara anukUla ho to ye guNa zubha phala dete haiM, agara pratikUla ho to azubha phala ko jAnanA caahie| 69
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ candra parvata- maMgala parvata ke nIce aura zukra parvata ke viparIta dizA meM caMdra parvata hotA hai| yaha kalpanA, Adarza, kalA sAhitya ke prati lagAva Adi ko pradarzita karatA hai| maMgala parvata- yaha yuddha meM saurya kI bhAvanA, sakriyatA, sAhasa, bhAvanA Adi pradAna karatA hai| yadi yaha kSetra jyAdA unnata yukta hogA to vyakti meM lar3AI, jhagar3e kI bhAvanA utpanna karatA hai yaha zukra parvata ke bagala meM hotA hai| dUsarA candra aura budha ke madhya pAyA jAtA hai jo ki nizcita sAhasa, AtmaniyantraNa, nirAzA aura galatI ke virAdhe kI kSamatA kA sUcaka hai| sUrya parvata- yaha kSetra anAmikA ke AdhAra meM sthita hotA hai, yadi yaha kSetra vikasita hogA to vyakti ko kalA ke prati saphalatA pradAna karatA hai| sAhitya, kavitA, saMgIta tathA Adarza evaM ucca vicAroM ke prati ruci evaM saphalatA prApta hotI hai| guru parvata- tarjanI ke mUla meM jo ubhAra dikhAyI detA hai vaha guruparvata hai| guru parvata unnata hone para vyakti meM mahatvAkAMkSA aura garva kI bhAvanA adhika hotI hai| utsAha evaM zAntI kI kAmanA kA yaha sUcaka hai, yadi vyakti ke hAtha meM avikasita hogA to dhArmika bhAvanA meM kamI bar3oM ke prati azraddhA tathA adhika vikasita hone para vyakti meM ahaMkAra utpanna hotA hai| zukra parvata- yaha kSetra aMgUThe ke mUla sthAna ke nIce sthita hotA hai| yaha asAmAnya ThaMga se vikasita hone para vyakti kI icchA, kalA, bhAvanAtmaka sambandha, saundarya pujArI ke rupa meM jAnA jAtA hai| yaha parvata hAtha meM sabase mahattvapUrNa rakta koza banAtA hai jo hathelI kA bar3A vikAsa hai| yadi zukra parvata suvikasita hogA to svAsthya uttama rahatA hai yahI kSetra choTA athavA sAmAnya se kama hone para yA avikasita hone para svAsthya ThIka nahIM rahatA hai tathA kAma zakti kI bhI kamI hotI hai| yadi yaha kSetra adhika vikasita yA ubharA hogA to vaha strI/puruSa-viparIta liMga ke prati kAmonmAda prakaTa karatA hai tathA sauMdarya ke prati ruci hotI hai aise jAtaka ke caritra ko bhI saMdeha kI najara se dekhA jAtA hai|
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zani parvata- yaha parvata madhyamA ke mUla meM hotA hai, yaha adhika vikasita hone se kArya ke prati ruci evaM kSamatA utpanna karatA hai, doSayukta zani parvata isake viparIta pariNAma detA hai yaha zAnti kArya ke prati lagAva, ekAntavAsa tathA dhana Adi ke bAre meM jAnakArI detA hai| A parvata vicAra 71
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsa 1. hAthoM meM pAye jAne vAle parvatoM ke nAma batAyeM ? 2. guru parvata para nakSatra hone se kyA pariNAma hogA? budha parvata para tribhuja honA zubha hai yA azubha ? 4. guru parvata para jAla hone se kyA pariNAma hogA? 5. kisa parvata para kisa nizAna se jAtaka ko rAjayoga jaisA phala detA hai?
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. Different Signs adhyAya-6 vibhinna prakAra ke cihna hAtha meM kevala azubha lakSaNa dekhakara kisI nirNaya para pahu~ca jAnA anucita hai| mAnava hAtha meM gauNa evaM mukhya rekhAoM ke sAtha-sAtha aneka prakAra ke cihna bhI pAye jAte haiM jinameM mukhyataH vindu, krAsa, varga, jAla, tAre (sTAra) tribhuja, vRtta, dvIpa, matsya, per3a, dhanuSa, kamala, sarpa Adi haiN| +-- caturbhuja tribhuja ** * jaMjIranumA rekhA sTAra (nakSatra) dvIpa zAkhApuMja jaMjIranumA maNibaMdha zAkhA rekhAeM trizUla vRtta jAla
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ vindu-vindu prAyaH asthAyI roga paricAyaka hai, eka camakIlA aura lAla vindu yadi :* mastiSka rekhA para hogA to kisI AghAta yA girane ke kAraNa ghAyala athavA coTa kA nizAna hogaa| bhUrA athavA nIlA vindu snAyu roga kA cihna hai| * svAsthya rekhA para camakIlA lAla vindu prAyaH bukhAra hone kI sUcanA detA hai| * jIvana rekhA para hone se bImArI kA dyotaka hai, jo jvara prakRti kA hogaa| kAlA vindu dhana-daulata kI prApti kA saMketa detA hai sapheda vindu unnati kA sUcaka hai| * maMgala rekhA para kAlA vindu hone para vyakti kAyara hotA hai| * budha kSetra para hone se vyakti dhokhebAja athavA Thaga hotA hai| * guru kSetra para hone se vivAha meM ar3acaneM aura apayaza hotA hai| * zukra kSetra meM kAlA vindu hone se vyakti kAmapipAsu hotA hai, para guptAMgoM meM bImArI hone se apanI kAma pipAsA ko zAnta nahIM kara paataa| aise loga patnI yA premikA dvArA tiraskAra kiye jAte haiN| * zani kSetra meM hone se pyAra ke mAmale meM badanAmI tathA pati patnI meM raMjisa / * ravi kSetra meM kAlA vindu hone se pratiSThA prabhAvita hotI hai| * rAhu kSetra meM hone se yuvAvasthA meM dhana kI kamI, ketu kSetra meM bacapana se bImAra hotA hai| * candra kSetra meM hone se vivAha meM derI evaM prema meM nirAzA, * bhAgya rekhA para hone se bhAgyodaya meM baadhaa| * jIvana rekhA para hone se lambI bImArI, * vivAha rekhA para hone se sira meM bhArI coTa aura hRdaya durbala hotA hai|
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ nakSatra (sTAra) budha kSetra para nakSatra nizAna hone para vyakti kuzAgra (tIkSNa) buddhi kA hotA hai evaM samAjasevI, paropakArI, tathA vyavasAyI banatA hai| maMgala kSetra - maMgala kSetra para ho to vyakti zUravIra, dhairyavAna evaM sAhasI hotA hai tathA yuddha meM vIratA ke kArya se dezavyApI sammAna milatA hai| guru kSetra -guru kSetra para hone se vyakti ko jIvana meM zakti, adhikAra, pada, kIrti aura dhana kI prApti hotI hai| usakI samasta kArya kSamatAyeM unnati kI ora agrasara hone lagatI haiM, zIghra hI vaha sammAnIya pada prApta kara letA hai evaM jIvana meM acAnaka dhana kI prApti bhI hotI hai| zukra parvata - zukra parvata para nakSatra kA cihna hone se vyakti kAma bhAvanAoM ke prati agrasara rahatA hai tathA prema ke kSetra meM saphala hotA hai evaM suMdara strI prApta karatA hai| zani kSetra - zani kSetra meM hone se vyakti sahI dizA meM cintana karane vAlA bhAgyavAna hotA hai tathA prasiddhi prApti hotI hai, parantu bur3hApe meM ArAma aura sammAna nahIM milatA hai| ravi kSetra - ravi kSetra para nakSatra kA cihna hone se vyakti jIvana meM pUrNa aizvarya kA bhoga karatA hai evaM kisI bhI prakAra kI kamI nahIM hotI tathA mAnasika zAntI banI rahatI hai| candra kSetra - candra kSetra para nakSatra kA cihna hone se vyakti ucca stara kA kalAkAra hotA hai tathA kAvya ke mAdhyama se dhana aura yaza prApta karatA hai| rAhu kSetra - rAhu kSetra meM hone se bhAgya hamezA sAtha detI hai tathA acchI kIrti prApta hotI hai| ketu kSetra - ketu kSetra para nakSatra kA cihna hone se vyakti kA bAlyakAla sukhI hotA hai tathA dhana kI kamI nahIM hotI hai| Ayu rekhA - para yaha nizAna honA azubha mAnA gayA hai| vivAha rekhA para sTAra hone se vivAha sambandhI aneka ar3acaneM AtI hai tathA vaivAhika jIvana 75
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukhI nahIM hotaa| hRdaya rekhA - para sTAra hone se hRdaya sambandhI bImArI hotI hai| aMgUThe para nakSatra hone se icchA zakti prabala hotI hai| krAsa * zani kSetra para krAsa kA cihna hone se vyakti ke zarIra meM kaI bAra ghAva lagate haiM tathA rahasyamaya durghaTanA bhI ho sakatI hai| * ravi kSetra para krAsa kA cihna hone se vyakti vyavasAya meM hAni aura parAjaya kA muMha dekhatA hai| samAja meM upahAsa evaM nindA kA sAmAnA karatA hai| * candra kSetra para yaha nizAna hone se vyakti kaI bAra pAnI meM DUbatA hai aura baca jAtA hai| jalodara tathA dimAgI roga hone kI AzaMkA banI rahatI hai| * maMgala kSetra para hone se vyakti ko kArAvAsa hotA hai tathA aise vyakti atyanta krodhI hote haiM lar3AI jhagar3e meM maranA mAranA inake lie Ama bAta hotI hai| * budha kSetra meM yaha nizAna hone se vyakti ghUrta, Thaga, dhokebAja, jhUThA evaM samAja meM nindanIya jIvana bitAtA hai| * gurukSetra meM yaha nizAna hone se byakti kA Adarza vivAha, soca samajha se kArya karane vAlA, sasurAla se dhana prApti tathA par3hI likhI evaM pativratA patnI prApta hotI hai| * zukra kSetra para yaha nizAna hone se prema meM asaphalatA milatI hai tathA badanAma hokara nindanIya jIvana bitAtA hai| aise logoM kA lakSya pUrNa nahIM hotA tathA jIvana nirAzApUrNa hotA hai| * rAhu kSetra para krAsa kA nizAna hone se yuvA avasthA meM duHkha prApta hotA hai tathA hamezA bhAgyahIna hotA hai| * ketu kSetra para krAsa kA nizAna hone se zikSA prabhAvita hotI hai| * jIvana rekhA para krAsa cihna hone se Ayu prabhAvita hotI hai|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ * mastiSka rekhA para krAsa cihna hone para Ayu ke usa bhAga meM dimAga se sambandhI bImArI kA sAmAnA hotA hai| * bhAgya rekhA para krAsa kA cihna hone se Ayu ke usa bhAga meM bhAgya parivartana hone kA avasara AtA hai| hRdaya rekhA para hone se raktacApa sambandhI bImArI hotI hai| * vivAha rekhA para hone se vivAha nahIM hotA, yadi hotA bhI hai to dAmpatya jIvana sukhI nahIM rahatA hai| noTa- bRhaspati kSetra ke alAvA hAtha meM kahIM para bhI krAsa kA cihna ho, to usake prabhAva ko nyUna kara viparIta phala dene lagatA hai| tribhuja tInoM ora se paraspara milI huI rekhAe~ tribhuja kahalAtI haiM, gaharI rekhAoM se nirmita tribhuja zubha phaladAyI hotA hai| vaise to tribhuja bahuta kama hAthoM meM pAye jAte haiN| yaha jitanA jyAdA bar3A hogA, utanA zreSTha evaM phaladAyI mAnA jAtA haiN| jisa vyakti ke hAtha ke madhya meM tribhuja hogaa| vaha sadguNI, saccaritra vAlA, bhAgyavAna, kriyAzIla, Izvara meM AsthA rakhane vAlA aura unnatizIla hotA hai| aisA vyakti zAnta evaM madhurabhASI, tathA dhIra-gambhIra hotA hai| tribhuja jitanA bar3A hogA, vyakti utanA hI vizAla hRdaya tathA kaThinAIpUrvaka saphalatA prApta karane vAlA vyakti hotA hai tathA AtmavizvAsa kama hotA hai| yadi bar3e tribhuja meM eka ora choTA tribhuja bana jAye to vaha avazya hI ucca pada ko prApta karatA hai| maMgala kSetra para nirdoza tribhuja hone se vyakti dhairyavAna, raNakuzala tathA vIratA ke lie rASTrIya puraSkAroM se sammAnita hotA hai, yuddha meM vaha apUrva vIratA dikhalAtA hai| musIbata meM bhI apane lakSya se vicalita nahIM hotaa| aisA vyakti senA kA koI bar3A AphIsara ho sakatA hai| kintu dUSita tribhuja hogA to vyakti nirdayI aura kAyara hogaa| budha kSetra para tribhuja hone se saphala vaijJAnika yA acchA vyApArI hotA hai| usakA vyApAra deza-videza meM phailA hotA hai tathA ye dUsare kI kamajorI
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ samajhane meM mAhira hote haiN| guru kSetra meM tribhuja hone se vyakti catura, kArya meM dakSa, kuzAgra buddhi vAlA evaM sadaiva unnati kI AkAMkSA vAlA hotA hai| aise vyakti dhUrta evaM saphala kUTanIti vAle bhI hote haiN| logoM ko apane prabhAva meM rakhane kI kalA inameM khUba hotI hai tribhuja meM doSa hone para vyakti ghamaNDI, bAtUnI tathA svayaM kI tArIpha karane vAlA hotA hai| zukra kSetra meM nirdoza tribhuja hone se vyakti kA AMzika mijAja, sarala tathA saumya svabhAva kA svAmI hotA hai| aise vyakti lalita kalA, saMgIta, nRtya Adi meM ruci rakhane vAle hote haiN| dUSita tribhuja hone se vyakti ko kAmAndha banAtA hai| agara strI ke hAtha meM aisA tribhuja hogA, to vaha parapuruSa gAminI hotI hai| zani kSetra para nirdoSa tribhuja hone se vyakti taMtra-maMtra sAdhanA meM dakSa evaM gupta vidyA tathA vazIkaraNa kA jJAtA hotA hai| doSapUrNa tribhuja hone para vyakti ko antarrASTrIya stara kA Thaga evaM dhUrta banAtA hai| hRdaya rekhA para yaha cihna hone se lekhana kArya meM khyAti prApta hotI hai| bhAgya rekhA para hone se bhAgyonnati meM bAdhAeM AtI haiN| candra rekhA para hone se videza yAtrAyeM hotI haiN| vivAha rekhA para hone se vivAha meM bAdhA hotI hai| Ayu rekhA para hone se dIrghAyu milatI hai| varga cAra bhujAoM se ghire hue kSetra ko varga kahate haiN| kucha logoM ke mata se ise samakoNa bhI kahA jAtA hai| jaba eka suvikasita varga se hokara bhAgya rekhA nikala rahI ho to vyakti ke bhautika jIvana meM yaha saMkaTa kA dyotaka hai| jisakA sambandha Arthika durghaTanA yA hAni se hai| parantu varga ko pAra karake Age bar3hatI huI bhAgya rekhA khatarA nahIM utpanna krtii| jaba varga rekhA se bAhara ho tathA sparza mAtra ho evaM zani parvata ke nIce ho to yaha durghaTanA se rakSA kA sUcaka hai| jaba mastiSka rekhA sunirmita varga se nikalatI hai to yaha svayaM mastiSka kI zakti aura surakSA kA cihna mAnA jAtA hai| jaba varga mastiSka rekhA ke Upara
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ uTha rahA ho aura zani ke nIce ho to sira meM kisI prakAra ke khatare kA sUcaka hai| hRdaya rekhA kisI varga meM praveza karane se prema ke kAraNa bhArI saMkaTa kA sAmanA karanA par3atA hai| jaba jIvana rekhA varga meM se gujaratI ho to yaha isa bAta kA sUcaka hai ki usa Ayu para vyakti kI durghaTanA hogI, parantu mRtyu se rakSA hogii| zukra parvata para hone se kAma saMvegoM ke kAraNa saMkaTa se rakSA hotI hai, aisI sthiti meM vyakti kAma vAsanA ke kAraNa aneka taraha ke khatare meM par3atA hai, lekina hamezA baca nikalatA hai| varga jIvana rekhA ke bAhara ho tathA maMgala kSetra se Akara jIvana rekhA ko chU rahA ho, to isa sthAna para varga ke hone se kArAvAsa yA bhinna prakAra kA rahana sahana hotA hai| jaba varga kisI bhI parvata para hotA hai to usa parvata ke guNoM ke kAraNa hone vAle kisI bhI atireka se rakSA kA sUcaka hotA hai| guru para hone se vyakti kI AkAMkSA se use rakSA pradAna karatA hai| zani para hone se khataroM se rakSA karatA hai| sUrya para hone se prasiddhi kI icchA ko bar3hAtA hai| candra para hone se adhika kalpanA evaM anya rekhA ke duSprabhAva se bacAva hotA hai| maMgala para hone se zatruoM se hone vAle khataroM se bacAtA hai| budha para hone se udvignatA evaM caMcala vRtti se bacAtA hai| dvIpa hAtha meM dvIpa kA honA adhika zubha nahIM mAnA jAtA hai| dvIpa kA sambandha jisa rekhA evaM kSetra se hotA hai, unameM adhikatara burAiyoM se sambandhita hotA udAharaNa ke taura para jIvana rekhA para hone se virAsata meM milI durbalatA yA roga kA sUcaka hotA hai| jaba yaha dvIpa sUrya rekhA para ho to yaha yaza aura pratiSThA kI hAni kA sUcaka
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ hotA hai yA kisI prakAra kI badanAmI athavA apayaza kA sAmanA hotA hai| bhAgya rekhA para hone se sAMsArika kAryoM meM hAni kA sUcaka hai| mastiSka rekhA ke kendra meM spaSTa cihna ke rupa meM hone se mAnasikatA se sambandhI paitRka durbalatA kA lakSaNa hai| hRdaya rekhA para hone se virAsata meM milI hRdaya se sambandhI bImArI kA sAmanA karanA hotA hai| svAsthya rekhA para hone se gambhIra roga kA sUcaka hai| yadi koI rekhA dvIpa meM mila rahI ho yA phira dvIpa banAtI ho to yaha hAtha ke jisa bhAga meM hogA usake sambandha meM eka burA lakSaNa hai| yadi zukra parvata para eka sahAyaka rekhA dvIpa meM mila rahI ho to yaha jIvana ko prabhAvita karane vAle strI, puruSa ke lie kAma vAsanA ke kAraNa parezAnI utpanna kara sakatA hai| zukra parvata kI ora se dvIpa banAtI huI koI rekhA yadi vivAha rekhA taka jAtI hai, to usa vindu para vivAha se sambandhI yA anya prakAra se badanAmI hogii| isI prakAra anya koI rekhA hRdaya rekhA kI ora jAtI ho to prema sambandhoM meM badanAmI aura saMkaTa utpanna kregii| guru parvata para hone se AtmavizvAsa aura AkAMkSA ko AghAta pahuMcAtA hai| zani parvata para hone se vyakti ko durbhAgya kA zikAra banAtA hai| candra parvata para hone se kalpanA kI kSamatA ko prabhAvita karatA hai| maMgala parvata para hone se bhAvanA kI kamI aura kAyaratA utpanna karatA hai| budha para hone se parivartanazIla banAtA hai| (vyavasAya yA vijJAna kSetra meM) zukra para hone se kAma saMvega evaM kalpanA ke kSetra meM paricAlita hone kA saMketa detA hai| vRtta choTe-choTe gola gheroM ko vRtta kahate haiM, inheM sUrya, kanduka evaM gherA bhI kahA 80
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAtA hai| candra kSetra para vRtta kA cihna hone se vyakti ko jala se nukasAna hotA hai tathA jala tatva se sambandhita bImArI kA sAmanA karanA par3atA hai| maMgala kSetra para vRtta hone se vyakti ko kAyara tathA raNabhIru banA detA hai| budha kSetra para hone se vyApAra meM saphalatA evaM aizvarya kI prApti hotI hai| guru kSetra para hone se uccapada kI prApti tathA logoM para prabhAva evaM vivAha meM daheja kI prApti hotI hai| zani kSetra para vRta kA cihna hone se acAnaka dhanalAbha tathA bhAgyonnati hotI hai| zukra kSetra para vRtta kA nizAna hone se vyakti ko kAmAtura evaM indriya lolupa tathA bhogI banA detA hai| aise logoM meM napuMsakatA bhI pAyI jAtI haiN| rAhu kSetra para hone se vyakti ko niSkriya evaM puruSArtha hIna banA detA hai| hRdaya rekhA para vRtta kA cihna hone se vyakti ko hRdaya hIna evaM pattharadila banA detA hai| jIvana rekhA para hone se AMkhoM meM bimArI yA kamajorI hotI hai| bhAgya rekhA para hone se vyakti meM kamajorI evaM bhrama utpanna karatA hai| mastiSka rekhA para hone se vyakti ko snAyu roga utpanna karatA hai| vivAha rekhA para vRtta kA cihna hone se vyakti kuMvArA rahatA hai, yA phira vivAhoparAnta zIghra hI vidhura hokara jIvana vyatIta karatA hai| jAla Ar3I rekhA para khar3I rekhAoM ke hone se jAla sA bana jAtA hai, yaha mAnava hAthoM para adhikAzaM pAyA jAtA hai| hasta rekhA vijJAna meM jAla kA bhI apanA mahatvapUrNa sthAna hai| ataH isakA adhyayana bhI ati Avazyaka hai| 81
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ravi kSetra-sUrya kSetra para jAla hone se vyakti samAja meM nindA tathA upahAsa kA pAtra bana jAtA hai| candra kSetra-candra kSetra para jAla hone se vyakti nirantara caMcala svabhAva yukta, adhIra evaM asantuSTa rahatA hai| maMgala kSetra-maMgala kSetra para jAla hone se mAnasika azAnti evaM udvignatA rahatI hai| budha kSetra-budha kSetra para jAla hone se vyakti ko svataH ke kAryo meM hAni kA sAmanA evaM pazcAtApa hotA hai| guru kSetra-guru kSetra para jAla hone se vyakti ghamaNDI, svArthI aura nirlajja ho jAtA hai| zukra kSetra-zukra kSetra para jAla hone se bhogI, lampaTa, adhIra tathA kAmAtura hotA hai| zani kSetra-zani kSetra para jAla hone se vyakti AlasI, kaMjUsa arkamaNya evaM asthira citta vAlA hotA hai| rAhu-rAhu ketu kSetra para hone se vyakti dvArA jIvana hatyA jaise aparAdha hote haiM evaM durbhAgya kA sAmanA hotA hai| ketu kSetra-ketu kSetra para jAla hone se cecaka yA carma roga jaise rogoM kA sAmanA hotA hai| matsya (machalI) yaha maNibandha ke upara bhAgya rekhA yA Ayu rekhA kisI eka meM bhI ho sakatI hai yA donoM meM ise zubha cihna mAnA jAtA hai| bRhaspati bhI aise vyakti ko hAtha meM jinake matsya rekhA hotI hai, vaha acchA hotA hai| vaha mIna kA bRhaspati jyotiSa ke anusAra apane rAzi kA svAmI hogaa| matsya rekhA vAlA vyakti dhArmika, udAra, dAnI aura samAja meM pratiSThita hogaa| matsya rekhA kA uparI bhAga jitanA adhika nukIlA hogA utanA hI adhika samaya taka sukha prApta hogaa| striyoM ke hAtha meM isa rekhA ke hone se acche pati
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApta karane vAlI, unakA sammAna karane vAlI, dIrghajIvana, saubhAgyazAlinI aura putra-pautra vAlI bhI hoNge| matsya puccha cihna vAlA vyakti dhanavAna aura vidvAna hotA hai| cakra cakra kA artha vRtta se hai, jo aMguliyoM kI tvacA evaM rekhAoM para pAyA jAtA hai| yaha vartulAkAra eka hone se cAlAka do hone se sundara tIna se aizo ArAmI cAra se garIba pAMca vAlA vidvAna, chaH vAlA vidvAna meM catura, sAtavAlA yogI, AThavAlA garIba nauM cakra vAlA rAjA yA dhanI aura dasavAlA eka sarakArI adhikArI hotA hai| sAtha hI Izvara premI aura thor3I Ayu vAlA hotA hai| tarjanI meM cakra hone para vyakti ko mitroM se lAbha hogaa| madhyamA meM hone se iSTa pUjA se dhana lAbha hogaa| anAmikA meM ho to samAja kI sahAyatA se paisA AegA aura kaniSThA meM cakra ho jAne para taiyAra mAla dvArA dhanArjana hogaa| uparyukta aMguliyoM meM yadi zaMkha ho to tatsaMbandhI nukasAna hogaa| zaMkha yaha cihna kisI mahAn vyakti ke hAtha meM hI hotA hai| tamAma cihnoM meM yaha durlabha hotA hai| tarjanI meM zaMkha hone para mitroM se dhanahAni hotI hai / madhyamA meM ho to use pujArI nahIM bananA cAhiye / anAmikA meM zaMkha hone para dhana kA acAnaka nAza va kaniSThA meM bhI yahI phala hove / tribhuja bhAratIya paddhati me tribhuja bRhaspati parvata para hI acchA hotA haiN| uMce darje ke rAjanItijJoM ke dhArmika puruSoM ke va yogI mahApurUSoM ke hAthoM meM yaha pAyA jAtA hai| aisA vyakti manuSya mAtra kA kalyANa cAhane vAlA hotA hai| jisa vyakti ke hAtha meM yaha tribhuja hotA hai| vaha apane nikaTavartI logoM ko acchI taraha se aura caturAI se kisI na kisI tarIke se kAma meM lagA sakate hai| 83
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ devasthAna saMtayogI va rAjagharAne ke vyaktiyoM ke hAthoM meM yaha hotA haiN| isakA dUsarA nAma zivAlaya bhI hai| samAja meM pratiSThita vyakti ke hAthoM meM yaha cihna pAyA jAtA hai| Taigora, belana, brAmana, ramana ke hAthoM meM yaha cihna thaa| dhvaja jisa vyakti ke hAtha meM yaha cihna hogA, vaha jisa kAma meM hAtha DAlegA, usameM usakI vijaya hogii| isa cihna vAle vyakti ke pAsa savArI ke sAdhana adhika hoNge| saphala aura guNI manuSyoM ke hAthoM meM yaha cihna adhika pAyA jAtA hai| svastika hara prakAra se dhana dhAnya, bhU-bhAga se paripUrNa lAbha usa vyakti ke pAsa hogaa| jisake hAtha meM svastika kA cihna hogA, vaha zakti sampanna bhI hogA yaha cihna zubha mAnA jAtA hai| candramA jisa vyakti ke hAtha meM yaha cihna hogA, vaha vyakti jisa kisI ke yahA~ naukarI bhI karegA, to apane mAlika athavA oNphIsara kI ora se sammAnita hogaa| yaha cihna bhadra, sammAnita aura yazasvI vyakti ke hAthoM meM pAyA jAtA dhanuSa yaha cihna apUrva sAhasa aura zakti dene vAlA hotA hai| rAjA, rAjakumAroM va samRddhi, dhanI vyakti ke hAthoM meM yaha cihna pAyA jAtA hai| kamala mahApuruSoM ke hAtha meM isa prakAra ke saMketa hote hai, jo avatAra lete hai| unake hAthoM meM aisA kahA jAtA hai ki cAra cIjeM hotI haiM- hala, kamala,
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghar3A aura shNkh| inameM se eka bhI ho, to usake mahatva kA dyotaka mAnA jAtA hai| sarpa kisI vyakti ke hAtha meM yaha cihna ho, to use acchA nahIM mAnA jAtA hai| hAtha meM yaha cihna hone para manuSya ko zatruoM se yA virodhiyoM se nukasAna hone kA aMdezA rahatA hai| abhyAsa 1. jAtaka ke jIvana meM bindu se kyA-kyA prabhAva hotA hai ? 2. kina kSetroM meM nakSatra (sTAra) honA azubha mAnA gayA hai ? 3. budha kSetra para nirdoSa tribhuja kA zubhAzubha phala likheM / 4. yadi jIvana rekhA varga meM hokara gujaratI ho to usakA kyA phala hogA? 5. kina kSetroM meM dvIpa honA adhika zubha mAnA jAtA hai ? 6. vivAha rekhA para vRtta hone se kyA prabhAva par3atA hai ? 7. aMguliyoM para pAyejAne vAle cakra kA zubhAzubha phala likheM /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. How to Study the Palm Lines adhyAya -7 rekhAoM kI adhyayana vidhi hAtha tathA aMguliyoM para aneka choTI-2 rekhAyeM hotI haiM jinakA nirmANa garbha meM terahaveM saptAha se honA zuru ho jAtA hai| yaha lagabhaga bIsaveM saptAha taka pUrNa rupa se bana jAtI hai aura isI samaya vartamAna, bhaviSya kA viSaya hAtha kI rekhAoM meM spaSTa ho jAtA hai| isI samaya tvacA meM bhI rekhAe~ bananA zuru ho jAtI haiM, garbha meM hAtha kI aMguliyA~ pahale banatI haiM, bAda meM hathelI banatI hai| kucha vaijJAnikoM kA kahanA hai ki paira meM kabhI-2 padma rekhA pAyI jAtI hai jo hAtha meM bhAgya rekhA kI bhAMti hotI hai| hAtha evaM tvacA kI aneka bArIka rekhAoM ke bAre meM ena. jekvina ne apanI pustaka meM acchA prakAza DAlA hai| vAstava meM manuSya kA vyaktigata bhAgya gupta saMskAroM kI pratichAyA hai, jo ocatana rupa se chipA par3A hai| svasthya vyakti kI bArIka rekhAe~ maleriyA yA tIbra roga meM athavA viSa Adi ke prabhAva se prabhAvita hotI haiM tathA unakA AkAra-prakAra badala jAtA hai| hasta rekhA adhyayana meM sarvaprathama hathelI ke AkAra prakAra varga, jAti, Adi kA adhyayana kiyA jAya tatpazcAt parvatoM kA nizcit krama meM adhyayana honA cAhie, sAmudrika zAstra va hastarekhA vijJAna nizcita hI vijJAna hai jisakA kramabaddha adhyayana Avazyaka hai| jisakA krama isa prakAra hai| 1. hRdaya rekhA 6. candra rekhA 2. mastiSka rekhA 7. saMtati evaM vivAha rekhA 86
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ rekhAoM para parvatoM kA prabhAva zaniparvata parvatA maMgala maMgala parvata gaMgAlA parva bandramAvi zukra parvata
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. jIvana rekhA 8. bhAgya rekhA 4. maNivandha rekhA 9. cihna 5. maMgala rekhA 10. AkAra-prakAra isa rIti se kiyA gayA adhyayana adhika spaSTa ora satya pariNAmoM kI sRSTi kregaa| nirdoSa rekhA unheM kahate haiM jo gaharI, sIdhI, binA kaTAva tathA spaSTa hotI hai ve apanI pUrNa zakti se vyakti ko prabhAvita karatI haiM, isake viparIta rekhAyeM doSI mAnI jAtI haiM jinakA guNa va prabhAva kama yA phira samApta ho jAtA hai| rekhAoM ke mArga meM varga, athavA Ayata kI upasthiti zubha mAnI gayI hai tathA dvIpa ko azubha mAnA jAtA hai| prastuta peja para kaI prakAra ke cihna diye jA rahe hai inakA pUrNa rupa se anubhava honA hasta rekhA viSaya ke lie Avazyaka hai| hasta rekhAoM ke adhyayana meM kAphI jyAdA parizrama kI AvazyakatA hotI hai eka bAra phira hama Apako batA deM ki rekhAoM kA adhyayana karate samaya donoM hAthoM ko dekhanA caahie| agara donoM hAthoM meM azubha cihna hoM to burA phala kahanA caahie| yadi eka hAtha meM azubha cihna yA rekhA hogI aura dUsare hAtha meM nahIM hogI to aisI sthiti meM usakI azubhatA AdhI kSINa ho jAtI 88
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Line of Life jIvana yA Ayu rekhA hasta rekhA paddhati meM aMgUThe ke tIsare pora ko gherane vAlI rekhA Ayu rekhA kahalAtI hai| agara yaha rekhA donoM hAthoM meM spaSTa rUpa se golAyI yukta ho to Ayu kA nizcita pramANa bhalI prakAra AMkA jA sakatA hai| yahAM eka prazna bar3A rocaka sAmane AtA hai ki jIva ke sAtha karma bhI burI taraha cipakA hotA hai / aisI sthiti meM bhAgya ko kaise jAnA jAya to yaha jAnanA bhI Avazyaka ho jAtA hai ki karma bhI do prakAra ke hote haiM, nivArya aura anivArya yAnI jisakA nivAraNa ho sake aura dUsarA jo jarurI hai| jaise- kabhI-2 kisI hAtha meM saMtAna rekhA nahIM hone se yaha spaSTa hai ki usake bhAgya meM saMtAna nahIM hai parantu usase sambandhI nivArya karma karane se yAnI kisI prakAra kA anuSThAna, upAya Adi karane se use putra yA putrI kI prApti hotI hai| bhAratIya zAstroM aura dharma graMthoM meM isake aneka pramANa pAye gaye haiN| jaise mahArAjA dazaratha kA tIna vivAha huaa| parantu saMtAna na hone se ve usakA nivArya karma kiye jisakA nAma putreSTi yajJa thaa| bhAratIya darzana karma ko pradhAna mAnatA hai, karma karanA aura Age pragati karanA manuSya kA lakSya hai, isameM hastarekhA atyanta sahAyaka hai| bhAratIya paurvAtya paddhati meM isa Ayu rekhA ko pitR rekhA bhI kahate haiN| yaha 11 prakAra kI mAnI gayI hai:- gaja rekhA, sagUr3ha dehA, vigUr3ha dehA, paragUr3ha dehA, nigUr3ha dehA, atilakSmI sukha bhoga dAtrI, kubuddhikArI, sarvasaukhya vinAzinI tathA gaurI,, rmaa| manuSya apane Ayu kAla meM hI bhautika sukhoM dukhoM kA bhoga karatA hai| Ayu hI manuSya kA jIvana hai| ataH Ayu rekhA hI hasta rekhAoM meM pradhAna rekhA hai|
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIsavIM satAbdI meM saMsAra meM sabase adhika Ayu vAlA yUkrena prAnta hai (kAlA sAgara ke upara) bhArata meM madhya pradeza aura asama ke vyakti kI Ayu rekhA kAphI lambI hotI hai isI kAraNa ve dIrgha jIvI hote haiN| Ayu rekhA jitanI spaSTa evaM golAyI meM hogI, vaha vyakti asAdhAraNa rUpa se mahatvAkAMkSI kArya kuzala aura yaza ko prApta karane vAlA hotA hai| vaha vyakti kisa kArya meM saphalatA prApta karegA yaha nirNaya parvata kI pradhAnatA se kiyA jAtA hai| jIvana rekhA zukra kSetra ko sImita karegI, to vyakti meM sahAnubhUti, vAsanA, yauna icchAoM kI kamI pAyI jAtI hai| jIvana rekhA kI lambAI kama hone se vyakti alpAyu hotA hai arthAta jIvana rekhA dvArA jitanI adhika sImA banegI, usa vyakti meM utanA hI zukrIya guNa adhika hogaa| yadi jIvana rekhA kaTI phaTI yA TUTI huI ho to mAnasika taura para asvastha banAtI hai tathA sadA rugNa evaM cir3acir3A svabhAva yukta rahatA hai| samAnyataH vahI rekhAyeM prakaTa hotI haiM, jinakA mAnava zarIra para prabhAva hotA hai| vyakti ke jIvana meM yoga kriyA yA vizeSa paristhiti dvArA parivartana hone para rekhAyeM apanA nayA mArga cuna letI hai| aisI sthiti meM yaha bhI prazna uTha sakatA hai ki usa hAlata meM bhaviSyavANI kisa prakAra kI jAya? isake uttara meM yaha parivartana dAhine hAtha meM hI hotA hai| ghaTanAoM kA saMketa bAyeM hAtha evaM parvatoM se mila sakatA hai| sampUrNa jIvana kA lekhA jokhA isa Ayu rekhA se hI hotA hai, samaya yA kAla usa rekhA yA nakse kA aMga nahIM hai| jIvana kA ghaTanA cakra itanA vistRta hai ki usameM hamArI hajAroM yAtrAyeM usI akelI rekhA ke thor3e se bhAga meM samAyI huI hai| 90
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. Ayu rekhA aura maStiSka rekhA donoM eka sthAna para prArambha meM milatI haiM, to vyakti apanI zakti aura utsAha se kArya meM pragati karegA, vaha satarka to rahegA, para thor3I sI saMvedanazIlatA bhI hogii| 2.yadi Ayu rekhA aura maStiSka rekhA meM zuru ke sthAna paraspara dUrI hogI, to vyakti meM jarurata se jyAdA Atma vizvAsa evaM kisI bhI viSaya para bolane kI kSamatA hotI hai| (dUrI kA artha hai ki eka iMca kA pAMcavA yA chaThAM bhAga) aisI hAlAta meM vyakti dUsaroM kI kama sunatA hai aura svataMtra vicAra dhArA kA hotA hai aura prAyaH naukarI karane meM asaphala rahatA haiN| 3. jIvana rekhA bRhaspati kSetra se zuru hone para vyakti bacapana se hI mahatvAkAMkSI hotA hai| jIvana rekhA, hRdayarekhA, zIrSa rekhA kA eka sAtha jur3A honA atyanta durbhAgya kA sUcaka hai, vaha isa bAta kI sUcanA detA hai ki buddhihInatA yA Aveza ke kAraNa mahA vipatti meM ddaalegaa| 91
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4.jIvana rekhA jaba madhya meM vibhAjita hokara usakI zAkhA candra kSetra ke mUla sthAna ko jAtI hai to eka acchI banAvaTa ke dRr3ha hAtha kA vyakti asthira hotA hai| use yAtrAyeM jyAdA pasaMda AtI hai| agara mulAyama hAtha ho zIrSa rekhA jhukI ho, to vyakti uttejanApUrNa avasaroM ke lie lAlAyita rahatA hai, aura isa prakAra kI uttejanA kisI duSkarma yA zarAba pIne se zAnta hotI haiM 5. jo rekhAeM jIvana rekhA se nikala kara Upara kI ora jAtI hai, ve adhikAroM meM vRddhi, Arthika lAbha aura saphalatA kI sUcaka hotI haiN| 6. agara Upara kI ora jAtI huI rekhA jIvana rekhA se nikala kara sUrya kSetra kI ora jAye to vyakti meM kucha vizeSa guNa pAye jAte haiN|
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. uparyukta rekhA agara budha kSetra kI ora jAye to vyApAra aura vijJAna ke kSetra meM saphalatA prApta hotI hai| 8. agara jIvana rekhA aMta meM do zAkhAoM meM baMTa jAya aura donoM zAkhAoM ke bIca kI dUrI adhika ho to vyakti kI mRtyu apane janma sthAna se anya kSetra meM hotI hai| 9. yadi jIvana rekhA ke Arambha meM dvIpa kA cihna ho tathA vaha bImArI hAlAta ke pazcAta bhI banA rahe, to usa vyakti kA janma rahasyapUrNa hotA hai| 10. jIvana rekhA para varga atyanta zubha aura surakSA kA lakSaNa mAnA jAtA hai| jIvana rekhA ke anukUla dizA meM sIdhI rekhAeM zubha aura Ar3I-tirachI va kATatI huI rekhAeM azubha mAnI jAtI hai| 93
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. yadi koI rekhA maMgala parvata se Upara uThatI huI nIce Akara jIvana rekhA ko kATatI hai yA sparza karatI hai to aisI rekhA vAlI strI kA pahale kisI vyakti ke sAtha anucita sambandha rahA thA, jo usake lie saMkaTa kA kAraNa rahA thaa| 12. yadi jIvana rekhA ke bhItara kI ora choTI rekhA samAntara meM sAtha calatI hai, to strI ke jIvana meM Ane vAlA puruSa namra prakRti kA hogaa| 13. Ayu rekhA agara aMgUThe kI jar3a se zuru hogI to usa vyakti ko saMtAna kI prApti nahIM hogii| 14. Ayu rekhA kI zuruAta meM jaMjIranumA hone se vyakti kArya ke zuruAta meM buddhi ko sthira nahIM rakha pAtA, hara kArya meM utAvalApana hotA hai, isa kAraNa kabhI-kabhI asaphalatA kA muMha dekhanA par3atA hai| manaHsthiti bhI saMkucita ho jAtI hai| 94
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15. yadi Ayu rekhA ko prArambha meM koI anya rekhA kATa rahI hai to damA sambandhI hRdaya yA phephar3e Adi kA roga hotA hai| prAyaH sardI jukAma evaM snophila se saMbaMdhita parezAniyoM kA sAmanA karanA par3atA hai| 16. zani parvata se koI moTI rekhA Akara Ayu rekhA ko kATa de to pazu dvArA vyakti ko coTa A sakatI hai| aise logoM ko pazu saMbaMdhita kArya karate samaya saMvedanazIla rahanA cAhie, tAki bhaviSya kI ghaTanAoM se surakSA mila ske| yaha rekhA zAstra ke anusAra zAyada kucha mahAna puruSoM meM pAyI gayI hai| jaise Aja aneka vyaktiyoM ko siMha, hAthI, magaramaccha Adi ke dvArA mRtyu hotI hai| aise logoM meM adhikAMzataH sarkasa ke kAryakartA pAye jAte haiN| 95
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Life Line and Diseases jIvana rekhA aura roga * jIvana rekhA se nIce kI ora giratI zAkhAyeM, tAraka, (sTAra) cihna hone se rIr3ha kI haDDI se sambandhI bImArI hotI hai| * jIvana rekhA se zani parvata para upasthita jAlI krAsa cihna taka jAne se pitta sambandhI bImArI hotI hai| * jIvana rekhA ko kATakara svAsthya rekhA se milatI huI laharadAra rekhA pitta jvara utpanna karatI hai| * rekhA para vRtta athavA dhabbA hone se netra kI bImArI hotI hai| * jIvana rekhA ko kATa kara rekhA jAla yukta prathama maMgala para jAtI rekhA rakta vikAra evaM khAMsI utpanna karatI hai| * jIvana rekhA ke sAtha-sAtha jAtI huI maStiSka rekhA, maStiSka jvara utpanna karatI hai| * jIvana rekhA para sapheda vindu hone se motiyAvinda yA AMkha kI anya bImArI hotI hai| * jIvana rekhA ko yadi svAsthya rekhA kATatI hai to pAcana sambandhI bImArI hotI hai| *jIvana rekhA ko kATakara sUrya kSetra taka jAtI rekhA sUrya parvata para rekhA samUha athavA guNaka cihna hone se hRdaya sambandhI bImArI hotI hai| * jIvana rekhA para dvIpa tathA Ar3I rekhAoM se bharA hAtha mAnasika azAntI kA dyotaka hai| * jIvana rekhA para upasthita dvIpa ko kATatI eka rekhA AMkha kI zalya cikitsA kA saMketa detI hai| 96
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsa 1. kina mukhya rekhAoM ke adhyayana se bhaviSya batAyA jA sakatA hai ? 2. rekhAyeM kitane prakAra kI hotI hai ? 3. kisI eka doSapUrNa rekhA para prakAza DAleM ? 4. yadi zani parvata se eka moTI rekhA Akara jIvana rekhA ko kATe to jAtaka ke jIvana meM kyA aura kaba ghaTita hogA? 5. sIdhI aura gola jIvana rekhA ke prabhAva meM kyA aMtara hai ? 6. jIvana rekhA ke tIna anya nAma batAyeM ? 7. jIvana rekhA hAtha meM na hone para jAtaka ko kyA prabhAva hogA?
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. The Effects of Line of Heart adhyAya - 8 hRdaya rekhA kA prabhAva hathelI para maujUda hara rekhA apane ApameM eka prakAra ke jIvana zakti pravAha kI paricAyaka hotI hai, tathA yahI rekhAyeM vyakti ke jIvana kI sUkSmatara sthitiyoM kA saMketa karatI haiN| inhI rekhAoM ke doSI hone para vyakti ke jIvana para burA prabhAva par3atA hai spaSTa aura aTUTa rekhAe~ vyakti ke jIvana ke saphalatA ko pramANita karatI haiN| hasta rekhAe~ pUre jIvana kI vyAkhyA kara detI haiN| hathelI kI pratyeka rekhA vyakti ke kisI na kisI ghaTanA ko spaSTa karatI hai| yaha dhyAna rakhanA Avazyaka hai ki ghaTanAoM kI nizcit tithiyA~ nahIM batAyI jA sakatI para sthAna, nAma Adi batAnA sambhava hai| gahana adhyayana evaM anubhava ke AdhAra para ghaTita ghaTanAoM ko ThIka pAsa meM lAyA jA sakatA hai| adhika abhyAsa ho jAne ke bAda Apa ghaTanA ke lie jo tithi nirNaya kareMge to Ama taura para usa tithi para vaha ghaTanA ghaTegI, yaha parizrama adhyayana aura phalAdeza kI pramANika yukti hai| yaha bhI dhyAna rakhanA hotA hai ki mastiSka ke guNoM, doSoM ke anusAra rekhAyeM parivartita hotI rahatI haiN| hRdaya rekhA 16 prakAra kI mAnI gaI hai:- jagatI, rAjapadadAtrI, kumArI, gAndhArI, senAnitvapradA daridrakArI dhRtI vAsavI campakamAlA vaizvadevI tripadI mahArAjakarI ramaNI capalavadanA kugrahaNI Adi / * 98 " " " . kabhI-kabhI hathelI para bahuta adhika aura kabhI - 2 bilkula kama rekhAe~ dekhane meM AtI haiN| jIvana rekhA eka aisI rekhA hai jo pratyeka manuSya ke hathelI meM hotI hai, anya rekhAoM kI anupasthiti meM dUsarI choTI rekhAoM dvArA pUrNa kI jAtI hai|
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyeka manuSya ke hAtha meM kucha gauNa aura kucha mukhya rekhAyeM hotI haiM ye rekhAyeM manuSya ke cAritrika guNoM ko utpanna karane vAlI hotI haiM ataH I inakI upasthiti yA anupasthiti bhI ho sakatI hai / pratyeka manuSya ke hAtha meM kucha gauNa aura kucha mukhya rekhAyeM hotI haiN| ye rekhAyeM manuSya ke cAritrika guNoM ko utpanna karane vAlI hotI hai ataH inakI upasthiti yA anupasthiti bhI ho sakatI hai| mukhyataH rekhAyeM cAra prakAra kI hotI haiN| 1. gaharI rekhA - yaha rekhA patalI hone ke sAtha - 2 gaharI (moTI) bhI hotI hai| - 2. baluA rekhA yaha rekhA zurU meM moTI hotI hai tathA jyoM-jayoM Age bar3hatI jAtI hai, tyoM-tyoM patalI hotI jAtI hai| 3. patalI rekhA - vaha rekhA zuru se Akhira taka eka AkAra (patalI) meM hotI hai| 4. moTI rekhA yaha rekhA caur3AyI liye hotI hai aura pUrNataH spaSTa hotI hai / manuSya ke hAtha meM gaharI, spaSTa aura sarala rakta varNa kI, hRdaya rekhA vyakti ko mAnavIya guNoM se sampanna karatI hai| dAhine hAtha kI hradaya rekhA jitanI jyAdA sApha aura gaharAI liye hogI vyakti utanA hI adhika sarasa, nyAyapriya tathA paropakArI mAnA jAtA hai| kintu hRdaya rekhA yadi kaTI, TUTI yA aspaSTa hogI, to vyakti dekhane meM, cAhe jitanA sajjana kyoM na ho vaha dila se pApI aura kaluSita hogaa| aisA vyakti asabhya, baddalana caritrahIna vivekazUnya Adi avaguNoM vAlA hogaa| aise vyaktiyoM kA AsAnI se yakIna karanA apane Apa ko dhokA dene ke barAbara hai| isakA hRdaya se sIdhA sambandha mAnA gayA hai| jo ki jIvana kA prAthamika aMga hai, jahAM se saMcAlana kA niyantraNa hotA hai| 99
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirdoSa aura sabala hRdaya rekhA svasthya hRdaya kI paricAyaka hai| karIba eka sau hAthoM meM ekAdha hathelI hI aisI hotI hai jisameM hRdaya rekhA kA abhAva hotA hai| hathelI meM isa rekhA kI anupasthiti vyakti ke amAnavIya pravRttiyoM ko spaSTa karatI hai| yaha rekhA vyakti ko durguNa evaM guNa donoM pradAna karatI hai| prAcIna hastarekhA granthoM ke anusAra hRdaya rekhA tIna sthAnoM se zuru hotI hai| 1. zani aura guru parvata ke madhya se 2. guru parvata ke kendra se 3. zani parvata ke kendra se| 1.a. zani guru ke madhya se- aise vyakti vyavahAra kuzala aura snehI hote haiN| inakA prema jIvana kI prAthamikatA pUrti ke bAda zuru hotA hai| 1.ba. guru parvata ke kendra se- yaha hRdaya rekhA manuSya ke praNava sambandhoM aura sneha ko AdarzavAdI AdhAra pradAna karatI hai| aise vyakti viSama paristhiti evaM Apatti kAla meM bhI sambandhoM kA nirvAha karane meM saphala hote 1.sa. zani parvata se- yaha hRdaya rekhA svArtha bhAvanA utpanna karatI hai tathA aise loga vAsanA ke prati yakIna rakhate haiN| aisI bhAvanA rakhate haiM ki jisameM apanA svArtha jhalakatA ho aura prema vAsanA adhika pAyI jAtI hai, isalie prema sambandhoM meM svArthI hote haiN| 2.a. mastiSka rekhA ke nikaTa se Arambha hone vAlI hRdaya rekhA asAdhAraNa rUpa se dIrgha ho to IrSyA kI bhAvanA utpanna karatI hai tathA prema sambandhoM meM ye asaphala hote haiN| 100
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.ba. adhika dIrgha hRdayarekhA bhAvanAtmaka pravRtti ko utpanna karane vAlI hotI hai, tathA choTI hRdaya rekhA acchI mAnI gayI hai| 2.sa. hRdaya rekhA jisa parvata ko chUtI huI yA sparza karatI huI Age kI ora jAtI hai yA vahIM jhuka jAtI hai, to aisI hAlata meM parvata vizeSa kA guNa hRdaya meM adhika pAyA jAtA hai| 3.a. yadi hRdaya rekhA mastiSka rekhA meM pUrI taraha zAmila ho jAya, to usa Ayu meM hRdaya kI svataMtra IkAI naSTa ho jAtI hai aura hRdaya mastiSka ko prabhAvita karatA hai| 3.ba. jaba kaI sUkSma rekhAyeM nIce se calakara hRdaya rekhA para dhAvA bola deM to vyakti prema kA jAla idhara udhara pheMkatA phiratA hai| nirantara kisI ko prema na karake ve vyabhicArI bana jAte haiN| 3.sa. yadi hRdaya rekhA caur3I aura zrRMkhalA yukta ho tathA zani kSetra se zuru ho to vaha strI yA puruSa viparIta liMga ke prati AkarSita nahIM hotA tathA eka dUsare ko ghRNA kI dRSTi se dekhatA hai| 4.a. hRdaya rekhA lAla aura camakIle raMga kI hone para vyakti ko hiMsAtmaka vAsanA (balAtkAra) pUrti ke lie utsuka karatI hai| 4.ba. yadi bRhaspati kSetra se domuMhI hRdaya rekhA AtI hai to vyakti prema ke kSetra meM utsAhI, imAnadAra aura sacce dila kA svAmI hotA hai| 101
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. sa. hRdaya rekhA zAkhAhIna aura patalI hone se vyakti rukhe svabhAva kA hotA hai tathA usake prema meM garimA nahIM hotI / 5. a. yadi hRdaya rekhA hai para bAda meM phIkI par3a jAya to prema meM bhISaNa nirAzA kA sAmanA hotA hai| jisa kAraNa vaha hRdaya hIna aura prema vimukha ho jAtA hai / 5. ba. hRdaya rekhA para krAsa yA nakSatra kA nizAna hone se hRdaya gati prabhAvita hotI hai / 5. sa. hRdaya rekhA budha parvata ke nIce se nikala kara zani parvata ke nIce taka jAte-jAte samApta ho jAye, to aisA vyakti prema ke mAmale meM dhokebAja hotA hai| 5. 4. budha parvata ke nIce se nikalakara guru parvata ke nIce taka AtI huI pratIta ho to aisA vyakti prema ke mAmale meM dhairyavAna hotA hai tathA patnI ko mahattva detA hai aura Izvara se Darane vAlA tathA vizuddha prema kA pujArI hotA hai / 102 O
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUrya rekhA yaha rekhA hathelI kI Avazyaka rekhAoM meM se eka hai, ise sUrya rekhA, ravi rekhA, yazarekhA Adi nAmoM se jAnI jAtI hai| yaha rekhA vyakti ke jIvana ke mAna, pratiSThA, yaza, pada, aizvarya Adi ko darzAtI hai| vyakti ke hAtha meM jIvana rekhA, mastiSka rekhA aura hRdaya rekhA kitanI hI zaktizAlI kyoM na ho kintu usake hAtha meM zreSTha sUrya rekhA na ho to vaha saba vyartha hai / hasta rekhA vizeSajJa ko isa rekhA kA vizeSataH adhyayana karanA cAhie, yaha rekhA Amataura para sUrya parvata ke nIce hotI hai| isa rekhA ke bAre meM dhyAna dene kA viSaya hai ki yaha rekhA cAhe kahIM se bhI zarU ho para jisa rekhA kI samApti sUrya parvata para hotI hai vahI sUrya rekhA kahI jAtI hai| yaha rekhA dhana, sammAna, kalAtmaka pratibhA tathA vaibhava vyakta karane vAlI rekhA hai| isI rekhA dvArA zani rekhA para sabase adhika prabhAva par3atA hai, dUsare zabdoM meM zani rekhA ko sarvAdhika prabhAvita karane vAlI rekhA sUrya rekhA hai| The Line of Sun isa rekhA kA na honA kisI taraha bhI azubha yA asaphalatA kA saMketa nahIM hai parantu isakI anupasthiti meM saMgharSa aura parizrama adhika karanA hotA hai| * lambI sUrya rekhA vyakti ko sammAna, pratibhA aura adhikAra dilAtI hai / * isa rekhA para nakSatra hone se sukha, saubhAgya, saphalatA prApta hotI hai / rekhA para varga hone se mAna sammAna kI kSati se rakSA hotI hai| . * isa rekhA para dvIpa ho to mAna maryAdA ko kSati, pada ko naSTa karatI hai| * anya rekhAoM kI bhAMti yaha bhI parvatoM se AkarSita, prabhAvita hotI hai| vicalita sUrya rekhAyeM maMgala ke nimna parvata para bhI udaya hotI hai / * jIvana ke jisa Ayu meM sUrya rekhA moTI ho, yazArjana kA samaya hogA / * budha caturAI, zani adhyavasAya, sUrya yaza aura pratibhA pradAna karatA hai| . zani rekhA se zuru hone vAlI sUrya rekhA hone se vyakti ko aneka saMgharSoM se saphalatA aura lakSya kI prApti hotI hai| 103
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.a. yadi sUrya rekhA, hRdaya rekhA se Arambha ho to use pratibhA aura viziSTatA 50 varSa ke umra pazcAta prApta hotI hai| 1.ba. sUrya rekhA jIvana rekhA se Arambha hone para vyakti saundaryopAsaka hotA hai| 1.sa. sUrya rekhA, candra rekhA se Arambha hone para saphalatA milatI hai| parantu dUsaroM ke sahAre se kyoMki vyakti dUsare para nirbhara hotA hai| 2.a. yaha rekhA candra kSetra para jhukI ho, to prAyaH kAvya, upanyAsa, zAyara, kavi, rAjanItijJa, gAyaka Adi banAtI hai| 2.ba. yadi yahI rekhA zIrSa rekhA se Arambha hotI hai, to vyakti ko bauddhika kSamatA ke dvArA 35 varSa kI umra ke bAda saphalatA pradAna karatI hai| 2.sa. yadi anAmikA, madhyamA ke bArAbara ho, sUrya rekhA lambI ho, vyakti dhana aura vidyA yukta hotA hai tathA juA aura khataroM bharA kArya pasaMda karatA hai| 3.a. yadi sUrya rekhA hathelI se Arambha ho to vyakti ko kaThinAiyoM kA sAmanA karane ke bAda saphalatA milatI hai| 3.ba. yadi sUrya rekhA bhAgya rekhA se Arambha ho to jisa Ayu meM sUrya rekhA bhAgya rekhA se uThatI hai usa Ayu meM unnati prApta hotI haiN| yaha rekhA kalA kSetra meM sahayoga karatI hai tathA kucha vidvAnoM ke mata se yaha rAja yoga hotA hai| 104
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.sa. yadi sUrya kSetra para aneka rekhAyeM ho to vyakti adhika kalpanAzIla aura kalApriya hotA hai para pUrNa saphalatA kama prApta kara pAtA hai| 1.zukra kSetra- zukra kSetra se nikalane vAlI sUrya rekhA kI yaha prathama avasthA hotI hai yaha jIvana bhAgya, mastiSka evaM hRdaya rekhA ko kATatI huI sIdhI apane sthAna ravikSetra para pahuMcatI hai| zukra kSetra prema kA pratIka hai, strI kA dyotaka hai| isa kAraNa usakI unnati kisI mahilA ke dvArA hotI hai, vahI usako bhUmi, sampadA, dhana Adi se sampanna karatI hai| yaha strI svayaM kI patnI yA premikA ho sakatI hai jo ki pavitra prema karatI hai| 2.jIvana rekhA kSetra- isase nikalane vAlI rekhA vyakti ko kalAtmaka banAtI hai, usakI yaha kalA vibhinna rUpa dhAraNa karatI hai aura vibhinna zrotoM se usakA paricaya detI hai| vaha eka siddha hasta dastakAra, darjI, zikSaka, zilpI, gAyaka aura saMgItajJa, tAntrika tathA abhinetA ho sakatA hai, inakI kalAoM meM AkarSaNa hotA yaha kalA inhe yaza pradAna karatI hai, kintu inheM parizrama dvArA hI dhana prApta hotA hai, inheM sAmAnya dhanAbhAva bhI hotA hai| ye saundarya ke aMdhe aura parama upAsaka hote haiN| inhe parivAra dvArA saphalatA nahIM milatI, ye svataH ke balabUte para unnati karate haiM tathA svAvalambI hote haiN| inake mAtA-pitA kama, zikSA ke svAmI hote haiM, nirdhana niSkriya aura saMsAra virakta bhI pAye jAte haiN| sAtvika hAtha meM yaha rekhA acchI aura nikRSTa hAthoM meM sAmAnya mAnI jAtI hai| 105
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.maStiSka rekhA kSetra - isa kSetra se zurU hone vAlI sUrya rekhA kA svAmI adbhuta kAryakartA hotA haiN| aise vyakti vizeSa mastiSka ke svAmI hote haiN| ye prAyaH mahAnapuruSa, pratibhAzAlI, divyajJAnI, sAhityika, vaijJAnika Adi hote haiN| aise logoM kA kArya bar3I sUjha bUjha se sampanna hotA hai tathA usa kArya kI vizeSatA ko mAnava samudAya hamezA smaraNa rakhatA hai| kabhI-kabhI aise logoM ko madhya Ayu meM saphalatA prApta hotI pAyI gayI hai| agara ye vyApArI hote haiM to khUba dhana, kalAkAra hote haiM to khUba yaza prApta karate haiN| 4. maMgala kSetra- maMgala kSetra se nikalane vAlI sUrya rekhA vIratA evaM cetanA ko pradAna karatI hai, jinameM yaha rekhA vidyamAna hotI hai ve hamezA utsAhI, sAhasI, AzAvAna, niDara aura vAcAla hote haiN| inameM nirantara AtmavizvAsa kI lahara daur3atI rahatI hai tathA ApattiyoM kA mukAbalA karane se nahIM Darate, inameM haTha bhI pAyA jAtA hai parantu jisa kArya ko haTha bhAvanA se karate haiM usameM saphala bhI pAye jAte haiN| kabhI-2 vidroha kI bhAvanA bhI jAgrata hotI hai tathA rur3hivAdI rItirivAjoM ke khilApha rahanA inakI vizeSatA hai| inakA hRdaya eka ora kaThora aura dUsarI ora komala hotA haiM ye nyAya ke prati hamezA utAvale rahate haiM tathA nyAya ke lie svataH kI bali denA apanA kartavya samajhate haiN| yuddha sthala meM ye saphala sainika pramANita hote haiN| ye loga viSama paristhiti meM bhI apane manobala aura baibhava se saphala pAye jAte haiN| 106
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. hRdaya rekhA kSetra - hRdaya kSetra se zuru hone vAlI sUrya rekhA ke svAmI kalAkArI, nATaka, kahAnI, upanyAsa, kAvya, Adi kAryoM se lAbha kamAte haiN| yaha rekhA unheM praur3ha avasthA meM saphalatA detI hai| aise vyakti Arambha kAla meM sukhI evaM sampanna nahIM hote / isa samaya samAja meM unheM nindA Adi kA sAmanA karanA par3atA hai| aisI sthiti meM pichalA samaya unakA aMdhakAramaya kahA jA sakatA hai| isa kAla meM unheM viphalatA aura aneka apayaza kA sAmanA karanA par3atA hai tathA mana prasanna nahIM rahatA unake cehare para praphullatA nahIM hotI, udAsI unheM khUba pratAr3ita karatI hai, jisase ve byAkulatA anubhava karate haiN| kintu inakA jIvana bAda meM sukhamaya hotA hai, samAja meM sammAna evaM yaza milatA hai tathA unakI racanA, yA kArya isa samaya sarAhanIya ho jatI hai| kucha loga aise bhI pAye gaye haiM, jinhe saMgharSa karate-karate mRtyu ho gayI, bAda meM unake kAryoM kA phala unake putrAdi ko prApta hotA hai| unheM jIte jI na kIrti milatI hai aura na hI vipula dhana rAzi yadi hradaya rekhA se zuru hone vAlI sUrya rekhA doSI ho to apayaza tathA duHkha prApta hotA hai ve dara-badara ThokareM khAte haiN| unakI kalA hI balA bana jAtI aura gati ko avaruddha kara detI hai, kucha kalAkAra aisI sthiti meM pAgala bhI hote pAye gaye haiM unakI mRtyu bhI bhayAnaka aura azobhanIya hotI hai, jIvana kA saMgharSa hI unakI mRtyu kA kAraNa bana jAtI hai| 6. maNibandha kSetra - maNibandha se zurU hone vAlI sUrya rekhA bar3I uttama aura unnata mAnI jAtI hai, yaha rekhA sarva sAdhAraNa ke hAthoM meM 107
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM pAyI jAtI, yaha rekhA bhAgyazAlI hone kA saMketa hai| aisI rekhA, Adara, pratiSThA, pratibhA, satkAra, uccAdhikAra Adi pradAna karAtI hai| aise logoM ke kAryakSamatA kA tAratamya kabhI nahIM ttuutttaa| aise logoM kI yojanAyeM saphala hotI haiM tathA ye dAnazIla, nyAyapriya, paropakArI evaM kalAvijJa hote haiN| saphalatA kA avasara svataH calakara inake pAsa AtA hai| aise vyakti svataMtra evaM vakIla, DAkTara, injIniyara, vyApArI, abhinetA, Adi hote haiM, aise loga sarakArI naukarI vAle bhI hote haiM jo ki ucca pada prApta karate haiN| 7.rAhu kSetra- rAhu kSetra se zurU hone vAlI sUrya rekhA ke vyakti svataMtra, vyavasAyI tathA lobhI hote haiM, aise manuSya ucca stara ke kavi, lekhaka, sampAdaka ho sakate haiN| kabhI -kabhI eka se aneka kArya eka sAtha karate haiN| sUrya rekhA yadi rAhu kSetra para Akara TUTa jAya yA zrRMkhalAbaddha ho jAye athavA dvIpa hoM to vyakti nikammA, niThallA avaguNa vAlA evaM asaphala hotA hai| aisI sthiti meM yadi sUrya kI aMgulI kA prathama pora lambA, caur3A aura suDaula hogA to vyakti meM kalAkArI, aviSkAra, vaijJAnika, citrakArI Adi kA guNa pAyA jAtA hai| yadi pahale kI apekSA dUsarA pora adhika bar3A hogA, to vyakti prasiddha vyApArI hotA hai| yadi sUrya aMgulI para varga aura samakoNa caturthAMza ho to vyakti rAjanIti ke kSetra meM adhikAdhika saphala hotA hai aura apane kAryoM se mahAna kahalAtA hai| 8.ketu kSetra- ketu kSetra se zurU hone vAlI sUrya rekhA vyakti ko adhikAdhika sukha pradAna karatI hai / aise vyaktiyoM ko kamA-kamAyA dhana prApta hotA hai| daulatamaMda logoM dvArA 108
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ unheM goda bhI liyA jA sakatA hai, ye pUrvajoM ke jAyadAda sampadA ke mAlika banate haiN| aise logoM ko adhika parizrama nahIM karanA par3atA tathA samAja meM pratiSThA milatI hai aura ye sAhUkAra hote haiN| yaha saba hote hue bhI ye mana ke azuddha aura maile hote haiM, pApI hote haiM adhika jhUTha evaM vAsanA ke putale hote haiN| apane kaMdhe para gunAha aura vAsanA kA bojha lAde rahate haiN| dhana kI adhikatA se ye aneka vyasana, aurata khorI, zarAba khorI Adi kaI burI AdatoM ke zikAra hote haiM aura daulata ke Age ye kisI kI bhI paravAha nahIM krte| abhyAsa 1. acchI hRdaya rekhA kI pahacAna batAyeM ? 2. hRdaya rekhA se kina-2 bAtoM kA nirNaya ho sakatA hai ? 3. adhika dIrgha hRdaya rekhA kA mAnava jIvana para kyA prabhAva par3atA hai ? 4. hRdaya rekhA kina-2 sthAnoM se nikalatI hai ? 5. sUrya rekhA kina-2 bAtoM ko prakaTa karatI hai ? 6. sarvottama sUrya rekhA ke bAre meM prakAza DAleM ? 7. abhinaya, kahAnI, nATaka Adi se jur3e logoM kI sUrya rekhA ke bAre meM likheM? 109
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. The Line of Fate adhyAya - 9 bhAgya rekhA vartamAna samaya ke jana mAnasa meM bhAgya zabda aparicita nahIM haiN| Aja agara koI kArya samaya para nahIM ho pAtA yA usameM kisI bhI prakAra kI ar3acana AtI hai to bhAgya ko hI doSa diyA jAtA hai / gItA ke aThArahaveM adhyAya meM kahA gayA hai ki bhagavAna zrI kRSNa kA sArA parizrama bhAgya ke nIce daba gayA aura usameM likhA hai ki 'daivacaivAtra paMcamam" / vAstava meM dekhA jAya to bhAgya eka bAjAra hai jahAM thor3I dera Thaharane ke bAda bhAva gira jAte haiN| 110 bAlaka apane pUrva janma ke saMskAroM ke AdhAra para jisa parivAra meM janma letA hai usakA pariveza parijana bar3I tanmayatA se pAlana karatA hai| isa jIvana meM jo kucha manuSya karma karatA hai| vaha dhIre dhIre saMcaya hotA jAtA hai aura usakI eka talapaTa taiyAra hotI jAtI hai, hama use kalAntara meM bhAgya kA rupa de dete haiN| Aja kA jo hamArA puruSArtha hai vahI kala kA bhAgya hai, vAstava meM karmaphala bhoga ke paripAka ko hI bhAgya kahate haiN| mAtR doSeNa duHzIlo, pitR doSeNa muurkhtaa| kArpaNya vaMza doSeNa, svadoSeNa daridratA / / (zrImadbhAgavata mahApurANa) manuSya yadi caritrahIna ho to usakI mAtA meM doSa samajhanA cAhie. yadi vaha mUrkha hai to usake pitA kA doSa samajhanA cAhie, yadi vaha garIba hai to kisI kA doSa nahIM svayaM kA doSa samajhanA caahie| inhI dasa aMguliyoM dvArA kiye gaye kAma se dainika saptAhika mAsika yA vArSika rupa se bhAgya kA saMcaya hotA hai| zani rekhA yA bhAgya rekhA manuSya kA jIvana cakra batalAtI hai| usakA kArabAra vyaktitva, Arthika unnati parivartana, vyApta pravRtiyAM ina saba kA citraNa bhAgya rekhA yA zani rekhA karatI hai|
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAgya rekhA kA udgama sthAna maNibandha hai, vahAM se nikalane vAlI rekhA madhyamA aMgulI kI ora jAtI hai| isa rekhA ke mArga meM Ane vAle aneka cihna evaM rekhAoM kA bhinna-bhinna artha nikalate haiN| 1.a. bhAgya rekhA Ayu rekhA meM se nikalakara zani parvata ko jAye to vyakti kA zuruAtI jIvana kucha kaThinAI yukta vyatIta hotA hai| mehanata se kArya karake ye loga prAyaH 21 varSa kI Ayu ke pazcAta unnati karate haiN| 1.ba. bhAgya rekhA ke zuruAta meM agara yava kA nizAna hove to usakA janma rahasmaya batAyA gayA hai, ina logoM ko bAlyakAla meM kAphI kucha khonA par3a sakatA hai| 1.sa. maNibandha se prArama honevAlI bhAgya rekhA zubha mAnI jAtI hai| Arambha meM yadi matsya rekhA ho to atyanta zubha mAnA jAtA hai| yahI rekhA caukora hAtha meM hone se vyakti kAphI adhika dhana kamAtA hai tathA kAma se jI nahIM curAtA hai| yahI rekhA dArzanika hAtha meM hone se kama kAma karane se adhika paisA prApta hotA hai| 2.a. mastiSka rekhA se bhAgya rekhA zuru hone para kAphI parezAnI ko jhelane ke bAda vyakti kA kArya pragati patha kI ora agrasara hotA pAyA gayA hai| 2.ba. yadi bhAgya rekhA zani parvata taka jAtI hai to vyakti kI bRddhAvasthA sukhamaya vyatIta hotI hai| 2.sa. bhAgya rekhA ke samApti sthAna para krAsa kA cihna ghAtaka saMketa hai| 111
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.a. candra kSetra se nikalane vAlI bhAgya rekhA se dUsaroM kI sahAyatA yA protsAhana se saphalatA prApta hotI hai rAjanItijJa evaM sAmAjika kAryakartAoM ke hAthoM meM aisI rekhA adhikAMza pAyI jAtI hai| 3.ba. sIdhI jAtI huI bhAgya rekhA meM candra kSetra se Akara anya rekhA milane para vyakti icchAnusAra saphala hogA parantu kisI kI sahAyatA se| 3.sa. yahI rekhA striyoM ke hAtha meM hone se usakA vivAha yA to dhanavAna se hogA yA phira kisI dvArA dhana kI sahAyatA prApta hogii| 4.a. yadi bhAgya rekhA vRhaspati kSetra meM pahuMca jAye to vyakti ko adhikAra aura viziSTatA prApta hotI hai aise loga ucca padoM ko prApta karate haiN| isake alAvA agara anya zubha lakSaNa hoM tathA rekhA ke anta meM trizUla kA AkAra hove to yaha rAja yoga hotA hai| 4.ba. yadi bhAgya rekhA kI koI zAkhA vRhaspati kSetra meM pahuMca jAye to ati uttama yoga hotA hai tathA aise vyakti atyaMta mahatvAkAMkSI hote 4.sa. zani kSetra meM pahuMcane vAlI bhAgya rekhA acchA phala detI hai| 112
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5.a. jaMjIranumA bhAgya rekhA vyakti ko duHkha meM DAla detI haiM 5. ba. do bhAgya rekhA ho tathA usameM koI doSa na ho to vyakti unnati karatA hai, sammAna prApta karatA hai, yaha rekhA samAnAntara hogI to bhI zubha phala pradAna kregii| 5. sa. yadi bhAgya rekhA hAtha ko pAra karake madhyamA meM pahuMca jAye to lakSaNa zubha nahIM hotA, vaha vyakti hamezA sImA aura niyama kAyade kA ullaMghana karatA hai / 6. a. yadi bhAgya rekhA zIrSa rekhA para hI rUkatI ho tathA punaH vahAM se vRhaspati kSetra meM pahuMcatI ho to vyakti ko prema bhAvanA ke kAraNa bAdhA utpanna hotI hai / parantu guru ke prabhAva se punaH prema sambandha se sahAyatA dvArA abhilASA pUrNa hotI hai / 6. ba. zIrSa rekhA dvArA bhAgya rekhA ruka jAya to vyakti ko svayaM kI galatI se asaphalatA milatI hai| 6. sa. maMgala parvata se bhAgya rekhA zuru hone para bhrama, zaMkA Adi kA Dara rahatA hai| yahI rekhA zani kSetra para jAne se bAdhAoM meM saphalatA tathA dhairya, zrama, aura lagana se unnati hotI hai / 113
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7.a. zukra parvata kI ora se Akara kaI bArIka rekhAyeM jaba bhAgya rekhA ko kATatI haiM, to pArivArika kaSTa aura ulajhanoM kA sAmanA karanA par3atA hai| 7.ba. bhAgya rekhA madhya meM khaNDita hone se yA TUTa jAne se kucha samaya ke lie jIvana niSkriya ho jAtA hai| 7.sa. bhAgya rekhA se hRdaya rekhA kI ora jAne vAlI choTI rekhAyeM ho to vyakti ke jIvana meM prema kA aisA bhI kSaNa AtA hai ki jinakA anta vivAha bAda bhI nahIM hotaa| 8.a. trikoNa se (donoM hAthoM meM) zuru hone vAlI bhAgya rekhA vyakti ko bauddhika yojanAoM meM saphalatA pradAna karatI hai| 8.ba. bhAgya rekhA ke zuruAta meM Ter3hI-mer3hI rekhA evaM zrRMkhalA vyakti ke bacapana meM kaSTa kA saMketa detI hai| 8.sa. bhAgya rekhA madhya meM halkI par3a jAne se usake madhya jIvanakAla meM sukhamaya samaya kA pratIka hai| 9.a. donoM hAthoM meM budha parvata para jAnevAlI bhAgya rekhA vyApAra meM saphalatA detI hai| 9.ba. zukra parvata se eka gaharI rekhA bhAgya rekhA kI ora jAye to vyakti hiMsAtmaka kAma bhAvanA vAlA hotA hai| 9.sa. yadi isI rekhA ke sAtha anya rekhA bhI jAtI ho to bhArI bAdhAoM para AnandapUrNa vijaya hotI hai| 114
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10.a. bhAgya rekhA para nIce kI ora jAne vAlI zAkhAyeM vyakti ko Arthika kaSTa detI 10.ba. bhAgya rekhA tIna jagaha se bIca meM TUTane se vAta roga dvArA kaSTa hotA hai| 10.sa. agara bhAgya rekhA ko koI anya zAkhA kATatI huI budha kI jAlI ko pAra kara jAye to vyakti kI beImAnI use le DUbatI hai tathA use pazcAtApa karanA hotA hai| 11.a. candra kSetra se sUrya yA budha kSetra ko sIdhI jAne vAlI bhAgya rekhA vyakti ko vyApAra se mahAna saphalatA dilAtI hai| aise logoM ko sAhitya aura kalA meM bhI saphalatA milatI hai| 11.ba. maStiSka rekhA se zuru hone vAlI bhAgya rekhA kA vyakti zarAba yA nazIle padArthoM kI dukAna Adi calAtA hai| 11.sa. jina hAthoM meM bhAgya rekhA nahIM pAyI jAtI ve jIvana meM saphala to hote haiM para unameM vizeSa nikhAra yA teja nahIM pAyA jAtA hai| aise logoM ko sAmAnya sukhI kahA jA sakatA 115
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Luck, Prestige, Progress and Downfall bhAgya, yaza unnati avanati sUrya rekhA, jIvana rekhA kI jar3a se udita hokara bRhaspati parvata para tAraka cihna meM samApta -ucca bhAgya kI sUcaka / * maNibandha kA pahalA valaya jaMjIradAra, parantu sama tathA nirbAdha sUrya rekhA trikoNa ke nicale bhAga se udita, sAtha meM acchI bhAgya rekhA-zramapUrNa jIvana ke pazcAta saphala bhaagyody| * tarjanI uMgalI ke dUsare pUrva para eka yA do krAsa caturbhuja ke andara se budha parvata ko eka puSTa rekhaa| gaharI sUrya rekhA, sAtha meM donoM hAthoM meM puSTa bRhaspati parvata-bar3e logoM kI mitratA se laabh| * bRhaspati tathA zani parvatoM ke bIca meM se uThatI huI hRdaya rekhA zani parvata suvikasita tathA kiraNavihIna candra parvata para koI cihna athavA saMyoga rekhA nahIM -nakArAtmaka sukha kI suuck| * kaniSThA uMgalI kI jar3a se eka rekhA budha parvata ko jhukatI huI- bar3e logoM kI mitratA se sammAna / * bhAgya rekhA candra parvata se udita tathA bRhaspati kSetra se Arambha hRdaya rekhA meM lopa-apratyAzita sattA kI suuck| * aMgUThA hAtha meM bahuta nIce-sAmAnya prtibhaa| * sUrya parvata para eka krAsa, bhAgya rekhA zAkhAoM ke sAtha maNibandha se Arambha-viphalatAoM kI sUcaka / * jIvana rekhA se maNibandha ko jAtI huI choTI-choTI rekhAyeM-jIvana meM nirAzA kI dyotk| * zani parvata ke nIce mastiSka tathA jIvana rekhA kA milana dUsarI uMgalI ke pahale parva para tAraka cihna-ghAtaka ghttnaayeN| 116
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ * donoM hAthoM meM jIvana rekhA kA anta kA krAsa-zrRMkhalA meM, sAtha meM nikRSTa bhAgya rekhA sUrya parvata bahuta sI choTI-choTI zAkhAoM meM kATatA huA parvata ke samIpa sUrya rekhA choTI-choTI rekhA zrRMkhalA meM samApta - asaphalatA / * zukra valaya, puSTa parantu sUrya parvata ke nIce gaharI khar3I rekhA se kaTA huA tIsarI uMgalI kI jar3a se uThatI huI bahuta sI rekhAyeM pahale parva taka jor3oM ko kATatI huI - striyoM ke kAraNa asaphalatAyeM / * budha parvata para tAraka cihna, sAtha meM nimna bRhaspati parvata apamAna evaM asaphalatA / * sUrya parvata para eka puSTa tathA tAraka cihna meM samApta rekhA, sAtha meM donoM hAthoM meM spaSTa sUrya rekhA - pratibhA se khyAti lAbha / . * trikoNa ke nicale bhAga (andara ) para eka krAsa jIvana ke uttarI bhAga meM bhAgyazAlI ghttnaaeN| acchI bhAgya rekhA, sAtha meM sUrya parvata para tAraka cihna sUrya parvata para sAdhAraNa khar3I rekhAyeM yadi donoM hAthoM meM spaSTa aura anakaTI hoM - saMyoga se khyAti lAbha | * hRdaya tathA mastiSka rekhAyeM bRhaspati parvata ke nIce zAkhApuMjadAra, budha parvata para eka gaharI rekhA / zukra parvata se lekara budha parvata kI eka rekhA / eka gaharI khar3I rekhA bRhaspati parvata para acche bhAgya kI paricAyaka / * sUrya rekhA eka hI lambAI kI tIna sama zAkhAoM meM samApta eka budha parvata kI ora tathA eka zazi parvata kI ora - khyAti aura sammAna / * puSTa maMgala rekhA kI upasthiti aura svAsthya rekhA ke sAtha-sAtha gauNa rekhA ke rUpa meM uttama budha rekhA - bahuta adhika sukha / tIsarI uMgalI ke tIsare parva para eka sarala rekhA zani parvata para eka spaSTa rekhA jisameM se Upara kI kiraNeM uTha rahI hoN| maNibandha ke prathama valaya ke rUpa meM eka binA TUTI rekhA - sAmAnya prakAra ke sukha / * maNibandha para bahuta sI zAkhAyeM maNibandha se hI sUrya parvata ko eka sarala * 117
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ rekhA caturbhuja meM eka tAraka cihna tIsarI uMgalI kI jar3a se pahale parva kI eka rekhA-sammAna tathA ucca sthaan| * jIvana rekhA se mastiSka rekhA ke madhya ko uThatI huI zAkhAyeM, ye sammAna tathA dhana bhArI saMgharSa ke pazcAta praapt| * mastiSka rekhA se eka rekhA bRhaspati parvata para tAraka cihna meM samApta - asAdhAraNa sphltaa| * bhAgya rekhA donoM hAthoM meM trikoNa ke andara se uThatI huI sAtha meM spaSTa lambI mastiSka rekhA-zubha sahAyaka avsr| * jIvana rekhA kA anta zAkhApuMja meM, kalAI ke pAsa nIce eka mahatvapUrNa parivartana vAlI ghttnaayeN| * bhAgya rekhA candra parvata se udita aura spaSTa tathA sIdhI zani parvata ko-dUsare ke sanakIpana se dhana kA laabh| * spaSTa sUrya rekhA bRhaspati parvata para eka tAraka cihna anAmikA uMgalI kI jar3a se udita pahale parva ke jor3a para samApta rekhA-prasiddhi kI suuck| * bhAgya rekhA bRhaspati parvata se Arambha athavA bhAgya rekhA bRhaspati parvata para samApta-sampUrNa AkAMkSApUrti / 118
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Features of Palm Lines hasta rekhA kA svarUpa sabase pahale hameM yaha bAta acchI taraha jAna lenI cAhie ki vibhinna prakAra ke hAthoM para pAI jAne vAlI vibhinna rekhAoM ko milAkara dekhe jAne vAle artha Aja kI nahIM balki usa purAtana kAla kI bAteM haiM jaba yaha vijJAna una logoM ke hAthoM meM thA jinhoMne isake vikAsa ke lie apanA jIvana arpita kara diyaa| aba jisa prakAra cehare para nAka yA hoThoM ke sahaja sthAna kI pahacAna kI gaI, usI prakAra hAtha kA adhyayana karate hue eka aisA samaya AyA jaba mastiSkarekhA aura jIvanarekhA kI sthiti ke anusAra pahacAna kI jAne lgii| isa prakAra kA nirdhAraNa mUla rUpa se kisa prakAra khoja nikAlA gyaa| usakA vivecana hamAre kAryakSetra meM nahIM haiM, lekina ina nirdhAraNoM ke satya ko pramANita kiyA jA sakatA hai aura sarasarI taura para koI bhI vyakti hAtha kA svayaM nirIkSaNa karake ise svIkAra kara legaa| isa kSetra meM yaha pramANita hotA hai ki mastiSka rekhA para bane kucha cihna eka yA kisI dUsarI mAnasika vizeSatA ko batAte haiM, yA jIvana-rekhA para bane vizeSa cihnoM kA sambandha jIvana kI laghutA yA dIrghatA se hai, to yaha svIkAra karanA tarkahIna nahIM ho sakatA ki isI prakAra ke nirIkSaNa se roga, Arogya, pAgalapana aura mRtyu Adi kI bhaviSyavANI bhI kI jA sakatI hai| agara aura jora dekara kahA jAe, to yaha bhI sahI-sahI batAyA jA sakatA hai ki jIvana ke kisa par3Ava para pahu~cakara usakA vivAha hogaa| merA isa sambandha meM tarka yaha hai ki nizcaya hI manuSya ke pAsa svatantra icchAzakti hai, lekina kucha sImAoM taka hai| ThIka usI prakAra jisa prakAra jIvana ke anya kSetroM kI sImAeM hotI haiM- jisa prakAra manuSya kI zakti kI, usake kada yA UMcAI kI, usakI Ayu kI yA isI prakAra anya bAtoM kii| svatantra icchA zakti kisI silinDara ke dolana kI taraha hai, jo dolana nirmANa yA jIvana ke Arambhika zAzvata yantra ko calAyamAna rakhatA hai| 119
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyA hamAre jIvana ko banAne aura niyantrita karane vAle kisI adRzya, niyama, yA kisI rahasyamaya kAraNa athavA zakti meM vizvAsa karanA kaThina hai? yadi eka bAra bhI hameM aisA pratIta ho to bhI hameM una aneka bAtoM para vicAra karanA cAhie jinakA AdhAra unase kama Thosa hai| lekina hama una para vizvAsa karate Aye haiN| yadi hama sthira vicAra kareM to hameM svIkAra karanA par3egA, ki aneka dharma, vicAra, dhAraNAe~ aura siddhAnta haiM jinake prati na kevala janasamUha ke mana meM AsthA hai balki buddhijIviyoM ke Thosa vizvAsa ke bhI kendra rahe haiN| isa prakAra manuSya apane bhAgya kA nirmAtA bhI hai aura dAsa bhI hai| vaha kevala apane astitva yA apanI vidvatA se aise vidhAna sakriyatA meM lAtA hai jinakI pratikriyA usa para hotI hai aura usake mAdhyama se dUsaroM para hotI hai| jo vartamAna hai vaha atIta kA pariNAma hai aura jo bhaviSya meM hone vAlA hai usakA kAraNa bhI vartamAna hai| vigata jIvana ke karma hI vartamAna ko prabhAvita karate haiM, aura vartamAna ke karma bhaviSya para apanA prabhAva DAlate haiN| mAnava jIvana kA yahI krama hai, jo sRSTi ke Arambha se calA A rahA hai aura jaba taka sRSTi hai yaha krama isI prakAra calatA rhegaa| hama jisa mata kA anupAlana aura anumodana kara rahe haiM, vaha samAja ke sabhI vargoM ke lie upayukta hogaa| apanI niHsvArtha bhAvanAoM dvArA logo ko UMcA uThAyegA aura unake dRSTikoNa ko udAra tathA vistRta bnaayegaa| haThadharmitA ke sthAna para unheM satya kI saccAI dikhAI degii| dUsarI ora prArambha yA bhAgyavAda para saccI AsthA rakhane vAlA vyakti apane hAthoM ko rokakara pratIkSA nahIM kregaa| vaha unase kAma legaa| santoSa aura tatparatA se apane kAma meM juTa jAegA yahI vizvAsa lekara karmapatha para agrasara hogaa| 120
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ uparyukta bAtoM se Apako jJAta ho gayA hogA kI hastarekhA vijJAna tathA nigUr3ha vijJAna kisa prakAra svayaM ko jIvita rakha pAne meM samartha rahA hai hamane dekhA hai ki kaThora niyamoM vAlA bhautika vijJAna aise tathya prastuta karatA hai jo hastarekhA vijJAna ke pakSa meM jAte haiN| yaha viSaya janasAdhAraNa kI bhalAI kA hI sAdhana hai| kyoMki isake siddhAnta mAnava jAti ko apanI jimmedAriyoM ko samajhane meM samartha banAte haiM, inake dvArA hameM bhaviSya ke sambandha meM cetAvanI milatI hai| isa vijJAna meM sarvAdhika mahattvapUrNa guNa yaha hai ki yaha svayaM ko pahacAnane meM sahAyaka siddha hotA hai| isakI saccAI aura yathArthatA ke kAraNa hameM ise protsAhana denA cAhie aura adhika samRddha karanA cAhie / ise sIkhanA aura dUsaroM ko sikhAnA cAhie use aura upayogI banAne ke lie usakA samarthana karanA caahie| 121
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Practical Knowledge of Palmistry hasta rekhAoM kA vyavahArika jJAna hastarekhA kA adhyayana vyavahArika DhaMga se karane ke lie Dhera sArI bAteM yAda rakhane kI AvazyakatA hai yA phira jyAdA samaya kharca hogA aura pustakoM kA sahArA lenA hogaa| abataka Apane jo kucha hasta rekhAoM aura lakSaNoM ke bAre meM par3hA usake parIkSaNa hetu aba Apa svataH hAtha kI rekhAoM kI bhaviSyavANI karane kA abhyAsa kreN| Arthika sthiti tathA dhana lAbha 1.a. bhAgya rekhA patalI hokara rekhA kA avarodha mastiSka rekhA para ho tathA hRdaya rekhA guru yA zani para ruke, mastiSka rekhA maMgala taka pahuMce hAtha madhyama aura Ayu rekhA kucha gola hAtha kA raMga gulAbI ho, aise meM sAmAnya Arthika sthiti rahatI hai| 1.ba. madhyamA kA agra bhAga tarjanI kI ora jhukA ho sUrya parvata para eka gaharI rekhA ho| 2.a. sUrya rekhA aura parvata para kaI rekhAoM ke sAtha eka nakSatra, sUrya parvata para sUrya kA cihn| 2.ba. bhAgya rekhA, jIvana rekhA samAna cale hAtha madhyama bhAgya rekhA eka se adhika usakA aMta hRdaya yA mastiSka rekhA para ho| 122
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.a. acche AkAra kI madhyamA guru parvata sAmAnya anAmikA ke nAkhUna para sapheda dhabbA budha parvata para eka rekhA mastiSka rekhA kI eka zAkhA sUrya parvata kI ora jaay| 3.ba. bhAgya rekhA patalI hokara hRdaya rekhA para ruke bhAgya rekhA eka se adhika ho, jIvana rekhA thor3I sIdhI, bhAgya rekhA meM dvIpa mastiSka rekhA candra para jAye, sUrya rekhA lambI aMguliyAM sIdhI ho| 4.a. hAtha bhArI evaM suMdara hoM, zani graha uttama anya sAmAnya ho, aisI sthiti bhI anukUla mAnI jAtI hai| 4.ba. mastiSka rekhA kI aneka zAkhAyeM svAsthya rekhA sUrya parvata kI ora jAye maNibaMdha nirdoza hoM, zani ucca hoN| abhyAsa 1. maNibandha se prArambha honevAlI bhAgyarekhA ke bAre meM batAyeM / 2. candra kSetra se nikalane vAlI bhAgya rekhA jAtaka ko kyA phala detI hai? 3. eka se adhika nirdoSa bhAgya rekhA kA kyA prabhAva hotA hai ? 4. bhAgya rekhA kA udgama sthAna batAyeM / 5. doSI bhAgya rekhA kA upAya batAyeM / 6. guru kSetra para jAnevAlI bhAgya rekhA kA prabhAva batAyeM / / 123
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. The Line of Head adhyAya - 10 zIrSarekhA (mastiSka rekhA) zIrSa rekhA yA mastiSka rekhA kA mAnava kI manobhAvanA, vicAradhArA, vicAra sAraNI, bauddhika zakti Adi se sambandha hotA hai| kucha vidvAnoM kA kahanA hai ki alaga-alaga sthAnoM se isakA Arambha hotA hai| yadi mastiSka rekhA thor3A bhI vikRti yA doSayukta hogI, to mastiSka ko prabhAvita karegI aura pUre jIvana kA nAza bhI kara sakatI hai| yaha ATha prakAra kI mAnI gaI hai:varATikA, mRgIgati, kumukhI , virATa vibhUti, pAMsulA, kRSNakacA, subhadra dehA, nAgI mRgIgati aadi| kucha vidvAna yaha bhI mAnate haiM ki jIvana rekhA evaM mastiSka rekhA kA Apasa meM gaharA sambandha hai, kyoMki binA mastiSka kA mAnava jIvana vyartha hai| niHsandeha mastiSka rekhA hathelI kI sarvAdhika mahatvapUrNa rekhA hai| mastiSka rekhA kA udaya guru aura jIvana rekhA ke bIca kahIM se bhI honA saMbhava hai| 1.a. jaba jIvana rekhA se nikalakara vicitra bindu para alaga hokara svataMtra calatI hai, to vaha bindu manuSya kI mAnasikatA kA prabhAvI hone kA bindu 1.ba. jIvana rekhA aura mastiSka rekhA dvArA banane vAlA koNa jitanA bar3A hogA, manuSya utanA hI svataMtra aura saMvedanazIla hogaa| usakA mastiSka jarA-jarA sI bAtoM se prabhAvita hogaa| 1.sa. jIvana rekhA se svataMtra Arambha hone vAlI mastiSka rekhA usakI vicAra dhArA adhika svatantra karatI hai| aise vyakti kusAgra buddhi, spaSTa ciMtana aura vyavahArika tathA AdarzoM vAle hote haiN| 124
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. a. nimna maMgala se Arambha hone vAlI mastiSka rekhA asthAyI aura parivartanazIlatA kI pravRtti utpanna karatI hai aise loga krodhI aura jhagar3AlU bhI hote haiN| guru parvata se zuru hone vAlI mastiSka rekhA ke loga mahatvAkAMkSI, tarkapUrNa pratibhAzAlI nAyaka evaM zaktivAna mastiSka ke hote haiN| 2.ba. sIdhI aura spaSTa mArga vAlI mastiSka rekhA ke svAmI satarka, vyahArika aura sulajhe hue vyakti hote haiN| ye prAyaH dUsare ke prabhAva meM kabhI nahIM Ate, inake mitroM kI saMkhyA kama hotI hai tathA ye kabhI-kabhI apane Apa meM saMkucita hote haiM evaM inakI vicAra praNAlI ati maulika hotI hai| 2.sa. zani kI ora jhukane vAlI mastiSka rekhA dharma aura saMgIta kalA ke prati ruci utpanna karatI hai| hove 3. a. agara zIrSa rekhA Adi meM sIdhI aura anta meM kucha DhalAna yukta to vyakti vyavahAra aura kalpanA kSetra meM saMtulita hotA hai / vaha na to kalpanA meM bahakatA hai na hI vyavahArikatA ke lie ar3atA hai| 3. ba. agara sampUrNa zIrSa rekhA DhalAna liye hue ho to sAhitya, citrakArI, kalapurje ke aviSkAraka kI kalpanA zakti pAyI jAtI hai tathA kalpanA zakti kI sahAyatA se sAhitya ke kSetra meM saphalatA bhI prApta karatA hai| 3. sa. yadi zIrSa rekhA sIdhI ho tathA dvitIya maMgala para Upara kI ora mur3e to vyApAra meM AzA se adhika saphalatA milatI hai| 125
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4.a.zIrSa rekhA meM choTe-choTe dvIpa aura choTI rekhAeM hone para sira se sambandhI pIr3A athavA bImArI hotI hai| 4.ba.zIrSa rekhA choTI ho aura kaThinAI se bIca taka pahuMce to vyakti meM kalpanA zakti kI kamI hotI hai| 4.sa.zIrSa rekhA zrRMkhalAdAra ho yA Tukar3e-Tukar3e ho to vyakti kA mana asthira hotA hai aura nirNaya kSamatA kI nyUnatA hotI hai| 5.a.zIrSa rekhA samAnya sthAna se UMcI ho hRdaya rekhA se dUrI kI kamI ho to mana para hRdaya kA pUrNa adhikAra hotA hai| 5.ba.zIrSa rekhA yadi candra kSetra kI ora jAye to guptavidyA , taMtra, maMtra, yaMtra, jAdU, evaM aise vidyAoM meM ruci hotI hai| 5.sa.yadi koI rekhA zIrSa rekhA se nikala kara hRdaya rekhA se jA mile to kisI ke prati adhika AkarSaNa hone ke kAraNa buddhi viveka naSTa ho jAtA hai| 6.a.zIrSa rekhA doharI hone se mastiSka kI zakti dviguNI ho jAtI hai, aise loga dRr3ha icchAzakti ke svAmI hote haiN| 6.ba.donoM hAthoM meM zIrSa rekhA TUTI ho to hiMsAtmaka AghAta yA ghaTanA se sira meM coTa kA saMketa hotA hai| 6.sa.zIrSa rekhA jIvana rekhA ke bIca kI dUrI adhika hone se vyakti utsAhI hotA hai tathA AtmavizvAsa aura utAvalepana kI sImA lAMgha jAtA hai| 126
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7.a.zIrSa rekhA jIvana rekhA ke bIca kI dUrI kama honA zubha mAnA gayA hai| aise loga vakIla, abhinetA, dhArmika upadezaka Adi hote haiN| parantu jaldabAjI kA svabhAva hone se kArya meM ar3acane A sakatI hai| 7.ba.zIrSarekhA para varga hone se durghaTanA meM rakSA hotI hai| 127
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Capabilities and Talent kAryakSamatA evaM pratibhA * maNibaMdha kA pahalA valaya jaMjIradAra kaThora parizrama aura sAvadhAnI kA jIvana parantu antataH saphalatA prApta hotI haiM * mastiSka rekhA se udaya tathA zani parvata kI ora vRttAkAra rUpa meM jAtI huI bhAgya rekhA-parizrama bharA jiivn| * gaharI hathelI tathA muDI uMgaliyoM ke sAtha sUrya rekhA pratibhA kA durupyog| * phIkI yA halke se raMga kI sUrya rekhA kalAtmaka pratibhA parantu kAryAnvita karane kI aparyApta shkti| * sUrya rekhA donoM hAthoM meM spaSTa, sAtha meM sUrya parvata para eka tAre kA cihna pratibhA dvArA khyaati| * acchI sUrya rekhA parantu sAtha meM do laharadAra aniyamita rekhAyeM sUrya parvata para -patha bhrsstt| * dUsarI uMgalI para trikoNa-tantra vijJAna dvArA prtibhaa| * antaH preraNA-rekhA kA udaya dvIpa ke sAtha-antadRSTi kI prtibhaa| * bahuta vikasita sUrya-parvata, prakhara prtibhaa| * donoM hAthoM meM acchI sUrya rekhA, sAtha meM sUrya parvata para eka gaharI spaSTa rekhA-lAbhaprada prtibhaa| * sUrya parvata para do laharadAra viSama rekhAyeM, sAtha meM acchI sUrya rekhA pathabhraSTa prtibhaa| * mastiSka rekhA ke anta meM budha parvata para car3hatI huI rekhA -nakala utArane kI prtibhaa| 128
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ * narma jor3a tathA choTA aMgUThA, sAtha meM candra parvata para jAlI-kAvya pratibhA / * anAmikA uMgalI capaTAkAra agrabhAga sahita aura dRr3ha sUrya parvata bhAgya rekhA se eka zAkhA budha parvata kI ora- nATakIya prtibhaa| * bahuta dRr3ha aura sIdhI mastiSka rekhA sAtha meM nikRSTa hRdaya rekhA ora patalI uMgalI usakI dUsarI uMgaliyoM kI apekSA lambI, arthavyavasthA kI prtibhaa| * tIsarI uMgalI lambe parva ke sAtha-kalA meM parizrama pratibhA tathA sAmAnya buddhi kA mishrnn| * cauthI uMgalI kaniSThA, lambe dUsare parva ke sAtha-parizrama tathA vyApArika kssmtaa| * sUrya parvata para do rekhAyeM-saccI pratibhA, parantu sAdhAraNa sphltaa| * sUrya parvata sUrya rekhA ke sAtha hI eka nakSatra parizrama se bhArI khyAti / * sUrya parvata, zukra kA cihna, bure hAtha meM, pratibhA kA durupyog| 129
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Strong & Weak Lines doSapUrNa va nirdoSa rekhAe~ doSapUrNa rekhAoM kA adhyayana karate samaya yaha parama Avazyaka hai ki donoM hAthoM ko dhyAna pUrvaka dekhA jAya athavA rekhAoM ko bArIkI se samajhA jAya isa taraha kisI nirNaya para AsAnI se pahuMcA jA sakatA hai| yadi eka hAtha meM kharAba cihna aura dUsare meM aisA na ho to usakA pariNAma utanA burA nahIM hotA jitanA ki donoM hAthoM meM hone pr| udAharaNa - kisI vyakti ke dAhine hAtha meM jIvana rekhA kharAba hai yA kar3I huI hai athavA usameM koI doSa hai, aisI sthiti meM tIna tarIkoM se mRtyu Tala sakatI hai| 1. bAyeM hAtha meM jIvana rekhA nirdoSa va pUrNa ho / 2. jIvana rekhA punaH udita hokara pUrI ho jAye / 3. koI sahAyaka rekhA jIvana rekhA kA sthAna le leveM / 130 O
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Success /Failure in Profession vyavasAyika saphalatA/asaphalatA 1.a. mastiSka rekhA Akhira meM budha parvata para car3hatI huI nakala utArane kI prtibhaa| 1.ba. pahalI uMgalI ke UparI jor3a para krAsa, kalAI se eka rekhA sUrya parvata ko, budha parvata para eka tAraka cihna sAtha meM uThatI huI rekhAyeM mastiSka tathA hRdaya rekhAoM ko chUtI huI tathA sUrya parvata ke nIce mastiSka tathA hRdaya rekhAoM ko chUtI huI rekhA sAhityika sphltaa| 1.sa.narma jor3a tathA aMgUThA, choTA, candra parvata para jAlI, kAvya prtibhaa| 2.a. hAtha meM bAharI sire ke pAsa budha kSetra para choTI khar3I rekhAyeM - rasAyana zAstra meM sphltaa| 2.ba. tIsarI uMgalI kA agrabhAga donoM hAtha meM vargAkAra, cauthI uMgalI kA dUsarA parva suvikasita, vyApAra meM sphltaa| 2.sa.maNibandha se bRhaspati parvata ko jAtI rekhA -kAnUna vyavasAya meM saphalatA milegii| 131
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.a. budha-parvata para do yA tIna khar3I rekhAyeM - DAkTarI vyavasAya meM sphltaa| 3.ba. cauthI uMgalI para do spaSTa khar3I rekhAyeM -narsa vyavasAya meM sphltaa| 3.sa. sUrya tathA budha parvata bahuta vikasita aMgUThA donoM hAthoM meM bahuta nIce dhaMsA huA, sAtha meM budha parvata hAtha ke bAharI sire taka phailA huA AviSkAra kI prtibhaa| 4.a. cauthI uMgalI dUsarI uMgalI ke samAna lambI, mastiSka rekhA para budha parvata ke nikaTa trikoNa athavA sapheda dhabbe / cauthI uMgalI kI jar3a se prathama parva taka rekhA vaijJAnika kAryoM meM sphltaa| 4.ba. antaH preraNArekhA kA udaya dvIpa ke sAtha, mastiSkarekhA kA anta candraparvata para lambe sUkSma zAkhApuMja meM cakra kI upasthiti yAni hRdayarekhA kI eka zAkhA bRhaspati parvata ko gherehue, arntadRSTi kI prtibhaa| 4.sa. bikRta sUryaparvata kalA meM asphltaa| 5.a. mastiSka rekhA se eka sIdhI spaSTa rekhA tIsarI uMgalI kI jar3a ko pUre AkAra kI ho| bhAgya rekhA sIdhI sUrya kSetra kI rekhA kaTI huI na ho aura na hI isa para daNDa rekhAyeM hoN| sUrya rekhA donoM hAthoM meM jIvana rekhA meM udita kalA meM sphltaa| 132
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5.ba. sUrya parvata para kaI rekhAyeM, sUrya rekhA kI do yA tIna zAkhAyeM Upara kI ora tathA kaTI huii| sUrya rekhA kI eka zAkhA sUrya-parvata taka pahuMcatI huI aura aMgrejI ke akSara 'bI' kI zakla meM do zAkhAoM meM vibhAjita ekAgra citta ke abhAva ke kAraNa kalA meM asphltaa| 5.sa. sUrya parvata bahuta vikasita prakhara prtibhaa| abhyAsa 1. sIdhI aura spaSTa zIrSarekhA ke bAre meM batAyeM ? 2. zani parvata kI ora jhukane vAlI zIrSarekhA kA prabhAva batAyeM ? 3. zIrSarekhA choTe-choTe dvIpa aura rekhA yukta hone se jAtaka ke jIvana meM kyA prabhAva karatI hai? 4. zIrSa rekhA kA aMta candra kSetra para hone se kyA prabhAva hotA hai ? 5. zIrSa rekhA dvArA kina-kina bAtoM kA nirNaya kiyA jAtA hai ? 6. zIrSa rekhA na hone se kyA hotA hai ? 133
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. The Line of Marriage adhyAya - 11 vivAha rekhA vivAha rekhA ke nAma se jAnI jAne vAlI rekhAeM budha kSetra para hotI haiN| vaise to ye rakhAeM vivAha se sambandhI rIti aura dharma maryAdA ko mAnyatA nahIM detI haiN| yaha to prema se yA kisI viparIta liMgI saMbaMdhoM ko jo ki prabhAvita kare use hI spaSTa karatI hai| vivAha vyakti ke jIvana kI eka prabhAvazAlI aura viziSTa ghaTanA hai, isa rekhA dvArA yaha jJAta hotA hai ki vivAha kaba hogA yA kisI mahilA se ghaniSTa sambandha kaba hogA aura kaisA hogaa| vivAha se saMbaMdhita vicAra karane hetu isa rekhA ke alAvA aneka cihnoM evaM saMketoM kA bhI vicAra karanA hotA hai| vivAha rekhA jo lambI ho vahI vivAha kA sUcaka hai| 1.a. jaba koI rekhA sAre hAtha ko kATakara vivAha rekhA kA sparza kare to vivAha TUTa jAtA hai| 1.ba. eka hI vivAha rekhA honA adhika zubha mAnA jAtA hai| 1.sa. vivAha rekhA ke UparI bhAga meM eka atirikta zAkhA hone para pati patnI meM bhinnatA yA matabheda rahatA hai| 2.a. yadi vivAha rekhA kaniSThA kI ora jhukI hogI to vyakti vivAha ke pakSa meM nahIM hotA yA phira avivAhita rahatA hai| 2.ba. jahAM vivAha rekhA eka se adhika hotI hai vahAM UparI rekhA prabhAvI mAnI jAtI hai| 2.sa. candra parvata se jAtI huI bhAgya rekhA vivAha ke bAda bhAgyodaya karatI hai| 134
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.a. aMgUThA dubalA ho hRdaya rekhA meM kucha alaga sA kaTApana ho tathA zukra mudrikA meM kaTApana ho to aisI sthiti meM hisTIriyA jaisI bImArI hotI hai tathA kAma vAsanA vivAha ke bAda bhI pUrI nahIM hotii| 3.ba. vivAha rekhA ke ThIka nIce hRdaya rekhA para donoM ora tirachI rekhA hone se vyakti vAsanA aura prema kA artha nahIM samajhatA tathA inameM kAmAturatA adhika pAyI jAtI hai| 3.sa. yadi vivAha rekhA itanI lambI ho ki sUrya rekhA ko kATe to vyakti ko vivAha se mAna maryAdA, va sammAna ko dhakkA lgegaa| 4.a. yadi koI zAkhA Akara bhAgya rekhA meM mile to samajhanA cAhie ki usakA vivAha ho cukA hai| 4.ba. vivAha rekhA ke UparI bhAga meM choTI sI samAMtara rekhA hone se pati patnI kA saMbaMdha kucha dinoM ke lie viccheda ho jAtA hai, punaH pUrvavata sthiti ho jAtI hai| 4.sa. vivAha rekhA ke aMta meM krAsa honA atyanta azubha hai, aisI sthiti meM dAmpatya jIvana meM koI azubha ghaTanA hotI hai| 4.da. vivAha rekhA ke bIca meM dvIpa hone se yA yava hone se vivAha meM takalIpheM AtI hai| 5.a. vivAha rekhA itanI lambI ho ki Ayu rekhA ko kATakara Age calI jAya yA maMgala parvata para jAye to isa hAlata meM talAka ho sakatA hai| 135
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5.ba. vivAha rekhA mastiSka rekhA ko kATatI huI rUka jAya to korTa keza hokara vivAha sambandha khatma hotA hai| 5.sa. koI rekhA zukra parvata se nikala kara bhAgya rekhA ke sAtha sAtha Age nikala jAya to nikaTa sambandhI kI lar3akI se vivAha hotA hai| 5.da. yadi koI rekhA patalI ho aura vivAha rekhA ko chUtI huI usake samAnAntara calatI ho to vivAha ke bAda jIvana sAthI se bahuta prema hotA hai| yaha citra dekhakara vivAha ke bAre meM agale pRSTha para dekheM ON8 M 127| 136
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.alpabhASI evaM svabhAva lajjA yukt| 2. dvitIya vivAha ke virodhI, udAra, premI para adhikAra, bhAvanA saMtAna sukha / 3. vAsanA se hAni, yava hone para mAna hAni evaM kArAvAsa / 4. durghaTanA Adi kA bhy| 5. duHkhI hRdaya, svayaM ko naSTa karane kI ceSTA, yahI cihna kucha Age maMgala kSetra para hone se yuddha kSetra meM vIragati / 6. vivAha Talane kI AzaMkA, vivAha meM bAdhAeM / 7. vidhavApana, bhISaNa durghaTanA, pati laaptaa| 8. avivAhita, vivAha na honaa| 9. vidhavApana ke rekhA kI pusstti| 10. rokA gayA vivaah| 11. vivAha meM vighna bAdhAyeM / 12. vivAha sambandha meM nirAzA, vivAha sambandhI kaSTa / 13. sundara strI ko dekhakara zIghra lAlAyita honaa| 14. acAnaka bhISaNa ghaTanA, mRtyu smbhaavit| 15. prANa rkssaa| 16. zukra parvata ucca hone se yaha nizAna ho to kAmuka vRti, cAritrika durbalatA, anaitikatA evaM aneka buraaiyaaN| 17. vivAha se asntoss| 18. vivAha rekhA zani para krAsa ga cihna zukra mudrikA yukta kisI svArtha ke kAraNa ghttnaa| 19. nikaTa sambandhI se vivAha (doSapUrNa ravaiyA ke kAraNa) 20. jIvana bhara purAnA prema dimAga meM maujUda / 21. saMtAna rekhAyeM (paurvAtya paddhatinusAra) vivAha kaba hogA hRdaya rekhA ke nikaTa vivAha rekhA hone se jAtaka kA vivAha 15 se 19 varSa meM hogaa| yadi yaha rekhA budha kSetra ke madhya meM ho to 20 se 27 varSa meM tathA usase adhika Upara kI ora hone se 28 se 38 ke umra meM vivAha kA yoga hotA hai| parantu isakA pUrNa nirNaya bhAgya rekhA aura jIvana rekhA ko dekhakara hI kiyA jA sakatA hai| 137
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Married Life vaivAhika jIvana kA svarUpa 1.a.hRdaya rekhA phIkI tathA caur3I, sAtha meM zukra parvata se nikalane vAlI tathA maMgala athavA budha parvata ko jAne vAlI rekhA-bhautika prema viSaya vaasnaa| 1.ba.zukra parvata se nikalane vAlI rekhA dvArA hRdayarekhA, jIvanarekhA, mastiSkarekhA tathA vivAharekhA ko kATatI huI-vivAha sambandhI ksstt| 1.sa.bRhaspati parvata ke nIce Arambha hokara samarUpa meM ho tathA sAtha meM zukra parvata para eka krAsa--ekamAtra prem| 2.a.bRhaspati parvata ke nIce zAkhApuMja, eka zAkhA zukraparvata ko jAye-sukhada prem| 2.ba.mastiSka rekhA se zAkhApuMja sahita nikalane vAlI hRdaya rekhA jo nIce zukra parvata kI ora pahuMce-vivAha vicched| 2.sa. hRdaya rekhA zAkhApuMja sahita udaya, jisakI zAkhA pahalI aura dUsarI uMgalI kI ora caDhatI ho, sAtha meM rekhAhIna bRhaspati parvata tathA binA kisI cinha athavA rekhA kA sAdhAraNa candra parvata-abhAvAtmaka prema / 138
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. a. mastiSka rekhA se bahuta dUra taka donoM rekhAyeM zAkhA hIna - prema hIna jIvana / 3. ba. hRdaya rekhA para sapheda dhabbe-prema ke mAmale meM asaphalatA / 3. sa. mastiSka rekhA, jIvana rekhA ke sAtha jAtI huI - ghAtaka prema / 4. a. sIdhe bRhaspati kSetra se A rahI ho aura hradaya rekhA se mila jAne vAlI mastiSka rekhA eka hI ke prati prema | 4. ba. zukra parvata se nikala rahI rekhA mastiSka, jIvana, hRdaya tathA vivAha rekhAyeM kATatI huI - vivAha sambandhI kaSTa / 4. sa. bhAgya rekhA, hRdaya rekhA ko kATate samaya jaMjIradAra prema kaSTa / 5. a. zukra parvata tathA hRdaya rekhA ke madhya meM zAkhApuMja - talAka / 5. ba. sUrya rekhA, vivAha rekhA dvArA kaTI huI - anupayukta vivAha ke kAraNa sAmAjika sthiti kI aniSThA / 5.sa. vivAha rekhA TUTI huI - sambandha viccheda athavA talAka / 139
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.a.vivAha rekhA zAkhApuMja para samApta aura hRdaya rekhA kI ora jhukatI huI-talAka kI dyotaka hai| 6.ba.vivAha rekhA, bRhaspati parvata para zAkhApuMjadAra-sagAI ttuuttnaa| 6.sa.sUryarekhA ko chUtI huI nIce kI ora eka zAkhA- anamela vivaah| 7.a.svAsthya rekhA para tAraka cinha dUsarI uMgalI ke tIsare parva para tAraka (tArA)cinha / nikRSTa hRdaya rekhA binA zAkhApuMja -sntaanhiintaa| 7.ba.zukra tathA candra parvata para sTAra hone se - romAMsapUrNa prema aura premI ke sAtha palAyana, yadi hAtha kI rekhAyeM nikRSTa hoM- prema ke mAmaloM meM asvAbhAvika manovRttiyAM, asthirtaa| 7.sa.bRhaspati-parvata para krAsa- sukhI vivaah| 8.a.bRhaspati-parvata para eka nakSatra-AkAMkSA tathA prema kI pUrI santuSTi / 8.ba.bRhaspati-parvata eka nakSatra -zreSTha vivaah| 8.sa.zani-parvata para eka krAsa -santAnotpatti kI asmrthtaa| 140
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9.a.zani-parvata para krAsa ke sAtha-2 zukra-parvata para bhI krAsa kA cinha-sukhAMta prem| 9.ba.zukra-parvata ke aMgUThe ke dUsare parva ke bahuta samIpa nakSatra-vivAha athavA 'avaidha prema sambandha' jo vyakti kI sArA jIvana duHkhamaya banAye rkhegaa| 9.sa.jIvana rekhA aMgUThe ke pAsa sthira vizeSakara yadi svAsthya tathA mastiSka rekhAyeM nakSatra dvArA jur3I huI hoM-santAnotpatti kI akssmtaa| 10.a.jIvana rekhA se maMgala parvata (bRhaspati ke nIce) ko jA rahI kiraNa-yuvAvasthA ke pratikUla prema jo kaSTa deve| 10.ba.zukra parvata athavA jIvana rekhA se kisI pramukha rekhA ko dvIpa ke sAtha uparyukta rekhA cAhe madhyama ho-yaha kaSTa talAka denevAle vyakti ko gata jIvana meM huA hogaa| 10.sa.maNibandha- pahalA valaya kalAI meM U~cA aura bIca meM kAphI ubharA huA- janana kriyAoM meM kaSTa vizeSakara santAnotpatti meN| 11.a.hRdaya rekhA apanI sAmAnya sthiti se nIce sthita bhAvahInatA / 11.ba.hRdaya rekhA jitanI lambI tathA bRhaspati parvata meM jitanI dUra taka yaha ho-utanA hI sthira aura Adarza prem| 141
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11.sa.hRdaya rekhA, bRhaspati parvata ke bajAe zani-parvata ke nIce se udita-kAmukatA bharA prem| 12.a.hRdaya rekhA kamajora tathA nikRSTa aura hAtha ke sire para samApta hone vAlI-santAna kA na honaa| 12.ba.hRdaya rekhA meM udati tathA zani kSetra taka pahuMcane tathA yakAyaka haTa jAne vAlI gauNa rekhA-anupayukta prem| 12.sa.bhAgya rekhA se hRdaya rekhA kI ora jAne vAlI choTI rekhAyeM-prema jisakA anta vivAha se bhI na ho| 13.a.jIvana rekhA ke sAtha cala rahI aura maMgala parvata ko jA rahI rekhA prema sambandha meM strI adhika sthira svabhAva / 13.ba.zukra parvata ke bahuta andara, maMgala ko uTha rahI rekhA-kisI vyakti se usa strI kA sambandha hogA aura vaha usase dUra hotA calA jaayegaa| 13.sa.hRdaya rekhA ko jA rahI sIdhI rekhA jIvana rekhA ko jisa sthAna para kATa rahI ho vahA~ zAkhApuMja kA honA-sukhahIna vivAha, talAka taka ho sakatA hai| 142
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14.a.sIdhI hRdaya rekhA ko jA rahI rekhA para dvIpa-sukhahIna vivAha sambandha ke pariNAma gambhIra yahAM taka ki lajjAjanaka rahe haiM yA rheNge| 14.ba.jIvana rekhA ko kATatI huI aura vivAha rekhA ko pahuMcatI huI kiraNa jisa vyakti ke hAtha meM ho use tlaak| 143
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Success/Failure in Love prema meM saphalatA/asaphalatA 1.a. zukra parvata se nimna maMgala parvata kI ora do samAnAntara rekhAyeM- eka sAtha do prem| 1.ba. isI eka rekhA se sambaddha tAraka cihna kA artha hogA- durbhAgyapUrNa premAnta 1.sa. hRdaya rekhA, bRhaspati parvata ke nIce samarUpa se zAkhApuMjadAra, sAtha meM zukra parvata para kraas| bRhaspati parvata se udita hone vAlI hRdaya rekhA meM samApta bhAgya rekhA eka ke prati prem| 2.a. zukra parvata para jIvana rekhA ke pAsa tIna tAraka cihna / mastiSka rekhA hAtha ke kucha bhAga ko kATakara vApasa zukra parvata kI ora prema ho, prema mile kintu durbhAgyapUrNa / 2.ba. hRdaya rekhA ko kATate samaya bhAgya rekhA jaMjIradAra athavA usake nIce smaapt| hRdaya rekhA dAMtedAra athavA bahuta kaTI huI trikoNa meM vikRta tAraka cihna -prema meM parezAniyAM / 2.sa. zukra parvata se udita rekhAyeM jIvana mastiSka tathA hRdaya rekhAoM ko kATatI huI -jIvana kA nAza karane vAlA prem| 144
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.a. aMgUThe ke dUsare parva ke nIce zukra parvata ke AdhAra para tAraka cihna - strI se duHkha / 3.ba. bhAgya rekhA se hRdaya rekhA para car3hI choTI rekhAyeM prema jisakA pariNAma vivAha na 3.sa. hRdaya rekhA para dvIpa zukra parvata para donoM hAthoM meM rekhAyeM tathA ati vikasita nikRSTa hRdaya rekhA sAtha meM jaMjIradAra mastiSka rekhaa| trikoNa kA tIsarA koNa adhika koNa ke sAtha aMgUThe kA pahalA parva durbala, trikoNa ke bhItara arddhacandra gaMbhIra rUpa se jhUThA prema / 4.a. hRdaya rekhA para nIce kI ora jhukI zAkhAyeM premI janoM se atyadhika niraashaa| ati vikasita zukra parvata sAtha meM hRdaya rekhA jaMjIradAra athavA nikRSTa chichalA yA caMcala prem| 4.ba. spaSTa, sIdhI, binA kaTI rekhA zukra parvata kI zAkhA puMja meM udita hRdaya rekhA kI eka zAkhA bRhaspati parvata ko jAtI huii| 4.sa. hRdaya rekhA para sapheda dhabbe -prema vijy| 5.a. donoM hAthoM meM bhAgya rekhA para dvIpa, sAtha meM hRdaya rekhA para bhI dvIpa, prema kI koI sImA nhiiN| zukra parvata ke lagabhaga hRdaya rekhA para phailA dvIpa vaivAhika vyakti ke prati prem| 5.ba. svAsthyarekhA, budharekhA kI gauNarekhA ke rUpa meM prema meM aaveg| 5.sa. vivAha rekhA kI racanA dvIpoM meM nikaTa sambandhoM ke prati prem| 145
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.a. bRhaspati parvata meM Upara se udita lambI tathA taMga rekhA Adarza prema kI suuck| 6.ba. zukra parvata para trikoNa, sAtha meM aMgUThe kA dUsarA parva dRr3ha vivekazIla prem| 6.sa. duharI hRdaya rekhA, lambA aMgUThA, sAtha meM dRr3ha hAtha -prema meM ati nisstthaa| 146
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Prediction for Married Life vaivAhika phalAdeza 1.a. sUrya rekhA, vivAha rekhA se kaTatI huI anamela vivAha yAni sammAna hAni kI dyotk| 1.ba. zukra parvata para lAla cihna se udita eka rekhA hRdaya rekhA kI ora jahAM yaha zAkhApuMja meM samApta hotI hai, vivAha rekhA para eka dvIpa, sAtha meM bhAgya rekhA para eka krAsa khar3I rekhA ko jAtI huI, parantu vaha use kATe nahIM vivAha sambandhI mukdme| 1.sa. hathelI tathA uMgaliyAM sama AkAra kI, sAtha meM bRhaspati parvata suvikasita parivAra prem| 2.a. maNibandha se nikalane vAlI sIdhI, spaSTa binA kaTI huI bhAgya rekhA, bazarte ki rekhA ke Upara bRhaspati parvata athavA zani parvata para samApta hotI ho| bRhaspati parvata para krAsa -pArivArika sukh| 2.ba. bRhaspati parvata para krAsa tathA tAraka cihna -vivAha se dhana kI praapti| 2.sa. maNibandha se zukra parvata kI eka rekhA aura vahAM se budha parvata ko jAtI huI -kisI vyApArI se vivaah| 147
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.a. vivAha rekhA se eka zAkhA sUrya parvata kI ora -kisI kalAkAra se vivAha / 3.ba. bhAgya rekhA candra parvata se udita, hRdaya rekhA para samApta sAtha meM bRhaspati parvata para krAsa-sukhI vivaah| 3.sa. maNibandha se eka rekhA zukra parvata kI ora, aura vahAM se zani parvata kI ora jAtI huI -kisI bUr3he vyakti se vivAha / 4.a. udaya zAkhApuMja sahita eka zAkhA budha parvata kI ora, sAtha meM zani rekhA para eka dvIpa yaha bhI talAka kI nizAnI hai| 4.ba. vivAha rekhA hRdaya rekhA kI ora nIce ko jAtI huI hRdaya rekhA se eka rekhA bhAgya rekhA kI ora, bhAgya rekhA TUTI huii| vivAha rekhA para eka kAlA dhabbA vidhura athavA bidhavA honaa| 4.sa. svAsthya rekhA para tAraka cihna, dUsarI uMgalI ke tIsare parva para tAraka cihna nikRSTa hRdaya rekhA, binA zAkhA puMja - sntaanhiintaa| 5.a. vivAha rekhA kaI lambI rekhAoM se kaTatI huI candra parvata para eka par3I rekhA, sAtha meM zukra parvata para eka tAraka cihna vivAha sambandhI preshaaniyaaN| 5.ba. zukra parvata se eka rekhA hRdaya rekhA ko jAtI huI, vahAM zAkhApuMja ke sAtha anta / bhAgya rekhA para eka dvIpa tathA vivAha rekhA kA anta zAkhApuMja meM tathA hRdaya rekhA kI ora jhukatI huI- talAka hokara rhegaa| 148
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Line of Progeny saMtAna rekhA saMtAna rekhAyeM ve hotI hai jo vivAha rekhA ke anta meM usake uparI bhAga meM Upara kI ora jAtI hai| vivAha rekhA para khar3I aura sIdhI rekhA svastha putra aura Ter3hI mer3hI kamajora rekhA putrI kA saMketa detI hai| yogI, sAdhu sanyAsI, maThAdhIza aura zatI logoM ke hAtha meM vivAha aura saMtAna rekhA ke sthAna para ziSyoM aura pUjya ko kramazaH mAnA jAtA hai| saMtAna ke sambandha meM vicAra karate samaya hAtha ke anya bhAgoM kI parIkSA bhI Avazyaka hai| kabhI-2 yaha rekhA itanI sUkSma hotI hai ki isake parIkSaNa ke lie maignIphAiMga kAMca kI madada lenI par3atI hai| isa sambandha meM kucha aura bAteM dhyAna rakhane yogya haiN| jaise* rekhA ke patale bhAga meM dvIpa ho to saMtAna Arambha meM nirbala hogI bAda meM yahI rekhA spaSTa hogI to svasthya ho jaayegeN| * yadi rekhA ke anta meM dvIpa cihna ho to baccA jIvita nahIM rhtaa| * yadi saMtAna rekhA utanI hI spaSTa ho jitanI ki usake patnI kI hai to jAtaka baccoM ko bahuta pyAra karatA hai aura usakA svabhAva bahuta hI snehI hotA hai| * yadi hRdaya rekhA budha kSetra para do yA tIna rekhAoM meM vibhAjita hokara zAkhA spaSTa hove to vaha vyakti saMtAna yukta hotA hai| 149
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsa 1. kaI vivAha rekhA hone se kisa vivAha rekhA dvArA vivAha kA nirNaya kiyA jAtA hai ? 2. pati-patnI ke sambandha viccheda kI rekhAyeM batAyeM ? 3. adhika kAma bhAvanA vAle jAtakoM kI rekhAoM ko batAyeM ? 4. sukhI vaivAhika jIvana ke bAre meM rekhAoM kA vivecana kareM ? 5. acchI saMtAna rekhA kA vivaraNa likheM? 6. saMtAna rekhA ke aMta meM dvIpa hone se kyA phala hotA hai ? 150
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. Wrist Bands adhyAya 12 maNibandha " hAtha ke mUla bhAga meM kalAI ke UparI bhAga meM maNibandha hotA hai, yaha kaI rekhAoM kI sahAyatA se ghumAvadAra rekhA hotI hai / maNibandha meM tIna bala hone se lambI Ayu kA patA calatA hai tathA tIna se adhika rekhAyeM hone se zubha nahIM mAnA jAtA hai| 1. a. maNibandha meM aneka khaNDa hone se vyakti kaMjUsa hotA hai tathA samAja meM sAmAnya zreNI kI sthiti hotI hai| 1. ba. maNibandha eka rekhA kI ho to alpAyu samajhanA caahie| 1. sa. maNibandha kI prathama rekhA valayakAra aura choTe -2 dvIpa hoM to vyakti apane parAkrama se saphala 5 hotA hai| 2.a. tIna rekhAoM kA maNibandha ho tathA usameM tribhuja ho to bRddhAvasthA meM parAyI sampatti yA dhana milatA hai / 2. ba. pahalA maNibandha hathelI meM Upara kI ora dhanuSAkRti ho jAya to saMtAna pratibandhaka yoga banatA hai| 2. sa. jaMjIranumA hone se vyakti mehanatI hotA hai / 3. a. maNibandha se koI rekhA candra parvata kI ora jAye to vyakti nausenA yA havAI senA meM jAne kA icchuka hotA hai| 3. ba. maNibandha rakta varNa kI ho tathA jaMjIranumA hone se vyakti vAcAla hotA hai tathA Arthika hAni hotI hai| a sa 151
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ VYA 3.sa. maNibandha adhUrI ho tathA kucha rekhAyeM TUTakara zukra parvata para jAye to AjIvikA meM kucha kaThinAI hotI hai| 4.a. do maNibandha caur3e aura moTe hoM to vyakti ko parivAra kI ciMtA rahatI hai tathA sthAna badalane se paisA kamA sakatA hai| aise vyakti acchI Aya karate haiM para svayaM ke pAsa kucha nahIM hotaa| 4.ba. tIna maNibandha kahIM se bhI TUTe hue na hoN| to vyakti kisI takanIkI jJAna meM dakSa hotA hai| inameM kucha jaldabAjI evaM dUsare kI bhalAI kI bhAvanA hotI hai| 4.sa. maNibandha se Ayu rekhA ko kATane vAlI rekhA janma sthAna se dUra mRtyu karAtI hai| 5.a. maNibandha kI koI rekhA budha parvata taka jAne se anAyAsa dhana prApti hotI hai| 5.ba. maNibandha se nikala kara koI rekhA sUrya sthAna taka jAne se vyakti ko dUsare kI madada se lakSmI prApta hotI hai tathA sukhI rahatA hai| 8000000 MONOM 152
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Travel Lines yAtrA rekhA candra parvata para Ar3I evaM khar3I rekhA donoM se yAtrA kA vicAra kiyA jAtA hai tathA jIvana rekhA se nikalakara candra parvata para pahuMcatI rekhAeM yA hathelI ke pArzva se candra para AtI huI rekhAeM yAtrA rekhA kahalAtI hai| maNibandha se uThakara candra para pahuMcane vAlI rekhAyeM bhI yAtrAoM ke bAre meM jJAna darzAtI haiN| yAtrA rekhAoM kI zakti parvata kI pradhAnatA ke anusAra nizcita kI jAtI hai| 1.a. agara jIvana rekhA dvimArgI hokara eka zAkhA candra para pahuMce to manuSya jIvana patha para sadA asthira hotA hai tathA kaI yAtrAyeM jIvana meM karatA hai| 1.ba. jIvana rekhA svataH ghUmakara candra para jA pahuMce taba manuSya lambI yAtrAyeM karatA hai| usakA anta bhI mAtRbhUmi se anyatra hI hotA 2.a. yAtrA rekhAoM para krAsa, dvIpa, zAkhA, viMdu Adi hone se yAtrAoM meM vighna bAdhAeM evaM durghaTanAdi hotI hai| 2.ba. candra parvata se Arambha hokara mastaka rekhA taka jAnevAlI rekhA se yAtrA ke kAraNa sira meM coTa pahuMcatI hai| 153
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.a. candra parvata se calakara bhAgya rekhA ko kATatI huI Upara kI ora jIvana rekhA meM jAkara mile to jAtaka vizva bhara kA bhramaNa karatA haiN| 3.ba. hathelI ke nIce se AtI huI yAtrA rekhA jIvana rekhA kI ora jAte samaya madhya meM krAsa cihna para samApta ho jAya to vyakti ko pAnI kI yAtrA se durghaTanA Adi hone kI AzaMkA hotI hai| 4.a. koI bhI rekhA zani parvata se Akara jahAM para Ayu rekhA ko kATatI hai usa samaya yAtrA se durghaTanA kI AzaMkA hotI hai| 4.ba. agara yAtrA rekhA jAkara hRdaya rekhA se mila jAya to yAtrA meM prema athavA vivAha ho jAtA hai| 5.a. agara yAtrA rekhA mastiSka rekhA se mila jAya to yAtrA meM koI vyApArika samajhautA hogaa| 5.ba. candra parvata se calakara sahI mArga se haTakara nIce kI ora Ayu rekhA meM jAkara mile to yAtrA meM durghaTanA hotI hai| 5.sa. maNibandha se maMgala parvata kI ora jAne vAlI rekhA samudra yAtrA kA saMketa detI hai, yadi kSitija para kaTa jAya to choTI yAtrAyeM nAva Adi se hotI hai| 154
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Line of Mars maMgala rekhA hasta rekhA zAstra meM maMgala graha sUkSma evaM AtaMkapUrNa hai, isakA mahatva bhAgya rekhA evaM sUrya rekhA se kama nahIM haiN| jIvana rekhA TUTane yA bhaMga hone para vyakti ko maMgala rekhA hI khataroM se bacAtI hai| maMgala kA sthAna hRdaya aura mastiSka rekhA kI sImA rekhAoM se veSTita hai| yahAM komala mAMsala gaddI ke samAna ubharA huA hotA hai| yadi yaha kSetra pUrNataH vikasita hotA hai to vyakti medhAvI, bauddhika, zakti sampanna, nirbhIka evaM jyotiSa Adi viSayoM meM ruci vAlA, tarka, kAnUna, nyAya kA pujArI hotA hai| yadi maMgala ke sAtha anya samAntara rekhAeM hoM to vyakti saubhAgyazAlI hotA hai| yahI rekhA zukra kSetra kI ora jhukI hone para vyakti ke andara tAmasika pravRtta utpanna karatI hai| yaha kSetra avanata, doSI avikasita hone para vyakti ko vidharmI, pApakarmI, rAjadaNDabhogI aura maryAdAhIna banAtA hai| yahI rekhA hRdaya meM sphUrti zarIra meM zakti aura oja kA saMcAra karatI hai| tathA Antarika kSamatA aura jIvana pradAna karatI hai| maMgala ke sAtha bhI samAntara rekhAyeM baliSTha aura lambI hoM to vyakti ko kAmI aura zarAbI banA detI hai aura vaha apanI Adama zakti kA durupayoga karane laga jAtA hai| isa sthiti meM maMgala maMgalakArI nahIM raha jaataa| apanI krUratA aura ugratA ke kAraNa maMgala-guru aura zukra ke sadguNoM se bhI prabhAvita nahIM hotaa| 155
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Accidents durghaTanAyeM * zani tathA maMgala parvata para tAraka cihna candra parvata ke madhya meM eka rekhA hAtha ke sire kI ora AtI huI-pazuoM se durghttnaa| * nikRSTa hAtha meM zukra parvata ke nicale bhAga para rekhA ke pAsa varga-kArAvAsa kI suuck| * laharadAra, nIce ko jhukatI huI mastiSka rekhA sAtha meM trikoNa ke pAsa krAsa-ghAtaka durghttnaa| * mastiSka rekhA aura trikoNa para krAsa-ati gambhIra durghttnaa| * mastiSka rekhA zani parvata ke nIce TUTI huI, sAtha meM rekhA para lAla dhabbe-sira para cott| * zukra parvata se eka rekhA zani parvata ko yadi usa rekhA kI zAkhAyeM ho to yaha ghAtaka siddha hogii| mastiSka rekhA sUrya parvata ke nIce TUTI huIcaupAoM (cAra paira vAle jAnavara) se durghttnaa| abhyAsa 1. dhanuSAkRti kA maNibandha jAtaka ko kyA prabhAva karatA hai ? 2. maNibandha jAtaka ke jIvana kI kina bAtoM ko darzAtA hai ? 3. acche maNibandha kA lakSaNa batAyeM ? 4. vizva bhramaNa karane vAle jAtaka kI yAtrA rekhA kI kyA pahacAna hai? 5. maNibandha se maMgala parvata kI ora jAne vAlI yAtrA rekhA kyA prabhAva karatI hai? 6. maMgala rekhA zarIra ke kina-kina avayavoM ko prabhAvita karatI hai? 7. durghaTanA kA saMketa denevAle kinhIM tIna cinhoM ke nAma batAyeM ? 156
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13. The Line of Health adhyAya - 13 svAsthya rekhA candra parvata athavA hathelI ke AdhAra se budha parvata taka pahuMcane vAlI rekhA svAsthya athavA budha rekhA kahalAtI hai| yaha rekhA bahuta kama hAthoM meM pAyI jAtI hai| isa rekhA kA saMbaMdha vyakti ke AmAzaya, yakRti, svAsthya aura zakti se hai| svAsthya saMbaMdhI budha rekhA ke prabhAvoM ko hAthoM meM parvatIya pradhAnatA ke AdhAra para prabhAvI samajhanA caahie| budha rekhA kA udaya hathelI ke AdhAra para kahIM bhI ho sakatA hai| yaha rekhA jIvana aura bhAgya rekhA se jitanI dUra rahe utanA hI zubha hai| 1. yaha rekhA gaharI aura nirdoza hone para acchI pAcana zakti kA cihna hai, aise logoM kA mastiSka nirdoza mAnasikatA sabala, smRti teja hotI hai| 2. zrRMkhalita budha rekhA nizcita rupa se vikRta AmAzaya tathA yakRta kA cihna hai, aise loga mAnasika asvasthya pAye jAte haiN| kabhI-2 ye asaphala bhI 157
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAye jAte haiN| 3.kucha rekhA ko kATane vAlI Ar3I rekhAyeM Ayu ke anusAra svAsthya kharAba karatI haiM tathA rekhA ke mArga meM dvIpa hone se usa Ayu meM jyAdA svAsthya kharAba hotA hai| * nirdoSa budha rekhA kI guru para pahuMcatI huI zAkhA saphalatA kI dyotaka hai, evaM ve vyApArika kSetra meM kAmayAbI hAsila karate haiN| * laharIlI rekhA ke loga maleriyA, pIliyA, yakRti, jvara se pIr3ita hote haiN| * doSayukta jIvana rekhA nirdoSa budha rekhA se zakti prApta karake khataroM se bacAva karatI haiN| * caur3I aura nirdoza budha rekhA zakti kI pratIka mAnI jAtI hai| 158
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Signs of Disease in Hand hAthoM meM bImAriyoM ke lakSaNa * lambe patale, mur3e hue nAkhUna, mastiSka rekhA choTe-choTe dvIpoM meM kSaya roga (TI.vI.) kI prvRtti| * choTe nAkhUna, sAtha meM TUTI mastiSka rekhA trikoNa meM krAsa, jisake sire dhabbedAra hoM- miragI kA rog| * hRdaya rekhA, zani parvata ke nIce TUTI huI, do khaMDa eka dUsare ke Upara-gambhIra hRdaya rog| * nikRSTa hAtha meM candra parvata para tAraka cihna -ati gambhIra hisTIriyA kA rog| * hRdaya rekhA kI eka zAkhA candra parvata taka jAtI huI tAraka cihna meM anta -vaMzAgata paaglpn| * Urdhva maMgala parvata para candra cihna hiMsAtmaka pAgalapana kA rog| * moTI tathA nama dIkhane vAlI tvacA, sAtha meM candra parvata para tAraka cihna-gurde kA rog| * nIlI athavA pIlI raMga kI hRdaya rekhA, laharadAra mastiSka rekhA athavA badaraMga, sAtha meM isa para nIlA dhabbA laharadAra svAsthya rekhA-yakRta rog| choTe-choTe khaNDoM meM TUTI mastiSka rekhA yA choTe vargoM ke AkAroM meM -smRtinAza kA rog| * jIvana rekhA para kAle dhabbe se udita zAkhA-snAyavika rog| * nAkhUna madhya lambAI ke, parantu patale aura choTe mastiSka rekhA para dvIpa trikoNa kA tIsarA koNa vikRta, sAtha meM choTI-choTI rekhAyeM jIvana rekhA ko kATatI huI-snAyuzUla kA rog| * jIvana rekhA se udita eka rekhA zani parvata para trikoNa meM samApta plUrisI kA rog| 159
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ * lambI tathA laharadAra hRdaya rekhA, sAtha meM svAsthya rekhA laharadAra aura uMgaliyoM ke dUsare parva kI apekSA lambe -dAMta kA rog| * camakIlI mulAyama tvacA, jIvana rekhA ke anta para zAkhApuMja sUkSma rekhAyeM, hRdaya rekhA ke udaya para nIce ko kATa kara jAtI huI rekhA-vAyu (gaisa) kA rog| * mastiSka rekhA TUTI, jur3I athavA jaMjIradAra tathA mastiSka rekhA ko kATatI huI aura usake nIce ko nikalatI choTI rekhaayeN| svAsthya rekhA, mastiSka rekhA ke pAsa lAla raMga kI -nirantara sira darda kA rog| * candra parvata Upara kI ora, atyadhika bharA huA, candra parvata ke Ara-pAra eka gaharI rekhA, sAtha meM use kATatI huI eka rekhaa| jIvana rekhA ke antima sire para zAkhApuMja jisakI eka zAkhA candra parvata kI ora jAtI huI-gaThiyA kA rog| * mastiSka rekhA, hRdaya kI ora uThatI huI, sAtha meM svAsthya rekhA, jIvana rekhA se udita -dauroM kI pravRtti, mUrchA rog| * mastiSka rekhA para bRhaspati parvata ke nIce dhabbe-baharepana kA rog| * donoM hAthoM meM maMgala rekhA ke anta para candra parvata kI dizA meM zAkhApuMja jIvana rekhA se udita rekhA candra parvata para tAraka cihna meM samApta -madyapAna se rog| * jIvana rekhA para vRtta athavA dhabbA hRdaya rekhA para vRtta tathA svAsthya rekhA para krAsa svAsthya rekhA ke samIpa trikoNa meM sTAra (tAraka) cihna / sUrya rekhA tathA hRdaya rekhA ke milana bindu para kAlA dhabbA-andhepana kA rog| * hRdaya rekhA se candra parvata ko jAtI huI do lambI rekhAyeM -pakSAghAta / * candra parvata Upara kI ora atyadhika vikasita-najale kA rog| * candra parvata para eka tAraka cihna parantu yAtrA rekhA para nahIM-jalodara rog| * jIvana rekhA mastiSka rekhA se alaga hote samaya kaTI aura TUTI huI, mastiSka rekhA usI daNDa rekhA dvArA kaTatI huI, sAtha meM zani parvata ke nIce caturbhuja meM krAsa- DipathIriyA kA rog| 160
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ * nikRSTa mastiSka rekhA, sAtha meM aMgUThA bahuta choTA- buddhi jdd'taa| * mastiSka rekhA para gahare dhabbe, sAtha meM jIvana tathA svAsthya rekhAyeM taMga tathA gahare raMga kii| svAsthya rekhA madhya meM patalI tathA sarala-jvara kI prvRtti| * hRdaya rekhA mastiSka rekhA kI ora baDhatI huI, sAtha meM apUrNa aspaSTa svAsthya rekhaa-jvr| * jIvana rekhA para eka bahuta choTA sA varga, sAtha meM andara krAsa-bukhAra / * jIvana rekhA para choTA sA varga, sAtha meM andara krAsa prAyaH TAiphAiDa bukhaar| * laharadAra svAsthya rekhA aura nikRSTa yadi sAtha meM jIvana rekhA para dvIpa ho, yadi hAtha bhI nama hoM to dameM kA rog| 161
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Effects of Lines rekhAoM kA prabhAva zarIra kI tvacA bar3I saMvedanazIla hai isameM tApa, dabAva, darda, Adi ko zIghra jAna lene kI kSamatA hotI hai parantu kucha rekhAe~ aTala hotI haiN| udAharaNa ke taura para eka kuSTha rogI kI aMguliyoM meM taMtrikA khone ke kAraNa paridhi prabhAvita hotI hai tathA usakI saMvedanazakti khatma ho jAtI hai parantu aMguliyoM ke pora para sthita rekhAe~ jyoM kI tyoM banI rahatI haiN| eka zodha ke anusAra ye rekhAe~ lagabhaga eka kharaba sAta lAkha AdamiyoM meM se sirpha do vyaktiyoM kI samAna phiMgara priMTa ho sakatI hai| aparAdha vijJAna meM aMgulI kI eka chApa ko dIrdhIkaraNa karake use kaI Tukar3oM meM vibhAjita karake usake ATha koNa kisI vyakti kI chApa se mila jAne para vaha aMgulI usI vyakti kI mAnI jAtI hai| tvacA rekhAoM se lekara hasta rekhAoM ke anokhepana ne jahAM Aja aparAdhiyoM ko pakar3ane meM sahAyatA dI hai| vahIM ina tvacA rekhAoM se paidA hone vAle kucha rogoM ke pariNAma ina tvacA rekhAoM para A jhalakate haiN| inake adhyayana se Age hone vAle rogoM kI rokathAma ho sakatI hai| aMguliyoM ke pora para sAmAnyatayA kaI taraha ke cihna pAye jAte haiM, jo sAhitya ke anusAra lagabhaga 50 prakAra ke haiN| pRthvI para lagabhaga 6 araba manuSyoM kI AbAdI hai jinameM se eka-dUsare kI cehare va rekhAe~ samAna nahIM hote| cAhe ve jur3avA bhAI hI hoM unakA caritra, hAtha kI rekhAe~, anya, vyaktitva sabakA saba alaga-alaga hotA hai| 162
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Physical Health zArIrika svAsthya * jIvana rekhA TUTI huI aura sIr3hIdAra -nirantara asvsthytaa| * jIvana rekhA ke ThIka bIca zAkhApuMja-kSayagrasta shktiyaaN| * jIvana rekhA kA anta krAsa zrRMkhalA meM, sAtha meM caur3I svAsthya rekhA anta meM TUTI huI-vRddhAvasthA meM asvsthytaa| * jIvana rekhA ke Arambha meM dvIpa -vaMzAgata roga kI sUcaka / * jIvana rekhA bRhaspati parvata ke nIce jaMjIradAra-prArambhika jIvana meM durbltaa| * lambe aura patale nAkhUna phIkI aura caur3I jIvana rekhA evaM jaMjIranumA tathA dUra-2 taka jur3I huI usa para nIce kI ora jhukatI huI zAkhAyeM -kmjorii| * bahuta phIkI aura caur3I hRdaya rekhA nikRSTa svAsthya tathA mastiSka rekhA, yA jIvana rekhA ke anta para krAsa / pratyeka uMgalI ke pahale parva para zirAoM jaisI bahuta sI choTI-2 rekhAeM-durbala zarIra racanA kI dyotk| * maNibandha kI tInoM valaya spaSTa tathA jaMjIrahIna, jIvana rekhA lambI tathA taMga evaM zukra parvata ko gheratI huI, hRdaya tathA mastiSka rekhAyeM lambI tathA sIdhI, donoM hAthoM meM maMgala rekhA / sarala budha rekhA tathA svAsthya rekhA gauNa rekhA se pUrNa -svasthyatA kI suuck| * svAsthya rekhA kI anupasthiti acchI trikoNa meM spaSTa tIsarA koNa-sAmAnyataH acchA svAsthya / 163
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsa 1. svAsthya rekhA kina nAmoM se jAnI jAtI hai ? 2. svAsthya rekhA kA udgama sthAna batAyeM ? 3. Ter3hI mer3hI jAtI huI svAsthya rekhA kauna-kauna sI bimArI utpanna karatI hai ? 4. svAsthya rekhA na hone para kisa rekhA dvArA svAsthya kI jAnakArI hAsila kI jAtI hai ? 5. eka pAgala vyakti ke hAthoM kI rekhA Adi kA lakSaNa batAyeM / 164
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14. The Practical Approach to Prediction by Hand adhyAya-14 hAtha kA vyAvahArika phalAdeza lekhaka evaM kalAkAra kA hAtha 165
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta hAtha meM jIvana rekhA guru kSetra se zuru hokara aMta meM kaI zAkhAoM meM baMTa gayI hai, aise vyakti bacapana se mahatvAkAMkSI hote haiM, parantu inakI mRtyu janma sthAna se anyatra hotI hai| zani parvata se eka moTI rekhA Akara Ayu rekhA ko kATa rahI hai| isa kAraNa inheM 15 se 18 varSa kI Ayu meM pazu dvArA khatare kA sAmanA karanA pdd'egaa| hRdaya rekhA atyanta moTI aura dIrgha hai jo ki bhAvanAtmaka pravRtti utpanna karane vAlI hai tathA moTI hone ke kAraNa isako acchI hRdaya rekhA kI zreNI meM kahA jA sakatA hai| sUrya rekhA spaSTa hai tathA moTI hai isakI lambAI bhI sAmAnya hai, yaha hRdaya rekhA se zuru hone ke kAraNa nATaka, kahAnI, upanyAsa, kAvya Adi kAryoM se lAbha kamAte haiN| yaha rekhA inheM praur3hAvasthA meM saphalatA detI haiM aise vyakti ke bacapana meM kucha sAmAjika parezAniyoM kA sAmanA hogA tathA udAsI aura vyAkulatA staayegii| kintu bAda meM yahI samAja yaza aura sammAna degaa| kabhI-2 aise logoM ko kalA hI balA mahasUsa hotI hai| parantu inako yaza avazya milatA hai| zIrSa rekhA jIvana rekhA se nikala kara vicitra vindu para alaga ho rahI hai| isa kAraNa inheM usa avasthA meM mastiSka saMbaMdhI parezAniyoM kA sAmanA hogaa| zIrSa rekhA meM choTe-choTe dvIpa aura rekhAyeM bhI hai, isa kAraNa inheM sira se saMbaMdhI pIr3A kA saMketa milatA hai| zIrSarekhA candrarekhA kI ora jA rahI hai, jo gupta vidyA meM ruci utpanna karegI tathA kucha jJAna bhI prApta hogaa| bhAgya rekhA candra kSetra se nikalakara zani kSetra meM jA rahI hai| ye kAphI samaya taka samAja kAryakartA tathA rAjanIti kSetra se lAbha kamAyeMge tathA inheM samAja sahAyatA pradAna karegA, bhAgya rekhA kI eka zAkhA guru kSetra meM jA rahI hai jo ki ati uttama yoga hai| yaha vyakti kI mahatvAkAMkSA ko saphala karatI hai yaha rekhA prema ke kSetra meM bhI sahayoga karane vAlI rekhA hai / bhAgya 166
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ rekhA ke zuru meM Ter3hI mer3hI rekhAyeM haiN| jinase spaSTa ho rahA hai ki bacapana meM inheM kisI prakAra ke kaSTa kA sAmanA huA thaa| usI samaya para inheM Arthika kaSTa bhI huA thaa| candra parvata se calakara bhAgya rekhA ko kATatI huI rekhA jIvana rekhA meM jAkara mila rahI hai jo ki vizva bhara kA bhramaNa karane meM sahayogI hogii| yaha yAtrA rekhA spaSTa karatI hai ki ye jIvana meM khUba yAtrA kreNge| kaI zAkhAyeM bhAgya rekhA meM mila rahI hai| isa kAraNa spaSTa ho rahA hai ki inakA vivAha ho cukA hai| vivAha rekhA ke samAntara rekhA hone se inheM jIvana sAthI se bahuta prema hai| maNibandha jaMjIra jaisA hai ataH inheM mehanata karanA aura paisA kamAnA adhika pasaMda hai, inheM takanIkI jJAna aura dUsare kI bhalAI ke lie bAra-bAra sarAhA jAtA hai, kabhI-2 ye jaldabAjI bhI karate haiN| hAtha bhArI tathA sundara hai zani graha aura guru graha uttama hone se inakI Arthika sthiti ThIka hai| isake atirikta mastiSka rekhA kI kucha zAkhA sUrya parvata kI ora jA rahI hai jo ki Arthika sampannatA kA saMketa de rahI hai| sUrya rekhA meM zAkhA hai tathA narma jor3a aMgUThA choTA hai| eka rekhA candra parvata para jAtI hai| ataH inheM vRddhAvasthA meM kAvya saphalatA milegii| 167
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta hAtha meM eka zAkhA jIvana ekhI sa uparI hisse meM sUrya kSetra meM jA rahI hai| jo vizeSataH guNoM ko spaSTa kara rahI hai| jIvana rekhA se eka zAkhA candra kSetra ko jA rahI hai jisa kAraNa candra kA AkAra spaSTa ho rahA hai| yaha rekhA manuSya meM adhika yAtrAoM kI icchA utpanna karatI hai| hAtha mulAyama hone ke kAraNa tathA zIrSa rekhA jhukI hone ke kAraNa inameM uttejanA adhika hai tathA aise avasaroM ke lie ye hamezA lalAyita rahate haiM jisameM uttejanAtmaka kArya ho| inheM duSkarma evaM zarAba Adi kI zaika hai| zukra kSetra bar3A hone ke kAraNa inameM kAmavAsanA adhika hai| Ayu rekhA ko eka zAkhA prArambha meM kATa rahI hai| tathA usake sthAna para dvIpa kA cinha hai| isa kAraNa inheM hRdaya roga hai| yaha prAyaH sardI, jukAma Adi se parezAna rahate haiN| sUrya rekhA para rekhA samUha tathA guNaka cinha bhI hai| eka rekhA jIvana rekhA ko kATakara sUrya kSetra meM jA rahI hai jisa kAraNa yaha spaSTa hai ki hRdaya roga hai| zIrSa rekhA moTI aura spaSTa hai tathA yaha rekhA zani aura guru ke madhya se A rahI hai| isa kAraNa ye vyavahArakuzala evaM snehI haiN| inameM kucha 168
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahatvAkAMkSA hai aura kucha ghmNdd| hRdaya rekhA adhika dIrgha hai, isa kAraNa bhAvanAtmaka pravRti inameM jyAdA hai| kaI rekhAeM nIce se calakara hRdaya rekhA para jA rahI hai| isa kAraNa ye apanA premajAla idhara udhara pheMkate phirate haiN| niraMtara kisI ko prema na karake ye vyabhicAra ko adhika pasaMda karate haiN| hRdaya rekhA bAda meM patalI ho gaI hai isa kAraNa inheM kabhI-2 prema meM bhISaNa nirAzA bhI hotI hai| zukra kSetra se nikalane vAlI yaha sUrya rekhA aneka rekhAoM ko kATatI huI apane sthAna para pahuMca rahI hai| isa kAraNa inakI unnati kisI mahilA ke sahayoga se hI hogii| vaha strI inakI premikA yA patnI koI bhI ho sakatI hai| isa hAtha meM zIrSa rekhA samAnya sthAna se uMcI hai aura candra kSetra kI ora jA rahI hai isa kAraNa inheM gupta vidyA pasaMda hai| gupta vidyA meM ye vAsanA pUrti se saMbaMdhita aneka bAtoM kA jJAna rakhate haiN| kaI zAkhAeM zIrSarekhA aura hRdaya rekhA meM mila rahI hai aura unameM varga, tribhuja kA nirmANa ho rahA hai| isa kAraNa buddhi viveka kama hai| anya logoM se inapara AkarSaNa aura prabhAva par3atA hai| inakA utsAha evaM AtmavizvAsa kaI bAra naSTa hotA pAyA gayA hai| bhAgya rekhA zIrSarekhA meM rUka rahI hai vahAM se punaH bRhaspati kSetra meM pahuMca rahI hai ataH prema bhAvanA ke kAraNa bAdhA utpanna hogii| parantu guru ke prabhAva se prema saMbaMdha se sahAyatA dvArA abhilASA pUrNa hogii| jIvana rekhA kI eka zAkhA candra kSetra meM jAne se inake jIvana patha para aneka yAtrA evaM kaThinAIyAM hai| zani kSetra para krAsa kA nizAna hone se svArtha ke kAraNa inheM aneka ghaTanAoM kA sAmanA hogA ataH bhAvukatA adhika pAyI jaaegii| maNibaMdha raktavarNa kI jaMjInumA meM isa kAraNa inheM vAcAla evaM paise kA zatru kahA jA sakatA hai| inakI maNibaMdha adhUrI bhI hai isa kAraNa inheM aneka kaThinAiyoM kA sAmanA karanA par3a sakatA hai| tarjanI ke prathama pora para guNana kA cinha hone se dhArmika kaTTaratA inameM adhika hai| madhyamA ke prathama pora para jAlI kA nizAna hone se inameM dUrAcarana kI bhAvanA bhI pAyI jAtI hai| anAmikA ke tIsare pora meM sTAra ne se inheM vAcAla, haThI bhI kahA jA sakatA hai| madhyamA ke tIsare pora para bahuta sI khar3I rekhAeM haiM, jisa kAraNa ye nirdayI bhI haiN| 169
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta hAtha meM jIvana rekhA ke aMlAviSkArapatiribahAzAkhA hai aura isakI dUrI adhika hai| jisa kAraNa inakI mRtyu videza meM ho sakatI hai| Ayu rekhA kI zuruAta jaMjIranUmA hone se inameM utAvalApana adhika hai jisa kAraNa ye kabhI kabhI asaphala bhI hote haiN| usa samaya inakI manaHsthiti saMkucita ho jAtI hai| jIvana rekhA para kucha dhabbe haiM jisa kAraNa netra meM bImArI hone kI pUrNa AzaMkA hai| hRdaya rekhA choTI hai tathA zani kSetra se utpanna huI hai, isalIe ye prema saMbaMdha meM svArthI haiN| inameM adhyavasAya adhika hai tathA hRdaya rekhA caur3I hai isa kAraNa ye viparIta liMga ke prati kabhI-2 ghRNA kI dRSTi se dekhate haiN| hRdaya rekhA zAkhAhIna hai isa kAraNa ye prema kI garimA nahIM smjhte| sUrya kSetra para kaI rekhAeM haiM, jisa kAraNa inameM kalpanA adhika pAyI jAtI hai aura saphalatA meM saMdigdhatA adhika hotI hai| maMgala kSetra meM jAtI huI sUrya 170
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ rekhA se spaSTa hai ki inameM vIratA aura cetanA bhI hai| ye hamezA sAhasI, utsAhI, AzAvAna, niDara aura vAcAla hote haiN| inheM samAja meM yaza aura pratiSThA bhI prApta hotA hai| ye loga Apatti se nahIM ddrte| jisa kArya ko haTha bhAvanA se karate haiM, usameM inheM saphalatA bhI prApta hotI hai| ye rUr3hivAdI rIti rivAjoM ke khilApha rahanA pasaMda karate haiN| inameM hamezA AtmavizvAsa kI lahara daur3atI rahatI hai| inakA hRdaya eka ora kaThora aura dUsarI ora komala hotA hai| ye nyAya ke prati hamezA utAvale hote haiM tathA nyAya ke lie svataH kI bali denA apanA kartavya samajhate haiN| viSama paristhiti meM ye apane manobala aura vaibhava se saphala pAye jAte haiN| kucha prabhAva rAhu kA bhI pAyA jAtA hai| ye svataMtra vyApArI ucca stara ke lekhaka, sampAdaka, kalAkAra, abhinetA Adi ke rUpa meM jAne jAte haiN| sUrya kI aMgulI kA prathama pora adhika laMbA hone se ye aviSkAraka, vaijJAnika, kalAkAra bhI bana sakate haiN| anAmikA ke dUsarI pora para khar3I rekhA hone se mahAna kIrti evaM sarvatra yaza prApta ho sakatA hai| aise loga adhika parizrama karanA nahIM jaante| sUrya rekhA ke prabhAva se dhana kI adhikatA se vyasana Adi ke zikAra hote haiN| zIrSarekhA aura hRdaya rekhA kI dUrI adhika hone se svataH ke hRdaya para inakA adhikAra nahIM ho paataa| jaldabAjI ke kArya se inheM hAni kA sAmanA karanA par3atA hai| candra kSetra se utpanna hokara bRhaspati kSetra meM pahuMca rahe haiN| jisakI sahAyatA se icchAnusAra saphalatA prApta hotI hai| aise vyakti ko adhikAra, viziSTatA evaM U~cA pada prApta hotA hai| aMta meM bhAgya rekhA kI zAkhAoM dvArA trizUla kA AkAra spaSTa hai| ataH yaha rAja yoga kahA jA sakatA hai| bhAgya rekhA ke zuruAta meM Ter3hI mer3hI rekhAeM hone se bacapana meM inheM kucha kaSToM kA sAmanA karanA par3a sakatA hai| guru parvata para vRtta kA cinha hone se ucca pada kI prApti tathA rAjayoga kI puSTi hogii| budha kSetra para jAla hone se svataH ke kAryoM meM kahIM hAni kA sAmanA hogaa| jisa kAraNa pazcAtApa hogaa| sUrya parvata para kaI rekhAoM ke sAtha hone se Arthika sthiti acchI hogii| zukra parvata kI ora se kaI bArIka rekhAeM Akara bhAgya 171
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ rekhA ko kATa rahI hai, jisake prabhAva se pArivArika kaSTa evaM ulajhanoM kA sAmanA hogaa| eka rekhA caMdra parvata se calakara bhAgya rekhA ko kATatI huI Upara kI ora jIvana rekhA meM jAkara mila rahI hai| yaha yAtrA rekhA hai jisake prabhAva se jAtaka vizva kA bhramaNa karatA hai| eka rekhA zukra parvata se nikalakara bhAgya rekhA ko kATatI huI Age nikala rahI hai ataH nikaTa saMbaMdhI kI lar3akI se vivAha kA yoga banatA hai| maNibaMdha kA prathama rekhA valayakAra hone se parAkrama meM saphalatA milegii| pahalA maNibaMdha dhanuSAkRti meM hai jisa kAraNa saMtAna pratibaMdhaka yoga bana rahA 172
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka hatyAre kA hAtha yaha eka hatyAre kA hAtha hai| prastuta hAtha kI aMguliyAM na choTI hai na bdd'ii| arthAta madhyama aMgulI hai, isa hAtha kI sArI aMguliyAM tirachI haiM aise loga hamezA alaga dikhane ke phirAka meM hote haiN| prAyaH aise logoM ke hAtha kA raMga kAlA yA sAMvalA hotA hai inheM gussA adhika aura jalda AtI hai| inakA svAsthya bahuta acchA nahIM kahA jA sakatA hai| inheM mAM bApa kA sukha kama milatA hai inakI saMtAne teja svabhAva kI hotI haiN| aise logoM ko kAnUna aura jela kA sAmanA karanA par3atA hai| inameM zubha aura azubha donoM guNa vidyamAna hote haiN| aise hAthoM ko kisI eka zreNI meM na zAmila karake mizrita hAtha kahA jAtA hai| inake aMgUThe kA AkAra choTe hote haiN| ye 173
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ alaga-alaga logoM se bAteM karake sabako ullU banAne meM saphala hote haiN| isa hAtha ke jAtaka kA bAMyA hAtha sAmAnya hai tathA bAMye hAtha para bIcobIca mastiSka rekhA spaSTa aMkita hai| jabaki dAhine hAtha para yahI rekhA sthAna badala cukI hai aura anAmikA ke AdhAra para hRdaya rekhA ke nikaTa A rahI hai| Age calakara use kATatI huI dUra nikala gaI hai| spaSTa hai ki yaha vyakti apanA jIvana sAmAnya rUpa se Arambha kiyaa| prAraMbhika jIvana meM mastiSka rekhA ke prabhAva se dhArmika vyakti bhI raha cukA hai| bAda meM vijJAna evaM auSadhi meM ruci huii| candra kSetra para vibhinna rekhAoM ke prabhAva se dhIre-dhIre isa vyakti kI pravRtti icchA ke dabAva meM badalatI calI gii| sUrya rekhA ke kaI khaNDa hone se tathA bhAgya rekhA ke viparIta dizA se isameM kisI bhI kImata para dhana arjita karane kI icchA prakaTa huii| isa vyakti ne kaI aparAdha kiye| parantu budha kSetra para rekhAoM ke prabhAva se madhya avasthA meM ise kAnUna ne giraphtAra kara liyaa| sUrya rekhA para dvIpa hone se isa vyakti kI mAna maryAdA bhaMga ho gaI, paraMtu yaha pulisa kI giraphta se baca nikalA lekina anyatra kisI jela meM ise rahanA pdd'aa| mastiSka rekhA ke nikaTa se sUrya rekhA zurU hone ke kAraNa yaha vyaktivizeSa kA svAmI thA tathA mAnA huA vaijJAnika(DAkTara) thaa| isI rekhA ke prabhAva se yaha bar3I sUjha bUjha se kArya sampanna karatA thA yaha isakI vizeSatA thii| isane yaza aura dhana bhI khUba kmaayaa| jIvana rekhA bRhaspati kSetra se zurU hone ke kAraNa isa vyakti meM bacapana se hI mahatvAkAMkSA thii| parantu yahI rekhA madhya meM vibhAjita hokara candra kSetra meM praveza kara gii| yahIM se isake jIvana meM badalAva AyA aura dharma karma ko chor3akara duSkarma aura zarAba ke piche par3a gyaa| maMgala parvata se Upara uThatI huI rekhA isake abhimAna ko bar3hAtI gii| yaha vyakti eka DAkTara, meyara ke rUpa meM jAnA jAtA thaa| isane aneka amIra logoM ke bar3e bImeM karavAye the| bImA karavAne ke pazcAta unheM viSa dekara hatyA karake bImeM kI rakama hathiyAne kI kalA ke kAraNa isapara kaI mukadameM calAe gaye aura aneka vakIloM ke prayatnoM ke bAvajUda ise bijalI kI kursI para biThAkara prANa daMDa diyA gyaa| 174
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmahatyA karane vAlI mahilA kA hAtha prastuta hAtha meM mastiSka rekhA se spaSTa ho rahA hai ki jaba mastiSka rekhA candra parvata ke AdhAra se Age nIce kI ora bar3ha rahI ho to use Atma hatyA kI tIvra icchA hogii| mastiSka rekhA nIce ko candra parvata ke sAmane jaba vakra ho rahI ho to usakA svabhAva nirAzA bharA hotA hai| aisI sthiti meM bhAgya ke choTe se jhaTake se adhikAdhika nirAzA utpanna hotI hai| phalasvarUpa kalpanAzIla svabhAva bar3ha jAtA hai aura ghAtaka kRtya karane para vivaza kara detA hai| dhyAna dene yogya dilacaspa bAta yaha hai ki isa yuvA strI ke hAtha meM madhyamA ke AdhAra para zani mudrikA hai| jisameM se eka rekhA nikalakara lagabhaga 28 175
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSa kI Ayu meM jIvana rekhA ko kATa rahI hai| isI samaya sUrya rekhA para eka dvIpa bhI zurU ho rahA hai| isa yuvA strI ke mastiSka meM AtmahatyA kI bhAvanA 20 varSa kI umra meM satAne lgii| jabaki isakA ghara parivAra sAmAnya thaa| lekina isane kaI bAra apanA jIvana samApta karane kI koziza kii| 27veM varSa ke aMta meM yaha AtmahatyA karane meM saphala ho gayI / vaise to yaha mahilA apane choTe se jIvana kAla meM kalapurje, citrakArI, sAhitya Adi ke kSetra meM jJAna arjita kiyA / parantu bhAgya ko badalanA isake hAtha meM na thA / 176 D
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ asaphala vyakti kA hAtha 177
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. prastuta hAtha apane Apa meM eka lambA hAtha hai| hAtha para do mastiSka rekhA eka anUThA udAharaNa hai| isa hAtha kI cauthI aMgulI eka aisI aMgulI hai jo avikasita kahI jA sakatI hai| yaha vyakti bhASaNa kalA meM atyaMta saMkocI thaa| bhAgya aura sUrya rekhA bahuta acchI hai, parantu bhAgya rekhA ko kATatI huI zani kI ora jAtI huI rekhA kisI bhI hAtha para acchA lakSaNa nahIM hai| kyoMki isakA pariNAma acchA nahIM hotA / prastuta hAtha kA jAtaka eka saMgaThita senA kA svAmI thA jisameM adabhuta zakti thii| vaha apanI pratibhA kA upayoga mastiSka rekhA dvArA sahayoga prApta karake khUba kiyaa| isa vyakti ke kaI virodhI the parantu mastiSka rekhA acchI hone se hamezA saphalatA prApta kiyA / yaha vyakti mastiSka rekhA ke prabhAva se anya ke rAya ko nakArake khuda kI manamAnI karatA thaa| para kArya kI ekAgratA kA guNa hone se mahatvapUrNa saphalatA hAsila kara letA thA / sUrya rekhA Age calakara bhAgya rekhA se jur3a jAne ke kAraNa usakA prabhAva adhika bar3ha gyaa| caMdra rekhA spaSTa evaM moTI hone ke kAraNa Atma jJAna khUba thaa| jIvana rekhA kucha vicitra hai jo ki prAyaH bahuta kama hAthoM meM pAI jAtI hai| aisI jIvana rekhA ke vyakti mauta ke muMha se bhI eka bAra nikala Ate haiN| sabhI aMguliyoM para choTe-choTe adhika bindu utpanna hone se usI samaya usa vyakti ko asaphalatA kA muMha dekhanA pdd'aa| yaha nizAna utpanna hone para vyakti kI mAnasika sthiti prabhAvita kara detA hai aura nirNaya zakti kSINa kara detA hai| madhyamA aura tarjanI kI lambAI samAna hone se isakI mahatvAkAMkSA kama nahIM huI aura jIvana meM dina pratidina saphalatA prApta karane meM saMyoga milatA gyaa| isa hAtha meM maMgala graha bhI unnata hai jo ki vIratA kA dyotaka hai| hAtha bhArI na hone ke kAraNa atyadhika saMgharSa karanA pdd'aa| budha kI aMgulI Ter3hI hone ke kAraNa kucha loga inheM vAcAla bhI kahA karate the| tuccha aura halkI cIjeM inheM pasaMda nahIM hotI tathA jyAdA bahasa va tarka vitarka pasanda nahIM krte| mAnasika durbalatA ke kAraNa kaI kArya karane meM asamartha hote haiN| vyavasAya vANijya meM jyAdA cAlAka nahIM hote| jJAna, 178
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanA suhRdayatA hone ke bAbajUda pravRtti se hI jyAdA kAma kI ora jhukAva hotA haiN| aMguliyoM meM gAMTha hone se vyakti tArkika aura AlocanAtmaka pravRtti kA hotA hai| aise loga mehanata karake adhyayana meM bhI saphala hote haiN| parantu ise apanA mUla AdhAra samajha kara ye loga kabhI-2 bar3I bhUla kara baiThate haiN| ye vyakti kalA kSetra meM saphala hote dikhe haiM aura yahI inake jIvana kA abhinna aMga hai| vyavahArika dRSTi se ye prAyaH saphala nahIM ho pAte, kAraNa ki inake svabhAva meM lAparavAhI hotI hai| 179
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjayoga vAlA hAtha 180
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjayoga vAlA hAtha manuSya ke jIvana meM jo bhI yoga banatA hai saba bhAgya se hI banatA hai| agara kisI kI bhAgya acchI hotI hai to usake hAtha kI rekhAeM janma se hI acchI hotI hai tathA hAtha kA AkAra bhI zubha lakSaNoM se yukta hotA hai| rAjayoga kA artha hai ki netA, rAjanetA abhinetA, maMtrI, rAjA Adi jaisA rahana-sahana evaM zAna zaukata ho, use rAjayoga kahA jA sakatA hai| jina sthitiyoM meM rekhAoM dvArA rAja yoga banatA hai, una sthitiyoM ko prastuta citra meM adhika se adhika darzAyA gayA hai| prastuta hAtha kI aMguliyA sIdhI hai jIvana rekhA se eka zAkhA zani parvata kI ora prasthAna kara rahI hai jise anya bhAgya rekhA bhI kahA jAtA hai| sabhI aMguliyAM samAna sthAna se nikalI huI hai, kama se kama tIna aMguliyoM kA AdhAra samAna honA tathA anya lakSaNa milanA rAjayoga kahalAtA hai| inake hAtha kA aMgUThA laMbA hotA hai mastiSka rekhA meM kisI bhI prakAra kA doSa nahIM pAyA jaataa| ye hamezA bauddhika kArya karate haiM tathA bar3e padavI ko saMbhAlate haiN| aise vyaktiyoM kA hAtha bahuta komala evaM mulAyama hotA hai tathA inameM sahanazIlatA khUba hotI hai| inake hAtha ke sabhI graha unnata hote haiM tathA hAtha kA raMga lAla hotA hai, jo sabhI doSoM ko naSTa kara detA hai| inheM yAtrA karane kA apanA alaga hI tarIkA hotA hai| zani kI aMgulI laMbI hai jisase yaha spaSTa ho rahA hai ki dhana aura saphalatA donoM inakA sAtha de rahA hai| aise vyaktiyoM ke hAtha para guru graha ke kSetra meM kisI bhI prakAra kI kharAba rekhAeM nahIM hotI tathA guru graha unnata hotA hai| acchI jIvana rekhA ke sAtha bhAgya rekhA bhI acchI hI hotI hai| bhAgya rekhA aura jIvana rekhA paraspara dUra honA evaM mastiSka rekhA zIrSa rekhA meM antara hone se ye vyakti dAna karane meM Age hote haiM tathA paitRka pratiSThA evaM sampati ke svAmI hote haiN| yadi aise hAtha meM sUrya rekhA kaTI ho, guru 181
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ para azubha cinha ho yA zukra kSetra meM ubhAra ho, to aise logoM kA bhAgyodaya dera se hotA hai| mastiSka rekhA nirdoza ho, maNibaMdha spaSTa ho tathA bhAgya rekhA maNibaMdha se zuru hokara zani parvata para jAya, aise loga janma se hI bhAgyazAlI tathA samAja ke kalyANakArI prANiyoM meM se hote haiN| aise logoM meM mahatvAkAMkSA khUba hotI hai jisake phalasvarUpa pratiSThA evaM prasiddhi pAne meM jhaMjhaTa nahIM hotaa| ina logoM ke pAsa sAhI ThATha-bATha ke alAvA samasta bhautika sAmagrI pAI jAtI hai| 182
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Remedies for Weakness in Lines doSI rekhAoM ke upAya kabhI-kabhI kucha hAthoM meM parvata va rekhAeM doSI hotI haiM yA kisI kAraNavaza usakA viparIta phala milane kI AzaMkA hotI hai| una doSoM se mukta hone ke upAya bhI jAnanA Avazyaka hai, anyathA hasta parIkSA kA koI lAbha nahIM hogaa| isI krama meM aMguliyoM kI mudrA dvArA aneka doSI rekhAoM se lAbha hAsila kiyA jA sakatA hai| tapasvI loga tapasyA ke avasthA meM apane aMguliyoM ko vizeSa sthiti meM rakhate haiM jise hama mudrA kahate haiN| mudrAoM kA uddezya mastiSka ke kucha kendoM kI atirikta zakti ko dusare kendroM taka pahuMcA kara lAbha denA hotA hai| hRdaya rekhA kA doSa nivAraNa yadi hRdaya rekhA doSapUrNa ho to vyakti ko raktacApa aura hRdaya roga kI bimArI hotI hai| aisI avasthA meM jAtaka aneka prakAra ke auSadhi upAya bhI karatA hai parantu use lAbha nahIM hotA aisI sthiti meM hRdaya rekhA ke doSa ko samApta karane ke lie kaniSThA aMgulI ko chor3akara anya tInoM aMguliyoM ke siroM ko aMgUThe ke sire se milAeM to yaha mudrA banatI hai| isa mudrA kA nitya abhyAsa karane se adhika lAbha prApta kiyA jA sakatA hai| yaha mudrA prAtaHkAla karane se adhika lAbha milatA hai| mastiSka rekhA kA doSa nivAraNa yadi mastiSka rekhA doSapUrNa ho to jAtaka ko snAyu se saMbaMdhI aneka bimArI utpanna karatI hai| aisI sthiti meM paraspara tarjanI aura aMgUThA ko milAkara mudrA banAyeM, ise cinmudrA kahate haiN| yaha mudrA karane se guru parvata kA doSa bhI naSTa ho jAtA hai| yaha mudrA pratidina prAtaHkAla evaM sAyaMkAla meM 15 minaTa karanA caahie| 183
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana rekhA kA doSa nivAraNa yadi jIvana rekhA doSapUrNa ho to jAtaka ke jIvana meM aneka durghaTanA evaM zArirIka bimArI utpanna karatI hai| aisI sthiti meM kaniSThA aura anAmikA ko aMgUThe se milAkara mudrA bnaayeN| isa mudrA ko karane se zukra parvata, maMgala parvata, jIvanarekhA, budharekhA Adi kA doSa naSTa hotA hai tathA jAtaka ko acchA phala milatA haiM / zani doSa nivAraNa yadi zani parvata meM yA zani rekhA meM doSa ho to tarjanI ko mor3akara use zukra parvata para lgaayeN| zeSa sabhI aMguliyAM aura aMgUThA alaga rkheN| yaha mudrA zani rekhA evaM zani parvata ke doSa ko naSTa karatI hai tathA aneka bimAriyoM se rakSA karatI hai| budha doSa nivAraNa yadi budha rekhA athavA budha parvata meM koI doSa ho to usake nivAraNa hetu bAyeM hAtha kI tarjanI kA zirA dAyeM hAtha ke tarjanI aura madhyamA se jodd'eN| yaha mudrA karane se budha doSa naSTa hotA hai| peTa athavA zarIra ke kisI bhAga meM gaisa ikaThI hone para bhI isa mudrA dvArA lAbha pAyA jA sakatA hai| prastuta mudrAeM bArI-bArI se donoM hAthoM dvArA karanA caahie| yadi rekhAoM meM doSa na ho to bhI ina mudrAoM ko do-cAra minaTa abhyAsa karane se isakA lAbha zarIra meM aneka bimAriyoM kA zamana karake zakti pradAna karatA hai| 184
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMgUThA rahita hajAroM varSa purAnA hAtha prastuta hAtha apane Apa meM eka durlabha hAtha hai| IsA se saikar3oM varSa pUrva kA yaha hAtha guNa aura avaguNa donoM se yukta hai| isa hAtha meM yaha vizeSatA hai ki isakI aMguliyAM atyaMta lambI hai tathA yaha hAtha aMgUThArahita hai| hathailI kA zukra kSetra atyaMta ubharA huA hai| isa hAtha ko dekhakara yaha pratIta hotA hai ki manuSya kA usa samaya mastiSka pUrNa vikasita ho cukA thaa| 185
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ nasoM vAlA hAtha bArahavIM zatAbdI kA yaha hAtha atyaMta adabhuta hAtha hai, isa hAtha kA pRSTha bhAga atyaMta ubharA huA hai phira bhI isakI naseM bAhara kI ora uThI huI haiN| prAyaH aMguliyAM pUrNa vikasita haiM tathA aMguliyoM meM do gAMTheM spaSTa haiN| isa hAtha ko dekhane se yaha anumAna lagAyA jA sakatA hai ki usa kAla meM mAnava atyaMta mehanatazIla thA aura usake zarIra kA raktasaMcAra sAmAnya thaa| 186
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjayoga kA hAtha isa hAtha kI yaha vizeSatA hai ki tarjanI, madhyamA aura anAmikA kI laMbAI lagabhaga samAna hai aura sArI aMguliyAM vikasita hai| yaha hAtha lagabhaga solahavIM zatAbdI kA hAtha hai| usa samaya vyakti kI zIrSa rekhA evaM jIvana rekhA adhika vikasita pAI jAtI thii| aMguliyoM meM prAyaH adhika rekhAeM na hokara mAMsalayukta hotI thii| Aja kI apekSA usa yuga meM hAtha kI rekhAoM kI saMkhyA kama thii| isa hAtha kA vyakti pazcimI dezoM meM adhika pAyA jAtA thaa| jinakI bauddhika kSamatA acchI hotI thI, ye loga aneka prakAra ke anusaMdhAna kiye aura unameM saphala rhe| 187
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ ati prAcIna hAtha TAN MI yaha hAtha prAcIna kAla ke samaya kA hAtha hai, usa samaya mAnava sabhyatA atyaMta sImita thii| isa samaya kaI kAryoM meM ye loga saphala ho cuke the| inake jIvana kAla meM tAmra Adi kA AviSkAra huaa| hAtha dekhane se spaSTa hotA hai ki isa kAla kA mAnava adhika kAryoM kA sampAdana nahIM karatA thaa| zAyada usa kAla meM mAnava kA lakSya bhojana zayana Adi meM hI vyatIta hotA thaa| 188
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhika aMguliyoM vAlA hAtha Sande yaha hAtha pAMca aMguliyAM evaM aMgUThe vAlA hAtha hai, yaha hAtha hajAroM varSa purAnA hAtha hai| isa kAla meM mAnava ke hAthoM meM aMguliyAM cAra, pAMca aura cha: saMkhyA meM hotI thii| isa samaya prAyaH logoM ke hAthoM meM nyunAdhika aMguliyAM pAI jAtI thI, jisakA prabhAva mAnava zarIra para hotA thaa| agara kisI ke hAtha meM pAMca se jyAdA yA kama saMkhyA meM aMguliyA~ hai to aMga vRddhi viSaya ko AdhAra mAnakara hI usakA nirNaya hogA tathA yaha bhI nirbhara karatA hai ki vyakti ke kisa avasthA meM aMga vRddhi yA aMga hInatA huI hai| yadi kisI kA dAhinA hAtha na hogA to bAyeM hAtha kA pUrNa adhyayana karane ke pazcAt sAmudrika zAstra ke AdhAra para zarIra ke anya lakSaNa dekhane ke pazcAt hI bhaviSyavANI kI jaayegii| prAyaH aMguliyoM meM eka hI gAMThe hotI haiM, parantu kabhI-kabhI kisI hAtha meM eka se adhika saMkhyA meM gAMThe hotI haiN| aisI sthiti meM vyakti kA kAryakalApa evaM bhUtakAla ke samaya ko dhyAna meM rakhakara nirNaya lene se saTIkatA hotI hai| dAhine hAtha se kArya karane vAle kA dAhinA evaM bAyeM hAtha se kArya karane vAle kA bAMyA hAtha dekhanA ThIka utaratA hai| 189
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ kama aMguliyoM vAlA hAtha isa hAtha meM janma se hI cAra aMguliyAM hai jisakA prabhAva mAnava jIvana para par3atA hai| isa hAtha meM zani ke aMgulI kA abhAva hai| jisa kAraNa yaha vyakti adhyavasAya meM pIche hogaa| aMgUThA apane ausata se kucha Upara kI kI ora jA rahA hai| isase yaha spaSTa ho rahA hai ki bauddhika kSamatA acchI hogii| isa hAtha ke pUrNa adhyayana ke pazcAta Apa svataH adhyayana kareMge ki hajAroM varSa purAne mAnava kA jIvana bar3I biDambanA yukta thaa| 190
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna kIromeMsI 00W 1 TWITTER WYERIOR SSVPER MONS RADIX MONS RADIK O MONS MONS LINEA MENSALIS QUIDEAN ONS LINTA NATVRALIS VITALIS SINDSTAR TRIANGVLSV PARS INFLRIOR MONS MANVS HEPATU DIX NONS CRI KRS PIROVUSTO 9. DETTE DICRIMINALIS 191
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAtha kA sAmAnya AkAra jAnane kA cArTa puruSa kI lambAI 147 se.mI. 152 se.mI. 157 se.mI. 162 se.mI. 167 se.mI. 172 se.mI. 177 se.mI. 182 se.mI. 187 se.mI. 192 se.mI. 192 hAtha kI lambAI 17.5 se.mI. 18.0 se.mI. 18.5 se.mI. 19.0 se.mI. 19.5 se.mI. 20.0 se.mI. 20.5 se.mI. 21.0 se.mI. 21.5 se.mI. 22.0 se.mI. mahilA kI lambAI 147 se.mI. 152 se.mI. 157 se.mI. 162 se.mI. 167 se.mI. 172 se.mI. 177 se.mI. 182 se.mI. 187 se.mI. 192 se.mI. hAtha kI lambAI 16.5 se.mI. 17.0 se.mI. 17.5 se.mI. 18 se.mI. 18.5 se.mI. 19.0 se.mI. 19.5 se.mI. 20.0 se.mI. 20.5 se.mI. 21.0 se.mI.
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsa 1. rAjayoga vAle hAthoM ke lakSaNa batAeM ? 2. kinhI tIna doSapUrNa rekhAoM ke nivAraNa kA upAya batAeM ? 3. Atma hatyA darzAne vAle hAtho ke lakSaNoM kA vivecana kareM ? 4. kama va adhika aMguliyoM vAle jAtakoM ke svabhAva meM paraspara kyA aMtara pAye jAte haiM ? 5. prAcIna kiromensI ke AdhAra para apanA anubhava spaSTa kareM? 6. vizva prasiddha hastarekhA vaijJAnikoM meM se kinhIM dasa vaijJAnikoM ke bAre meM likheM? 7. hastarekhA viSaya meM sAmudrika zAstra kA kitanA yogadAna hai ? 193
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMhAra vAstava meM hastarekhA va sAmudrika zAstra ke anusAra dekhA jAya to pratyeka mAnava ke hAtha kI rekhAyeM bhinna-bhinna hotI haiM tathA sabhI ke jIvana meM kAryoM ke do pahalU haiM :-sakArAtmaka aura nakArAtmaka, Apa kisI bhI kArya ko inhIM do rUpoM meM dekha sakate haiN| dUsare zabdoM meM yaha bhI kahA jA sakatA hai ki Apa nirmANa aura dhvaMsa ke madhya khar3e haiN| yaha Apa para nirbhara hai ki Apa apane jIvana kI ghar3iyoM kA sRjana karate he yA dhvaMsa karate haiN| Apake pAsa samaya, zakti, zrama, svAsthya aura jIvana Adi hai, agara Apa hRdaya meM joza aura snAyuoM meM sAhasa bharakara unnati kI ora agrasara raheMge to prasiddhi aura sammAna, Apake svAgata ke lie upasthita rheNge| yadi Apane isa pustaka kA gahana adhyayana bhalIbhAMti kiyA hai to Apa hasta paThana karane yogya ho gaye haiN| Arambha meM zikSArthI ko kisI naye viSaya kI kaThinatA AbhAsa hotI hai, yadi Apako aisA anubhava ho to cintita hone ke bajAya yatna kreN| dhIre-dhIre ApakI kaThinatA dUra hotI najara aayegii| yaha dhruva satya hai ki manuSya kA jJAna hamezA adhUrA rahatA hai, pUrNa jJAna paramAtmA ke atirikta kisI ko nahIM hai| isalie kabhI bhI koI bhaviSyavANI zarta lagAkara na kareM, sadA yahI kaheM ki aisA hone kI sambhAvanA hai| mAM sarasvatI Apa ke parizrama ko saphala kre| 194
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa pustaka ke zodhapUrNa lekhana kArya ke lie hama una vidvAnoM ke AbhArI haiM jinhoMne hameM isa viSaya se sambandhita jJAna aura mArgadarzana diye| vyAvahArika adhyayana hetu isa pustaka ko prastuta kiyA gayA hai| yaha sarvathA sarala anUThI evaM prazaMsanIya bhASA zailI meM likhI gaI hai jisakA ki anabhijJa vyakti bhI isakA adhyayana karake lAbha uThA sakate haiN| jijJAsuoM aura vidvAnoM ke lie bhI yaha pustaka advitIya siddha hogii| prastuta pustaka meM agara kisI bhI prakAra kI truTi raha gayI ho yA chapAyI meM koI truTi ho gayI ho to pAThakoM se anurodha hai ki ve kRpayA apanA sujhAva bhejeM aura hameM kRtArtha kreN| akhila bhAratIya jyotiSa saMgha (paMjI.) eca-1/e, hauja khAsa, nayI dillI-110016 phona : 6569200-01,6569800-01, 195