Book Title: Agam Sutra Hindi Anuvad Part 10
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Aradhana Kendra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009788/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmaladaMsaNarasa AgamasUtra hindI anuvAda anuvAdakartA muni dIparatnasAgara For y Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmaladasaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgaragurUbhyo namaH AgamasUtra hindI anuvAda] bhAga : 18 saMgnAraka, gacchAcAra, candrava yaka, gaNividyA. devandrastava, vArastava, nizItha, bRhankalpa. vyavahAra. dazAzrutamkandha, jAtakalpa, mahAnizItha : anuvAdakartAH -: muni dIparatnasAgara : AgamasUtra-hindI anuvAda (saMpUrNa) mUlya - 3. 2700/ tA. 21/11/2001 budhavAra 2058 - kArataka-suda-6 / 5 zrI zrutaprakAzana nidhi Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda 0 OM hrIM zrI pArzvanAthAya namaH : mudraka: zrI navaprabhAta prinTIMga presa ghIkAMTA roDa, ahamadAbAda : kampojha: zrI grAphiksa, 21 subhASanagara, giradharanagara, zAhIbAga, ahamadAbAda (saMparka sthala "Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAI senTara, khAnapura, ___ahamadAbAda (gujarAta) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda 10 anudAna - dAtA * pa. pU. gacchAdhipati AcAryadevazrI jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. kI preraNA se - " zrI sImaMdhara svAmIjI jaina derAsarajI - aMdherI pUrva, muMbaI" jJAnarAsI meM se pa. pU. saMyamamUrti gacchAdhipati A. devazrI devendrasAgara sUrIzvarajI ma.sA. ke paTTa prabhAvaka vyAkaraNa vizArada pU. A. zrI naradevasAgara sUrIjI ma.sA. tathA unake ziSya pU. tapasvI gaNIvarya zrI caMdrIkIrtisAgarajI ma.sA. ke preraNA se - " zrI veparI zve0 mUrtio saMgha - cainnAI" kI tarapha se / * pa. pU. kriyArucivaMta AcAryadeva zrImad vijaya RcakacandrasUrIzvarajI ma.sA. kI jJAnabhaktirupa preraNAse zrI tAladhvaja jaina ve. tIrtha kamiTI talAjA, (saurASTra) kI tarapha se / * * pa.pU. AdeyanAmakarmadhara paMnyAsapravara zrI abhayasAgarajI ma.sA. ke paTTaprabhAvaka avasarajJa pUjya AcAryadevazrI azokasAgarasUrIzvarajI ma.sA. kI preraNA se zrI sAbaramatI, rAmanagara jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda kI taraphase / * pa. pU. zrutAnurAgI AcAryadevazrI vijaya municandra- sUrIzvarajI ma.sA. kI preraNAse - vAMkaDIyA vaDagAma jaina saMgha kI tarapha se / pUjya zramaNIvaryA zrI bhavyAnaMda zrIjI ma.sA. ke paTTadharA ziSyA mRdubhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. kI zubhapreraNAse - zrI sumeraTAvara jaina saMgha, muMbAI kI tarapha se / 3 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda 0 anudAna-dAtA * pa.pU. AgamodhdhAraka AcArya deva zrImad AnandasAgarasUrIzvarajI ma.sA. ke samudAyavartinI tapasvIratnA zramaNIvaryA zrI kalpaprajJAzrIjI ma.sA. kI zubha preraNA se kArTara roDa jaina zve. mU.pU. saMgha, borIvalI ISTa, muMbAI kI tarapha se / * paMDitavarya zrI vIravijayajI jaina upAzraya, bhaTThI kI bArI, amadAvAda / * zrI khAnapura jaina saMgha, khAnapura, amadAvAda / AgamasUtra hindIanuvAda - hetu zeSa sarvadravyarAzI / (1) zrI AgamazrutaprakAzana evaM 1. (2) zrI zrutaprakAzana nidhi kI tarapha se prApta huI hai| jo hamAre pUrva prakAzIta Agama sAhitya ke badale meM upalabdha huI thI .... . Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] [6] AgamasUtra hindI anuvAda 9 : amArA prakAzanoH abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam [3] abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam [4] abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa [8] caityavana vizI zatruSpavitta [pravRtti-vo] [10] manava jaina para - 2046 [11] abhinava upadeza prAsAda - 1 - zrAvaka kartavya - 1 thI 11 [12] abhinava upadeza prAsAda - 2 - zrAvaka kartavya - 12 thI 15 [13] abhinava upadeza prAsAda - 3 - zrAvaka kartavya - 16 thI 36 [14] navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAnarUpe) [15] samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya - ArAdhanA - maraNabheda - saMgraha [16] caityavaMdana mALA [779 caityavaMdanono saMgraha [17] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] [18] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno [19] siddhAcalano sAthI [AvRtti - be [20] caitya paripATI [21] amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI [22] zatruMjaya bhakti [AvRtti - be. [23] zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI [24] zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI [25] zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra [26] abhinava jaina paMcAMga - 2042 [sarvaprathama 13 vibhAgomAM [27] zrI jJAnapada pUjA [28] aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi [29] zrAvaka aMtima ArAdhanAAvRtti traNa [30] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio [31] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda 0 [32] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 [33] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 [34] tatvAdhigama sUtra abhinavaTI - adhyAya-3 [34] tatvAdhigama sUtra abhinava 21- adhyAya-4 [36] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [39] tatvArthAdhigama sUtra saminaTI - adhyAya-6 [38] tapAdhigama sUtra abhinavaTIst - adhyAya-7 [39] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 [41] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 | prakAzana 1 thI 41 abhinavakRta prakAzane pragaTa karela che.] [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThe aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aThThamaMaMgasuttaM [50] anuttarovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNa [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUyaM [AgamasuttANi-11] ekkArasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12] paDhamaM uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaMuvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14] taiyaM uvaMgasuttaM [56] pannavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautthaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannati [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannati [AgamasuttANi-17] chaThe uvaMgasuttaM [59] jaMvUhIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aThThamaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] pupphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda 0 [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] ekkArasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaccakkhANaM [AgamasuttANi-25] bIaM paINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautthaM paINNagaM [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaTuM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijA [AgamasuttANi-31] _aThThamaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNagaM-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2] dasamaM paINNagaM-2 [77] nisIhaM [AgamasuttANi-34] paDhamaM cheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaMcheyasattaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhaMdha [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThe cheyasuttaM [84] AvassayaM [AgamasuttANi-40] paDhama mUlasuttaM [85] ohanijjutti [AgamasuttANi-41/1] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDaninutti [AgamasuttANi-41/2] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mUlasuttaM [88] uttarajjhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUyaM [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. | Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda (10) [91] AyAra samavAya [92] sUyagaDa[93] ThANa[94] [95] vivAhapannati[96] nAyAdhammakaH[97] uvAsagadasA[98] aMtagaDadasA[99] anuttaropapAtikadasA [100] paTTAvAgaraNa[101] vivAgasUrya[102] uvavAIya [103] rAyappaseNiya[104] jIvAjIvAbhigama[105] pannavaNAsutta[106] sUrapannatti[107] caMdapannatti[108] jaMbuddIvapatti[109] nirayAvaliyA[110] kappavarDisiyA[111] pulphiyA[112] puppacUliyA[113] varNAidasA[114] causaraNa[115] AurapaccakakhANa[116] mahApaccakakhANa[117] bhattapariNA[118] taMdulaveyAliya[119] saMthAraga [120] gacchAyAra[121] caMdAvejDaya[122] gaNivijjA[1 2 3] deviMdatthao[124] vIranthava gujarAtI anuvAda AgamadIpa-1] pahelu aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-2] pAMcamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] chaThThuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dasamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadI5-4] paheluM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda AgamadI5-4] cothuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] pAMcamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] chaThThuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadI5-5] navamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] dazamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadI5-6] pahelo payajJo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjo payatro gujarAtI anuvAda [AgamadI5-6] trIjo payajJo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] cotho payajJo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamo payajJo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chaThTho payajJo gujarAtI anuvAda [AgamadI5-6] sAtamo payazo- 1 gujarAtI anuvAda AgamadIpa-6] sAtamo payo- 2 gujarAtI anuvAda AgamadIpa-6] AThamo payajJo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] navamo payajJo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] dazamo payajJo Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda * [125] nisI8 gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra paheluM [126] musta5- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra bIjuM [127] 44AR gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra trIjuM [128] sAsuyahAMdha- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra cothuM [128] ayappo gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra pAMcamuM [1.30] mAnisI:- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra chaThuM [11] Avassaya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra [ 12] mo'nitti- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 [133] piMDanitti- 14rAtI anuvAda [bhAgamahI5-7] pIeM bhUlasutra-2 [134] saveyAliya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] trIjuM mUlasutra [1.34] uttr4739|- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [136] nahIsutaM gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7) pahelI cUlikA [ 17] anumogadAra- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. ] [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda 60) [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNasUtraM sacchAyaM / AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM mUlaM] AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [186] bhAgama-viSaya-zana (mAma viSayAnubha) prakAzana 139 thI 186 Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda 10 [187] Agamasaddakoso - 1 [188] Agamasaddakoso - 2 [189] Agamasaddakoso - 3 [190] Agamasaddakoso - 4 a .... au ka....dha na.... ya ra....ha prakAzana 187 thI 190 Agamasuta pagAsaNe pragaTa karela che. [191] AcArasUtra - hindI anuvAda [192] sUtrakRtasUtra - hindI anuvAda[193] sthAnasUtra - hindI anuvAda [194] samavAyasUtra - hindI anuvAda [195] bhagavatIsUtra - hindI anuvAda [196] jJAtAdharmakathAsUtra - hindI anuvAda [197] upAsakadazAsUtra - hindI anuvAda [198] antakRddazAsUtra - hindI anuvAda [199] anuttaropapAtikadazAsUtra - hindI anuvAda [200] praznavyAkaraNasUtra - hindI anuvAda [201] vipAkazrutasUtra - hindI anuvAda [202] aupapAtikasUtra - hindI anuvAda [203 ] rAjaprazriyasUtra - hindI anuvAda [204] jIvAjIvAbhigamasUtra - hindI anuvAda [205] prajJApanAsUtra - hindI anuvAda [206] sUryaprajJaptisUtra - hindI anuvAda [207] caMdraprajJaptisUtra - hindI anuvAda [208] jaMbUdvIpaprajJaptisUtra - hindI anuvAda [209] nirayAvalikAsUtra - hindI anuvAda [210] kalpavataMsikAsUtra - hindI anuvAda [211] puSpitAsUtra - hindI anuvAda [212] puSpicUlikAsUtra - hindI anuvAda [213] vahidazAsUtra - hindI anuvAda [214] catuH zaraNasUtra - hindI anuvAda [215] AturapratyAkhyAnasUtra - hindI anuvAda [216] mahApratyAkhyAnasUtra - hindI anuvAda [217] bhaktaparijJAsUtra- hindI anuvAda 11 AgamasUtra - 1 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 2 AgamasUtra - 2 pajjatA pajjatA pajjatA pajjatA AgamasUtra - 3,4,5 AgamasUtra - 5 AgamasUtra -5 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 7 AgamasUtra - 7, 8 AgamasUtra - 8 AgamasUtra - 8 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra- 9 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda * 218] taMdulavaicArikasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [219] saMstArakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [220] gacchAcArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [221] candravedhyakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [222] gaNividyAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [223] devendrastavasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [224] vIrastavasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [225] nizIthasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [226] bRhatkalpasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [227] vyavahArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [228] dazAzrutaskandhasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [229] jItakalpasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [230] mahAnizIthasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10,11 [231] AvazyakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-11 [232] oghaniyukti hindIanuvAda AgamasUtra-11 [233] piNDaniyukti hindIanuvAda AgamasUtra-11 [234] dazavaikAlikasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [235] uttarAdhyayanasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [236] nandIsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [237] anuyogadvArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 | prakAzana-191 thI 237 - zrI zruta prakAzana nidhie pragaTa karela che. - 12 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama 1 2 3 4 krama 1 2 3 4 5 6 krama 1 2 3 4 5159 v 5 6 7 8 9 AgamasUtra hindI anuvAda 10 AgamasUtra - hindI anuvAda - bhAga - 10 - anukrama 29 saMstArakasUtra - hindI anuvAda - anukrama adhikAra maMgala tathA saMstAraka ke guNa saMstAraka kA svarUpa evaM lAbha saMstAraka ke dRSTAnta bhAvanA gurU kA svarUpa sAdhvI kA svarUpa upasaMhAra (30/1 gacchAcArasUtra - hindI anuvAda - anukrama adhikAra anukrama maMgala- Adi gaccha meM basanevAle ke guNa AcArya kA svarUpa AcArya dvAra zIlpa - dvAra vinayanigraha - dvAra anukrama jJAnaguNa-dvAra cAritraguNa-dvAra maraNaguNa-dvAra upasaMhAra 1-30 31-55 56-88 89-121 13 1-2 3-6 7-40 41-106 107-133 134- 137 (30/2 candravedhyakasUtra - hindI anuvAda - anukrama) adhikAra maMgala tathA dvAra nirUpaNa vinayaguNa-dvAra anukrama 1-3 4-21 22-36 37-53 54-71 72-99 pRSThAMka 100-116 117-172 173-175 17-19 19-21 21-23 23-26 pRSThAMka 27 27 27-29 29-34 34-36 36- - pRSThAMka 37 37-38 38-39 39-40 40-41 41-43 43-44 44-47 47-48 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama on mx o w pRSThAMka 49- - 49- - 49-50 50- - 50- - 50-51 51- - 51- - 51-52 krama pRSThAMka AgamasUtra hindI anuvAda * 30 gaNividyAsUtra-hindIanuvAda-anukrama) adhikAra anukrama divasa dvAra 1-3 tithi dvAra 4-10 nakSatra dvAra 11-40 karaNa dvAra 41-45 graha divasa dvAra 46-47 muhUrta dvAra 48-55 zakuna dvAra 56-60 lagna dvAra 61-68 nimitta dvAra 69-82 (324 devendrastavasUtra-hindIanuvAda-anukrama) adhikAra anukrama maMgala - devendra viSayaka pRcchA 1-10 bhavanapati 11-66 vANavyaMtara 67-80 jyotiSka 81-161 vaimAnika 162-273 isat prAgbhAra pRthvI evaM siddha 274-302 jinaRddhi aura upasaMhAra 303-307 (33 vIrastavasUtra-hindIanuvAda-anukrama) adhikAra anukrama zramaNa bhagavAna mahAvIra-vizeSaNaAdi 1-4 vizeSaNa Azrita stavanA 5-43 (34 nizIthasUtra-hindIanuvAda-anukrama) adhikAra anukrama gurumAsika prAyazcitta yogya doSa 1-58 laghumAsika prAyazcitta yogya doSa 59-117 laghumAsika prAyazcitta yogya doSa 118-196 laghumAsika prAyazcitta yogya doSa 197-313 laghumAsika prAyazcitta yogya doSa 314-392 53- - 53-55 55-56 56-59 61-64 64-66 66- - om krama pRSTAMka 67-- 67-69 pRSThAMka 70-73 73-77 77-79 79-81 81-83 1 14 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 18 AgamasUtra hindI anuvAda . nizIthasUtra hindI anuvAda-anukrama (pIche se cAlu) uddezaka adhikAra anukrama pRSTAMka | gurucaumAsI prAyazcitta yogya doSa 393-469 83-84 gurucaumAsI prAyazcitta yogya doSa 470-560 84-86 gurucaumAsI prAyazcitta yogya doSa 561-579 86-87 gurucaumAsI prAyazcitta yogya dopa 580-607 89-90 gurucaumAsI prAyazcitta yogya doSa 608-654 90-92 gurucaumAsI prAyazcitta yogya doSa 655-746 92-94 laghucaumAsI prAyazcitta yogya doSa 747-788 94-96 laghucaumAsI prAyazcitta yogya doSa 789-862 96-97 laghucaumAsI prAyazcitta yogya doSa 863-904 97-98 laghucaumAsI prAyazcitta yogya doSa 905-1058 | 98-100 laghucaumAsI prAyazcitta yogya doSa 1059-1108100-102 laghucaumAsI prAyazcitta yogya doSa 1109-1259 /102-103 laghucaumAsI prAyazcitta yogya doSa 1260-1332|103-105 laghucaumAsI prAyazcitta yogya doSa 1333-1369 105-108 20 prAyazcitta dene kI aura vahana karane kI vidhi | 1370-1420 |108-110 (354 bRhatkalpasUtra-hindIanuvAda-anukrama) uddezaka | adhikAra anukrama pRSThAMka sAdhu-sAdhvI AcAra vidhi-niSedha 1-50 109-111 51-80 112-113 81-110 113-115 111-142 115-118 143-195 118-120 196-215 120-121 (36 vyavahArasUtra-hindIanuvAda-anukrama) uddezaka adhikAra anukrama pRSThAMka parihAra sthAna, prAyazcitta vidhi-Adi 1-35 122-124 do yA adhika sAdharmika-sahavicaraNa vidhi 36-65 124-126 dIkSAparyAya tathA zAstra anujJA...Adi 66-94 126-128 RtukAla sambandhI vidhi-niSedha 95-126 128-131 RtukAla sambandhI vidhi-niSedha 127-147 131-132 15 or mx o w 3 6 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama krama or mx 5 w g AgamasUtra hindI anuvAda 7 vyavahArasUtra-hindI anuvAda-anukrama (pIche se cAlu) adhikAra anukrama | pRSThAMka bhikSA-atizaya-sAdhu sAdhvI sthAna Adi 148-159 132-133 sAdhu-sAdhvI ko kalpya-akalpya vidhi 160-186134-135 zayyA saMstAraka pAtravidhi...Adi 187-202|135-136 gaucarI-baiThanA-pravezanA ityAdi vidhi 203-248 136-138 pratimA varNana 249-285/138-141 (375 dazAzrutaskandhasUtra-hindIanuvAda-anukrama) ___ adhikAra anukrama pRSThAMka asamAdhi sthAna 1-2 142-143 zabaladoSa 143-144 AzAtanA 4- - 144-145 gaNisaMpadA 5-15 145-148 cittasamAdhi sthAna 16-34 148-150 upAsaka pratimA 35-47 150-155 bhikSupratimA 48-52 155-158 paryuSaNA 53- - 158- - | mohanIya sthAna 54-93 159-160 | nidAna ityAdi 94-114 160-167 (38Y jItakalpasUtra-hindIanuvAda-anukrama) adhikAra anukrama | pRSThAMka - prastAvanA 1-3 / 168dazavidha AlocanA-aura-vidhi 4-101 / 168-176 upasaMhAra 102-103 / 176- - (39/Y mahAnizIthasUtra-hindIanuvAda-anukrama) adhikAra anukrama | pRSThAMka zalyauddharaNa 1-225 | 177-189 | karmavipAka vivaraNa 226-466 / 189-211 kuzIlalakSaNa 467-653 / 211-239 -: 39/2-adhyayana-4-se-8- ke lie bhAga-11-dekhanA : krama 1 . krama Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 namo namo nimmaladasaNassa 29| saMstAraka prakirNaka-6- hindI anuvAda [1] zrI jinezvaradeva-sAmAnya kevalajJAnIo ke bAre meM vRSabha samAna, devAdhideva zramaNa bhagavAn zrI mahAvIra paramAtmA ko namaskAra karake antima kAla kI ArAdhanA rUpa saMthArA ke svIkAra se prApta honevAlI paramparA ko maiM kahatA haiM / [2] zrI jinakathita yaha ArAdhanA, cAritra dharma kI ArAdhanA rUpa hai / suvihita puruSa isa taraha kI antima ArAdhanA kI icchA karate hai, kyoMkI unake jIvana paryanta kI sarva ArAdhanAo kI patAkA ke svIkAra rUpa yaha ArAdhanA hai / [3] daridra puruSa dhana, dhAnya Adi meM jaise Ananda mAnate hai, aura phira malla puruSa jaya patAkA pAne meM jaise gaurakha lete hai aura isakI kamI se vo apamAna aura duni ko pAte hai, vaise suvihita puruSa isa ArAdhanA meM Ananda aura gaurava ko prApta karate hai / / [4] maNikI sarva jAti ke lie jaise vaiDUrya, sarva taraha ke khuzbudAra dravya ke lie jaise candana aura ratna meM jaise vajra hotA hai tathA [5] sarva uttama puruSo meM jaise arihaMta paramAtmA aura jagata ke sarva strI samudAya meM jaise tIrthaMkaro kI mAtA hotI hai vaise ArAdhanA ke lie isa saMthArA kI ArAdhanA, suvihita AtmA ke lie zreSThatara hai / [6] aura vaMza meM jaise zrI jinezvara deva kA vaMza, sarva kula meM jaise zrAvakakula, gati ke lie jaise siddhigati, sarva taraha ke sukha meM jaise mukti kA sukha, tathA [7] sarva dharma meM jaise zrI jinakathita ahiMsAdharma, lokavacana meM jaise sAdhu puruSa ke vacana, ittara sarva taraha kI zuddhi ke lie jaise samyaktvarUpa AtmaguNa kI zuddhi, vaise zrI jinakathita antimakAla kI ArAdhanA meM yaha ArAdhanA jarUrI hai / [8] samAdhimaraNa rUpa yaha ArAdhanA saca hI meM kalyANakara hai / abhyudaya unnati kA paramahetu hai / isalie aisI ArAdhanA tIna bhuvana meM devatAoM ko bhI durlabha hai / devaloka ke indra bhI samAdhipUrvaka ke paMDita maraNa kI eka mana se abhilASA rakhate hai / [] vineya ! zrI jinakathita paMr3ita maraNa tune pAyA / isalie niHzaMka karma malla ko haNakara usa siddhi kI prApti rUpa jaya patAkA paaii| [10] sarva taraha ke dhyAna meM jaise paramazukladhyAna, matyAdi jJAna meM kevalajJAna aura sarva taraha ke cAritra meM jaise kaSAya Adi ke upazama se prApta yathAkhyAta cAritra kramazaH mokSa kA kAraNa banatA hai / [11] zrI jinakathita zramaNatva, sarva taraha ke zreSTha lAbha meM sarvazreSTha lAbha ginA jAtA hai; ki jisake yoga se zrI tIrthaMkaratva, kevalajJAna aura mokSa, sukha prApta hotA hai / ___ [12] aura phira paraloka ke hita meM rakta aura kliSTa mithyAtvI AtmA ko bhI mokSa Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 AgamasUtra-hindI anuvAda prApti kI jaDa jo samyaktva ginA jAtA hai, vo samyaktva, dezavirati kA aura samyagjJAna kA mahattva vizeSa mAnA jAtA hai / isase to zrI jinakathita zramaNatva kI prAptI rUpa lAbha kI mahattA vizeSatara hai / kyoMki jJAna darzana samAna mukti kI kAraNa ke saphalatA kA AdhAra zramaNatva para rahA hai / [13] tathA sarva taraha ke lezyA meM jaise zukalalezyA sarva vrata, yama Adi me jaise brahmacarya kA vrata aura sarva taraha ke niyama ke lie jaise zrI jina kathita pA~ca samiti aura tIna gupti samAna guNa vizeSa gine jAte hai, vaise zrAmaNya sabhI guNa me pradhAna hai / jaba ki saMthArA kI ArAdhanA isase bhI adhika mAnI jAtI hai / [14] sarva uttama tIrtha meM jaise zrI tIrthaMkara deva kA tIrtha, sarva jAti ke abhiSeka ke lie sumeru ke zikhara samAna devadevendra se kie gae abhiSeka kI taraha suvihita puruSa kI saMthArA kI ArAdhanA zreSThatara mAnI jAtI hai / [15] zvetakamala, pUrNakalaza, svastika nandAvarta aura sundara phUlamAlA yaha saba maMgala cIja se bhI antima kAla kI ArAdhanA rUpa saMthArA adhika maMgala hai / [16] jInakathita tapa rUpa agni se karmakASTha kA nAza karanevAle, virati niyamapAlana meM zUrA aura samyagjJAna se vizuddha Atma pariNativAle aura uttama dharma rUpa pAtheya jisane pAyA hai aisI mahAnubhAva AtmAe~ saMthArA rUpa gajendra para ArUDha hokara sukha se pAra ko pAte hai / [17] yaha saMthArA suvihita AtmA ke lie anupama Alambana hai / guNa kA nivAsasthAna hai, kalpa-AcAra rUpa hai / aura sarvottama zrI tIrthaMkara pada, mokSagati aura siddhadazA kA mUla kAraNa hai / [18] tumane zrI jinavacana samAna amRta se vibhUSita zarIra pAyA hai / tere bhavana meM dharmarUpa ratna ko Azraya karake rahanevAlI vasudhArA paDI hai / [19] kyoMki jagata meM pAne lAyaka sabakucha tune pAyA hai / aura saMthArA kI ArAdhanA ko apanAne ke yoga se, tune jinapravacana ke lie acchI dhIratA rakhI hai / isalie uttama puruSa se sevya aura paramadivya aise kalyANalAbha kI paramparA prApta kI hai / / [20] tathA samyagajJAna aura darzana rUpa sundara ratna se manohara, viziSTa taraha ke jJAnarUpa prakAza se zobhA ko dhAraNa karanevAle aura cAritra, zIla Adi guNa se zuddha triratnamAlA ko tune pAyA hai| [21] suvihita puruSa, jisake yoga se guNa kI paramparA ko prApta kara zakate hai, usa zrI jinakathita saMthArA ko jo puNyavAna AtmAe~ pAtI hai, una AtmAoM ne jagata meM sArabhUta jJAna Adi ratna ke AbhUSaNa se apanI zobhA bar3hAI hai / [22] samasta loka meM uttama aura saMsArasAgara ke pAra ko pAnAra aisA zrI jinapraNIta tIrtha, tune pAyA hai kyoMki zrI jinapraNIta tIrtha ke sApha aura zItala guNa rUpa jalapravAha meM snAna karake, anantA munivara ne nirvANa sukha prApta kiyA hai / [23] Azrava, saMvara aura nirjarA Adi tattva, jo tIrtha meM suvyavasthita rakSita hai; aura zIla, vrata Adi cAritra dharmarUpa sundara pagathI se jisakA mArga acchI taraha se vyavasthita hai vo zrI jinapraNIta tIrtha kahalAtA hai / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMstAraka - 24 [24] jo pariSaha kI senA ko jItakara, uttama taraha ke saMyamabala se yukta banatA hai, vo puNyavAna AtmAe~ karma se mukta hokara anuttara, ananta avyAbAdha aura akhaMDa nirvANa sukha bhugatatA hai / 19 [25] zrI jinakathita saMthArA kI ArAdhanA prApta karane se tune tIna bhuvana ke rAjya mUlakAraNa samAdhi sukha pAyA hai / sarva siddhAnta meM asAmAnya aura vizAla phala kA kAraNa aise saMthArA rUpa rAjyAbhiSeka, use bhI loka meM tune pAyA hai / kyoMki mokSa ke kiyA hai / [26] isalie merA mana Aja avarNya Ananda mahasUsa karatA hai, sAdhanarUpa upAya aura paramArtha se nistAra ke mArga rUpa saMdhArA ko tune prApta [27] devaloka ke lie kaIM taraha ke devatAI sukha ko bhugatanevAle deva bhI, zrI jinakathita saMthArA ki ArAdhanA kA pUrNa AdarabhAva se dhyAna karake Asana, zayana Adi anya sarva vyApAra kA tyAga karate hai / tathA [28] candra kI taraha prekSaNIya aura sUraja kI taraha teja se dedIpyamAna hote hai / aura phira vo suvihita sAdhu, jJAnarUpa dhanavAle, guNavAna aura sthiratA guNa se mahAhimavAna parvata kI taraha prasiddhi pAte hai / jo [29] gupti samiti se sahita; aura phira saMyama, tapa, niyama aura yoga meM upayogazIla; aura jJAna, darzana kI ArAdhanA meM ananya manavAle, aura samAdhi se yukta aise sAdhu hote hai / [30] parvata meM jaise merU parvata, sarva samudro meM jaise svayaMbhUramaNasamudra, tAroM ke samUha ke lie jaise candra, vaise sarva taraha ke zubha anuSThAna kI madhya meM saMthArA rUpa anuSThAna pradhAna mAnA jAtA hai / [31] he bhagavan ! kisa taraha ke sAdhupuruSa ke lie isa saMthArA kI ArAdhanA vihita hai ? aura phira kisa Alambana ko pAkara isa antima kAla kI ArAdhanA ho zakatI hai ? aura anazana ko kaba dhAraNa kara zake ? isa cIja ko maiM jAnanA cAhatA hU~ / [32] jisake mana, vacana aura kAyA ke zubhayoga sIdAte ho, aura phira jisa sAdhu ko kaI taraha kI bimArI zarIra meM pedA huI ho, isa kAraNa se apane maraNa kAla ko najadIka samajhakara, jo saMthArA ko apanAte hai, vo saMdhArA suvizuddha hai / [33] lekina jo tIna taraha ke gArava se unmatta hokara guru ke pAsa se saralatA se pApa kI AlocanA lene ke lie taiyAra nahIM hai; yaha sAdhu saMthArA ko apanAe to vo saMthArA avizuddha hai / [34] jo AlocanA ke yogya hai aura guru ke pAsa se nirmalabhAva se AlocanA lekara saMthArA apanAte hai, vo saMthArA suvizuddha mAnA jAtA hai / [35] zaMkA Adi dUSaNa se jisakA samagdarzanarUpa ratna malina hai, aura jo zithilatA se cAritra kA pAlana karake zramaNatva kA nirvAha karate hai, usa sAdhu ke saMthArA kI ArAdhanA zuddha nahIM - avizuddha hai / [36] jo mahAnubhAva sAdhu kA samyag darzanaguNa ati nirmala hai, aura jo niraticArarUpa se saMyamadharma kA pAlana karake apane sAdhupana kA nirvAha karate hai / tathA [37] rAga aura dveSa rahita aura phira mana vacana aura kAyA ke azubha yoga se AtmA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 AgamasUtra-hindI anuvAda kA jatana karanevAle aura tIna taraha ke zalya aura A~Tha jAti ke mada se mukta aisA puNyavAna sAdhu saMthArA para ArUr3ha hotA hai / [38] tIna gArava se rahita, tIna taraha ke pApa daMDa kA tyAga karanevAle, isa kAraNa se jagata meM jisakI kIrti phailI hai, aise zramaNa mahAtmA saMthArA para ArUr3ha hotA hai / [39] krodha, mAna Adi cAroM taraha ke kaSAya kA nAza karanevAlA, cAroM vikathA ke pApa se sadA mukta rahanevAle aise sAdhu mahAtmA saMthArA ko apanAte hai, una sarva kA saMthArA suvizuddha hai| [40] pA~ca prakAra ke mahAvrata kA pAlana karane meM tatpara, pA~ca samiti ke nirvAha meM acchI taraha se upayogazIla aise puNyavAna sAdhupuruSa saMthArA ko apanAte hai / [41] cha jIvanikAya kI hiMsA ke pApa se virata, sAta bhayasthAna rahita buddhivAlA, jisa taraha se saMthArA para ArUr3ha hotA hai [2] jisane A~Tha madasthAna kA tyAga kiyA hai aisA sAdhu puruSa ATha taraha ke karma ko naSTa karane ke lie jisa taraha se saMthArA para ArUr3ha hotA hai [43] nau taraha ke brahmacarya kI gupti kA vidhivat pAlana karanevAlA aura dazavidha yatidharma kA nirvAha karane meM kuzala aisA saMthAre para ArUr3ha hotA hai una sarva kA saMthArA suvizuddha mAnA jAtA hai / [44] kaSAya ko jItanevAle aura sarva taraha ke kaSAya ke vikAra se rahita aura phira antimakAlIna ArAdhanA meM udyata hone ke kAraNa se saMthArA para ArUr3ha sAdhu ko kyA lAbha milatA hai ? [45] aura phira kaSAya ko jItanevAlA evaM sarva taraha ke viSayavikAra se rahita aura antimakAlIna ArAdhanA meM udyata hone se saMthArA para vidhi ke anusAra ArUr3ha honevAle sAdhu ko kaisA sukha prApta hotA hai ? [46] vidhi ke anusAra saMthArA para ArUr3ha hue mahAnubhAva kSapaka ko, pahale dina hI jo anamola lAbha kI prApti hotI hai, usakA mUlya aMkana karane ke lie kauna samartha hai ? [47] kyoMki usa avasara para, vo mahAmuni viziSTa taraha ke zubha adhyavasAya ke yoga se saMkhyeya bhava kI sthitivAle sarvakarma prati samaya kSaya karate hai / isa kAraNa se vo kSapaka sAdhu usa samaya viziSTa taraha ke zramaNaguNa prApta karate hai / [48] aura phira usa avasara para tRNa-sUkhe ghAsa ke saMthArA para ArUr3ha hone ke bAda bhI rAga, mada aura moha se mukta hone kI kAraNa se vo kSapaka maharSi, jo anupama muktiniHsaMgadazA ke sukha ko pAtA hai, vo sukha hamezA rAgadazA meM par3A huA cakravartI bhI kahA~ se prApta kara zake ? [49] vaikriyalabdhi ke yoga se apane puruSarUpa ko vikurvake, devatAe~ jo battIsa prakAra ke hajAra prakAra se, saMgIta kI layapUrvaka nATaka karate hai, usameM vo loga vo Ananda nahIM pA zakate ki jo Ananda apane hastapramANa saMthArA para ArUr3ha hue kSapaka maharSi pAte hai / [50] rAga, dveSamaya aura pariNAma meM kaTu aise viSapUrNa jo vaiSayika sukha ko cha khaMDa kA nAtha mahasUsa karatA hai use saMgadazA se mukta, vItarAga sAdhupuruSa anubhUta nahIM karate, vo Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMstAraka-50 kevala akhaMDa AtmaramaNatA ke sukha ko mahasUsa karate hai / [51] mokSa ke sukha kI prApti ke lie, zrI jainazAsana meM ekAnte varpakAla kI ginatI nahIM hai / kevala ArAdhaka AtmA kI apramattadazA para sArA AdhAra hai / kyoMki kAphI sAla taka gaccha meM rahanevAle bhI pramata AtmA janma-maraNa samAna saMsAra sAgara meM DUba gae hai / [52] jo AtmAe~ antima kAla meM samAdhi se saMthArA rUpa ArAdhanA ko apanAkara maraNa pAte hai, vo mahAnubhAva AtmAe~ jIvana kI pIchalI avasthA meM bhI apanA hita zIghra sAdha zakate hai / [53] sUkhe ghAsa kA saMthArA yA jIvarahita prAsuka bhUmi hI kevala antimakAla kI ArAdhanA kA Alambana nahIM hai / lekina vizuddha niraticAra cAritra ke pAlana meM upayogazIla AtmA saMthArA rUpa hai / isa kAraNa se aisI AtmA ArAdhanA meM Alambana hai / [54] dravya se saMlekhanA ko apanAne ko tatpara, bhAva se kaSAya ke tyAga dvArA rUkSalukhA aisA AtmA hamezA jaina zAsana meM apramatta hone ke kAraNa se kisI bhI kSetra meM kisI bhI vakta zrI jinakathita ArAdhanA meM pariNata banate hai / / [55] varSAkAla meM kaI taraha ke tapa acchI taraha se karake, ArAdhaka AtmA hemanta Rtu meM sarva avasthA ke lie saMthArA para ArUr3ha hote hai / [56] potanapura meM puSpacUlA AryA ke dharmaguru zrI arNikAputra prakhyAta the, vo eka avasara para nAva ke dvArA gaMgA nadI meM Utarate the [57] nAva meM baiThe logoM ne usa vakta unheM gaMgA meM dhakela diyA / usake bAda zrI arNikApatra AcArya ne usa vakta saMthArA ko apanAkara samAdhipUrvaka maraNa pAyA / [58] kumbhakara nagara meM daMDakarAjA ke pApabuddhi pAlaka nAma ke maMtrI ne, skaMdakakumAra dvArA vAda meM parAjita hone kI kAraNa se [59] krodhavaza banakara mAyA se, paMca mahAvratayukta aise zrIskandasUri Adi pA~ca sau nirdoSa sAdhuo ne yaMtra meM pIsa die [60] mamatA rahita, ahaMkAra se para aura apane zarIra ke lie bhI apratibaddha aise vo cAra sau ninnAnave maharpipuruSane usa taraha se pIsane ke bAvajUda bhI saMthArA ko apanAkara ArAdhakabhAva meM rahakara mokSa pAyA / [61] daMDa nAma ke jAnemAne rAjarSi jo pratimA ko dhAraNa karanevAloM meM the / eka avasara para yamunAvakra nagara ke udyAna meM vo pratimA ko dhAraNa karake kAryotsargadhyAna meM khaDe the, vahA~ yavana rAjA ne usa maharSi ko bANoM se vIMdha diyA, vo usa vakta saMthArA ko apanAkara ArAdhaka bhAva meM rahe [62] usake bAda yavana rAjA ne saMvega pAkara zramaNatva ko apanAyA / zarIra ke lie spRhArahita banakara kAyotsargadhyAna meM khar3e rahe / usa avasara para kisI ne unheM bANa se vIMdha liyA / phira bhI saMthArA ko apanAkara usa maharSi ne samAdhikaraNa pAyA / [63] sAketapura ke zrI kIrtidhara rAjA ke putra zrI sukozala RSi, cAturmAsa meM mAsakSamaNa ke pAraNe ke dina, pitA muni ke sAtha parvata para se uttara rahe the / usa vakta pUrvajanma kI vAghaNa mA~ ne unheM phAr3a DAlA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [ 64 ] phira bhI usa vakta gAr3ha taraha se dhIratA se apane pratyAkhyAna meM acchI taraha upayogazIla rahe / vAghaNa se khA jAne se unhoMne anta meM samAdhipUrvaka maraNa pAyA / [ 65 ] ujjayinI nagarI meM zrI avantisukumAla ne saMvega bhAva ko pAkara dIkSA lI / sahI avasara para pAdapogama anazana apanAkara vo zmazAna kI madhya meM ekAnta dhyAna meM rahe the| 22 [ 66 ] roSAyamAna aisI ziyAlaNa ne unheM trAsa pUrvaka phAr3akara khA liyA / isa taraha tIna prahara taka khAne se unhoMne samAdhipUrvaka maraNa pAyA / [ 67 ] zarIra kA mala, rAste kI dhUla aura pasInA Adi se kAdavamaya zarIravAle, lekina zarIra ke sahaja azuci svabhAva ke jJAtA, suvaNagrAma ke zrI kArtikAryaRSi zIla aura saMyamaguNa AdhAra samAna the / gItArtha aise vo maharSi kA deha ajIrNa bimArI se pIr3ita hone ke bAvajUda bhI vo sadAkAla samAdhi bhAva meM ramaNa karate the / [68] eka vakta rohir3akanagara meM prAsuka AhAra kI gaveSaNA karate hue usa RSi ko pUrvavairI kisI kSatriya ne zakti ke prahAra se bIMdha liyA [69] deha bhedana ke bAvajUda bhI vo maharSi ekAnta - virAna aura tAparahita vizAla bhUmi para apane deha kA tyAga karake samAdhi maraNa pAyA / [70] pATalIputra nagara meM zrI candragupta rAjA kA zrI dharmasiMha nAma kA mitra thA / saMvegabhAva pAkara usane candragupta kI lakSmI kA tyAga karake pravajyA apanAI [ 71] zrI jinakathita dharma meM sthita aise usane phollapura nagara meM anazana ko apanAyA aura gRddhapRSTha paJcakakhANa ko zokarahitarUpa se kiyA / usa vakta jaMgala meM hajAra jAnavaroM ne unake zarIra ko cUMtha DAlA / [72] isa taraha jisakA zarIra khAyA jA rahA hai, aise vo maharSi, ne zarIra ko vosirAketyAga karake paMr3ita maraNa pAyA / [73] pATalIputra - paTaNA nagara meM cANakya nAma kA maMtrI prasiddha thA / kisI avasara para sarva taraha ke pApa Arambha se nivRtta hokara unhoMne iMginI maraNa apanAyA / [74] usake bAda gAya ke vAr3e meM pAdapogama anazana ko apanAkara vo kAyotsargadhyAna meM khar3e rahe / [ 75 ] isa avasara para pUrvabairI subandhu maMtrI ne anukUla pUjA ke bahAne se vahAM chANe jalAe, aise zarIra jalane ke bAvajUda bhI, zrI cANakya RSi ne samAdhipUrvaka maraNa ko prApta kiyA / [ 76 ] kAkandI nagarI meM zrI amRtaghoSa nAma kA rAjA thA / ucita avasara para usane putra ko rAja soMpakara pravajyA grahaNa kI / [77] sUtra aura artha meM kuzala aura zruta ke rahasya ko pAnevAle aise vo rAjarSi zokarahitarUpa se pRthvI para vihAra karate kramazaH kAkandI nagara meM padhAre / [78] vahA~ caMr3avega nAma ke vairI ne unake zarIra ko zastra ke prahAra se cheda diyA / zarIra chedA jA rahA hai usa vakta bhI vo maharSi samAdhibhAva meM sthira rahe aura paMr3ita maraNa prApta kiyaa| [79-80] kausAmbI nagarI meM lalItaghaTA battIsa puruSa vikhyAta the / unhone saMsAra Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMstAraka-80 kI asAratA ko jAnakara zramaNatva aMgIkAra kiyA / zrutasAgara ke rahasyo ko prApta kiye hue aise unhone pAdapopagama anazana svIkAra kiyA / akasmAt nadI kI bAr3ha se khIMcate hue bar3e draha madhya meM vo cale gae / aise avasara meM bhI unhoMne samAdhipUrvaka paMr3ita maraNa prApta kiyaa| [81-83] kRNAla nagara meM vaizramaNadAsa nAma kA rAjA thA / isa rAjA kA riSTha nAma kA maMtrI ki jo mithyA dRSTi aura durAgraha vRttivAlA thA / usa nagara meM eka avasara para munivara ke lie vRSabha samAna, gaNipiTakarUpa zrI dvAdazAMgI ke dhAraka aura samasta zrutasAgara ke pAra ko pAnevAle aura dhIra aise zrI RSabhasena AcArya,apane parivAra sahita padhAre the / usa sUri ke ziSya zrI siMhasena upAdhyAya ki jo kaI taraha ke zAstrArtha ke rahasya ke jJAtA aura gaNa kI tRpti ko karanevAle the / rAjamaMtrI riSTha ke sAtha unakA vAda huA / vAda meM riSTha parAjita huA / isase roSa se dhamadhamate, nirdaya aise usane prazAnta aura suvihita zrI siMhasena RSi ko agni se jalA diyA / zarIra agni se jala rahA hai / isa avasthA meM usa RSivara ne samAdhipUrvaka maraNa ko prApta kiyA / [84] hastinAgapura ke kurudata zreSThIputra ne sthaviro ke pAsa dIkSA ko apanAyA thaa| eka avasara para nagara ke udyAna meM vo kAyotsargadhyAna meM khar3e the / vahA~ gopAla ne nirdoSa aise unako zAlmalI peDa ke lakar3e kI taraha jalA diyA / phira bhI isa avasthA meM unhoMne samAdhipUrvaka paMr3ita maraNa prApta kiyA / [85] cilAtIputra nAma ke cora ne, upazama, viveka aura saMvararUpa tripadI ko sunakara dIkSA grahaNa kI / usa avasara para vo vahA~ hI kAyotsargadhyAna meM raheM / cIMTIoM ne unake zarIra ko challI kara diyA / isa taraha zarIra khAe jAne ke bAda bhI unhoMne samAdhi se maraNa paayaa| [86] zrI gajasukumAla RSi nagara ke udyAna meM kAyotsargadhyAna meM raheM the / nirdoSa aura zAnta aise unako, kisI pApI AtmAne hajAro khIle se jaise ki mar3hA diyA ho usa taraha se hare camar3e se bA~dhakara, pRthvI para paTakA / isake bAvajUda bhI unhoMne samAdhipUrvaka maraNa paayaa| (isa kathAnaka meM kucha garabaDI hone kA saMbhava hai / ) [87] maMkhalI gozAlaka ne nirdoSa aise zrI sunakSatra aura zrI sarvAnubhUti nAma ke zrI mahAvIra paramAtmA ke ziSya ko tejolezyA se jalA diyA thA / usa taraha jalate hue vo donoM munivara ne samAdhibhAva ko apanAkara paMr3ita maraNa pAyA / [88] saMthArA ko apanAne kI vidhi ucita avasara para, tIna gupti se gupta aisA kSapakasAdhu jJaparijJA se jAnatA hai / phira yAvajIva ke lie saMgha samudAya ke bIca meM guru ke Adeza ke anusAra AgAra sahita cAroM AhAra kA paccakkhANa karatA hai / [89] yA phira samAdhi TIkAne ke lie, koI avasara meM kSapaka sAdhu tIna AhAra kA paccakkhANa karatA hai aura kevala prAsuka jala kA AhAra karatA hai / phira ucita kAla meM jala kA bhI tyAga karatA hai / / [90] zeSalogoM ko saMvega prakaTa ho usa taraha se vaha kSapaka kSamApanA kare aura sarva saMgha samudAya ke bIca meM kahanA cAhie ki pUrve mana, vacana aura kAyA ke yoga se karane, karavAne aura anumodane dvArA maiMne jo kucha bhI, aparAdha kie ho unheM maiM khamAtA huuN|" / [91] do hAtha ko mastaka se jur3akara use phira se kahanA cAhie ki zalya se rahita Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 AgamasUtra-hindI anuvAda yaha maiM Aja sarva taraha ke aparAdha ko khamAtA hU~ / mAtA-pitA samAna sarva jIva mujhe kSamA karanA / " [92] dhIra puruSane prarUpe hue aura phira satpuruSa se sadA sevana kie jAnevAle, aura kAyara AtmAe~ ke lie ati duSkara aise paMr3ita maraNa-saMthArA ko, zilAtala para ArUr3ha hue niHsaMga aura dhanya AtmAe~ sAdhanA karatI hai / [93] sAvadha hokara tUM soca / tune naraka aura tiryaMca gati meM aura devagati evaM mAnavagati meM kaise kaise sukha duHkha bhugate hai ? [94] he mumukSu ! naraka ke lie tune asAtA bahula duHkhapUrNa, asAmAnya aura tIvra darda ko zarIra kI khAtira prAyaH anantIbAra bhugatA hai / [95] aura phira devapana meM aura mAnavapana meM parAye dAsabhAva ko pAkara tune duHkha, saMtApa aura trAsa ko upajAnevAle darda ko prAyaHanantIbAra mahasUsa kiyA hai aura he puNyavAn / [96] tiryazcagati ko pAkara pAra na pA zake aisI mahAvedanAo ko tune kaI bAra bhugatA hai / isa taraha janma aura maraNa samAna reMTa ke Arvata jahA~ hamezA calate hai, vaise saMsAra meM tU anantakAla bhaTakA hai / [97] saMsAra ke lie tune anantakAla taka anantIbAra anantA janma maraNa ko mahasUsa kiyA hai / yaha saba duHkha saMsAravartI sarva jIva ke lie sahaja hai / isalie vartamAnakAla ke duHkha se mata ghabarAnA aura ArAdhanA ko mata bhUlanA / [98] maraNa jaisA mahAbhaya nahIM hai aura janma samAna anya koI duHkha nahIM hai / isalie janma-maraNa samAna mahAbhaya kI kAraNa samAna zarIra ke mamatvabhAva ko tUM zIghra cheda ddaal| [99] yaha zarIra jIva se anya hai / aura jIva zarIra se bhinna hai yaha nizcayapUrvaka duHkha aura kaleza kI jar3a samAna upAdAna rUpa zarIra ke mamatva ko tuje chedanA cAhie / kyoMki bhIma aura apAra isa saMsAra meM, AtmA ne zarIra sambandhI aura mana sambandhI duHkha ko anantIbAra bhugate hai / [100] isalie yadi samAdhi maraNa ko pAnA ho to usa uttama artha kI prApti ke lie tujhe zarIra Adi abhyantara aura anya bAhya parigraha ke lie mamattvabhAva ko sarvathA vosirA denAtyAga karanA caahie| [101] jagata ke zaraNa samAna, hitavatsala samasta saMgha, mere sAre aparAdhoM ko khamo aura zalya se rahita banakara maiM bhI guNa ke AdhAra samAna zrI saMgha ko khamAtA huuN| [102] aura 'zrI AcAryadeva, upAdhyAya, ziSya, sAdharmika, kula aura gaNa Adi jo kisI ko maiMne kaSAya utpanna karavAyA ho, kapAya kI maiM kAraNa vanA hotA una sabako maiM trividha yoga se khamAtA hU~ / ' [103] sarva zramaNa saMgha ke sabhI aparAdha ko maiM mastaka para do hAtha jur3ane samAna aMjali karake khamAtA hU~ / aura maiM bhI sabako kSamA karatA hU~ / [104] aura phira maiM jinakathita dharma meM arpita cittavAlA hokara sarva jagata ke jIva samUha ke sAtha baMdhubhAva se niHzalya taraha se khamatA hU~ / aura maiM bhI sabako khamAtA hU~ / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMstAraka-105 [105] aise aticAroM ko khamAnevAlA aura anuttara tapa evaM apUrva samAdhi ko prApta karanevAlI kSapaka AtmA; bahuvidha bAdhA saMtApa Adi ke mUla kAraNa karmasamUha ko khapAte hue samabhAva meM viharatA hai / [106] anaginata lAkha koTi azubha bhava kI paramparA dvArA jo gAr3ha karma bA~dhA ho; una sarva karmasamUha ko saMthArA para ArUr3ha honevAlI kSapaka AtmA, zubha adhyavasAya ke yoga se eka samaya meM kSaya karate hai / [107] isa avasara para, saMthArA para ArUr3ha hue mahAnubhAva kSapaka ko zAyada pUrvakAlIna azubha yoga se, samAdhibhAva meM vighna karanevAlA darda udaya meM Ae, to use zamA dene ke lie gItArtha aise niryAmaka sAdhu bAvanA candana jaisI zItala dharmazikSA de / [108] he puNya puruSa ! ArAdhanA meM hI jinhoMne apanA sabakucha arpaNa kiyA hai, aise pUrvakAlIna munivara; jaba vaisI taraha ke abhyAsa binA bhI kaI jaMgalI jAnavara se cAro ora ghere hue bhayaMkara parvata kI coTI para kAyotsargadhyAna meM rahate the / [109] aura phira ati dhIravRtti ko dharanevAle isa kAraNa se zrI jinakathita ArAdhanA kI rAha meM anuttara rUpa se viharanevAle vo maharSi purupa, jaMgalI jAnavara kI dAr3ha meM Ane ke bAvajUda bhI samAdhibhAva ko akhaMDa rakhate hai aura uttama artha kI sAdhanA karate hai / [110] 'he suvihita ! dhIra aura svastha mAnasavRttivAle niryAmaka sAdhu, jaba hamezA sahAya karanevAle hote hai aise hAlAta meM samAdhibhAva pAkara kyA isa saMthAre kI ArAdhanA kA pAra nahI pA zakate kyA ? matalaba tujhe AsAnI se isa saMthArA ke pAra ko pAnA cAhie / [111] kyoki jIva zarIra se anya hai, vaise zarIra bhI jIva se bhinna hai / isalie zarIra ke mamatva ko choDa denevAle suvihita puruSa zrI jinakathita dharma kI ArAdhanA kI khAtira avasara para zarIra kA bhI tyAga kara dete hai / [112] 'saMthArA para ArUr3ha hue kSapaka, pUrvakAlIna azubha karma ke udaya se pedA huI vedanAoM ko samabhAva se sahakara, karma sthAna kalaMka kI paramparA ko velar3I kI taraha jar3a se hilA dete hai / isalie tumheM bhI isa vedanA ko samabhAva se sahana karake karma kA kSaya kara denA caahie|' [113] bahuta kroDa sAla taka tapa, kriyA Adi ke dvArA AtmA jo karmasamUha ko khapAte hai / mana, vacana, kAyA ke yoga se AtmA kI rakSA karanevAle jJAnI AtmA, usa karmasamUha ko kevala sA~sa meM khapAte haiM / kyoMki samyagjJAna pUrvaka ke anuSThAna kA prabhAva acintya hai / [114] mana, vacana aura kAyA se AtmA kA jatana karanevAle jJAnI AtmA, bahuta bhava se saMcita kie A~Tha prakAra ke karmasamUha samAna pApa ko kevala sA~sa meM khapAte hai / isa kAraNa se he suvihita ! samyagjJAna ke Alambana pUrvaka tumheM bhI isa ArAdhanA meM udyamI rahanA cAhie / [115] isa prakAra ke hitopadezarUpa Alambana ko pAnevAle suvihita AtmAe~, guru Adi vaDIlo se prazaMsA pAnevAle saMthArA para dhIrajapUrvaka ArUr3ha hokara, sarva taraha ke karma mala ko khapAnepUrvaka usa bhava meM yA tIsare bhava meM avazya siddha hotA hai aura mahAnanda pada ko prApta Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 26 karate hai / [116] gupti samiti Adi guNa se manohara; samyagjJAna, darzana aura cAritrarUpa ratnatrayI se mahAmUlyavAna aura saMyama, tapa, niyama Adi guNa rUpa; [117] suvarNajar3ita zrI saMgharUpa mahAmukuTa, deva, devendra, asura aura mAnava sahita tIna loka meM vizuddha hone kI kAraNa se pUjanIya hai, ati durlabha hai / aura phira nirmala guNa kA AdhAra hai, isIlie paramazuddha hai, aura sabako zirodhArya hai / [118] grISma Rtu meM agni se lAla tape lohe ke tAvar3e ke jaisI kAlI zilA meM ArUr3ha hokara hajAra kiraNo se pracaMDa aura ugra aise sUraja ke tApa se jalane ke bAvajUda bhI; [119] kaSAya Adi loga kA vijaya karanevAle aura dhyAna meM sadAkAla upayogazIla aura phira ati suvizuddha jJAnadarzana rUpa vibhUti se yukta aura ArAdhanA meM arpita cittavAle suvihita puruSa ne; [120] uttama lezyA ke parINAma samAna, rAdhAvedha samAna durlabha, kevalajJAna sadRza, samatAbhAva se pUrNa aise uttama artha samAna samAdhimaraNa ko pAyA hai / [121] isa taraha se maiMne jinakI stuti kI hai, aise zrI jinakathita antima kAlIna saMthArA rUpa hAthI ke skandha para sukhapUrvaka ArUr3ha hue, narendra ke lie candra samAna bhramaNa puruSa, sadAkAla zAzvata, svAdhIna aura akhaMDa sukha ko paramparA do / 29 saMstAraka - prakirNaka- 6 - hindI anuvAda pUrNa Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 namo namo nimmaladasaNassa gacchAcAra prakirNaka-7/1- hindI anuvAda RCM [1] devendra se namita mahA aizvaryavAlI, zrI mahAvIra deva ko namaskAra karake, zrutarUpa samudra meM se suvihita muni samudAya ne AcaraNa kie hue gacchAcAra saMkSepa se uddharakara maiM khuuNgaa| [2] gautama ! isa jagata meM kucha aise bhI jIva hai ki jo, usa unmArgagAmI gaccha meM rahakara yA bhava paramparA meM bhramaNa karate hai / kyoMki asatpuruSa kA saMga zIlavaMta-sajjana ko bhI adhaHpAta kA hetu hotA hai / [3] gautama ! ardha prahara-eka prahara dina, pakSa, eka mAsa yA eka sAla paryanta bhI sanmArgagAmI gaccha meM rahanevAle [4] AlasI-nirutsAhI aura vimanaska muni bhI, dusare mahAprabhAvavAle sAdhuoM ko sarva kriyA meM alpa sattvavAle [5] jIva se na ho zake aise tapa Adi rUpa udyama karate dekhakara, lajjA aura zaMkA kA tyAga karake dharmAnuSThAna karane meM utsAha dharate hai / aura phira gautama ! [6] vIryotsAha dvArA hI jIva ne janmAntara meM kie hue pApa, muhUrta mAtra meM jalakara rAkha ho jAte hai / [7] isalie acchI taraha se kasauTI karake jo gaccha sanmArga pratiSThita ho usameM jIvana paryanta ba~sanA / kyoMki jo saMyata sakriyAvAn ho vahI muni hai / [8] AcArya mahArAja gaccha ke lie meDhI, Alambana, stambha, dRSTi, uttama yAna samAna hai / yAni ki methI - (jo baMdha se jAnavara maryAdA meM rahe vo) meM bA~dhe jAnavara jaise maryAdA meM rahate hai, vaise gaccha bhI AcArya ke bandhana se maryAdA me pravartate hai / gaDDhe Adi meM girate jaise hastAdika kA Alambana dharake rakhate hai, vaise saMsAra samAna gati meM girate gaccha ko AcArya dharake rakhate hai / jaise stambha prAsAda kA AdhAra hai, vaise AcArya bhI gaccha rUpa prAsAda kA AdhAra hai / jaise najara zubhAzubha cIja jIva ko batAnevAlI hai, vaise AcArya bhI gaccha ko bhAvi zubhAzubha batAnevAle hai / jaise binA chidra kA uttama jahAja jIva ko samudra taTa para pahu~cAtA hai, vaise AcArya bhI gaccha ko saMsAra ke taTa para pahu~cAte hai / isalie gaccha kI kasauTI karane kI icchA rakhanevAle ko pahale AcArya kI hI kasauTI lenA cAhie / [1] he bhagavan ! chadmasthamuni kisa nizAnIo se unmArgagAmI AcArya ko jAna zake ? isa prazna ke uttara meM zrI guru kahate ki he muni ! usa nizAnIryAM maiM kahatA hU~ vo suno / [10] apanI marajI ke anusAra vyavahAra karanevAle, duSTa-AcAravAn, Arambha meM pravavinAra, pIThaphalaka Adi meM pratibaddha, apkAya kI hatyA karanevAle [11] mUla aura uttara guNa se bhraSTa hue, sAmAcArI ke virAdhaka, hamezA guru ke Age Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda AlocanA nahIM karanevAle aura rAjakathA Adi vikathA meM haMmezA tatpara ho vo AcArya adhama jAnane cAhie / [12] chattIsa guNayukta aura ati vyavahAra kuzala aise AcArya ko bhI dusaroM kI sAkSI meM AlocanA rUpa vizuddhi karanI cAhie / [13] jaise ati kuzala vaidya apanI vyAdhi dusare vaidya ko batAte hai, aura usa vaidya kA kahA mAnakara vyAdhi ke pratikAra samAna karma kA AcaraNa karate hai, vaise Alocaka sUri bhI anya ke pAsa apanA pApa prakaTa kareM aura unhoMne diyA huA tapa vidhivat aMgIkAra karate hai / 28 [14] deza, kSetra, dravya, kAla aura bhAva jAnakara vastra, pAtra, upAzraya aura sAdhusAdhvI ke samUha kA saMgraha kare aura sUtrArtha kA cintavana kare, unako acche AcArya mAnanA cAhie | [15] jo AcArya Agamokta vidhi se ziSya kA saMgraha aura unake lie zrutadAna Adi upagraha na kare na karavAe~, sAdhu aura sAdhvI ko dikSA dekara samAcArI na zIkhAe / [16] aura jo bAlaziSya ko gAya jaise bachar3e ko cUmatI hai vaise cUme aura sanmArga grahaNa na karavAe~, use ziSya kA zatru mAnanA cAhie / [17] jo AcArya ziSya ko sneha se cUme, lekina sAraNA, vAraNA, preraNA aura bArabAra preraNA na kare vo AcArya zreSTha nahIM hai; lekina jo sAraNA vAraNAdi karate hai vo daMDa Adi dvArA mArane ke bAvajUda bhI zreSTha hai / [18] aura phira jo ziSya pramAda samAna madIrA se grasta aura sAmAcArI virAdhaka guru ko hitopadeza ke dvArA dharmamArga meM sthira na kare vo ziSya bhI zatru hI hai [19] pramAdI guru ko kisa taraha bodha karate hai vo dikhAte hai / he munivara ! he gurudeva ! tumhAre jaise puruSa bhI yadi pramAda ke AdhIna ho to phira isa saMsAra sAgara meM hama jaise ko naukAsamAna dusare kauna Alambana hoMge ? [20] pravacana pradhAna, jJAnAcAra, darzanAcAra ko cAritrAcAra una tInoM meM aura phira paMcavidha AcAra meM, khuda ko aura gaccha ko sthira karane ke lie jo preraNA kare vo AcArya / [21] cAra taraha kA piMDa, upadhi aura zayyA ina tInoM ko, udgama, utpAdana aura paNA dvArA zuddha, cAritra kI rakSA ke lie, grahaNa kare vo saccA saMyamI hai / [22] dusaroM ne kahA huA guhya prakaTa na karanevAle aura sarva taraha se sarva kArya meM aviparIta dekhanevAle ho vo, cakSu kI taraha, bacce aura buDhDhe se saMkIrNa gaccha kI rakSA karate hai / [23] jo AcArya sukhazIla Adi guNa dvArA navakalpa rUpa yA gItArtharUpa vihAra ko zithila karate hai vo AcArya saMyamayoga dvArA kevala vezadhArI hI hai / [24] kula, gA~va, nagara aura rAjya kA tyAga karake bhI jo AcArya phira se usa kula Adi meM mamatva karate hai, usa saMyamayoga dvArA niHsAra kevala vezadhArI hI hai / [25] jo AcArya ziSyasamUha ko karanelAyaka kArya meM preraNA karate hai aura sUtra evaM artha par3hAte hai, vaha AcArya dhanya hai, pavitra hai, bandhu hai aura mokSadAyaka hai / [26] vahI AcArya bhavyajIva ke lie cakSusamAna kahe hai ki jo jinezvara ke batAe Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacchAcAra-26 hue anuSThAna yathArtharUpa se batAte hai / [27] jo AcArya samyak taraha se jinamata prakAzate hai vo tIrthaMkara samAna hai aura jo unakI AjJA kA ullaMghana karate hai vo kApuruSa hai, satpuruSa nahIM / [28] bhraSTAcArI AcArya, bhraSTAcArI sAdhu kI upekSA karanevAle AcArya aura unmArga meM rahe AcArya, ina tInoM jJAna Adi mokSa mArga ko naSTa karate hai / [29] unmArga meM rahe aura unmArga ko naSTa karanevAle AcArya kA jo sevana karate hai, he gautama! yakInana vo apane AtmA ko saMsAra meM girAte hai / 29 [30] jisa taraha anucita tairanevAlA AdamI kaI logoM ko DUbAtA hai, vaise unmArga meM rahA eka bhI AcArya usake mArga ko anusaraNa karanevAle bhavya jIva ke samUha ko naSTa karate hai / [31] unmArgagAmI kI rAha meM vyavahAra karanevAle aura sanmArga ko naSTa karanevAle kevala sAdhu veza dharanevAle ko he gautama ! yakInana ananta saMsAra hotA hai / [32] khuda pramAdI ho, to bhI zuddha sAdhumArga kI prarUpaNA kare aura khuda ko sAdhu evaM zrAvakapakSa ke alAvA tIsare saMvijJapakSa meM sthita kare / lekina isase viparIta azuddha mArga kI prarUpaNA karanevAle khuda ko gRhasthadharma se bhI bhraSTa karate hai / [33] apanI kamajorI ke kAraNa se zAyada trikaraNazuddha se jinabhASita anuSThAna na kara zake, to bhI jaise zrI vItarAgadeva ne kahA hai, vaise yathArtha samyak taraha se tattva prarupe / [34] municaryA meM zithila hone ke bAvajUda bhI vizuddha caraNasittarI karaNasittarI ke prazaMsA karake prarUpaNA karanevAle sulabhabodhi jIva apane karma ko zithila karatA hai / [35] saMvijJapAkSikamuni sanmArga meM pravartate dusare sAdhuo ko auSadha, bhaiSaja dvArA samAdhi dilAne samAna khuda vAtsalya rakhe aura dusaroM ke pAsa karavAe / [36] trilokavartI jIva ne jisake caraNayugala ko namaskAra kiyA hai aise kucha jIva bhUtakAla meM the, abhI hai aura bhAvi meM hoMge ki jinakA kAla mAtra bhI dusaroM kA hita karane ke hI eka lakSapUrvaka bItatA hai / [37] gautama ! bhUta bhAvi aura vartamAna kAla meM bhI kucha aise AcArya hai, ki jinakA kevala nAma hI grahaNa kiyA jAe, to bhI yakInana prAyazcita lagatA hai / [38] jaise loka meM naukara aura vAhana zikSA binA svecchAcArI hotA hai, vaise ziSya bhI svecchAcArI hotA hai / isalie guru ne pratipRcchA aura preraNAdi dvArA ziSya varga ko hamezA zikSA denI cAhie / [39] jo AcArya Adi upAdhyAya pramAda se yA Alasa se ziSyavarga ko mokSAnuSThAna ke lie preraNA nahIM karate, unhoMne jinezvara kI AjJA kA khaMDana kiyA hai yaha samajhanA caahie| [40] he gautama ! isa prakAra maiMne saMkSepa se guru kA lakSaNa batAyA / aba gaccha kA lakSaNa kahU~gA, vo tUM he dhIra ! ekAgrarUpa se suna / [41] jo gItArtha saMvegazAlI - Alasa rahita draDhavratI askhalita cAritravAn haMmezA rAgadveSa rahita [42] AThamadarahita kSINa kaSAyI aura jItendriya aise usa chadmastha muni ke sAtha - Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra-hindI anuvAda bhI kevalI vicare aura ba~sa jAe / [43] saMyama meM vyavahAra karane ke bAda bhI paramArtha ko na jAnanevAle aura durgati ke mArga ko denevAle aise agItArtha ko dUra se hI tyAga kare / [44] gItArtha ke vacana se buddhimAna mAnava halAhala jhahara bhI niHzaMkapana se pI jAe aura maraNa dilAe aisI cIja ko bhI khA jAe / [45] kyoMki hakIkata meM vo jhahara nahIM hai lekina amRta samAna rasAyaNa hotA hai; nirvighnakArI hai, vo mAratA nahIM, zAyada mara jAtA hai, to bhI vo amara samAna hotA hai / [46] agItArtha ke vacana se koI amRta bhI na pIe, kyoMki vo agItArtha se batAyA huA hakIkata meM amRta nahIM hai / [47] paramArtha se vo amRta na hone se sacamuca halAhala jhahara hai, isalie vo ajarAmara nahIM hotA, lekina usI vakta naSTa hotA hai / [48] agItArtha aura kuzIlIyA Adi kA saMga mana, vacana, kAyA se tyAga denA, kyoMki saphara kI rAha meM lU~Tere jaise vighnakArI hai, vaise vo mokSamArga meM vighnakArI hai / [49] dedIpyamAna agni ko jalatA dekhakara usameM niHzaMka khUda ko bhasmIbhUta kara de, lekina kuzIlIyA kA Azraya kabhI bhI na kare / [50] jo gaccha ke bhItara guru ne preraNA kie ziSya, rAgadveSa, pazcAtApa dvArA dhagadhagAyamAna agni kI taraha jala uThatA hai, use he gautama ! gaccha mata samajanA / [51] gaccha mahAprabhAvazAlI hai, kyoMki usameM rahanevAloM ko bar3I nirjarA hotI hai, sAraNA-vAraNA aura preraNA Adi dvArA unheM doSa kI prApti bhI nahIM hotI / [52] guru kI IcchA kA anusaraNa karanevAle, suvinIta, parisaha jItanevAle, dhIra, abhimAnarahita, lolupatArahita, gArava aura vikathA na karanevAle [53-54] kSamAvAn indriya kA damana karanevale, guptivaMta, nirlobhI, vairAgya mArga meM lIna, dasa-vidha samAcArI, Avazyaka aura saMyama meM udyamavAna aura khara, kaThora, karkaza, aniSTa aura duSTa vANI se aura phira apamAna aura nIkAla denA Adi dvArA bhI jo dveSa na kare [55] apakIrti na kare, apayaza na kare, akArya na kare, kaMTha meM prANa Ae to bhI pravacana malIna na kare, vaise muni bahota nirjarA karate hai / [56] karane lAyaka yA na karane lAyaka kAma meM kaThora-karkaza-duSTha-niSThura bhASA meM gurumahArAja kucha kahe, to vahA~ ziSya vinaya se kahe ki 'hai prabhu, Apa kahate ho vaise vo vAstavika hai / isa prakAra jahA~ ziSya vyavahAra karatA hai he gautama ! vo sacamuca gaccha hai| [57] pAtra Adi meM bhI mamatvarahita, zarIra ke lie bhI spRhA rahita zuddha AhAra lene meM kuzala ho vo muni hai / agara azuddha mila jAe to tapasyA karanevAle aura eSaNA ke bayA~lIsa doSa rahita AhAra lene meM kuzala ho vo muni hai / [58] vo nirdoSa AhAra bhI rUpa-rasa ke lie nahIM, zarIra ke sundara varNa ke lie nahIM aura phira kAma kI vRddhi ke lie bhI nahIM, lekina akSopAMga kI taraha, cAritra kA bhAra vahana karane ke lie zarIra dhAraNa karane ke lie grahaNa kare / [59] kSudhA kI vedanA zAnta karane ke lie, vaiyAvacca karane ke lie, iryAsamiti ke Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacchAcAra-59 31 lie saMyama ke lie, prANa dhAraNa karane ke lie aura dharmacintavana ke lie, aise usa cha kAraNa se sAdhu AhAra grahaNa kare / [60] jo gaccha meM choTe-bar3e kA pharka jAna zake, bar3o ke vacana kA sammAna ho aura eka dina bhI paryAya se bar3A ho, guNavRddha ho usakI hIlanA na ho, he gautama ! use hakIkata meM gaccha mAnanA cAhie / [ 61] aura phira jisa gaccha meM bhayAnaka akAla ho vaise vakta meM prANa kA tyAga ho, to bhI sAdhvI kA lAyA huA AhAra soce binA na khAe, use he gautama! vAstavika gaccha kahA hai / [62] aura jisa gaccha meM sAdhvIo ke sAtha javAna to kyA, jisake dAMta gira gae hai vaise bur3he muni bhI AlApa, saMlApa na kare aura strIyoM ke aMga kA cintavana na kare, vo hakIkata meM gaccha hai / [ 63 ] he, apramAdI muni ! tuma agni aura viSa samAna sAdhvI kA saMsarga chor3a do, kyoMki sAdhvI kA anusaraNa karanevAlA sAdhu thor3e hI kAla meM jarura apayaza pAtA hai / [64] bur3he, tapasvI, bahuzruta, sarvajana ko mAnya, aise muni ko bhI sAdhvI kA saMsarga logoM kI burAI kA Azaya banatA hai / [ 65 ] to phira jo yuvAna, alpazruta, thor3A tapa karanevAle muni ho usako AryA kA saMsarga lokanindA kA Azaya kyoM na ho ? [ 66 ] jo ki khuda dRDha antaHkaraNavAlA ho to bhI saMsarga bar3hane se agni kI najadIka jaise ghI pIgala jAtA hai, vaise muni kA citta sAdhvI ke samIpa vilIna hotA hai / [ 67 ] sarva strI varga kI bhItara haMmezA apramattapana se vizvAsarahita vyavahAra kare to vo brahmacarya kA pAlana kara zakatA hai, anyathA usake viparIta prakAra se vyavahAra kare to brahmacarya pAlana nahIM kara zakatA / [ 68 ] sarvatra sarva cIja meM mamatArahita muni svAdhIna hotA hai, lekina vo muni yadi sAdhvI ke pAsa meM ba~dhA ho to vo parAdhIna ho jAtA hai / [ 69 ] lIMTa meM par3I makkhI chUTa nahIM zakatI, vaise sAdhvI kA anusaraNa karanevAlA sAdhu chUTa nahIM zakatA / [70] isa jagata meM avidhi se sAdhvI kA anusaraNa karanevAle sAdhu ko usake samAna dusarA koI bandhana nahIM hai aura sAdhvI ko dharma meM sthApana karanevAle sAdhu ko usake samAna dusarI nirjarA nahIM hai / [71] vacana mAtra se bhI cAritra se bhraSTa hue bahulabdhivAle sAdhu ko bhI jahA~ vidhivat guru se nigraha kiyA jAtA hai use gaccha kahate hai / [72] jisa gaccha meM rAta ko azanAdi lene meM, audezika - abhyAhRta Adi kA nAma grahaNa karane meM bhI bhaya lage aura bhojana anantara pAtrAdi sApha karane samAna kalpa aura apAnAdi dhone samAna trepa usa ubhaya meM sAvadha ho [73] vinayavAna ho, nizcala cittavAlA ho, hA~sI majAka karane se rahita, vikathA se mukta, binA soce kucha na karanevAle, azanAdi ke lie vicaranevAle yA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [74] Rtu Adi A~Tha prakAra kI gocarabhUmi ke lie viharanAra, vividha prakAra ke abhigraha aura duSkara prAyazcita AcaraNa karanevAle muni jisa gaccha meM ho, vo devendra ko bhI AzcaryakArI hai / gautama ! aise gaccha ko hI gaccha mAnanA cAhie / [ 75 ] pRthvI, ap, agni, vAyu aura vanaspati aura alaga taraha ke beindriya Adi sa jIva ko jahA~ maraNa ke anta meM bhI mana se pIr3ita nahIM kiyA jA zakatA, he gautama! use hakIkata meM gaccha mAnanA cAhie / [ 76 ] khajurI aura mu~ja ke jhADu se jo sAdhu upAzraya ko pramArjate hai, usa sAdhu ko jIva para bIlakula dayA nahIM hai, aisA he gautama! tU acchI taraha se samajha le / [77] grISma Adi kAla meM tRSA se prANa sUkha jAe aura mauta mile to bhI bAhara kA sacitta pAnI bU~da mAtra bhI jo gaccha meM muni na le, vo gaccha mAnanA cAhie / [ 78 ] aura phira jisa gaccha meM apavAda mArga se bhI hamezA prAzuka - nirjIva pAnI samyak taraha se Agama vidhi se icchita hotA hai gautama use gaccha jAno / 32 [ 79] zUla, vizUcikA Adi meM se kisI bhI vicitra vimArI pedA hone se, jisa gaccha meM muni ani Adi na jalAe, use gaccha jAnanA cAhie / [80] lekina apavAdapada meM sArupika Adi yA zrAvaka Adi ke pAsa yatanA se vaisA karavAeM / [81] puSpa, bIja, tvacA Adi alaga taraha ke jIva kA saMghaTTa aura paritApa Adi jisa gaccha meM muni se sahaja bhI na kiyA jAtA ho use gaccha mAnanA cAhie / [82] aura hA~sI, krIDA, kaMdarpa, nAstikavAda, bevakta kapar3e dhonA, vaMDI, gaDDhA Adi ThekanA sAdhu zrAvaka para krodhAdika se lAMghaNa karanA, vastra pAtrAdi para mamatA aura avarNavAda kA uccAraNa Adi jisa gaccha meM na kiyA jAe use samyag gaccha mAnanA cAhie / [83] jisa gaccha ke bhItara kAraNa utpanna ho to bhI vastrAdika kA antara karake strI kA hAtha Adi kA sparza draSTiviSa sarpa aura jvalAyamAna agni kI taraha tyAga kiyA jAe use gaccha mAnanA cAhie | [84] bAlikA, vur3hiyA, putrI, pautrI yA bhaginI Adi ke zarIra kA sparza thor3A bhI jisa gaccha meM na kiyA jAe, he gautama! vahI gaccha hai / [85] sAdhu kA veza dhAraNa karanevAlA, AcArya Adi padavI se yukta aisA bhI muni jo khuda strI ke hAtha kA sparza kare, to he gautama! jarura vo gaccha mUlaguNa se bhraSTa cAritrahIna hai aisA jAnanA / [86] apavAda pada se bhI strI ke hAtha kA sparza Agama meM niSedha kiyA hai, lekina dIkSA kA aMta Adi ho aisA kArya pedA ho to Agamokta vidhi jAnanevAle sparza kare use gaccha mAnanA cAhie / [87] aneka vijJAna Adi guNayukta, labdhisampanna aura uttama kula meM pedA honevAlA muni yadi prANAtipAtaviramaNa Adi mUla guNa rahita ho use gaccha meM se bAhara nIkAlA jAe Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacchAcAra-87 33 use gaccha mAnanA cAhie / [88] jisa gaccha meM suvarNa, cA~dI, dhana, dhAnya, kA~su, tAmra, sphaTika, bistara Adi zayanIya, kurzI Adi Asana aura sacchidra cIja kA upabhoga hotA ho [89] aura phira jisa gaccha meM muni ko ucita zvetavastra choDakara lAla, hare, pIle vastra kA istemAla hotA ho usa gaccha meM maryAdA kahA~ se ho ? [10] aura phira jisa gaccha meM kisI bhI kAraNa se kisI gRhastha kA diyA dusaroM kA bhI sonA, cA~dI, ardha nimeSamAtra bhI hAtha se na chUe / [91] jisa gaccha meM AryA kA lAyA huA vividha upakaraNa aura pAtrA Adi sAdhu binA kAraNa bhI bhugate use kaisA gaccha kahanA ? [12] bala aura buddhi ko bar3hAnevAlA, puSTikAraka, ati durlabha aisA bhI bhaiSajya sAdhvI kA prApta kiyA huA sAdhu bhugate, to usa gaccha meM maryAdA kahA~ se ho ? [ 93] jisa gaccha meM akelA sAdhu, akelI strI yA sAdhvI sAtha rahe, use he gautama! hama adhika karake maryAdArahita gaccha kahate hai [14] dRDhacAritravAlI, nirlobhI, grAhyavacanA, guNa samudAyavAlI aisI lekina mahattarA sAdhvI ko jisa gaccha meM akelA sAdhu par3hAtA hai, vo anAcAra hai, gaccha nahIM / [15] megha kI garjanA - azva hRdayagata vAyu aura vidyuta kI taraha jaise dugrAhya gUr3ha hRdayavAlI AryAe jisa gaccha meM aTakAva rahita akArya karate hai [96] aura jisa gaccha ke bhItara bhojana ke vakta sAdhu kI maMDalI meM sAdhvI AtI hai, vo gaccha nahIM lekina strI rAjya hai / [97] sukha meM rahe paMgu mAnava kI taraha jo muni ke kaSAya dusaroM ke kaSAya dvArA bhI uddIpana na ho, use he gautama gaccha mAnanA cAhie / [98] dharma ke antarAya se bhaya pAe hue aura saMsAra kI bhItara rahane se bhaya pAnevAle muni, anya muni ke krodha Adi kaSAya ko na udIre, use gaccha mAna / [ 99 ] zAyada kisI kAraNa se yA binA kAraNa munioM ke kaSAya kA udaya ho aura udaya ko roke aura tadanantara khamAe, use he gautama ! gaccha mAna / [100] dAna, zIla, tapa aura bhAvanA, ina cAra prakAra ke dharma ke antarAya se bhaya pAnevAle gItArtha sAdhu jisa gaccha meM jyAdA ho use he gautama ! gaccha kahA hai / [101] aura phira he gautama! jisa gaccha meM cakkI, khaMDaNI, cUlhA, pAnehArA aura jhADu isa pA~ca vadhasthAna meM se koI eka bhI ho, to vo gaccha kA mana, vacana, kAyA se tyAga karake anya acche gaccha meM jAnA cAhie / [102] khaMr3anA Adi ke Arambha meM pravarte hue aura ujjvala veza dhAraNa karanevAle gaccha kI sevA na karanA lekina jo gaccha cAritra guNa se ujjvala ho usakI sevA karanA cAhie / [103] aura phira jisa gaccha ke bhItara muni kraya-vikraya Adi kareM- karavAe, anumodana kare, vo muni ko saMyama bhraSTa mAnanA cAhie / he guNasAgara gautama ! vaise logoM ko viSa kI 103 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 34 taraha dUra se hI tyAga denA cAhie / [104] Arambha meM Asakta, siddhAMta meM kahe anuSThAna karane meM parAGgamukha aura viSaya meM laMpaTa aise munioM kA saMga chor3akara he gautama! suvihita munI ke samudAya meM vAsa karanA cAhie | [105] sanmArga pratiSThita gaccha ko samyak taraha se dekhakara vaise sanmArgagAmI gaccha meM pakSa - mAsa yA jIvanaparyanta basanA cAhie, kyoMki he gautama! vaisA gaccha saMsAra kA uccheda karanevAlA hotA hai / [106]jisa gaccha ke bhItara kSullaka yA navadIkSita ziSya yA akelA javAna yati upAzraya kI rakSA karatA ho, usa gaccha meM hama kahate hai ki maryAdA kahA~ se ho ? [ 107 ] jisa gaccha meM akelI kSullaka sAdhvI, navadIkSita sAdhvI, athavA akelI yuvAna sAdhvI upAzraya kI rakSA karatI ho, usa vihAra meM - upAzraya meM hai gautama ! brahmacarya kI zuddhi kaisI ho ? arthAt na ho / [108] jisa gaccha ke bhItara rAta ko akelI sAdhvI kevala do hAtha jitanA bhI upAzraya se bAhara nIkale to vahA~ gaccha kI maryAdA kaisI ? arthAt nahIM hotI / [ 109] jisa gaccha ke bhItara akelI sAdhvI apane bandhu muni ke sAtha bole, agara akelA muni apanI bhaginI sAdhvI ke sAtha bAta-cIta bhI kare, to he saumya ! usa gaccha ko guNahIna mAnanA cAhie / [110] jisa gaccha ke bhItara sAdhvI jakAra makArAdi avAcya zabda gRhastha kI samakSa bolatI hai / vo sAdhvI apanI AtmA ko pratyakSa tarIke se saMsAra meM DAlate hai / [111] jisa gaccha meM ruSTa bhI huI aisI sAdhvI gRhastha ke jaisI sAvadya bhASA bolatI hai, usa gaccha ko he guNasAgara gautama ! zramaNaguNa rahita mAnanA cAhie / [112] aura phira jo sAdhvI khuda ko ucita aise zveta vastra kA tyAga karake tarahataraha ke raMga ke vicitra vastra - pAtra kA sevana karatI hai, use sAdhvI nahIM kahate / [113] jo sAdhvI gRhastha Adi kA zIvanA- tuganA, bharanA Adi karatI hai yA khuda tela Adi kA udvartana karatI hai, use bhI sAdhvI nahIM kahA jAtA / [114] vilAsayukta gati se gamana kare, rUI Adi se bharI gaddI meM takiyApUrvaka bistara Adi meM zayana kare, tela Adi se zarIra kA udvartana kare aura jisa snAnAdi se vibhUSA kare[115] aura phira gRhastha ke ghara jAkara kathA-kahAnI kahe, yuvAna puruSa ke Agamana kA abhinandana kare usa sAdhvI ko zatru mAnanA cAhie / [116] buDhDhe yA javAna puruSa ke sAmane rAta ko jo sAdhvI dharma kahe usa sAdhvI ko bhI guNasAgara gautama ! gaccha kI zatru samAna mAnanA cAhie / [117] jisa gaccha meM sAdhvI paraspara meM kalaha na kare aura gRhastha jaisI sAvadya bhASA na bole, usa gaccha ko sarva gaccha meM zreSTha mAnanA cAhie / [118] devasI, rAI, pAkSika, cAturmAsika yA sAMvatsarika jo aticAra jitanA huA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacchAcAra-118 ho utanA vo Alocana na kare aura baDI sAdhvI kI AjJA meM na rahe / tathA [119] nimitta Adi kA prayoga kare, glAna aura navadIkSita ko auSadha-vastra Adi dvArA prasanna na kare, avazya karanelAyaka na kare, na karane lAyaka yakInana kare [120] yatanArahita gamana kare, grAmAntara se Ae prAhuNA sAdhvI kA nirdoSa anna-pAna Adi dvArA vAtsalya na kareM taraha-taraha ke raMga ke vastra kA sevana kare aura phira vicitra racanAvAle rajoharaNa kA istemAla kare [121] gati-vibhrama Adi dvArA svAbhAvika AkAra kA vikAra isa taraha prakaTa kare ki jisase javAna ko to kyA lekina buDho ko bhI mohodaya ho / [122] mukha, nayana, hAtha, pA~va, kakSA Adi bArabAra sApha kare aura vasaMta Adi raMga ke samUha se baccoM kI bhI zrotrAdi indriya kA haraNa kare / aisI sAdhvIoM ko svecchAcArI mAnanA cAhie / [123] jisa gaccha meM sthavirA ke bAda taruNI aura taruNI ke bAda sthavirA aise ekaeka ke antara meM soe, usa gaccha ko he gautama ! uttamajJAna aura cAritra kA AdhAra samAna mAnanA cAhie / [124] jo sAdhvI kaMThapradeza ko pAnI se dhoe, gRhastha ke motI Adi paroe, baccoM ke lie kapar3e de, yA auSadha jar3IbuTTI de, gRhastha ke kArya kI phikra kare / [125] jo sAdhvI hAthI, ghor3e, gadhe Adi ke sthAna para jAe, yA vo usake upAzraya meM Ae, kulTA strI kA saMga kare aura jisakA upAzraya kulTA ke gRha kI najadIka ho [126] gRhastha ko taraha-taraha kI preraNA de gRhastha ke Asana para baiThe aura gRhastha se parIcaya kare use he gautama sAdhvI na kahanA cAhie / [127] apanI ziSyAe yA prAtIcchikAo ko samAna mAnanevAle, preraNA karane meM Alasa rahita aura prazasta puruSa kA anusaraNa karanevAlI mahattarA sAdhvI guNa sampanna mAnanA cAhie / [128] saMvegavAlI, bhIta parSadAvAlI, jarura hone para ugra daMDa denevAlI, svAdhyAya aura dhyAna meM yukta aura ziSyAdika kA saMgraha karane meM kuzala aisI sAdhvI pravartinI pada ke yogya jAnanA / [129] jisa gaccha meM buDhI sAdhvI kopAyamAna hokara sAdhu ke sAtha uttara-pratyuttara dvArA joro se pralApa karatI hai, vaise gaccha se he gautama ! kyA prayojana hai ? [130] hai gautama ! jisa gaccha ke bhItara sAdhvI jarurata par3ane para hI mahattarA sAdhvI ke pIche khar3e rahakara mRdu, komala zabda se bolatI hai vahI saccA gaccha hai / [131]aura phira mAtA, beTI, snuSA yA bhaginI Adi vacana gupti kA bhaMga jisa gaccha meM sAdhvI na kare use hI saccA gaccha mAnanA cAhie / [132] jo sAdhvI darzanAticAra lagAe, cAritra kA nAza aura mithyAtva pedA kare, donoM varga ke vihAra kI maryAdA kA ullaMghana kare vo sAdhvI nahIM hai / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 AgamasUtra-hindI anuvAda [133] dharmopadeza rahita vacana saMsAramUlaka hone se vaisI sAdhvI saMsAra var3hAtI hai, isIlie hai gautama ! dharmopadeza choDakara dusarA vacana sAdhvI ko nahIM bolanA cAhie / [134] hara eka mahine eka hI kaNa se jo sAdhvI tapa kA pAraNA karatI hai, vaisI sAdhvI bhI yadi gRhastha kI sAvadha bolI se kalaha kare to usakA sarva anuSThAna nirarthaka hai / [135] mahAnizItha, kalpa aura vyavahArabhASya meM se sAdhu-sAdhvI ke lie yaha gacchAcAra prakaraNa udhdhRta kiyA hai / [136] pradhAna zruta ke rahasyabhUta aisA yaha ati uttama gacchAcAra prakaraNa asvAdhyAyakAla choDakara sAdhu-sAdhvI ko par3hanA cAhie / [137] yaha gacchAcAra sAdhu-sAdhvI ko gurumukha se vidhivat sunakara yA par3hakara Atmahita kI ummIda rakhanevAloM ne jaise yahA~ kahA hai vaisA karanA cAhie / gacchAcAra-prakirNaka sUtra-7/1 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 namo namo nimmaladaMsaNassa | 30/2 candravedhyaka prakirNaka-7/2- hindI anuvAda [1] loka puruSa ke mastaka (siddhazIlA) para sadA virAjamAna vikasita pUrNa, zreSTha jJAna aura darzana guNa ke dhAraka aise zrI siddha bhagavanta aura loka meM jJAna ko udyota karanevAle zrI arihaMta paramAtmA ko namaskAra ho / [2] yaha prakaraNa mokSamArga ke darzaka zAstra-jina Agama ke sArabhUta aura mahAna gambhIra arthavAlA hai / use cAra taraha kI vikathA se rahita ekAgra citta dvArA suno aura sunakara usake anusAra AcaraNa karane meM palabhara kA bhI pramAda mata kara / [3] vinaya, AcArya ke guNa, ziSya ke guNa, vinayanigraha ke guNa, jJAnaguNa, cAritraguNa aura maraNaguNa meM kahU~gA / [4] jinake pAsa se vidyA-zikSA pAI hai, vo AcArya-guru kA jo mAnava parAbhava tiraskAra karatA hai, usakI vidyA kaise bhI kaSTa se prApta kI ho to bhI niSphala hotI hai / [5] karma kI prabalatA ko lekara jo jIva guru kA parAbhava karatA hai, vo akkaDaabhimAnI aura vinayahIna jIva jagata meM kahIM bhI yaza yA kIrti nahIM pA zakatA / lekina sarvatra parAbhava pAtA hai / [6] gurujana ne upadezI huI vidyA ko jo mAnava vinayapUrvaka grahaNa karatA hai, vo sarvatra Azraya, vizvAsa aura yaza-kIrti prApta karatA hai / [7] avinIta ziSya kI zramapUrvaka zIkhI huI vidyA gurujana ke parAbhava karane kI buddhi ke doSa se avazya naSTa hotI hai, zAyada sarvathA naSTa na ho to bhI apane vAstavika lAbha phala ko denevAlI nahIM hotI / [8] vidyA bAra-bAra smaraNa karane ke yogya hai, saMmbhAlane yogya hai / durvinIta-apAtra ko dene ke lie yogya nahIM hai / kyoMki durvinIta vidyA aura vidyA dAtA guru dono parAbhava karate hai / [9] vidyA kA parAbhava karanevAlA aura vidyAdAtA AcArya ke guNa ko prakaTa nahIM karanevAlA pravala mithyAtva pAnevAlA durvinIta jIva RpighAtaka kI gati yAni narakAdi durgati kA bhoga banatA hai / [10] vinaya Adi guNa se yukta punyazAlI puruSa dvArA grahaNa kI gaI vidyA bhI balavatI banatI hai / jaise uttama kula meM pedA honevAlI laDakI mAmUlI puruSako pati ke rUpa meM pAkara mahAna banatI hai / [11] he vatsa ! taba taka tU vinaya kA hI abhyAsa kara, kyoMki vinaya vinA-durvinIta aise tujhe vidyA dvArA kyA prayojana hai / sacamuca vinaya zIkhanA duSkara hai / vidyA to vinIta ko ati sulabha hotI hai / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [12] he suvinIta vatsa ! tU vinaya se vidyA- zrutajJAna zIkha, zIkhI huI vidyA aura guNa bAra-bAra yAda kara, usameM sahaja bhI pramAda mata kara / kyoMki grahaNa kI huI aura ginatI kI huI vidyA hI paraloka meM sukhAkArI banatI hai / [13] vinaya se zIkhI huI, prasannatApUrvaka gurujana ne upadezI huI aura sUtra dvArA saMpUrNa kaMThastha kI gaI vidyA kA phala yakInana mahasUsa kara zakate hai / 38 [14] isa viSama kAla meM samasta zrutajJAna ke dAtA AcArya bhagavanta milane ati durlabha hai aura phira krodha, mAna Adi cAra kapAya rahita zruta jJAna ko zIkhanevAle ziSya milane bhI durlabha hai / [15] sAdhu yA gRhastha koI bhI ho, usake vinaya guNa kI prazaMsA jJAnI puruSa yakInana karate hai / avinIta kabhI bhI loka meM kIrti yA yaza prApta nahIM kara zakatA / [16] kucha loga vinaya kA svarUpa, phala Adi jAnane ke bAvajUda bhI Isa taraha ke prabala azubha karma ke prabhAva ko lekara rAgadvepa se ghere hue vinaya kI pravRti karanA nahIM cAhate / [17] na bolanevAle yA adhika na paDhanevAle phira bhI vinaya se sadA vinIta - namra aura indriya para kAbU pAnevAle kucha puruSa yA strI kI yazakIrti loka meM sarvatra phailatI hai / [18] bhAgazAlI puruSa ko hI vidyAe~ phala denevAlI hotI hai, lekina bhAgyahIna ko vidyA nahIM phalatI / [19] vidyA kA tiraskAra yA durUpayoga karanevAlA aura niMdA avehalanA Adi dvArA vidyAvAn AcArya bhagavaMta Adi ke guNa ko naSTa karanevAlA gahare mithyAtva se mohita hokara bhayAnaka durgati pAtA hai / [20] sacamuca ! samasta zrutajJAna ke dAtA AcArya bhagavaMta milane sulabha nahIM hai / aura phira sarala aura jJAnAbhyAsa me satata udyamI ziSya milane bhI sulabha nahIM hai / [21] isa taraha ke vinaya ke guNa vizeSo - vinIta banane se honevAle mahAna lAbha ko saMkSipta meM kahA hai, aba AcArya bhagavanta ke guNa kahatA hU~, vo ekAgra citta se suno / [22] zuddha vyavahAra mArga ke prarUpaka, zrutajJAna rUpa ratna ke sArthavAha aura kSamA Adi kaI lAkhoM guNa ke dhAraka aise AcArya ke guNa maiM kahU~gA / [23-27] pRthvI kI taraha sabakucha sahana karanevAle, meru jaise niSprakaMpa-dharma meM nizcala aura candra jaisI saumya kAntivAle, ziSya Adi ne Alocana kie hue doSa dusaroM ke pAsa prakaTa na karanevAle / AlocanA ke ucita Azaya, kAraNa aura vidhi ko jAnanevAle, gambhIra hRdayavAle, paravAdI Adi se parAbhava nahIM pAnevAle / ucitakAla, deza aura bhAva ko jAnanevAle, tvarA rahita, kisI bhI kAma meM jaldabAjI na karanevAle, bhrAntirahita, Azrita ziSyAdi ko saMyama - svAdhyAya Adi meM preraka aura mAyA rahita, laukika, vaidika aura sAmAjikazAstra meM jinakA praveza hai aura svasamaya - jinAgama aura parasamaya anyadarzana zAstra ke jJAtA, jisakI Adi meM sAmAyika aura anta meM pUrvo vyavasthita hai / aisI dvAdazAMgI kA artha jinhoMne pAyA hai, grahaNa kiyA hai, vaise AcArya kI vidvadjana paMr3ita - gItArtha hamezA tArIpha karate hai / [28] anAdi saMsAra meM kaI janma ke lie yaha jIva ne karma kAma-kAja, zilpakalA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candravedhyaka- 28 aura dusare dharma AcAra ke jJAtA - upadeSTA hajAroM AcArya prApta kie hai / [29-30] sarvajJa kathita nigrantha pravacana meM jo AcArya hai, vo saMsAra aura mokSa- donoM ke yathArtha rUpa ko batAnevAle hone se jisa taraha eka pradIpta dIpa se seMkar3oM dIpaka prakAzita hote hai, phira bhI vo dIpa pradIpta prakAzamAna hI rahatA hai, vaise dIpaka jaise AcArya bhagavanta sva aura para, apane aura dusare AtmAoM ke prakAzaka - uddhAraka hote hai / [31-32] sUraja jaise pratApI, candra jaise saumya - zItala aura krAntimaya evaM saMsArasAgara se pAra utAranevAle AcArya bhagavanta ke caraNoM meM jo puNyazAlI nitya praNAma karate hai, vo dhanya hai / aise AcArya bhagavanta kI bhakti ke rAga dvArA isa loka meM kIrti, paraloka meM uttama devagati aura dharma meM anuttara - ananya bodhi-zraddhA prApta hotI hai / [33] devaloka meM rahe deva bhI divya avadhijJAna dvArA AcArya bhagavanta ko dekhakara hamezA unake guNa kA smaraNa karate hue apane Asana-zayana Adi rakha dete hai | [34] devaloka meM rUpamatI apsarA ke bIca meM rahe deva bhI nirgrantha pravacana kA smaraNa karate hue usa apsarA dvArA AcArya bhagavanta ko vandana karavAte hai / [35] jo sAdhu chaThTha, aThThama, cAra upavAsa Adi duSkara tapa karane ke bAvajUda bhI guru vacana kA pAlana nahIM karate, vo ananta saMsArI banate hai / 39 [36] yahA~ ginavAe ve aura dusareM bhI kaIM AcArya bhagavanta ke guNa hone se usakI ginatI kA pramANa nahIM ho zakatA / aba maiM ziSya ke viziSTa guNa ke saMkSepa meM kahU~gA / [37] jo hamezA namravRttivAlA, vinIta, madarahita, guNa ko jAnanevAlA, sujana - sajjana aura AcArya bhagavanta ke abhiprAya Azaya ko samajanevAlA hotA hai, usa ziSya kI prazaMsA paMr3ita puruSa bhI karate hai / ( arthAt vaisA sAdhu suziSya kahalAtA hai 1 ) [38] zIta, tApa, vAyu, bhukha, pyAsa aura arati parIpaha sahana karanevAle, pRthvI kI taraha sarva taraha kI pratikUlatA - anukUlatA Adi ko saha lenevAlI - dhIra ziSya kI kuzala puruSa tArIpha karate hai / [39] lAbha yA geralAbha ke avasara meM bhI jisake mukha kA bhAva nahIM badalatA arthAt harSa yA kheda yukta nahIM banatA aura phira jo alpa IcchAvAlA aura sadA saMtuSTa hote hai, aise ziSya kI paMr3ita puruSa tArIpha karate hai / [40] cha taraha kI vinayavidhi ko jAnanevAlA aura Atmikahita kI rUcivAlA hai, aisA vinIta aura Rddhi Adi gArava rahita ziSya kI gItArtha bhI prazaMsate hai / [41] AcArya Adi daza prakAra kI vaiyyAvacca karane meM sadA udyata, vAcanA Adi svAdhyAya meM nitya prayatnazIla tathA sAmAyika Adi sarva Avazyaka meM udyata ziSya kI jJAnIpuruSa prazaMsA karate hai / [42] AcAryo ke guNAnuvAda kartA, gacchvAsI guru evaM zAsana kI kIrti ko bar3hAnevAle aura nirmala prajJA dvArA apane dhyeya prati ati jAgarUka ziSya kI maharSijana prazaMsA karate hai / [43] he mumukSu muni ! sarva prathama sarva taraha ke mAna kA vadha karake zikSa prApta kara / suvinIta ziSya ke hI dusare AtmA ziSya banate hai, aziSya ke koI ziSya nahIM banatA / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [44] suvinIta ziSya ne AcArya bhagavanta ke ati kaTu-roSabhare vacana yA premabhare vacana ko acchI taraha se sahanA cAhie / 40 [45] aba ziSya kI kasauTI ke lie usake kucha viziSTa lakSaNa aura guNa batAte hai, jo puruSa uttama jAti, kula, rUpa, yauvana, bala, vIrya-parAkrama, samatA aura sattva guNa se yukta ho mRdu-madhurabhASI, kisI kI cugalI na karanevAlA, azaTha, nagna aura alobhI ho[46] aura akhaMDa hAtha aura caraNavAlA, kama romavAlA, snigdha aura puSTa dehavAlA, gambhIra aura unnata nAsikAvAlA udAra dRSTi, dIrghadRSTivAlA aura vizAla netravAlA ho / [ 47 ] jinazAsana kA anurAgI pakSapAtI, gurajana ke mukha kI ora dekhanevAlA, dhIra, zraddhA guNa se pUrNa, vikArarahita aura vinaya pradhAna jIvana jInevAlA ho / [48] kAla deza aura samaya - avasara ko pahacAnanevAlA, zIlarUpa aura vinaya ko jAnanevAlA, lobha, bhaya, moharahita, nidrA aura parIpaMha ko jItanevAlA ho, use kuzala puruSa ucita ziSya kahate hai / [49] kisI purupa zAyada zrutajJAna meM nipuNa ho, hetu, kAraNa aura vidhi ko jAnanevAlA ho phira bhI yadi vo avinIta aura gaurava yukta ho to zrutadhara maharSi usakI prazaMsA nahIM karate / [50 ] pavitra, anurAgI, sadA vinaya ke AcAra kA AcaraNa karanevAlA, sarala dilavAle, pravacana kI zobhA ko baDhAnevAle aura dhIra aise ziSya ko Agama kI vAcanA denI cAhie / [51] ukta vinaya Adi guNa se hIna aura dusare naya Adi seMkaDo guNa se yukta aise putra ko bhI hitaiSI paMr3ita zAstra nahIM par3hAtA, to sarvathA guNahIna ziSya ko kaise zAstrajJAna karavAyA jAe ? [52] nipuNa sUkSma matalavavAle zAstra meM vistAra se batAI huI yaha ziSya parIkSA saMkSepa meM kahI hai / paralaukika hita ke kAmI guru ko ziSya kA avazya imtihAna lenA cAhie / [ 53 ] ziSya ke guNa kI kIrti kA maiMne saMkSepa meM varNana kiyA hai, aba vinaya ke nigraha guNa batAU~gA, vo tuma sAvadha cittavAle banakara suno / [ 54 ] vinaya mokSa kA daravAjA hai / vinaya ko kabhI ThukarAnA nahIM cAhie kyoMki alpa zrutakA abhyAsI puruSa bhI vinaya dvArA sarva karma ko khapAte hai / [ 55 ] jo puruSa vinaya dvArA avinaya ko, zIla sadAcAra dvArA niHzIlatva ko aura apApa-dharma dvArA pApa ko jIta letA hai, vo tInoM loka ko jIta letA hai / [56] puruSa muni zrutajJAna meM nipuNa ho-hetu, kAraNa aura vidhi ko jAnanevAlA ho, phira bhI avinIta aura gaurava yukta ho to zrutadhara - gItArtha puruSa usakI prazaMsA nahIM karate / [57] bahuzruta puruSa bhI guNahIna, vinayahIna aura cAritra yoga meM zithila banA ho to gItArtha puruSa use alpazrutavAlA mAnatA hai / [ 58 ] jo tapa, niyama aura zIla se yukta ho- jJAna darzana aura cAritrayoga meM sadA udyata ho vo alpa zrutavAlA ho to bhI jJAnI puruSa use bahuzruta kA sthAna dete hai / [59] samyaktva meM jJAna samAyA huA hai cAritra meM jJAna aura darzana donoM sAmila hai, kSamA ke bala dvArA tapa aura vinaya dvArA viziSTa taraha ke niyama saphala - svAdhIna banate hai / [60] mokSaphala denevAlA vinaya jisameM nahIM hai, usake viziSTa taraha ke tapa, viziSTa Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candravedhyaka- 60 koTi ke niyama aura dusare bhI kaI guNa niSphala - nirarthaka banate hai / [61] anantajJAnI zrI jinezvara bhagavanta ne sarva karmabhUmi meM mokSamArga kI prarUpaNA karate hue sarvaprathama vinaya kA hI upadeza diyA hai / [62] jo vinaya hai vahI jJAna hai jo jJAna haiM, vo hI vinaya hai / kyoMki vinaya se jJAna milatA hai aura jJAna dvArA vinaya kA svarUpa jAna zakate hai / 41 [ 63 ] mAnava ke pUre cAritra kA sAra vinaya meM pratiSThita hai isalie vinayahIna muni kI prazaMsA nirgrantha maharSi nahIM karate / [ 64 ] bahuzruta hone ke bAvajuda bhI jo avinIta aura alpa zraddhA-saMvegavAlA hai vo cAritra kA ArAdhana nahIM kara zakatA aura cAritra - bhraSTa jIva saMsAra meM ghUmatA rahatA hai / [65] jo muni thor3e se bhI zrutajJAna se saMtuSTa cittavAlA banakara vinaya karane meM tatpara rahatA hai aura pA~ca mahAvrata kA niraticAra pAlana karatA hai aura mana, vacana, kAyA ko gupta rakhatA hai, vo yakInana cAritra kA ArAdhaka hotA hai / [ 66 ] bahuta zAstra kA abhyAsa bhI vinaya rahita sAdhu ko kyA lAbha karavA zake ? lAkho-karor3oM jhagamagAte dIe bhI aMdhe mAnava ko kyA phAyadA karavA zake 1 [ 67 ] isa taraha maiMne vinaya ke viziSTa lAbho kA saMkSepa meM varNana kiyA / aba vinaya se zIkhe zrutajJAna ke vizeSa guNa - lAbha kA varNana karatA hU~ vo suno / [ 68 ] zrI jinezvara paramAtmA ne upadeza die hue, mahAna viSayavAle zrutajJAna ko pUrI taraha jAna lenA mumakIna nahIM hai / isalie vo puruSa prazaMsanIya hai, jo jJAnI aura cAritra sampanna hai / [ 69 ] sura, asura, mAnava, garur3akumAra, nAgakumAra evaM gaMdharvadeva Adi sahita urdhvaloka, adholoka aura tirchAloka kA vizada svarUpa zrutajJAna se jAna zakate hai / [70] jIva, ajIva, puNya, pApa, Azrava, saMvara, ba~dha, nirjarA aura mokSa - yaha nau tattva ko bhI buddhimAna puruSa zrutajJAna dvArA jAna zakate hai / isalie jJAna cAritra kA hetu hai / [71] jAne hue doSa kA tyAga hotA hai, aura jAne hue guNa kA sevana hotA hai, yAni ki dharma ke sAdhana bhUta vo donoM cIja jJAna se hI siddha hotI hai / [72] jJAna rahita akelA cAritra (kriyA) aura kriyA rahita akelA jJAna bhavatAraka nahIM banate / lekina (kriyA) saMpanna jJAnI hI saMsAra sAgara ko pAra kara jAtA hai / [73] jJAnI hone ke bAvajUda bhI jo kSamA Adi guNa meM na vartatA ho, krodha Adi dopa ko na chor3e to vo kabhI bhI dopamukta aura guNavAna nahIM bana zakatA / [74] asaMyama aura ajJAnadopa se kaIM bhAvanA meM ba~dhe hue zubhAzubha karma mala ko jJAnI cAritra ke pAlana dvArA samUla kSaya kara dete hai / [ 75 ] binA zastra ke akelA sainika, yA binA sainika ke akele zastra kI taraha jJAna binA cAritra aura cAritra binA jJAna, mokSa sAdhaka nahIM banatA / [ 76 ] mithyAdRSTi ko jJAna nahIM hotA, jJAna vinA cAritra ke guNa nahIM hote, guNa vinA sampUrNa kSaya samAna mokSa nahIM aura sampUrNa karmakSaya- mokSa binA nirvANa nahIM hotA / [77] jo jJAna hai, vo hI karaNa cAritra hai, jo cAritra hai, vo hI pravacana kA sAra hai, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 42 aura jo pravacana kA sAra hai, vahI paramArtha hai aise mAnanA cAhie / [78] pravacana ke paramArtha ko acchI taraha se grahaNa karanevAlA puruSa hI ba~dha aura mokSa ko acchI taraha jAnakara vo hI purAtana karma kA kSaya karate hai / [ 79] jJAna se samyak kriyA hotI hai aura kriyA se jJAna AtmasAt hotA hai / isa taraha jJAna aura samyag kriyA ke yoga se bhAva cAritra kI vizuddhi hotI hai / [80] jJAna prakAza karanevAlA hai, tapa zuddhi karanevAlA hai aura saMyama rakSaNa karanevAlA hai, isa taraha jJAna, tapa aura saMyama tIno ke yoga se jina zAsana meM mokSa kahA hai / [81] jagata ke loga candra kI taraha bahuzruta - mahAtmA puruSa ke mukha ko bAra-bAra dekhatA hai / usase zreSThatara, AzcaryakAraka aura ati sundara cIja kauna-sI hai ? [82] candra se jisa taraha zItala - jyotsanA nIkalatI hai, aura vo saba logoM ko khuzaAlhAdita karatI hai / usa taraha gItArtha jJAnI puruSa ke mukha se candana jaise zItala jinavacana nIkalate hai, jo sunakara mAnava bhavATavI kA pAra pA lete hai / [83] dhAge se pirAI huI sUI jisa taraha kUr3e meM girane ke bAda nahIM gUma hotI vaise Agama kA jJAnI jIva saMsAra aTavI meM girane ke bAda bhI gUma nahIM hotA / [24] jisa taraha dhAge ke binA suI najara meM na Ane se guma ho jAtI hai / vaise sUtrazAstra bodha binA mithyAtva se ghairA jIva bhavATavI meM kho jAtA hai / [85] zrutajJAna dvArA paramArtha kA yathArtha darzana hone se, tapa aura saMyama guNa ko jIvanabhara akhaMDa rakhane se maraNa ke vakta zarIra saMpatti naSTa ho jAne se jIva ko viziSTa gatisadgati aura siddhagati prApta hotI hai / [86] jisa taraha vaidya vaidaka zAstra ke jJAna dvArA bimArI kA nidAna jAnate hai, vaise zrutajJAna dvArA muni cAritra kI zuddhi kaise karanA, vo acchI taraha jAnata hai / [87] vaidaka graMtha ke abhyAsa binA jaise vaidya vyAdhi kA nidAna nahIM jAnatA, vaise Agamika jJAna se rahita muni cAritra zuddhi kA upAya nahIM jAna zakatA / [8] usa kAraNa se mokSAbhilASI AtmA ne zrI tIrthaMkara prarUpita Agama artha ke sAtha paDhane meM satata udyama karanA cAhie | [89] zrI jinezvara paramAtmA ke batAe hue bAhya aura abhyaMtara tapa ke bAraha prakAro meM svAdhyAya samAna anya koI tapa nahIM hai aura hogA bhI nahIM / [10] jJAnAbhyAsa kI rucivAle ko buddhi ho yA na ho lekina udyama jarUra karanA cAhie | kyoMki buddhi jJAnAvaraNIyAdi karma ke kSayopazama se prApta hotI hai / [ 91] asaMkhya janma ke upArjana kie karma ko upayoga yukta AtmA prati samaya khapAtA hai lekina svAdhyAya se kaIM bhava ke saMcita karma palabhara meM khapAte hai / [12] tiryaMca, sura, asura, mAnava, kinnara, mahoraga aura gaMdharva sahita sarva chadmastha jIva kevalI bhagavAna ko pUchatA haiM, yAni ki loka meM chadmastha jIva ko apanI jijJAsA ke samAdhAna ke lie pUchane ko ucita sthAna kevala eka kevalajJAnI hai / [93] jo kisI eka pada ke zravaNa- cintana se mAnava vairAgya pAtA hai vo eka pada bhI samyagjJAna hai / kyoMki jIsase vairAgya prApta ho, vo hI usakA saccA jJAna hai / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 candravedhyaka- 94 [94] vItarAga paramAtmA ke mArga meM jo eka pada dvArA mAnava ne tIvra vairAgya pAyA ho, usa pada ko maraNa taka bhI na choDanA cAhie / [95] jina zAsana ke jo kisI eka pada ke dhAraNa se jise saMvega prApta hotA hai, vahI eka pada ke Alambana se kramika adhyAtma-yoga kI ArAdhanA dvArA viziSTa dharmadhyAna aura zukaladhyAna dvArA samagra mohajAla ko bhedate hai / [96-97] maraNa ke vakta samagra dvAdazAMgI kA cintana honA vo ati samartha cittavAle muni se bhI mumakIna nahIM hai / isalie usa deza-kAla meM eka bhI pada kA cintana ArAdhanA upayukta hokara jo karatA hai use jinezvara ne ArAdhaka kahA hai / [18] suvihita muni ArAdhanA meM ekAgra hokara samAdhipUrvaka kAla karake utkRSTa se tIna bhava meM yakInana mokSa pAtA hai / arthAt nirvANa - zAzvata pada pAtA hai / [19] isa taraha zrutajJAna ke viziSTa guNa ke mahAna lAbha saMkSepa meM maiMne varNana kiyA hai / aba cAritra ke viziSTa guNa ekAgra cittavAle banakara suno / [100] jinezvara bhagavAn ke batAe dharma kA kozIza se pAlana karane ke lie jo sarva taraha se gRhapAza ke ba~ndhana se sarvathA mukta hote hai, vo dhanya hai / [101] vizuddha bhAva dvArA ekAgra cittavAle banakara jo puruSa jinavacana kA pAlana karatA hai, vo guNa-samRddha muni maraNa samaya prApta hone ke bAvajuda sahaja bhI viSAda - glAni mahasUsa nahIM karate / [102] kevala duHkha se mukta karanevAle aise mokSamArga meM jinhoMne apane AtmA ko sthira nahIM kiyA, vo durlabha aise zramaNatva ko pAkara sIdAte hai / [ 103 ] jo dRr3ha prajJAvAle bhAva se ekAgra cittavAle banakara pAralaukika hita kI gaveSaNA karate hai / vo mAnava sarva duHkha kA pAra pAte hai / [104] saMyama meM apramatta hokara jo puruSa krodha, mAna, mAyA, lobha, arati aura dugaMchA kA kSaya kara detA hai / vo yakInana parama sukha pAtA hai / [105] ati durlabha mAnava janma pAkara jo mAnava usakI virAdhanA karatA hai, janma ko sArthaka nahIM karatA, vo jahAja tUTa jAne se duHkhI honevAle jahAjacAlaka kI taraha pIche se bahuta duHkhI hotA hai / [106] durlabhatara zramaNadharma pAkara jo puruSa mana, vacana, kAyA ke yoga se usakI virAdhanA nahIM karate, vo sAgara meM jahAja pAnevAle nAvika kI taraha pIche zoka nahIM pAtA / [107] sabase pahale to mAnava janma pAnA durlabha mAnava janma meM bodhi prApti durlabha hai / bodhi mile to bhI zramaNatva ati durlabha hai / I [108] sAdhupana milane ke bAvajUda bhI zAstra kA rahasyajJAna pAnA ati durlabha hai / jJAna kA rahasya samajane ke bAda cAritra kI zuddhi honA ati durlabha hai / isalie hI jJAnI puruSa AlocanAdi ke dvArA cAritra vizuddhi ke lie parama udyamazIla rahate hai / [109] kitaneka samyaktvaguNa kI niyamA prazaMsA karate hai, kitaneka cAritra kI zuddhi kI prazaMsA karate hai to kucha samyag jJAna kI prazaMsA karate hai / [110-111] samyaktva aura cAritra dono guNa eka sAtha prApta hote ho to buddhizAlI Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 AgamasUtra-hindI anuvAda purupa ko usameM se kauna-sA guNa pahale karanA cAhie ? cAritra binA bhI samyakatva hotA hai| jisa taraha kRSNa aura zreNika mahArAjA ko aviratipana meM bhI samyakatva thA / lekina jo cAritravAn hai, unheM samyaktva niyamA hote hai / [112] cAritra se bhraSTa honevAle ko zreSThatara samyakatva yakInana dhAraNa kara lenA caahie| kyoMki dravya cAritra ko na pAe hue bhI siddha ho zakatA hai, lekina darzanaguNa rahita jIva siddha nahIM ho zakate / [113] utkRSTa cAritra pAlana karanevAle bhI kisI mithyAtva ke yoga se saMyama zreNI se gira jAte hai, to sarAga dharma meM rahe-samyagdRSTi usameM se patita ho jAe usameM kyA tAjjuba ? [114] jo muni kI buddhi pA~ca samiti aura tIna gupti yukta hai / aura jo rAga-dveSa nahIM karatA, usakA cAritra zuddha banatA hai / [115] usa cAritra kI zuddhi ke lie samiti aura gupti ke pAlanarUpa kArya meM prayatnapUrvaka udyama karo | aura phira samyagdarzana, cAritra aura jJAna kI sAdhanA meM lezamAtra pramAda mata kr...| [116] isa taraha cAritradharma ke guNa-mahAna phAyade maiMne saMkSipta meM varNana kie hai / aba samAdhimaraNa ke guNa vizeSa ko ekAgra citta se guno / [117-118] jisa taraha bekAbU ghor3e para baiThA huA anajAna puruSa zatru sainya ko parAsta karanA zAyada icchA rakheM, lekina vo purupa aura ghor3e pahale se zikSA aura abhyAsa nahIM karane se...saMgrAma meM zatru sainya ko dekhate hI naSTa ho jAte hai / [119] usI taraha pahale kSudhAdi parIpaha, locAdi kaSTa aura tapa kA abhyAsa nahIM kiyA, vaisA muni maraNa samaya prApta hote hI zarIra para AnevAle parISaha upasarga aura vedanA ko samatA se saha nahIM zakatA / [120] pUrva tapa Adi kA abhyAsa karanevAle aura samAdhi kI kAmanAvAlA muni yadi vaiSayika-sukha kI icchA roka le to parISaha ko samatA se sahana kara zakatA hai / / [121] pahele zAstrokta vidhi ke mutAbika vigaI tyAga, uNodarI utkRSTa tapa Adi karake kramazaH sarva AhAra kA tyAga karanevAle muni maraNa kAla se nizcayanayarUpa parazu ke prahAra dvArA parISaha kI senA cheda DAlate hai / . [122] pUrve cAritra pAlana meM bhArI kozIza na karanevAle muni ko maraNa ke vakta indriya pIDA detI hai / samAdhi meM bAdhA pedA karatI hai / isa taraha tapa Adi ke pahale abhyAsa na karanevAle muni antima ArAdhanA ke vakta kAyara-bhayabhIta hokara ghabarAte hai / [123] Agama kA abhyAsI muni bhI indriya kI lolupatAvAlA vana jAe to use maraNa ke vakta zAyada samAdhi rahe yA na bhI rahe, zAstra ke vacana yAda Ae to samAdhi raha bhI jAe, lekina indriyarasa kI paravazatA ko lekara zAstravacana kI smRti nAmumakIna hone se prAyaH karake samAdhi nahIM rahatI / _[124] alpazrutavAlA muni bhI tapa Adi kA sundara abhyAsa kiyA ho to saMyama aura maraNa kI zubha pratijJA ko vyathA binA-sundara tarIke se nibhA zakate hai / [125] indriya sukha-zAtA meM vyAkula ghora parisaha kI parAdhInatA se dhairA, tapa Adi Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candravedhyaka- 125 ke abhyAsa rahita kAyara puruSa aMtima ArAdhanA ke vakta ghabarA jAtA hai / [126] pahale se hI acchI taraha se kaThina tapa - saMyama kI sAdhanA karake sattvazIla bane muni ko maraNa ke vakta dhRtibala se nivAraNa kI gaI parisaha kI senA kucha bhI karane ke lie samartha nahIM ho zakatI / 45 [127] pahale se hI kaThina tapa, saMyama kI sAdhanA karanevAle buddhimAna muni apane bhAvi hita ko acchI taraha se socakara nidAna - paudgalika sukha kI AzaMsA rahita hokara, kisI bhI dravya-kSetrAdi viSayaka pratibaMdha na rakhanevAlA aisA vo svakArya samAdhi yoga kI acchI taraha se sAdhanA karatA hai / [128] dhanuSa grahaNa karake, usake Upara khIMcakara tIra car3Akara lakSya ke prati - sthira mativAlA puruSa apanI zikSA ke bAre meM socatA huA - rAdhA vedha ko bAMdha letA hai / [129] lekina vo dhanurdhara apane citta ko lakSya se anyatra le jAne kI galatI kara baiThe to pratijJAbaddha hone ke bAvajUda rAdhA ke candraka rUpa vedhya ko vIMdha nahIM zakatA / [ 130] candravedhya kI taraha maraNa ke vakta samAdhi prApta karane ke lie apane AtmA ko mokSa mArga meM avirAdhiguNavAlA arthAt ArAdhaka banAnA cAhie / [ 131] samyagdarzana kI dRr3hatA se nirmala buddhivAlA aura svakRta pApa kI AlocanA niMdA-gardA karanevAle antima vakta para muni kA maraNa zuddha hotA hai / [132] jJAna, darzana aura cAritra ke viSaya meM mujhase jo aparAdha hue hai, zrI jinezvara bhagavaMta sAkSAt jAnate hai, una sarva aparAdha kI sarva bhAva se AlocanA karane ke lie maiM upasthita huA hU~ / [133] saMsAra kA ba~dha karanevAle, jIva sambandhI rAga aura dveSa rUpa do pApa ko jo puruSa roka le dUra kare vo maraNa ke vakta yakInana apramatta-samAdhiyukta banatA hai / [134] jo puruSa jIva ke sAtha tIna daMDa kA jJAnAMkuza dvArA gupti rakhane ke dvArA nigraha karate hai, vo maraNa ke vakta kRtayogI - yAni apramatta rahakara samAdhi rakha zakatA hai [135] jinezvara bhagavaMta se garhita, sva zarIra meM pedA honevAle, bhayAnaka krodha Adi kaSAya ko jo puruSa haMmezA nigraha karatA hai, vo maraNa meM samatAyoga ko siddha karatA hai / [136] jo jJAnI puruSa viSaya meM ati lipta indriya ke jJAna rUpa aMkuza dvArA nigraha karatA hai, vo maraNa ke vakta samAdhi sAdhanevAlA banatA hai / [137] cha jIva nikAya kA hitasvI, ihalokAdi sA~ta bhaya rahita, ati mRdu-namra svabhAvavAlA muni nitya sahaja samatA kA ahesAsa karate hue maraNa ke vakta parama samAdhi ko siddha karanevAlA banatA hai / [138] jinhoMne ne ATha mada jIta lie hai, jo brahmacarya kI nava-gupti se gupta - surakSita hai, kSamA Adi dasa yati dharma ke pAlana meM udyata hai, vo maraNa ke vakta bhI yakInana samatAsamAdhibhAva pAtA hai / [139] jo ati durlabha aise mokSamArga kI ArAdhanA kI icchA rakhatA ho, deva, guru Adi kI AzAtanA kA varjana karatA ho yA dharmadhyAna ke satata abhyAsa dvArA zukala-dhyAna ke sanmukha huA ho, vo maraNa meM yakInana samAdhi prApta karatA hai / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 AgamasUtra-hindI anuvAda [140] jo muni bAIsa pariSaha aura duHsaha aise upasarga ko zUnya sthAna yA gA~va nagara Adi meM sahana karatA hai, vo maraNakAla meM samAdhi meM bhI jhaila zakatA hai / [141] dhanya puruSa ke kaSAya dusaroM ke krodhAdika kaSAya se TakarAne ke bAvajUda bhI - acchI taraha se baiThe hue paMgu mAnava kI taraha khar3e hone kI icchA nahIM rakhate / [142] zramaNadharma kA AcaraNa karanevAle sAdhu ko yadi kaSAya ucca koTi ke ho to unakA zramaNatva zelar3I ke phUla kI taraha niSphala hai, aisA merA mAnanA hai / [143] kucha nyUna pUrva koTi sAla taka pAlana kiyA gayA nirmala cAritra bhI kaSAya se kalUSita cittavAlA puruSa eka muhUrta meM hAra jAtA hai / [144] anantakAla se pramAda ke doSa dvArA upArjana kie karma ko, rAga-dveSa ko parAsta karanevAle - khatma kara denevAle muni kevala koTi pUrva sAla meM hI khapA dete hai / [145] yadi upazAnta kaSAyavAlA - upazama zreNI meM ArUr3ha huA yogI bhI ananta bAra patana pAtA hai / to bAkI rahe thor3e kaSAya kA bharosAM kyoM kiyA jAe ? [146] yadi krodhAdi kaSAya kA kSaya huA ho to hI khuda ko kSema-kuzala hai, usa taraha jaise, agara kaSAya jIte ho to saccA jaya jAne, yadi kaSAya hata-prahata hue ho to abhaya prApta huA aisA mAne evaM kaSAya sarvathA naSTa hue ho to avinAzI sukha avazya milegA aisA jAne / [147] dhanya hai una sAdhubhagavaMto ko jo hamezA jinavacanameM rakta rahate hai, kaSAyo kA jaya karate hai, bAhya vastu prati jinako rAga nahIM hai tathA niHsaMga, nirmamatva banakara yatheccha rUpa se saMyamamArga meM vicarate hai / [148] mokSamArga meM lIna bane jo mahAmuni, avirahita guNo se yukta hokara isaloka yA paraloka meM tathA jIvana yA mRtyu meM pratibandha rahita hokara vicarate hai, ve dhanya hai / [149] buddhimAna puruSa ko maraNasamudghAta ke avasara para mithyAtva kA vamana karake samyaktva ko prApta karane ke lie prabala puruSArtha karanA cAhie / __ [150-151] kheda kI bAta hai ki mahAn dhIra puruSa bhI balavAn mRtyu ke samaya maraNa samudghAta kI tIvra vedanA se vyAkula hokara mithyAtva dazA pAte hai / isIlie buddhimAn muni ko guru ke samIpa dIkSA ke dina se hue sarva pApo ko yAda karake usakI AlocanA, niMdA, gardA karake pApa kI zuddhi avazya kara lenI cAhie / [152] usa vakta guru bhagavaMta jo ucita prAyazcita deve, usakA icchApUrvaka svIkAra karake tathA guru kA anugraha mAnate hue kahe ki he bhagavan ! maiM Apake dvArA diyA gayA prAyazcita-tapa karanA cAhatA huM, Apane mujhe pApa se nikAlakara bhavasamudra pAra karavAyA hai / [153] paramArtha se muni ko aparAdha karanA hI nahIM cAhie, pramAdavaza ho jAe to usakA prAyazcita avazya karanA cAhie / [154] pramAda kI bahulatAvAle jIva ko vizuddhi prAyazcita se hI ho zakatI hai, cAritra kI rakSA ke lie usake aMkuza samAna prAyazcitta kA AcaraNa karanA cAhie / [155] zalyavAle jIva kI kabhI zuddhi nahIM hotI, aisA sarvabhAvadarzI jinezvarane kahA hai / pApa kI AlocanA, niMdA karanevAle maraNa aura punaH bhava rahita hote hai / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candravedhyaka-156 47 [156] eka bAra bhI zalya sahita maraNa se marakara jIva mahAbhayAnaka isa saMsAra meM bAra-bAra kaIM janma aura maraNa karate hue bhramaNa karate hai / [157] jo muni pA~ca samiti se sAvadha hokara, tIna gupti se gupta hokara, cirakAla taka vicarakara bhI yadi maraNa ke samaya dharma kI virAdhanA kare to use jJAnI puruSa ne anArAdhakaArAdhanA rahita kahA hai / / [158] kAphI vakta pahale ati mohavaza jIvana jI kara antima jIvana meM yadi saMvRtta hokara maraNa ke vakta ArAdhanA meM upayukta ho to use jinezvara ne ArAdhaka kahA hai / [159] isalie sarvabhAva se zuddha, ArAdhanA ko abhimukha hokara, bhrAnti rahita hokara saMthArA svIkAra karatA huA muni apane dila meM isa mutAbika cintana karegA / [160] merI AtmA eka hai, zAzvata hai, jJAna aura darzana yukta hai / zeSa sarva-dehAdi bAhya padArtha saMyoga sambandha se pedA huA hai / / [161] maiM eka hU~, merA koI nahIM yA maiM kisI kA nahI / jisakA maiM hU~ use maiM dekha nahIM zakatA, aura phira aisI koI cIja nahIM ki jo merI ho / [162163] pUrve-bhUtakAla meM ajJAna doSa dvArA anantabAra devatva, manuSyatva, tiryaMcayoni aura narakagati pA cUkA hU~ / lekina duHkha kI kAraNa aise apane hI karma dvArA aba taka mujhe na to saMtoSa prApta haA na samyakatva yukta vizuddhi pAI / [164] duHkha se mukta karavAnevAle dharma meM jo mAnava pramAda karate hai, vo mahA bhayAnaka aise saMsAra sAgara meM dIrgha kAla taka bhramaNa karate hai / / [165] dRDha-buddhiyukta jo mAnava pUrva-puruSa ne AcaraNa kie jinavacana ke mArga ko nahIM chor3ate, vo sarva duHkha kA pAra pA lete hai / [166] jo udyamI puruSa krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga aura dveSa kA kSaya karatA hai, vo parama-zAzvata sukha samAna mokSa kI yakInana sAdhanA karatA hai / [167] puruSa ke maraNa vakta mAtA, pitA, bandhu yA priya mitra koI bhI sahaja mAtra bhI Alambana samAna nahIM banatA matalaba maraNa se nahIM bacA zakate / _ [168] cA~dI, sonA, dAsa, dAsI, ratha, bailagAr3I yA pAlakhI Adi kisI bhI bAhya cIje puruSa ko maraNa ke vakta kAma nahIM lagate, Alambana nahIM de zakate / [169] azvabala, hastIbala, sainikabala, dhanubala, rathabala Adi kisI bAhya saMrakSaka cIje mAnava ko maraNa se nahIM bacA zakate / [170] isa taraha saMkleza dUra karake, bhAvazalya kA uddhAra karanevAle AtmA jinokta samAdhimaraNa kI ArAdhanA karate hue zuddha hotA hai / [171] vrata meM laganevAle aticAra-doSa kI zuddhi ke upAya ko jAnanevAle muni ko bhI apane bhAvazalya kI vizuddhi guru Adi parasAkSI se hI karanI cAhie / [172] jisa taraha cikitsA karane meM mAhira vaidya bhI apane bimArI kI bAta dusare vaidya ko karate hai, aura usane batAI huI davAI karate hai / vaise sAdhu bhI ucita guru ke sAmane apane doSa prakaTa karane usakI zuddhi karate hai / [173] isa taraha maraNakAla ke vakta muni ko vizuddha pravrajyA-cAritra pedA hotA hai, Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 AgamasUtra - hindI anuvAda jo sAdhu maraNa ke vakta moha nahIM rakhatA, use ArAdhaka kahA hai / [174 - 175] he mumukSu AtmA ! vinaya, AcArya ke guNa, ziSya ke guNa, vinayanigraha ke guNa, jJAnaguNa, caraNaguNa aura maraNaguNa kI vidhi ko sunakara tuma isa taraha vyavahAra karo ki jisase garbhavAsa, maraNa, punarbhava, janma aura durgati ke patana se sarvathA mukta ho zako / 30/2 | candravedhyaka- prakirNaka- 7/2 hindI anuvAda pUrNa Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmaladaMsaNassa 31 gaNividyA prakarNaka- 8 - hindI anuvAda 49 [1] pravacana zAstra meM jisa taraha se dikhAyA gayA hai, vaisA yaha jinabhASita vacana hai aura vidvAn ne prazaMsA kI hai vaisI uttama nava bala vidhi kI balAbala vidhi maiM kahU~gA / [2] yaha uttama navabala vidhi isa prakAra hai-dina, tithi, nakSatra, karaNa, grahadina, muhUrta, zukanabala, lagnabala nimittavala / [3] ubhayapakSa meM dina meM horA tAkatavara hai / rAtri ko kamajora hai, rAtri meM viparita hai usa balAbala vidhi ko pahacAno / [4-8] ekama ko lAbha nahIM, bIja ko vipatti hai, trIja ko artha siddhi pA~cama ko vijaya Age rahatA hai / sAtama meM kaI guNa hai, dazama ko prasthAna kare to mArga niSkaMTaka banatA hai / ekAdazI ko Arogya meM vighnarahitatA aura kalyANa ko jAno / jo amitra hue hai vo terasa ke bAda ba~sa meM hote hai / caudaza, pUnama, AThama, noma, chaThTha, cautha, vArasa kA ubhaya pakSa meM varjana karanA / [8] ekama, pA~cama, dazama, purNimA, agiyArasa ina dinoM meM ziSya dIkSA karanI caahie| [9-10] pA~ca tithi hai-nandA, bhadrA, vijayA, tucchA aura pUrNA / cha bAra eka mAsa meM yaha eka - eka aniyata vartatI hai / nandA, jayA aura pUrNA tithi meM ziSya dIkSA karanA / nandA bhadrA meM vrata aura pUrNA meM anazana karanA cAhie / [11-14] puSya, azvinI, mRgazirSa, revatI, hasta, citrA, anurAdhA, jayeSThA aura mUla yaha nau nakSatra gamana ke lie siddha hai / mRgazirSa, maghA, mUla, vizAkhA, anurAdhA hasta, uttarA, revatI, azvinI aura zravaNa isa nakSatra meM mArga meM prasthAna aura sthAna karanA lekina isa kArya avasara meM grahaNa yA saMdhyA nahIM honI cAhie / ( isa taraha sthAna - prasthAna karanevAle ko) sadA mArga meM bhojana - pAna bahuta sAre phala-phUla prApta hote hai aura jAte hue bhI kSema-kuzala pAte hai| [15] sandhyAgata, ravigata, viDDera, saMgraha, vilaMbi, rAhugata aura grahabhinna yaha sarva nakSatra varjana karane / (jisako samajAte hue Age batAte hai ki) 1 [16] asta samaya ke nakSatra ko sandhyAgat, jisameM sUraja rahA ho vo ravigata nakSatra ulTA honevAlA viDDera nakSatra, krUra graha rahA ho vo saMgraha nakSatra / jisakI [17] sUraja ne chor3A huA vilambI nakSatra, jisameM grahaNa ho vo rAhugata nakSatra, madhya meM se graha pasAra ho vo graha bhinna nakSatra kahalAtA hai / [18-20] sandhyAgata nakSatra meM takarAra hotI hai aura vilambI nakSatra meM vivAda hotA hai / viDDera meM sAmanevAle kI jaya ho aura Adityagata meM parama duHkha prApta hotA hai / saMgraha nakSatra meM nigraha ho, rAhugata meM maraNa ho aura grahabhinna meM lahU~ kI ulTI hotI hai / sandhyAgata, rAhugata aura Adityagata nakSatra, kamajora aura rUkhe hai / sandhyAdi cAra se aura grahanakSatra se 104 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra-hindI anuvAda vimukta bAkI ke nakSatra tAkatavara jAnane / [21-28] puSya, hasta, abhijita, azvinI aura bharaNI nakSatra meM pAdapogamana krnaa| zravaNa, ghaniSThA aura punarvasu meM niSkramaNa(dikSA) nahIM karanA, zatabhiSA, puSya, hasta, nakSatra meM vidyAraMbha karanA cAhie / mRgazIrSa, ArdrA, puSya, tIna pUrvA, mUla, AzleSA, hasta, citrA yaha dasa jJAna ke vRddhikAraka nakSatra hai / hasta Adi pAMca vastra ke lie prazasta hai / punarvasu, puSya zravaNa aura ghaniSThA yaha cAra nakSatra meM locakarma karanA / tIna uttarA aura rohiNI meM nava dIkSita ko niSkramaNa (dikSA), upasthApanA (var3I dIkSA) aura gaNi yA vAcaka kI anujJA karanA / gaNasaMgraha karanA, gaNadhara sthApanA karanA / avagraha vasati, sthAna meM sthiratA karanA / / [29] puSya, hasta, abhijita, azvinI, yaha cAra nakSatra kArya Arambha ke lie sundara aura samartha hai / (kauna se kArya vo battAte hai) / [30] vidyA dhAraNa karanA, brahmayoga sAdhanA, svAdhyAya, anujJA, udeza aura samuddeza / [31-32] anurAdhA, revatI, citrA aura mRgazIrSa yaha cAra mRdu nakSatra hai usameM mRdu kArya karane cAhie / bhikSAcaraNa se pIr3ita ko grahaNa dhAraNa karanA cAhie / bacce aura bur3ho ke lie saMgraha-upagraha karanA cAhie / [33-34] ArdrA, AzleSA, jyeSThA aura mUla yaha cAra nakSatra meM gurupratimA aura tapakarma karanA / deva-mAnava-tiryaMca kA upasarga sahanA, mUlaguNa-uttaraguNa puSTI karanA / [35-36] madhA, bharaNI, tInoMpUrvA ugra nakSatra hai / usameM bAhya abhyaMtara tapa krnaa| 360 tapa karma hai / ugranakSatra ke yoga meM usase dusare tapa karane caahie| _ [37-38] kRtikA aura vizAkhA yaha dono uSNa nakSatra meM lepana aura sIvaNa evaM saMthArA-upakaraNa, bhA~r3a Adi, vivAda, avagraha aura vastra (dhAraNa karanA) AcArya dvArA upakaraNa aura vibhAga karanA / [39-41] ghaniSThA, zatabhiSA, svAti, zravaNa aura punarvasu isa nakSatra meM gurusevA, caityapUjana, svAdhyAyakaraNa karanA, vidyA aura virati karavAnA, vrata-upasthApanA gaNi aura vAcaka kI anujJA karanA / gaNasaMgraha, ziSyadIkSA, gaNAvacchedaka dvArA saMgraha-Adi karanA / [42-43] bava, bAlava, kolava, strilocana, gara-Adi, vaNija viSTI, zukala pakSa ke nizAdi karaNa hai; zakuni, catuSpAda, nAga, kiMstughna dhruva karaNa hai / kRSNa caudaza kI rAta ko zakunikaraNa hotA hai / [44] tithi ko duganA karake aMdherI rAta na ginate hue sA~ta se hisse karane se jo bace vo karaNa / (sAmAnya vyavahAra meM eka tithi ke do karaNa batAe hai / ) [45] bava, bAlava, kaulava, vaNij, nAga, catuSpAda yaha karaNa meM ziSya-dIkSA krnaa| [46] bava meM vrata-upasthApana, gaNi-vAcaka kI anujJA karanA / zakuni aura viSTI karaNa meM anazana karanA / [47-48] guru-zukra aura soma dina meM zaikSaniSkramaNa, vrata, upasthApana aura gaNi vAcaka anujJA karanA / ravi, maMgala aura zani ke dina mUla-uttaraguNa, tapakarma aura pAdapopagamana kArya karanA caahie| [49-55] rudra Adi muhUrta 96 aMgula chAyA pramANa hai / 60 aMgulachAyA se zreya, Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNividyA- 55 bAraha se mitra / cha aMgula se ArabhaDa muhUrta, pA~ca aMgula se saumitra / cAra se vAyavya, do aMgula se supratIta muhUrtta hote hai / madhyAhana sthiti parimaMDala muhUrta hotA hai / do aMgUla se rohaNa, cAra aMgula chAyA se punabala muhUrta hotA hai / pA~ca aMgula chAyA se vijaya muhUrta, cha seta hotA hai / bAraha aMgula chAyA se varuNa, 60 aMgula se adharma aura dvIpa muhUrta hotA hai / 96 aMgula chAyA anusAra rAta-dina ke muhUrtta batAe / dina muhUrta se viparIta rAtri muhUrta jAnanA / dina muhUrta gati dvArA chAyA kA pramANa jAnanA / 51 [56-58] mitra, nanda, susthita, abhijita, candra, vAruNa, agni, vezya, IzAna, Ananda, vijaya / isa muhUrta yoga meM ziSya - dikSA, vrata-upasthApanA aura gaNi vAcaka kI anujJA karanA / bambha, valaya, vAyu, vRSabha aura varuNa muhUrta - yoga meM uttamArtha (mokSa) ke lie pAdapopagamana anazana karanA / [59-60] puMnAmadheya zakuna meM ziSya dIkSA karanA / strInAmI zukuna meM vidvAna samAdhi ko sAdhe / napuMsaka zakuna meM sarva karma kA varjana karanA, vyAmizra nimitta meM sarva Arambha varjana karanA / [61-63] tiryaMca bole taba mArgagamana karanA, puSpaphalita per3a deMkhe to svAdhyAyakriyA karanA / per3a kI DAlI phUTane kI AvAja se zilpa kI upasthApanA karanA / AkAza gaDagaDATa ho to uttamArtha (mokSa) sAdhanA karanA / bilamUla kI AvAja se sthAna grahaNa karanA / vajra ke utpAta ke zakuna ho to mauta ho / prakAza zakuna me harSa aura saMtoSa vikurvanA / [64-68] cala rAzi lagna meM ziSya - dikSA karanA / sthira rAzi lagna meM vrata-upasthApanA, zrutaskaMdha anujJA, udeza, samudeza karanA / dvirAzIlagna meM svAdhyAya karanA, ravi kI horAmeM ziSya dIkSA karanA | [ 67 ] candra horA meM zISyA saMgraha karanA aura saumya lagna meM caraNa - karaNa zikSApradAna karanA / khUNA - dizA lagna me uttamArtha sAdhanA, isa prakAra lagna bala jAnanA aura dizAkonA Adi ke lie saMzaya nahIM karanA / [69-71] saumyagraha lagna meM ho taba ziSyadIkSA karanA, kruragraha lagna meM ho taba uttamArtha sAdhanA karanI / rAhu yA ketu lagna meM sarvakarma varjana karane, prazasta lagna meM prazasta kArya kare / aprazasta lagna meM sarva kArya varjana karane / jinezvara bhASita aise graha ke lagna ko jAnane cAhie / [72] nimitta naSTa nahIM hote / RSibhASit mithyA nahIM hote, durdiSTi nimitta dvArA vyavahAra naSTa hotA hai / sudRSTa nimitta dvArA vyavahAra naSTa nahIM hotA / [73-79] jo utpAtikI bolI aura jo bacce bolate hai / aura phira strI jo bolatI hai usakA vyatikrama nahIM hai. usa jAta dvArA aura usa jAta kA aura usake dvArA samAna tadrUpa se tApya aura sadRza se sadRza nirdeza hotA hai / strI-puruSa ke nimita meM ziSya-dIkSA karanA / napuMsaka nimitta meM sarvakArya varjana, vyAmizra nimitta meM sarva Arambha varjana karanA, nimitta kRtrima nahIM hai / nimitta bhAvi batAte hai / jisase siddha puruSa nimitta utpatta lakSaNa ko jAnate hai / prazasta - dRDha aura tAkatavara nimitta meM ziSya-dIkSA, vrata- sthApanA, gaNasaMgraha karanA aura gaNadhara kI sthApanA karanI / zrutaskaMdha aura gaNi vAcaka kI anujJA karanI caahie| [80-81] aprazasta, kamajora aura zithila nimitta meM sarva kArya varjana karanA aura Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 AgamasUtra-hindI anuvAda AtmasAdhanA karanA / prazasta nimitta meM hamezA prazasta kArya kA Arambha karanA, aprazasta nimitta meM sarvakArya varjana karanA / [82-84] dina se adhika tithi tAkatavara hai / tithi se adhika nakSatra tAkatavara hai| nakSatra se karaNa, karaNa se grahadina tAkatavara hai / usase adhika muhUrta, muhUrta se adhika zakuna tAkatavara hai / zakuna se lagna tAkatavara hai / usase nimitta pradhAna hai / vilagna nimitta se nimitta bala uttama hai / nimitta sava se pradhAna hai / nimitta se adhika balavAna loka meM kucha nahIM hai / [85] isa taraha saMkSepa se bala-nirbala vidhi suvihita dvArA kahI gaI hai / jo anuyoga jJAna grAhya hai / aura vo apramattapana se jAnanI cAhie / | 31 | gaNividyA-prakirNaka-8-hindI anuvAda pUrNa | Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 namo namo nimmaladasaNassa 32 | devendrastava prakirNaka-9- hindI anuvAda [1-3] trailokya guru-guNa se paripUrNa, deva aura mAnava dvArA pUjanIya, RSabha Adi jinavara aura antima tIrthaMkara mahAvIra ko namaskAra karake nizce Agamavid kisI zrAvaka saMdhyAkAla ke prArambha meM jisakA ahaMkAra jIta liyA hai vaise vardhamAnasvAmI kI manohara stuti karatA hai / aura vo stuti karanevAle zrAvaka kI patnI sukha zAnti se sAmane baiThakara samabhAva se donoM hAtha jor3akara vardhamAnasvAmI kI stuti sunatI hai / [4] tilaka samAna ratna aura saubhAgya sUcaka nizAnI se alaMkRta indra kI patnI ke sAtha hama bhI -mAna naSTa huA hai aise vardhamAnasvAmI ke caraNa kI vaMdanA karate hai / [5] vinaya se praNAma karane kI kAraNa se jinake mukuTa zithila ho gae hai usa deva ke dvArA advitIya yazavAle aura upazAnta roSavAle vardhamAnasvAmI ke caraNa vaMdita hue hai / [6] jinake guNa dvArA battIsa devendra pUrI taraha se parAjita hue hai isalie unake kalyANakArI caraNa kA hama dhyAna karate hai / [7] zrAvaka kI patnI apane priya ko kahatI hai ki isa taraha yahA~ jo battIsa devendra kahalAe hai usake lie merI jijJAsA kA saMtoSa karane ke lie vizeSa vyAkhyA karo / [8-10] vo battIsa indra kaise hai ? kahA~ rahate hai ? kisa kI kaisI dazA hai ? bhavana parigraha kitanA hai ? kisake kitane vimAna hai ? kitane bhavana hai ? kitane nagara hai ? vahA~ pRthvI kI caur3AI U~cAI kitanI hai ? usa vimAna kA varNa kaisA hai ? AhAra kA jaghanyamadhyama yA utkRSTa kAla kitanA hai ? zvAsocchvAsa, avadhijJAna kaise hai ? Adi muje btaao| [11] jisane vinaya aura upacAra dUra kie hai, hAsya rasa samApta kiyA hai vaisI priyA dvArA pUche gae savAla ke uttara meM usake pati kahate hai ki he sutanu ! vo suno / [12-13] prazna ke uttara samAna zrutajJAna rUpI sAgara se jo bAta upalabdha hai usameM indra kI nAmAvalI suno / aura vIra dvArA praNAma kie gae usa jJAna samAna ratna ki jo tArAgaNa kI paMkti kI taraha zuddha hai use prasanna citta dila se tuma suno / [14-19] he vizAla nainavAlI suMdarI ! ratnaprabhA pRthvI meM rahanevAle tejolezyA sahita vIsa bhavanapati deva ke nAma mujhase suno / asura ke do bhavanapati indra hai / camarendra aura asurendra | nAgakumAra ke do indra hai dharaNendra aura bhUtAnanda / suparNa ke do indra hai veNudeva aura veNudAlI / udadhikumAra ke do indra hai jalakAnta aura jalaprabha, dizAkumAra ke do indra hai amitagati aura amitavAhana / vAyukumAra ke do indra hai velamba aura prabhaMjana, stanita kumAra ke do indra, ghoSa aura mahAghopa / vidyutakumAra ke do indra, harikAnta aura harissaha, agnikumAra ke do indra hai-agnizIkha aura agnimAnava / [20-26] he vikasita yaza aura vizAla nayanavAlI, sukhapUrvaka bhavana meM baiThI huI Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda (suMdarI) ! maiMne jo yaha bIsa indra batAe unakA bhavana parigraha suna / vo camarendra vairocana aura asurendra mahAnubhava ke zreSTha bhavana kI ginatI 64 lAkha hai / vo bhUtAnanda aura dharaNa nAma ke donoM nAgakumAra indra ke zreSTha bhavana kI ginatI 54 lAkha hai / he suMdarI ! veNudeva aura veNudAli donoM suvarNa indra ke bhavana 72 lAkha hai / velamba aura prabhaMjana vAyukumAra indra ke zreSTha bhavana kI ginatI 96 lAkha hai / isa taraha / asura ke 64, nAgakumAra ke 54, suvarNakumAra ke 72, vAyukumAra ke 96 / dvipa-dizA - udadhi- vidyuta- stanita aura agni vo cha yugala ke pratyeka ke bhavana 76 - 76 lAkha hai / 54 [27] he lIlA sthita suMdarI aba unakI sthiti matalaba Ayu vizeSa ko krama se suna / [28-31] he suMdarI ! camarendra kI utkRSTa Ayu sthiti eka sAgaropama hai / vo hI bali aura vairocana indra kI bhI jAnanA / camarendra sivA bAkI ke dakSiNa dizA ke indra kI utkRSTa Ayu-sthiti der3ha palyo hai / bali ke sivA bAkI jo uttara dizA sthita indra hai usakI Ayu sthiti kucha nyUna do palyopama hai / yaha saba Ayu- sthiti kA vivaraNa hai / aba tUM uttama bhavanavAsI deva ke sundara nagara kA mAhAtmya bhI suna,... / [32-38] sampUrNa ratnaprabhA pRthvI 11000 yojana meM eka hajAra yojana ke alAvA bhavanapati ke nagara bane hai / yaha saba bhavana bhItara se catuSkoNa aura bAhara se gola hai / Ama tora para ati sundara, ramaNIya, nirmala aura vraja ratna ke bane hai bhavana nagara ke prAkAra sone ke bane hue hai / zreSTha kamala kI paMkhaDI para rahA yaha bhavana alaga-alaga maNI se zobhAyamAna svabhAva se manohArI dikhate hai / lambe arase taka na mUrjAnevAlI puSpamAlA aura / candana se bane daravAjayukta usa nagara kA Upara kA hissA patAkA se zobhAyamAna hai / isalie vo zreSTha nagara sundara hai / vo zreSTha dvAra A~Tha yojana U~ce hai aura usakA Upara kA hissA lAla kalaza se sajAe hue hai, Upara sone ke ghaMTa ba~dhe hai / isa bhavana meM bhavanapati deva zreSTha taruNI ke gIta aura vAdya kI AvAja kI kAraNa se hamezA sukha yukta aura pramudita rahakara pasAra honevAle vakta ko nahIM jAnate / [39-40] camarendra, dharaNendra, veNudeva, pUrNa, jalakAnta, amitagati, velamba, ghoSa, hari aura agnizIkha / usa bhavanapati indra ke maNiratna se jaDita svarNa stambha aura ramaNIya latAmaMDapa yukta bhavana dakSiNa dizA kI ora hotA hai uttara dizA aura usake AsapAsa bAkI ke indra ke bhavana hote hai / [41-42] dakSiNa dizA kI ora asurakumAra ke 34 lAkha, nAgakumAra ke 44 lAkha suvarNakumAra ke 48 lAkha aura dvIpa, udadhi, vidyuta, stanita aura agnikumAra ke 40-40 lAkha aura vAyukumAra ke 50 lAkha bhavana hote haiM / uttara dizA kI ora asurakumAra ke 30 lAkha, nAgakumAra ke 40 lAkha, suvarNakumAra ke 34 lAkha, vAyukumAra ke 46; dvIpa, udadhi, stanita, agnikumAra ke 36- 36 lAkha bhavana hai / [43] sabhI bhavanapati aura vaimAnika indra kI tIna parSadA hotI hai / una sabake trAyastriMzaka, lokapAla aura sAmAnika deva hote hai aura cAra gune aMgarakSaka deva hote hai / [44] dakSiNa dizA ke bhavanapati ke 64000 aura uttara dizA ke bhavanapati ke 60000 vANavyaMtara ke 6000 aura jyotiSa indra ke 4000 sAmAnika deva hote hai / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrastava-45 [45] usI taraha camarendra aura balindra kI pA~ca agramahiSI aura bAkI ke bhavanapati kI chaha agramahiSI hotI hai / [46] usI taraha jambUdvIpa meM do, mAnuSottara parvata meM cAra, aruNa samudra meM cha aura aruNa dvIpa meM ATha usa taraha se bhavanapati ke AvAsa hai / [47] jisa nAma ke sAgara yA dvIpa hai usI nAma ke dvIpa yA samudra meM unakI utpatti hotI hai / [48-50] asura nAga aura udadhi kumAra kA AvAsa arUNavara samudra meM hotA hai aura usameM hI unakI utpatti hotI hai / dvIpa, dizA, agni aura stanitakumAra kA AvAsa aruNavara dvIpa meM hotA hai aura usameM hI unakI utpatti hotI hai / vAyukumAra-suvarNakumAra indra ke AvAsa mAnuSottara parvata para hotA hai / hari-harissaha deva ke AvAsa vidyutprabha aura mAlyavaMta parvata para hote hai / [51-65] he suMdarI isa bhavanapati deva meM jinakA bala-vIrya parAkrama hai usake yathAkrama se AnupUrvI se varNana karatA hU~ / asura aura asura kanyA dvArA jo svAmitva kA viSaya hai / usakA kSetra jambudvIpa aura camarendra kI camaracaMcA rAjadhAnI taka hai / yahI svAmIttva bali aura vairocana ke lie bhI samajanA | dharaNa aura nAgarAja jambUdvIpa ko phana dvArA AcchAdita kara zakate hai / usI taraha bhUtAnanda ke lie bhI samajanA | garur3endra aura veNudeva paMkha se jambUdvIpa ko AcchAdita kara zakate hai / vahI atizaya veNudAlI kA bhI jAnanA cAhie / usa jambUdvIpa ko vaziSTa apane hAtha ke tala se AcchAdIta kara zakatA hai / jalakAnta aura jalaprabha eka jalataraMga dvArA jambUdvIpa ko bhara zakatA hai / amitagati aura amitavAhana apanI eka pA~va kI er3I se pUre jambUdvIpa ko hilA zakatA hai / velamba aura prabhaMjana eka vAyu ke guMjana se pure jambUdvIpa ko bhara zakatA hai / he suMdarI ! ghoSa aura mahAghoSa eka meghagarjanA zabda se jambUdvIpa ko beharA banA zakatA hai / hari ora harissaha eka vidyuta se pUre jambUdvIpa ko prakAzita kara zakatA hai / agnizIkha aura agnimAnava eka agana jvAlA se pUre jambUdvIpa ko jalA zakatA hai / he suMdarI tirchaloka meM anaginata dvIpa aura sAgara hai / isameM se kisI bhI eka indra apane rUpa se isa dvIpa-samudra ko jambUdvIpa ko bAye hAtha se chatra kI taraha dhAraNa kara zakatA hai aura meru parvata ko bhI parizrama binA grahaNa kara zakatA hai / kisI eka tAkatavara indra jambUdvIpa ko chatra aura meru parvata ko daMDa banA zakatA hai / una sabhI indra kI tAkata vizeSa hai / [66-68] saMkSepa meM isa bhavanapati ke bhavana kI sthiti batAI aba yathA krama vANavyaMtara ke bhavana kI sthiti suno / pizAca, bhUta, yakSa, rAkSasa, kinnara, kiMpuruSa mahoraga aura gaMdharva vo vANavyaMtara deva ke ATha prakAra ke hai / yaha vANavyaMtara deva maiMne saMkSepa meM batAe / aba eka-eka karake solaha indra aura usakI Rddhi kaha~gA / [69-72] kAla, mahAkAla, surUpa, pratirUpa, pUrNabhadra, mANibhadra, bhIma, mahAbhIma, kinnara, kiMpuruSa, satpuruSa mahApuruSa, atikAya, mahAkAya, gItarati aura gItayaza yaha vANavyaMtara indra hai / aura vANavyaMtara ke bheda meM sannihita, samAna, dhAtA, vidhAtA, RSi, RSipAla, Izvara, mahezvara, suvatsa, vizAla, hAsa, hAsarati, zveta, mahAzveta, pataMga, pataMgapati una solaha indra ko Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 AgamasUtra - hindI anuvAda jAnanA / [73] vyaMtara deva urdhva, adho aura tiryak loka meM pedA hote hai aura nivAsa karate hai / usake bhavana ratnaprabhA pRthvI ke Upara ke hisse meM hote hai / [74-76] eka-eka yugala meM niyamA anaginata zreSTha bhavana hai / vo phA~sale meM anaginata yojanavAle hai, jisake vividha vividha bheda isa prakAra hai / vo utkRSTa se jambudvIpa samAna, jaghanya se bharatakSetra samAna aura madhyama se videha kSetra samAna hote hai / jisame vyaMtara deva zreSTha taruNI ke gIta aura saMgIta kI AvAja kI kAraNa se nitya sukha yukta aura Anandita rahane se pasAra hone vAle vakta ko nahIM jAnate / [77-78] kAla, sUrUpa, punya, bhIma, kinnara, supuriSa, akAyika, gItaratI ye ATha dakSiNa meM hote hai / maNi-svarNa aura ratna ke stUpa aura sone kI vedikA yukta aise unake bhavana dakSiNa dizA kI ora hote hai aura vAkI ke uttara dizA meM hote hai / [79] isa vyaMtara deva kI jaghanya Ayu 10000 sAla hai aura utkRSTa Ayu eka palyopama hai / [80] isa taraha vyaMtara deva ke bhavana aura sthiti saMkSepa meM kahA hai aba zreSTha jyotiSka deva ke AvAsa kA vivaraNa suna / [81-84] candra, sUrya, tArAgaNa, nakSatra aura grahagaNa samUha isa pA~ca taraha ke jyotiSI deva batAe hai / aba usakI sthiti aura gati batAU~gA / tirchAloka meM jyotipI ke ardhakapittha phala ke AkAravAle sphaTika ratnamaya, ramaNIya anaginata vimAna hai / ratnaprabhA pRthvI ke samabhUtala hisse se 790 yojana U~cAI para usakA nimna tala hai aura vo samabhUtalA pRthvI se sUrya 800 yojana Upara hai / usI taraha candramA 880 yojana Upara hai usI taraha jyotiSa deva kA vistAra 110 yojana meM hai / [85] eka yojana ke 61 hisse kie jAe to 61ve hisse meM 56 ve hisse jitanA candra parimaMDala hotA hai / aura sUrya kA AyAma viSkambha 45 hisse jitanA hotA hai / [86] jisameM jyotiSI deva zreSTha taruNI ke gIta aura vAdya kI AvAja kI kAraNa se hamezA sukha aura pramoda se pasAra honevAle kAla ko nahIM jAnate / [87-89] eka yojana ke 61 hisse meM se 56 hisse vistAravAlA candra maMDala hotA hai aura 28 jitanI caur3AI hotI hai / 48 bhAga jitane phailAvavAlA sUrya maMDala aura 24 hisse jitanI caur3AI hotI hai / graha Adhe yojana vistAra meM usase Adhe vistAra meM nakSatra samUha aura usake Adhe vistAra meM tArA samUha hotA hai / usase Adhe vistAra ke anusAra usakI caur3AI hotI hai / [10] eka yojana kA AdhA do gAu hotA hai / usameM gAu 500 dhanuSa kA hotA hai / yaha grahanakSatra samUha aura tArAvimAna kA viSkambha hai / [11] jisakA jo AyAma viSkambha hai usase AdhI usakI caur3AI hotI hai / aura usase tIna gunI adhika paridhi hotI hai aisA jAna / [92-93] candra-sUrya vimAna kA vahana 16000 deva karate hai, graha vimAna kA vahana 8000 deva karate hai / nakSatra vimAna kA vahana 4000 deva karate hai aura tArA vimAna kA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrastava-93 vahana 2000 deva karate hai / vo deva pUrva meM siMha, dakSiNa meM mahAkAya hAthI, pazcima meM baila aura uttara meM ghor3e ke rUpa meM vahana karate hai / [94] candra-sUrya, graha-nakSatra aura tAre eka-eka se teja gati se calate hai / [95] candra kI gati sabase kama aura tAroM kI gati sabase teja hai / isa prakAra jyotiSka deva kI gati vizeSa jAnanA / [96] Rddhi meM tAre, nakSatra, graha, sUrya, candra eka eka se jyAdA RddhivAn jaannaa| [97] sabake bhItara abhijita nakSatra haiM, sabase bAhara mUla nakSatra hai / Upara svAti nakSatra hai aura nIce bharaNI nakSatra hai / [98] nizcaya se candra aura sUrya ke bIca sabhI graha-nakSatra hote hai / candra aura sUrya ke barAbara nIce aura Upara tAre hote hai / [99-100] tAro kA paraspara jaghanya antara 500 dhanuSa aura utkRSTa phA~salA 4000 dhanupa (do gAu) hotA hai / vyavadhAna kI apekSA se tAroM kA phA~salA jaghanya 266 yojana aura utkRSTa se 12242 yojana hai / [101] isa candrayoga kI 67 khaMDita ahorAtri, 9 muhUrta aura 27 kalA hotI hai| [102-104] zatabhiSA, bharaNI, ArdrA, AzleSA, svAti aura jayeSTA yaha chaha nakSatra 15 muhUrta saMyogavAle hai / tIno uttarA nakSatra aura punarvasu, rohiNI, vizAkhA yaha chaha nakSatra candramA ke sAtha 45 muhUrta kA saMyoga karate hai / vAkI paMdraha nakSatra candramA ke sAtha 30 muhUrta kA saMyoga karate hai isa taraha candramA ke sAtha nakSatra kA yoga jAnanA / [105-108] abhijita nakSatra sUrya ke sAtha cAra ahorAtrI aura cha muhUrta eka sAtha gamana karate hai / zatabhiSA, bharaNI, ArdrA, AzleSA, svAti aura jayeSThA yaha chaha nakSatra cha ahorAtri aura 21 muhUrta taka sUrya ke sAtha bhramaNa karate hai / tIna uttarA nakSatra aura punarvasu rohiNI aura vizAkhA yaha chaha nakSatra 20 ahorAtri aura tIna muhUrta taka sUrya ke sAtha bhramaNa karate hai / bAkI ke 15 nakSatra 13 ahorAtri aura 12 muhUrta sUrya ke sAtha bhramaNa karate hai| [109-110] do candra, do sUrya, 56 nakSatra, 176 graha vo sabhI jambUdvIpa meM vicaraNa karate hai / 133950 koDAkoDI tArAgaNa jambUdvIpa meM hote hai / [111-112] lavaNa samudra meM 4 candra, 4-sUrya, 112 nakSatra aura 352 graha bhramaNa karate hai aura 267900 koDAkoDI tArAgaNa hai / [113-114] ghAtakI khaMDa meM 12 candra, 12 sUrya, 336 nakSatra, 1056 graha aura 803700 koDAkoDI tArAgaNa hote hai / [115-117] kAlodadhi samudra meM tejasvI kiraNa se yukta 42 candra, 42 sUrya, 1176 nakSatra 3696 graha aura / 2812950 koDAkoDI tArAgaNa hote hai / [118-120] puSkaravaradvIpa meM 144 candra, 144 sUrya, 4032 nakSatra, 12632 graha 96,44400 koDAkoDI tArAgaNa vicaraNa karate hai / [121-123] ardhapuSkaravaradvIpa meM 72 candra, 72 sUrya, 6336 mahAgraha, 2016 nakSatra aura 4822200 koDAkoDI tArAgaNa hai / [124-126] samasta mAnava loka ko 132 candra, 132 sUrya 11616 mahAgraha, Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 AgamasUtra-hindI anuvAda 3696 nakSatra aura 8840700 koDAkoDI tArAgaNa prakAzIta karate hai / [127] saMkSepa meM mAnava loka meM yaha nakSatra samUha kahA hai / mAnava loka kI bAhara jinendra dvArA asaMkhya tAre batAe hai / [128] isa taraha mAnava loka meM jo sUrya Adi graha batAe hai vo kadamba vRkSa ke phUla kI samAna vicaraNa karate hai / / [129] isa taraha mAnavaloka meM sUrya, candra, graha, nakSatra batAe hai jisake nAma aura gotra sAmAnya buddhivAle mAnava nahIM kaha zakate / [130-135] mAnava loka meM candra aura sUrya kI 66 piTaka hai aura eka pITaka meM do candra aura sUrya hai / nakSatra Adi kI 66 piTaka aura eka piTaka meM 56 nakSatra hai / mahAgraha 116 hai / isI taraha mAnavaloka meM candra-sUrya kI 4-4 paMkti hai / hara eka paMkti meM 66 candra, 66 sUrya hai / nakSatra kI 56 paMkti hai aura hara eka paMkti meM 66-66 nakSatra hai / graha kI 76 paMkti hotI hai haraeka meM 66-66 graha hote hai / [136] candra, sUrya aura graha samUha anavarita rUpa se usa meru parvata kI parikramA karate hue sabhI meru parvata kI maMDalAkAra pradakSiNA karate hai / [137] usI taraha nakSatra aura graha ke nitya maMDala bhI jAnane vo bhI meru parvata kI parikramA maMDala ke AkAra se karate hai / [138] candra aura sUrya kI gati Upara nIce nahIM hotI lekina abhyaMtara-bAhya tirkI aura maMDalAkAra hotI hai / [139] candra, sUrya, nakSatra Adi jyotiSka ke paribhramaNa vizeSa dvArA mAnava se sukha aura duHkha kI gati hotI hai / [140] yaha jyotiSka deva nikaTa ho to tApamAna niyama se bar3hatA hai aura dUra ho to tApamAna kama hotA hai| [141] usakA tApa kSetra kalambuka puSpa ke saMsthAna samAna hotA hai aura candra-sUrya kA tApakSetra bhItara se saMkucita aura bAhara se vistRta hotA hai / 142] kisa kAraNa se candramA baDhatA hai aura kisa kAraNa se candramA kSINa hotA hai ? yA kisa kAraNa se candra kI jyotsanA aura kAlimA hotI hai ? [143] rAhu kA kAlA vimAna hamezA candramA ke sAtha cAra aMgula nIce gamana karate hai / [144] zukalapakSa meM candra kA 62-62 hissA rAhu se anAvRta hokara hararoja bar3hatA hai aura kRSNa pakSa meM utane hI vakta meM rAhu se AvRta hokara kama hotA hai / [145] candramA ke paMdraha hisse kramika rAhu ke paMdraha hisso se anAvRtta hote jAte hai aura phira AvRtta hote jAte hai / [146] usa kAraNa se candramA vRddhi ko aura hrAsa ko pAte hai / usI kAraNa se jyotsanA aura kAlimA Ate hai / [147] mAnava loka meM pedA honevAle aura saMcaraNa karanevAle candra, sUrya, graha-samUha Adi pA~ca taraha ke jyotiSka deva hote hai / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrastava-148 [148] mAnava loka bAhara jo candra, sUrya, graha, tAre aura nakSatra hai usakI gati bhI nahIM aura saMcaraNa bhI nahIM hotA isalie use sthira jyotiSka jAnanA / [149-150] yaha candra-sUrya jambUdvIpa meM do-do, lavaNa samudra meM cAra-cAra, dhAtakIkhaMDa meM bAraha-bAraha hote hai / yAni ki jambUdvIpa meM dugune, lavaNasamudra meM cAragune aura dhAtakIkhaMDa meM bAraha gune hote hai / [151] ghAtakI khaMDa ke Age ke kSetra meM matalaba dvIpa samudra meM sUrya-candra kI ginatI usake pUrve dvIpa samudra kI ginatI se tIna tIna gunA karake aura usameM pUrva ke candra aura sUrya kI ginatI baDhAkara mAnanA cAhie / (jaise ki kAlodadhi samudra meM 42-42 candra-sUrya vicaraNa karate hai, vo isa taraha pUrva ke lavaNasamudra meM 12-12 hai to usake tIna gune yAni 36 aura usameM pUrva ke jaMbUdvIpa do aura lavaNa samudra ke cAra candra sUrya zAmIla karane se 42 candra sUrya hote hai, isa taraha se Age-Age kI ginatI hotI hai / [152] yadi tUM dvIpa samudra meM nakSatra, graha, tAroM kI ginatI jAnane kI icchA rakhatI ho to eka candra parivAra kI ginatI se dugune karane se vo dvIpasamudra ke nakSatra, graha aura tAro kI ginatI jAna zakatI hai / [153] mAnuSottara parvata ke bAhara candra aura sUrya avyavasthita hai, vahA~ candramA abhijita nakSatra ke yogavAlA aura sUrya puSya nakSatra ke yogavAlA hotA hai / [154] sUrya se candra aura candra se sUrya kA antara 50 hajAra yojana se kama nahIM hotA / [155] candra kA candra se aura sUrya kA sUrya se 1 lAkha yojana hotA hai / [156] candramA se sUrya aMtarita hai aura pradIpta sUrya se candramA aMtarIta hai / ve aneka varNa ke kiraNavAlA hai / [157] eka candra parivAra ke 88 graha aura 28 nakSatra hote hai / [158] 66975 koDAkoDI tArAgaNa hotA hai / [159-160] sUrya deva kI AyudazA 1 hajAra varSa palyopama aura candra deva kI Ayu dazA 1 lAkha varSa palyopama se adhika, graha kI 1 palyopama, nakSatra kI AdhA palyopama aura tAroM kI 1/4 palyopama kahA hai / [161] jyotiSka deva kI jaghanyadazA palyopama kA A~ThavA bhAga aura utkRSTa sthiti sAdhika eka lAkha palyopama varSa kahI hai / [162] maiMne bhavanapati, vANavyaMtara aura jyotiSka deva kI dazA kahI hai / aba mahAn RddhivAle 12 kalpapati indra kA vivaraNa karU~gA / [163] pahale saudharmapati, dusare IzAnapati, tIsare sanatakumAra, cauthe mahindra / [164] pA~cave brahma, chaThe lAMtaka, sA~tave mahAzukra, A~Thave sahasrAra / [165] nauveM ANata, da~zave prANata, gyArahave AraNa aura bAraveM acyuta indra hote hai| [166] isa taraha se yaha bAraha kalpapati indra kalpa ke svAmI kahalAe unake alAvA deva ko AjJA denevAlA dusarA koI nahI hai / [167] isa kalpavAsI ke Upara jo devagaNa hai vo svazAsita bhAvanA se pedA hote hai| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 AgamasUtra-hindI anuvAda kyoMki graiveyaka meM dAsa bhAva yA svAmI bhAva se utpatti mumakIna nahIM haiM / / [168] jo samyakdarzana se patita lekina zramaNa veza dhAraNa karate hai usakI utpatti bhI utkRSTa rUpa meM graiveyaka taka hotI hai / [169] yahA~ saudharma kalpapati zakra mahAnubhava ke 32 lAkha vimAna hai / [170] IzAnendra ke 28 lAkha, sanatkumAra ke 12 lAkha / [171] mAhendra meM 8 lAkha, brahmaloka meM 4 lAkha / [172] lAMtaka me 50 hajAra, mahAzukra meM 40 hajAra sahasrAra meM cha hajAra / [173] ANata-prANata meM 400, AraNa acyuNa meM 300 vimAna kahA haiM / [174-178] isa taraha se he suMdarI ! jisa kalpa meM jitane vimAna kahe hai usa kalpapati kI dazA vizeSa ko suna / zakra mahAnubhAga kI do sAgaropama, IzAnendra kI sAdhika do sAgaropama, sanatkumArendra kI sAta sAgaropama / mAhendra kI sAdhika sAta sAgaropama, brahmalokendra kI daza sAgaropama, lAMtakendra kI 14 sAgaropama, mahAzakrendra kI 17 sAgaropama / sahasrArendra kI 15 sAgaropama, Anata kalpe 19 aura prANata kalpe 20 sAgaropama / AraNa kalpe 21 sAgaropama aura acyuta kalpe 22 sAgaropama Ayu dazA jaannaa| [179] isa taraha kalpapati ke kalpa meM Ayu dazA kahI aba anuttara aura graiveyaka vimAna ke vibhAgo ko suno / [180-181] adho-madhyama-urdhva tIna graiveyaka hai aura hara eka ke tIna prakAra hai / isa taraha se graiveyaka nau hai / sudarzana, amogha, suprabuddha, yazodhara, vatsa, suvatsa, sumanasa, somanasa aura priyadarzana / [182] nIce ke graiveyaka meM 111, madhyama praiveyaka meM 107 Upara ke graiveyaka meM 100 aura anuttaropapAtika meM pA~ca vimAna batAe hai / / [183] he namitAMgi! sabase nIcevAle graiveyaka deva kI Ayu 23 sAgaropama hai, bAkI Upara ke ATha meM kramika 1-1 sAgaropama Ayu dazA bar3hatI jAtI hai / [184-186] vijaya vaijayanta-jayanta aparAjita ye cAra kramika / pUrva-dakSiNapazcima-uttara meM sthita hai madhya meM sarvArthasiddha nAma kA pA~cavA vimAna hai / ina sabhI vimAna kI sthiti 33 sAgaropama kahI hai / savArthasiddha meM ajaghanyotkRSTa 33 sAgaropama kahI hai / [187-188] nIce-upara ke do-do kalpayugala arthAt yaha ATha vimAna ardha candrAkAra hai aura madhya ke cAra kalpa pUrNa caMdrAkAra hai / graiveyaka deva ke vimAna tIna-tIna paMkti meM hai / anuttara vimAna hullaka-puSpa ke AkAra ke hote hai / [189] saudharma aura IzAna ina donoM kalpa meM deva-vimAna ghanodadhi para pratiSThita hai / sAnatkumAra, mAhendra aura brahma una tIna kalpa meM vAyu ke Upara pratiSThita hai aura lAMtaka, mahAzukra aura sahasrAra ye tIna ghanodadhi, ghanavAta donoM ke AdhAra para pratiSThita hai / [190] isake upara ke sabhI vimAna AkAzAntara pratiSThita hai / isa taraha urdhvaloka ke vimAna kI AdhAra vidhi batAI / [191-192] bhavanapati aura vyaMtara deva meM kRSNa, nIla, kApota aura tejolezyA hotI hai / jyotiSka, saudharma aura IzAna deva meM tejolezyA hotI hai / sAnatkumAra, mAhendra aura Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrastava-192 61 brahmaloka meM padmalezyA hote hai / unake Upara ke deva meM zukalalezyA hotI hai / [193] saudharma aura IzAna do kalpavAle deva kA varNa tape hue sone jaisA sAnatkumAra, mAhendra aura brahmaloka ke deva kA varNa padma jaisA zveta aura usake Upara ke deva kA varNa zukla hotA hai / [194-196] bhavanapati, vANavyaMtara aura jyotiSka deva kI U~cAI sAta hAtha jitanI hotI hai / he suMdarI ! aba Upara ke kalpapati deva kI U~cAI suna / saudharma aura IzAna kI sAta hAtha pramANa-usake Upara ke do-do kalpa samAna hote hai aura eka-eka hAtha pramANa nApa kama hotA jAtA hai / graiveyaka ke do hAtha pramANa aura anuttara vimAnavAsI kI U~cAI eka hAtha pramANa hotI hai / [197] eka kalpa se dusare kalpa ke deva kI sthiti eka sAgaropama se adhika hotI hai aura usakI U~cAI usase 11 bhAga kama hotI hai / [198] vimAna kI U~cAI aura usakI pRthvI kI caur3AI una donoM kA pramANa 3200 yojana hotA hai / [199-202] bhavanapati, vANavyaMtara aura jyotiSka deva kI kAmakrIDA zArIrika hotI hai / he suMdarI, ava tU kalpapati kI kAmakrIDA vidhi suna / saudharma aura IzAna kalpa meM jo deva hai usakI kAmakrIDA zArIrika hotI hai| sAnatkumAra aura mAhendra kI sparza ke dvArA hotI hai / brahma aura lAMtaka ke deva kI cakSu dvArA hotI hai / mahAzukra aura sahasrAra deva kI kAmakrIDA zrotra (kAna) dvArA hotI hai / ANataprANata, AraNa, acyuta kalpa ke deva kI mana se hotI hai aura isake Upara ke deva kI kAmakrIDA nahIM hotI / / [203] gozIrSa, agaru, ketakI ke pAna, punnAga ke phUla, bakula kI suvAsa, caMpaka aura kamala kI khuzbu aura tagara Adi kI khuzbu devatA meM hotI hai / [204] yaha gandhavidhi saMkSepa meM upamA dvArA kahI gaI hai / devatA najara se sthira aura sparza kI apekSA meM sukumAra hote hai / [205-207] urdhvaloka meM vimAna kI ginatI 8497023 hai / usameM puSpa AkRtivAle 8489154 hai / zreNIbaddha vimAna 7874 hai / bAkI ke vimAna puSpakarNikA AkRtivAle hai / [208] vimAna kI paMkti kA aMtara nizcaya se asaMkhyAta yojana aura puSpakarNikA AkRti vAle vimAna kA antara saMkhyAta-saMkhyAta yojana batAyA hai / [209] AvalikApraviSTa vimAna gola, tripAI aura catuSkoNa hote hai / jabaki puSpakarNikA kI saMracanA aneka AkAra kI hotI hai / 210] gola vimAna kaMkaNAkRti jaise, tripAI zIgoDe jaise aura catuSkoNa pAsA ke AkAra ke hote hai / ___ [211] prathama vRtta vimAna, bAda meM trIkona, bAda meM caturasra phira IsI krama se vimAna hote hai / [212] vimAna kI paMkti vartulAkAra para vartulAkAra, tripAI para tripAI, catuSkoNa para catuSkoNa hotA hai / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [213] sabhI vimAna kA avalaMbana rassI kI taraha Upara se nIce eka kone se dusare taka samAna hote hai / 62 [214] sabhI vartulAkAra vimAna prAkAra se ghere hue aura catuSkoNa vimAna cAroM dizA meM vedikAyukta batAe hai / [215] jahA~ vartulAkAra vimAna hote hai vahA~ tripAI vimAna kI vedikA hotI hai| bAkI ke pA~ca hisse meM prAkAra hotA hai / [216] sabhI vartulAkAra vimAna eka dvAra vAle hote hai / tripAI vimAna tIna aura catuSkoNa vimAna meM cAra daravAje hote hai / yaha varNana kalpapati ke vimAna kA jAnanA / [217] bhavanapati deva ke 7 karoDa 72 lAkha bhavana hote hai kathana kahA / / yaha bhavana kA saMkSipta [218] tirchAloka meM pedA honevAle vANavyaMtara deva ke asaMkhyAta bhavana hote hai / usase saMkhyAta gune adhika jyotiSIdeva ke hote hai / [219] vimAnavAsI deva alpa hai / usase vyaMtara deva asaMkhyAta gune hai / usase saMkhyAta gune adhika jyotISka deva hai / [220] saudharma devaloka meM devIoM ke alaga vimAna kI ginatI cha lAkha hotI hai / aura IzAna kalpa meM cAra lAkha hotI hai / [221] pA~ca taraha ke anuttara deva gati, jAti aura dRSTi kI apekSA se zreSTha hai aura anupama viSaya sukhavAle hai / [222] jisa taraha sarva zreSTha gandha, rUpa aura zabda hote hai usI taraha sacita pudgala ke bhI sarvazreSTha rasa, sparza aura gandha isa deva ke hote hai / [223] jaise bha~varA phailI huI kalI, phailI huI kamala raja aura zreSTha kusuma kI makaraMda kA sukha se pAna karatA hai / ( usa taraha yaha deva paudgalika viSaya sevana karate hai / ) [224] he suMdarI ! yaha deva zreSTha kamala jaise zvetavarNavAle eka hI udbhava sthAna meM nivAsa karanevAle aura vo udbhava sthAna se vimukta hokara sukha kA ahesAsa karate hai / [225-227] he suMdarI ! anuttara vimAnavAsI deva ko 33 hajAra sAla pUre hone para AhAra kI IcchA hotI hai / madhyavartI Ayu dhAraNa karanevAle deva ko 16500 sAla pUre hone para AhAra grahaNa hotA hai / jo deva 10 hajAra sAla kI Ayu dhAraNa karate hai unakA AhAra eka-eka dina ke antara se hotA hai / [228-230] he suMdarI ! eka sAla sAr3e cAra mahine anuttaravAsI deva ke zvAsocchvAsa hote hai / madhyama Ayu deva ko ATha mAsa aura sADe sAta dina ke bAda zvAcchvozvAsa hote hai / jaghanya Ayu ko dhAraNa karanevAle deva kA zvAsocchvAsa sAta stoka meM pUrNa hote hai / [231] deva ko jitane sAgaropama kI jinakI dazA utane hI dina sA~se hotI hai / [232] aura utane hI hajAra sAla para unheM AhAra kI icchA hotI hai / isa taraha AhAra aura zvAsocchvAsa kA maiMne varNana kiyA, he suMdarI ! aba jalda unake sUkSma antara ko maiM kramazaH batAU~gA / [233] he suMdarI ! isa deva kA jo viSaya jitanI avadhi kA hotA hai usako maiM Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrastava - 233 AnupUrvI krama se varNana karU~gA / [234] saudharma aura IzAna deva nIce eka naraka taka, sanatkumAra aura mahindra dusare naraka taka, brahma aura lAMtaka tIsare naraka taka zukra aura sahasrAra cauthI naraka taka / [235] Anata se acyuta taka ke devo ko pA~cave naraka taka / 63 [236] adhastana aura madhyavartI graiveyaka devo ko chaThThI naraka taka, uparitana graiveyako ko sA~tavI naraka taka aura pA~ca anuttaravAsI sampUrNa lokanAr3I ko avadhi jJAna se dekhate hai| [237] AdhA sAgaropama se kama AyuvAle deva avadhijJAna se tirchA saMkhyAta yojanausase adhika paccIsa sAgaropamavAle bhI jaghanya se saMkhyAta yojana dekhate hai / [238] usase jyAdA AyuvAle deva tirchA asaMkhyAta dvIpa samudra taka jAnate hai / Upara sabhI apane kalpa kI U~cAI taka jAnate hai / [239] abAhya arthAt janma se avadhijJAnavAle nArakI deva, tIrthaMkara pUrNatA se dekhate hai aura bAkI avadhijJAnI deza se dekhate hai / [240] maiMne saMkSepa meM yaha avadhijJAnI viSayaka varNana kiyA / aba vimAna kA raMga, caur3AI aura U~cAI batAU~gA / [241] saudharma aura IzAna kalpa meM pRthvI kI caur3AI 2700 yojana hai aura vo ratna se citrita jaisI hai | [242] sundara maNI kI vedikA se yukta, vaiDuryamaNi ke stupa se yukta, ratnamaya hAra aura alaMkAra yukta aise kaI prAsAda isa vimAna meM hote hai / [243] usameM jo kRSNa vimAna hai vo svAbhAva se aMjana dhAtusamAna evaM megha aura kAka samAna varNavAle hote hai / jisameM devatA ba~sate hai / [244] jo hare raMga ke vimAna hai vo svabhAva se medaka dhAtu samAna aura mora kI garadana samAna varNavAle hai jisameM devatA ba~sate hai / [245] jo dIpazikhA ke raMgavAle vimAna hai vo jAsuda puSpa, sUrya jaise aura hiMgula dhAtu ke samAna varNavAle hai usameM devatA ba~sate hai / [246] usameM jo koraMTaka dhAtu samAna raMgavAle vimAna hai vo khIle hue phUla kI karNikA samAna aura haldI jaise pIle raMga ke hai jisameM devatA ba~sate hai / [247] yaha devatA kabhI na murjAnevAle hAravAle, nirmala dehavAle, gandhadAra zvAsocchvAsavAle avyavasthita vayavAle, svayaM prakAzamAna aura animiSa A~khavAle hote hai [248] ve sabhI devatA 72 kalA meM paMr3ita hote hai / bhava saMkramaNa kI prakriyA meM usakA pratipAta hotA hai aisA jAnanA / [249] zubha karma ke udayavAle una deva kA zarIra svAbhAvika to AbhuSaNa rahita hotA hai / lekina vo apanI IcchA ke mutAbika vikurvita AbhUSaNa dhAraNa karate hai / [250] saudharma IzAna ke yaha deva mAhAtmya, varNa, avagAhanA, parimANa aura Ayu maryAdA Adi dazA vizeSa meM hamezA gola sarasava samAna eka rUpa hotA hai / [251-252] isa kalpa meM hare, pIle, lAla, zveta aura kAle varNavAle pA~casau U~ce prAsAda zobhAyamAna hai / vahA~ seMkar3oM maNi jar3ita kaI taraha ke Asana, zayyA, suzobhita Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 64 vistRta vastra ratnamaya hAra aura alaMkAra hote hai / [253] sanatkumAra aura mAhendra kalpa meM pRthvI kI caur3AI 2600 yojana hai / vo pRthvI ratna se citrita hai / [254-255] vahA~ hare, pIle, lAla, zveta aura kAle aise 600 U~ce prAsAda zobhAyamAna hai / seMkar3oM maNI jar3ita, kaIM taraha ke Asana - zayyA, suzobhita vistRtavastra, ratnamaya hAra aura alaMkAra hote hai / [256-257] brahma aura lAMtaka kalpa meM pRthvI kI caur3AI 2400 yojana hai jo pRthvI ratna se citrita hotI hai / sundara maNI aura vedikA, vaiDurya maNi kI stupikA, ratnamaya hAra aura alaMkAra yukta kaIM taraha ke prAsAda isa vimAna meM hote hai / [258] vahA~ lAla, pIle aura zveta varNavAle 700 U~ce prAsAda zobhAyamAna hai / [259-260] zukra aura sahastrAra kalpa meM pRthvI kI caur3AI 2400 yojana hotI hai vo pRthvI ratna se citrita hotI hai / sundara maNI aura vedikA, vaiDurya maNi kI stupikA, ratnamaya hAra aura alaMkAra yukta aise kaI taraha ke prAsAda hote hai / [261] pIle aura zveta varNavAle 500 U~ce prAsAda zobhAyamAna hai / [262] vahA~ seMkar3o maNi jar3ita kaI taraha ke Asana, zayyA, suzobhita vistRta vastra, ratnamaya mAlA aura alaMkAra hote hai / [263-265] ANata prANata kalpa meM pRthvI kI moTAI 2300 yojana hotI hai / pRthvI ratna se citrita hotI hai / sundara maNi kI vedikA, vaiDurya maNI kI stupikA, ratnamaya hAra aura alaMkAra yukta kaIM taraha ke vahA~ prAsAda hai / aura zaMkha aura hima jaise zveta varNavAle 900 U~ce prAsAda se zobhAyamAna hai / [266 ] graiveyaka vimAno meM pRthvI kI moTAI 2200 yojana hotI hai / [267 ] usa vimAna meM sundara maNimaya vedikA, vaiDUrya maNi kI stupikA aura ratnamaya alaMkAra hote hai / [268] vahA~ zaMkha aura hIma jaise zveta varNavAle 1000 uMce prAsAda zobhAyamAna hai| [269-272] pA~ca anuttara vimAna meM 2100 yojana pRthvI kI caur3AI hotI ho vo pRthvI ratna se citrita hai / sundara maNI kI vedikA, vaiDurya maNi kI stUpikA, ratnamaya hAra aura alaMkAra yukta kaIM taraha ke prAsAda vahA~ hai / aura zaMkha aura hima jaise zveta varNavAle 1100 U~ce prAda zobhAyamAna hai / seMkar3oM maNi jar3ita kaIM taraha ke Asana, zayyA, suzobhita vistRta vastra, ratnamaya hAra aura alaMkAra hote hai / [273-274] sarvArthasiddha vimAna ke sabase U~ce stUpa ke anta meM bAraha yojana para ISat prAgbhArA pRthvI hotI hai / use nirmala jalakaNa hima, gAya kA dUdha, samudra ke jhAga jaise ujjvala varNavAlI aura ulTe kie gae chatra ke AkAra se sthira kahA hai / [275-276] vo 45 lAkha yojana lambI-caur3I aura usase tIna gune se kucha jyAdA paridhi hotI hai vaisA jAnanA / yaha paridhi 14230249 hai / [277-278] vo pRthvI bIca meM 8 yojana caur3I aura kama hote hote makkhI ke paMkha kI taraha patalI hotI jAtI hai / zaMkha, zveta ratna aura arjuna suvarNa samAna varNavAlI ulTe chatra Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrastava- 278 ke AkAra - vAlI hai / [279] siddha zilA para eka yojana ke bAda loka kA anta hotA hai / usa eka yojana ke Upara ke solahave hisse meM siddha sthAna avasthita hai / 65 [ 280] vahA~ vo siddha nizcaya se vedanA rahita, mamatArahita, Asakti rahita aura zarIra rahita ghanIbhUta Atmapradeza se nirmita AkAravAle hote hai / [ 281] siddha kahA~ aTakate hai ? kahA~ pratiSThita hote hai ? zarIra kA kahA~ tyAga karate hai ? aura phira kahA~ jAkara siddha hote hai ? [ 282] siddha bhagavaMta aloka ke pAsa rukate hai, lokAgra meM pratiSThita hote hai yahAM zarIra ko chor3ate hai aura vahAM jAkara siddha hote hai / [ 283] zarIra chor3a dete vakta aMtima vakta para jo saMsthAna ho, usI saMsthA ko hI Atma pradeza ghanIbhUta hokara ve siddha avasthA pAte hai / [ 284] antima bhava meM zarIra kA jo dIrgha yA hrasva pramANa hotA hai / usakA eka tRtIyAMza hissA kama hokara siddha kI avagAhanA hotI hai / [285] siddha kI utkRSTa avagAhanA 333 dhanupa se kucha jyAdA hotI hai vaisA samaja / [ 286 ] siddha kI madhyama avagAhanA 4 hAtha pUrNa ke Upara do tRtiyAMza hasta pramANa kahA hai / ratnI yAni eka hAtha pramANa jisame koza meM deDha phUTa pramANa kahA hai / [287] jaghanya avagAhanA 1 hAtha pramANa aura A~Tha aMgula se kucha adhika hai / [ 288] antima bhava ke zarIra ke tIna hissoM meM se eka hissA nyUna arthAt do tRtIyAMza pramANa siddha kI avagAhanA kahI hai / [289] jarA aura maraNa se vimukta ananta siddha hote hai / ve sabhI lokAnta ko chUte hue eka dusare kI avagAhanA karate hai / [290] azarIra saghana AtmapradezavAle anAkAra darzana aura sAkAra jJAna meM apramatta siddha kA lakSaNa hai / [291] siddha AtmA apane pradeza se ananta siddha ko chUtA hai / deza pradeza se siddha bhI asaMkhyAta gunA hai / [292] kevalajJAna meM upayogavAle siddha sabhI dravya ke hara eka guNa aura hara eka paryAya ko jAnate hai / ananta kevala dRSTi se saba dekhate hai / [293] jJAna aura darzana donoM upayoga meM sabhI kevalI ko eka samaya eka upayoga hotA hai / donoM upayoga eka sAtha nahIM hotA / [294] devagaNa samUha ke samasta kAla ke samasta sukha ko ananta gune kie jAe aura punaH ananta varga se vargita kiyA jAe to bhI mukti ke sukha kI tulanA nahIM ho zakatI / [295] mukti prApta siddha ko jo avyAbAdha sukha hai vo sukha mAnava yA samasta deva ko bhI nahIM hotA / [296] siddha ke samasta sukha - rAzi ko samasta kAla se gunA karake usakA ananta vargamUla nIkAlane se prApta aMka samasta AkAza meM samA nahIM zakatA / [297] jisa taraha kisI mleccha kaIM taraha ke nagara guNa ko jAnatA ho to bhI apanI 10 5 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 AgamasUtra-hindI anuvAda bolI meM aprApta upamA dvArA nahIM kaha zakatA / [298] usa taraha siddha kA sukha anupama hai / usakI koI upamA nahIM hai to bhI kucha vizepaNa dvArA usakI samAnatA kaha~gA / vo suna [299-300] koi puruSa sabase utkRSTa bhojana karake bhUkha-pyAsa se mukta ho jAe jaise ki amRta se tRpta huA ho / usa taraha se samasta kAla meM tRpta, atula, zAzvata aura avyAbAdha nirvANa sukha pAkara siddha sukhI rahate hai / [301] vo siddha hai / buddha hai / pAragata hai, paramparAgata hai / karma rUpI kavaca se unmukta, ajara, amara aura asaMga hai / [302] jinhoMne sabhI duHkha dUra kara die hai jAti, janma, jarA, maraNa ke ba~ndhana se mukta, zAzvata aura avyAvAdha sukha kA hamezA ahesAsa karate hai / [303] samagra deva kI aura usake samagra kAla kI jo Rddhi hai usakA ananta gunA kare to bhI jinezvara paramAtmA kI Rddhi ke anantAnanta bhAga ke samAna bhI na ho / [304] sampUrNa vaibhava aura Rddhi yukta bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSka aura vimAnavAsI deva bhI arahaMto ko vaMdana karanevAle hote hai / [305] bhavanapati, vANavyaMtara, vimAnavAsI deva aura RSi pAlita apanI-apanI buddhi se jinezvara paramAtmA kI mahimA varNana karate hai / [306] vIra aura indra kI stuti ke kartA jisameM khuda sabhI indra kI aura jinendra kI stuti kirtana kiyA vo / [307] sUro, asuro, guru aura siddho (muje) siddhi pradAna karoM / [308] isa taraha bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSka aura vimAnavAsI deva nikAya deva kI stuti (kathana) samagra rUpa se samApta huA / |32devendrastava-prakirNaka-9-hindI anuvAda pUrNa | Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 namo namo nimmaladaMsaNassa 33 vIrastava prakirNaka-10- hindI anuvAda [1] jagajIva bandhu, bhavijana rUpI kumuda ko vikasAnevAlA, parvata samAna dhIra aise vIra jinezvara ko namaskAra karake unheM pragaTa nAma ke dvArA maiM stavana karU~gA / [2-3] aruha, arihaMta, arahaMta, deva, jina, vIra, parama karuNAlu, sarvajJa, sarvadarzI, samartha, triloka ke nAtha / vItarAga kevali, tribhuvanaguru, sarva tribhuvana variSTha bhagavan tirthaMkara, zakra dvArA namaskAra kie gae, jinendra tuma jaya pAo / [4] zrI vardhamAna, hari, hara, kamalAsana pramukha nAma se jar3amati aisA maiM sUtra ke anusAra yathArtha guNa dvArA stavana karU~gA / [5] bhavabIja samAna aMkura se hue karma ko dhyAna samAna agni dvArA jalAkara phira se bhava samAna gahana vana me na U~gane denevAle ho isalie he nAtha ! tuma 'arUha' ho / [6] tiryaMca ke ghora upasarga, parIpaha, kaSAya pedA karanevAle zatru ko he nAtha ! tumane pUrI taraha se vadha kara diyA hai isalie tuma arihaMta ho / / [7] uttama aise vaMdana, stavana, namaskAra, pUjA, satkAra aura siddhi gamana kI yogyatA vAle ho jisa kAraNa se tuma 'arahaMta' ho / [8] deva, mAnava, asura pramukha kI uttama pUjA ko tuma yogya ho, dhIraja aura mAna se chor3e hue ho isalie he deva tuma arahaMta ho / [9] ratha-gAr3I nidarzita anya saMgraha yA parvata kI guphA Adi tumase kucha dUra nahIM hai isalie he jinezvara tuma arahaMta ho / [10] jisane uttama jJAna dvArA saMsAra mArga kA aMta karake, maraNa ko dUra karake nija svarUpa samAna saMpatti pAI hai isalie tuma arahaMta ho / [11] manohara yA amanohara zabda Apa se chipe nahIM hai aura phira mana aura kAyA ke yoga ke siddhAMta se raMjita kiyA hai isalie tuma arahaMta ho / [12] devendra aura anuttara deva kI samartha pUjA Adi ke yogya ho, karoDo maryAdA kA aMta karanevAle ko zaraNa ke yogya ho isalie arahaMta ho / [13] siddhi ke saMga se dusare moha zatru ke vijetA ho, ananta sukha, puNya pariNati se pariveSTita ho isalie deva ho / _ [14] rAga Adi vairI ko dUra karake, duHkha aura kleza kA samAdhAna kiyA hai yAni nivAraNa kiyA hai / guNa Adi se zatru ko AkarSita karake jaya kiyA hai isalie he jinezvara! tuma deva ho / [15] duSTa aise ATha karma kI graMthi ko prApta dhana samUha ko dUra kiyA hai uttama mallasamUha ko Akalana karake tapa se zuddha kiyA / matalaba tapa dvArA karma samAna malla ko khatma Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 kiyA hai isalie tuma vIra ho / [16] prathama vrata grahaNa ke dina Indra ke vinayakaraNa kI icchA kA niSedha karake tuma uttama muni hue isalie tuma mahAvIra ho / AgamasUtra - hindI anuvAda [17] cala rahe yA nahIM cala rahe prANI ne Apako dubhAe yA bhakti kI, Akroza kiyA yA stuti kI / zatru yA mitra bane, tumane karuNA rasa se mana ko raMjita kiyA isalie tuma paramakAruNika (karuNAvAle) ho / [18] dusaroM ke jo bhAva-sadbhAva yA bhAvanA jo hue jo hoMge yA hote hai usa jJAna dvArA tuma jAnate ho kahate ho isalie tuma sarvajJa ho / [19] samasta bhuvana meM apane-apane svarUpa meM rahe sAmAnya, balavAn yA kamajora ko (tuma dekhate ho ) isalie tuma sarvadarzI ho / [20] karma aura bhava kA pAra pAyA hai yA zruta samAna jaladhi ko jAnakara usakA sarva taraha se pAra pAyA hai isalie tumako pAraga kahA hai / - - [21] vartamAna, bhAvi aura bhUtavartI jo cIja ho usako hAtha meM rahe A~balA ke phala kI taraha tuma jAnate ho isalie trikAlavid ho / [22] anAtha ke nAtha ho / bhayaMkara gahana bhavana meM rahe hue jIva ko upadeza dAna se mArga samAna nayana dete ho isalie tuma nAtha ho / [23] prANIo ke citta meM praveza karanevAlI acchI taraha kI cIja kA rAga-rati usa rAgarUpa ko punaH doSa rUpa se samajAyA hai yA viparIta kiyA hai matalaba ki rAga dUra kiyA hai| isalie vItarAga ho / [24] kamala samAna Asana hai isalie hari-indra ho / sUrya yA indra pramukha ke mAna kA khaMDana kiyA hai isalie zaMkara ho / he jinezvara eka samAna sukha Azraya tumase milate hai vo bhI tuma hI ho / [25] jIva kA mardana, cUrNana, vinAza bhakSaNa, hatyA, hAtha pA~va kA vinAza, nAkhUna, hoTha kA vidAraNa, isa kArya kA jisakA lakSya yA AzrayajJAna hai / [26] anya kuTilatA, trizula, jaTA, gurUra, napharata, mana meM asUyA guNAkArI kI laghutA aise kaIM doSa ho / [27] aise bahurUpa dhArI deva tumhAre pAsa ba~sate hai to bhI use vikArarahita kie, isalie tuma vItarAga ho / [28] sarvadravya ke prati paryAya kI ananta pariNati svarUpa ko eka sAtha aura trikAla saMsthita rUpa se jAnate ho isalie tuma kevali ho / [29] usa viSaya se tumhArI apratihata, anavarata, avikala zakti phailI huI hai / rAgadveSa rahita hokara cIjoM ko jAnA hai / isalie kevali kahalAte ho / [30] jo saMjJI paMcendriya ko tribhuvana zabda dvArA artha grAhya hone se unako saddharma meM jo joDate ho arthAt apanI vANI se dharma meM jur3ate hai isalie tuma tribhuvana guru ho / [31] pratyeka sUkSma jIva ko bar3e duHkha se bacAnevAle aura sabake hitakArI hone se tuma sampUrNa ho / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrastava-32 [32] bala, vIrya, sattva, saubhAgya, rUpa, vijJAna, jJAna meM utkRSTa ho / uttama paMkaja meM nivAsa karate ho (vicarate ho) isalie tuma tribhuvanameM zreSTha ho / [33] pratipUrNa rUpa, dhana, kAnti, dharma, udyama, yazavAle ho, bhayasaMjJA bhI tumase zithila huI hai isalie he nAtha ! tuma bhayAnta ho / [34] yaha loka paraloka Adi sAta taraha ke bhaya Apake vinaSTa hue hai / isalie he jineza ! tuma bhayAnta ho / [35] caturvidha saMgha yA prathama gaNadhara samAna aise tIrtha ko karane ke AcAravAle ho isalie tuma tIrthaMkara ho / [36] isa prakAra guNa samUha se samartha ! tumheM zakra bhI abhinandana kare to isameM kyA tAjjuba ? isalie zakra se abhivaMdita he jinezvara ! tumheM namaskAra ho / [37] manaHparyava, avadhi, upazAnta aura kSaya moha ina tInoM ko jina kahate hai / usameM tuma parama aizvaryavAle indra samAna ho isalie tumheM jinendra kahA hai / [38] zrI siddhArtha narezvara ke ghara meM dhana, kaMcana, deza-koza Adi kI tumane vRddhi kI isalie he jinezvara tuma varddhamAna ho / [39] kamala kA nivAsa hai, hasta tala meM zaMkha cakra, sAraMga (kI nizAnI) hai / varSidAna ko diyA hai / isalie he jinavara tuma viSNu kahalAte ho / [40] tumhAre pAsa ziva-Ayudha nahIM hai aura tuma nIlakaMTha bhI nahIM to bhI jIva kI bAhya-abhyaMtara (karma) raja ko tuma hara lete ho isalie tuma hara (zIva) ho / [41] kamala samAna Asana hai / cAra mukha se caturvidha dharma kahate hai / haMsa arthAt hrasvagamana se jAnevAle ho isIlie tuma hI brahmA kahalAte ho / [42] samAna arthavAle aise jIva Adi tattva ko sabase jyAdA jAnate ho / uttama nirmala kevala (jJAna-darzana) pAe hue ho isalie tumheM buddha mAnA hai / [43] zrI vIra jiNaMda ko isa nAmAvali dvArA maMdapunya aise maiMne saMstavya kiyA hai / he jinavara muja para karuNA karake he vIra ! muje pavatri zIva paMtha meM sthira karo / vIrastava-prakirNaka-10-hindI anuvAda pUrNa Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 AgamasUtra-hindI anuvAda namo namo nimmaladasaNassa 34 nizItha / chedasUtra-1- hindI anuvAda (uddezaka-1) 'nisIha' sUtra ke prathama uddezA meM 1 se 58 sUtra hai / yaha haraeka sUtra ke mutAbika doSa yA galatI karanevAle ko 'anugghAtiyaM' nAma kA prAyazcit AtA hai aisA sUtra ke anta meM batAyA hai / dusare uddezaka ke Arambha meM 'nisIha-bhAsa' kI dI gaI gAthA ke mutAbika pahale uddeza ke doSa ke lie 'gurumAsaM' - gurumAsika nAma kA prAyazcita batAyA hai / matalaba ki pahale uddezA meM batAI huI galatI karanevAle ko guramAsika prAyazcita AtA hai / [1] jo sAdhu yA sAdhvI khuda hastakarma kare, dusaroM ke pAsa karavAe yA anya karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcita / upastha viSaya meM jananAMga sambandha se hAtha dvArA jo atikrama, vyatikrama, aticAra, anAcArakA AcaraNa karanA / yahA~ hasta viSayaka maithuna kriyA sahita hAtha dvArA honevAlI sabhI vaiSayika kriyAe samaja lenA / [2] jo sAdhu-sAdhvI aMgAdAna, janana aMga kA lakar3I ke Tukar3e, vAMsa kI salAkhA, U~galI yA lohA Adi kI salAkhA se saMcAlana kare arthAt uttejita karane ke lie hilAe, dusaroM ke pAsa saMcAlana karavAe yA saMcAlana karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / jaise soe hue zera ko lakar3I Adi se taMga kare to vo saMcAlaka ko mAra DAlatA hai aise jananAMga kA saMcAlana karanevAle kA caritra naSTa hotA hai / [3] jo sAdhu-sAdhvI jananAMga kA mAmUlI mardana yA vizepa mardana khuda kare, dusaroM ke pAsa karavAe yA vaisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcita - jaise sarpa usa mardana kA vinAza karate hai / aise jananAMga kA mardana karanevAle ke cAritra kA dhvaMsa hotA hai / [4] jo sAdhu-sAdhvI jananAMga ko tela, ghI, snigdha padArtha yA makkhana se sAmAnya yA vizeSa abhyaMgana mardana kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcita...jaise prajvalita agni meM ghI DAlane se saba sulagatA hai aise jananAMga kA mardana cAritra kA vinAza karatA hai / [5] jo sAdhu-sAdhvI jananAMga ko candana Adi mizrita gandhadAra dravya, lodhra, nAma ke sugaMdhita dravya yA kamalapuSpa ke cUrNa Adi uddhartana dravya se sAmAnya yA vizeSa taraha se snAna kare, pISTI yA vizepa taraha ke cUrNa dvArA sAmAnya yA vizeSa mardana kare, karavAe yA mardana karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcita jisa taraha dhAravAle zastra ke purupana se hAtha kA cheda ho aise gupta indriya ke mardana se saMyama kA cheda ho / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha - 1/6 [6] jo sAdhu-sAdhvI jananAMga ko ThaMDe yA garma vikRta kie pAnI se sAmAnya yA vizeSa taraha se prakSAlana kare yAni khuda dhoe, dusaroM ke pAsa dhulavAe yA dhonevAle kI anumodanA kare to prAyazcita / jaise netra darda hotA ho aura koI bhI davAI mizrita pAnI se bAra-bAra dhone se vo darda duHsahya bane aise guptAMga kA bAra-bAra prakSAlana moha kA udaya pedA karatA hai / 71 [7] jo sAdhu puruSacihna kI camar3I kA apavartana kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcita, jaise sukha se sonevAle sA~pa kA mu~ha koIM khole to use sA~pa nIgala jAe aise aise muni kA cAritra nIgala jAtA hai naSTa ho jAtA hai / [8] jo sAdhu-sAdhvI jananAMga ko nAka se sU~ghe yA hAtha se mardana karake sU~gha le yA dusare ke pAsa karavAe yA dusare aise doSa kA sevana karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcita... jaise koI jhaharIlI cIja sU~gha le to mara jAe aise atikrama Adi doSa se aisA karanevAlA muni apanI AtmA ko saMyama se bhraSTa karatA hai / [9] jo sAdhu jananendriya ko anya kisI yogya strota yAni valaya Adi chidra meM praveza karavAke zukra pudgala bAhara nIkAle, sAdhvI apane guptAMga meM kadalI phala Adi cIje praveza karavAke raja - pudgala bAhara nIkAle usa taraha se nirghAtana kare karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcita | [10] jo sAdhu-sAdhvI sacita pratiSThita yAni sacita pAnI Adi ke sAtha sthApita aisI cIja ko sU~ghe, sU~ghAye yA sU~ghAnevAle kI anumodanA kare to prAyazcita | [11] jo sAdhu-sAdhvI anyatIrthika yA gRhastha ke pAsa calane kA mArga, pAnI, kIcar3a AdI ko pAra karane kA pula yA Upara car3ane kI sIr3I Adi avalaMbana khuda kare yA karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcita / [12-18] jo sAdhu-sAdhvI anya tIrthika yA gRhastha ke pAsa pAnI ke nikAla kA nAlA... bhikSA Adi sthApana karane kA sikkA aura usakA Dhakkana, AhAra yA zayana ke lie sUta kI yA Dora kI cilimili yAni paradA,... sUI, kAtara, nAkhUnachedanI, kAna- khutaraNI Adi sAdhana kA samArakAma karavAe, dhAra nIkalavAe / isameM se koI bhI kAma khuda kare, dusaroM ke pAsa karavAe yA vo doSa karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [19-22] jo sAdhu-sAdhvI prayojana ke sivA (gRhastha ke pAsa ) sUI, kAtara, kAna khutaraNI, nAkhUna chedikA kI khuda yAcanA kare, dusare ke pAsa karavAe yA yAcaka kI anumodanA kare to prAyazcita / [23-26] jo sAdhu-sAdhvI avidhi se sUI - kAtara, nAkhUnachedikA, kAna khutaraNI kI yAcanA svayaM kare, anya se karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [27-30] jo sAdhu-sAdhvI apane kisI kArya ke lie sUI, kAtara, nAkhUna chedikA, kAna khutaraNI kI yAcanA kare, phira dusare sAdhA-sAdhvI, gRhastha ko de, dilAe yA denevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [31] jo sAdhu-sAdhvI 'muje vastra sI ke lie sUI kA khapa jurUra hai, kAma purA hone para vApasa kara deMge aisA kahara sUI kI yAcanA kare / lAne ke bAda usase pAtra yA anya cIja Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 AgamasUtra - hindI anuvAda sIe yAni sIe - sIlAe yA sInevAle kI anumodanA kare to prAyazcita | [32-34] jo sAdhu-sAdhvI vApasa karU~gA aise kahakara vastra phAr3a DAlane ke lie kAtara mA~gakara pAtra yA anya cIja kATa DAle, nAkhUna kATane ke lie nAkhUna chedikA mA~gakara vo nAkhUna chedikA se kA~TA nIkAle... kAna kA maila nIkAlane ke lie kAna khutaraNI mA~gakara dA~ta yA nAkhUna kA maila nIkAle / yaha kAma khuda kare, anya se karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare ( to vahA~ bhASA samiti kI skhalanA hotI hai isIlie ) prAyazcita | [35-38] jo sAdhu-sAdhvI suI, kAtara, nAkhUna chedikA, kAna khutaraNI avidhi se parata kare, karavAe yA parata karanevAla kI anumodanA kare (jaise ki dUra se pheMka ke Adi prakAra se denevAle vAyukAya virAdhanA, dharma laghutA doSa hotA hai / ) to prAyazcitta / [39] jo sAdhu-sAdhvI tuMbar3A ke baratana, lakar3I meM se vane baratana yA miTTI ke baratana yAni kisI bhI taraha ke pAtrA ko anyatIrthika yA gRhastha ke pAsa nirmANa, saMsthApana, pAtra ke mukha Adi ThIka karavAe, pAtra ke kisI bhI hisse kA samArakAma karavAe, khuda karane ke zaktimAna na ho, khuda thor3a-sA bhI karane ke lie samartha nahIM hai aise khuda kI tAkata ko jAnate ho to socakara dUsaroM ko de de aura khuda vApasa na le / yaha kArya khuda kare, dusaroM ke pAsa karavAe yA aise karanevAle ko anumodanA kare to prAyazcita | sAmAnya artha meM kahA jAe to apane pAtra ke lie kisI bhI taraha kA parikarma samArakAma karane kI kriyA gRhastha ke pAsa karavAe yA dusaroM ko rakhane ke lie de de to usameM cha jIva nikAya kI virAdhanA kA saMbhava hone se sAdhu-sAdhvI ko niSedha kiyA hai / [40] jo sAdhu-sAdhvI daMDa, lakar3I, varSA Adi kI kAraNa se pA~va meM lagI kIcar3a sApha karane kI zUlI, vAMsa kI zUlI, yaha saba cIjo ko anya tIrthika yA gRhastha ke pAsa taiyAra karavAe, samArakAma karavAe yA kisI ko de de / yaha saba khuda kare anumodanA kare to prAyazcit / karavAe yA [41-42] jo sAdhu-sAdhvI pAtra ko akAraNa yA zobhA ke lie thiggala lagAtA hai| aura jo kAraNavizeSa se vaha tuTA ho to tIna se jyAdA thIggala lagAve yA sAMdhe - yaha kArya khuda kare karavAe yA anumodanA kare to prAyazcita | - [43-46]jo sAdhu-sAdhvI pAtrA ko vinA kAraNa avidhi se ba~dhana se bA~dhe... binA kAraNa eka ba~dha bA~dhe yAni eka hI jagaha ba~dhana lagAe, kAraNa ho to bhI tIna se jyAdA adhika ba~dhana bA~dhe...kAraNa vaza hokara tIna se jyAdA ba~dhana bA~dhe, bandhe hue pAtra der3ha mAsa se jyAdA vakta taka rakha de / yaha saba khuda kare, dusaroM ke pAsa karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [47-48] jo sAdhu-sAdhvI vastra ko binA kAraNa thIgar3A lagAe... tIna se jyAdA jagaha para thIgar3e lagAe, dusaroM ke pAsa lagavAe thIgar3e lagAnevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [49] jo sAdhu-sAdhvI avidhi se vastra sIe, sIlAe yA sInevAle kI anumodanA kre| (vaisA karane se pratilekhanA barAbara nahIM hotI isalie prAyazcit ) / [50-55] jo sAdhu-sAdhvI ( phaTe hue vastra ko sIe jAe to bhI) binA kAraNa eka Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-1/55 73 gA~Tha lagAe...phaTe vastra hone se yA kAraNa vaza hokara gA~Tha lagAnI par3e to bhI tIna se jyAdA gA~Tha lagAe...phaTe hue do kapar3oM ko eka sAtha jur3e...phaTe kapar3oM kI kAraNa se paraspara tIna se jyAdA jagaha para sA~dhe lagAe...avidhi se kapar3oM ke Tukar3e ko jur3a de...alaga-alaga taraha ke kapar3oM ko jur3a de / yaha saba khuda kare, anya ke pAsa karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [56] jo sAdhu-sAdhvI jyAdA vastra grahaNa kare aura vo grahaNa kie vastra ko der3ha mAsa se jyAdA vakta rakhe rakhavAe yA jo rakhe usakI anumodanA kare to prAyazcit / [57] jo sAdhu-sAdhvI jisa ghara meM rahe ho vahA~ anya tIrthaka yA gRhastha ke pAsa dhuMA karavAe, kare yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [58] jo sAdhu-sAdhvI (AdhAkarma Adi mizrita aisA) pUtikarma yukta AhAra (vastra, pAtra, zayyA Adi) khuda upabhoga kare, anya ke pAsa karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / hastakarma doSa se lekara isa pUtikarma taka ke jo doSa batAe usameM se kisI bhI doSa kA sevana kare, karavAe yA anumodana kare to vo sAdhu yA sAdhvI ko mAsika parihAra sthAna anudghAtika nAma kA prAyazcita Ae / jisake lie dusare uddezA ke Arambha meM kahe gae bhASya meM gurumAsika prAyazcita zabda kA prayoga kiyA hai / uddezaka-1-kI muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (uddezaka-2) "nisIha" sUtra ke isa dusare uddezaka meM 59 se 117 usa tarahase kula milAke 59 sUtra hai / isa haraeka sUtra meM vatAe dopa kA trividha se sevana karanevAle 'ugghAtiyam' nAma kA prAyazcita AtA hai aisA uddezaka ke anta meM batAyA hai / dusare uddezaka kI zurUAta meM AI bhASya gAthA mutAvika use lahumAsaM prAyazcita se pahacAnA jAtA hai / [59] jo sAdhu-sAdhvI lakar3I ke daMDavAlA pAdaprauchanaka kare / arthAt niSadyAdi do vastra rahita aise kevala lakar3e kI dAMDIvAlA rajoharaNa kare / vo khuda na kare, na karavAe, karanevAle kI anumodanA na kare / [60-66] jo sAdhu-sAdhvI isa taraha nipadyAdi do vastra rahita kA kevala lakar3I kI daMDIvAlA pAdapochanaka arthAt rajoharaNa grahaNa kare...dhAraNa kare arthAt rakhe...vitaraNa kare yAni ki dusaroM ko de de;...paribhoga kare yAni ki usase pramArjana Adi kArya kare...kisI vizepa kAraNa yA hAlAta kI kAraNa se aisA rajoharaNa rakhanA par3e to bhI der3ha mAsa se jyAdA vakta rakhe;...tApa dene ke lie kholakara alaga rakhe / ina sarva doSa kA khuda sevana kare, anya se sevana karavAe yA sevana karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [67] jo sAdhu-sAdhvI acitta vastu sAtha meM yA pAsa rakhI cIja khuda sUMghe, dusaro ko su~ghAe yA sUMghanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [68] jo sAdhu-sAdhvI pagavaTI yAni ki gamanAgamana kA mArga-kIcar3a Adi pAra karane ke lie lakar3I Adi se saMkrama, khAI Adi pAra karane ke lie rassI kA yA anya vaisA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 AgamasUtra-hindI anuvAda Alambana kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [69-71] jo sAdhu-sAdhvI pAnI nIkAlane kI nIka yA gaTara...AhAra, pAtrAdi kI sthApanA ke lie sIkkA aura usakA Dhakkana...sUta kA yA Dora kA pardA khuda kare, dusaroM ke pAsa karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [72-75] jo sAdhu-sAdhvI sUI, kAtara, nAkhUna chedikA, kAna khutaraNI, Adi kI sudhAraNA, dhAra nIkalanA Adi khuda kare, dusaroM se karavAe yA anumodanA kare / [76-77] jo sAdhu-sAdhvI thor3A lekina kaThora yA asatya vacana bole, bulavAe yA bolanevAle kI anumodanA kare (bhASA samiti kA bhaMga hone se) vo prAyazcit / [78] jo sAdhu-sAdhvI thor3A lekina adatta arthAt kisI cIja ke svAmI se nahIM diyA huA grahaNa kare...karavAe yA use lenevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [79] jo sAdhu-sAdhvI thor3A-alpa bUMda jitanA acitta aisA ThaMDA yA garma pAnI lekara hAtha-pA~va-kAna-A~kha-dA~ta-nAkhUna yA mu~ha ekavAra yA bAra-bAra dhue, dhulAe yA dhonevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [80] jo sAdhu-sAdhvI akhaMDa aise camar3e ko dhAraNa kare arthAt pAsa rakhe yA upabhoga kare (camar3e ke bane upAnaha, upakaraNa Adi rakhane kI kalpanA na kare), karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [81-82] jo sAdhu-sAdhvI, pramANa se jyAdA aura akhaMDa vastra dhAraNa kare - upabhoga kare, anya se upabhoga karavAe yA usakI anumodanA kare to prAyazcit / (jyAdA vastra ho yA pUrA kapaDA yA akhaMDa lambA vastra rakhane se paDilehaNa Adi na ho zake / jIva virAdhanA mumakIna bane isalie zAstrIya nApa mutAbika vastra rakhe / lekina akhaMDa vastra na rakhe / [83] jo sAdhu-sAdhvI tuMbar3A kA, lakar3e kA yA miTTI kA pAtra banAe, usakA kisI hissA yA mukha banAe, usake viSama hisse ko sIdhA kare, vizeSa meM usake kisI hisse kA samArakAma kare arthAt isameM se kisI parikarma khuda kare, dusaroM se karavAe yA vaisA karanevAle sAdhu-sAdhvI kI anumodanA kare to prAyazcit ! [pahale taiyAra hue aura kalpe aise pAtra nirdoSa bhikSA mile to hI lene / isa taraha ke samArakAma se cha jIva nikAya virAdhanA Adi doSa mumakIna hai I] [84] jo sAdhu-sAdhvI daMDa, dAMr3I, pA~va meM lage kIcar3a ko Ukher3ane kI zUlI, vAMsa kI zUlI, khuda vanAe, usake kisI vizeSa AkAra kI racanA kare, Ar3e-Ter3he ko sIdhA kre| yA sAmAnya yA vizeSa se usakA kisI samArakAma kare - karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [85-89] jo sAdhu-sAdhvI bhAI-bahana Adi svajana se, svajana ke sivA parAye, parajana se...vasati, zrAvakasaMgha Adi kI mukhiyA vyakti se...zarIra Adi se balavAna se...vAcAla, dAna kA phala Adi dikhAkara kucha pA zake vaisI vyakti se gavepita matalava prApta kiyA pAtra grahaNa kare, rakhe, dhAraNa kare, anya se karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / (svayaM gavepaNA karake nirdoSa aura kalpe aise pAtra dhAraNa karanA / ) [90-94] jo sAdhu-sAdhvI hamezA agrapiMr3a matalaba bhojana se pahale alaga kiyA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-2/94 gayA yA vizeSa aisA, eka hI ghara se pUrNa matalaba sabakucha, baratana, thAlI Adi meM se AdhA yA tIsare-cauthe hisse kA...dAna ke lie nIkAle gae hisse kA...chaThe hisse kA piMDa matalava AhAra yA bhojana le yAni ki upabhoga kare, karavAe yA upabhoga karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / (aisA karane meM nimaMtraNA, dusaroM ko AhAra meM aMtarAya, rAga, AjJAbhaMga Adi dopa kI saMbhavit hai / ) [95] jo sAdhu-sAdhvI (binA kAraNa mAsakalpa Adi zAstrIya maryAdA bhaMga karake) eka jagaha hamezA nivAsa kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / / [96] jo sAdhu-sAdhvI (vastra-pAtra-AhAra Adi) dAna grahaNa karane se pahale aura grahaNa karane ke bAda (vastu yA dAtA kI) prazaMsA kare, paricaya kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [97] jo sAdhu-sAdhvI phira vo 'samANa' - gRddhi rahita aura maryAdA se sthira nivAsa rahA ho, 'vasamANa' navakalpa vihAra ke pAlana karane meM rahe ho, vo eka gA~va se dusare gA~va vihAra karanevAle bacapana se pUrva pahacAnavAle aise yA javAnI ke bAda paricita vane aise rAgavAle kula - ghara meM bhikSA, caryA se pahale jAkara apane Agamana kA nivedana karake, phira una gharoM meM bhikSA ke lie jAe / dusaroM ko bheje yA bhejanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [98] jo sAdhu-sAdhvI anya tIrthika, gRhastha, 'parihArika' arthAt mUla-uttaraguNavAle tapasvI yA 'apArihArika' arthAt mUla-uttaraguNa meM doSavAle pAsatthA ke sAtha gRhastha ke kula meM bhIkSA lene kI buddhi se, bhikSA lene ke lie yA bhikSA lekara praveza kare yA bAhara nIkale dusaroM ko vaisI preraNA de yA vaisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [99-100] jo sAdhu-sAdhvI anyatIrthika, gRhastha, pArihArika yA apArihArika ke sAtha (apane upAzraya-vasati kI hada) bAhara 'vicArabhUmi' mala, mUtra Adi ke lie jAne kI jagaha yA 'vihArabhUmi' svAdhyAya ke lie kI jagaha meM praveza kare yA vahA~ se bAhara nIkale, ukta anya tIrthaka Adi cAra ke sAtha eka gA~va se dusare gA~va vicaraNa kare / yaha kAma dusaroM se karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [101-102] jo sAdhu-sAdhvI aneka prakAra kA AhAra alaga-alaga taraha ke pAnI par3igAhe yAni grahaNa kare phira manojJa, varNa, gaMdha, rasa Adi yukta AhAra pAnI khAe, pIe aura amanojJa-varga Adi AhAra-pAnI paraThave / [103] jo sAdhu-sAdhvI manojJa-zubha varNa, gaMdha Adi yukta uttama taraha ke anekavidha AhAra Adi lAkara istemAla kare, (khAe-pIe) phira bacA huA AhAra pAsa hI meM rahe jinake sAtha mAMDali vyavahAra ho aise, niraticAra cAritravAle samanojJa sAdharmika (sAdhu-sAdhvI) ko binA pUche, nyautA die binA paraThave, paraThavAve yA paraThavanAvAle kI anumodanA kare to praayshcit| [104-105] jo sAdhu-sAdhvI sAgArika matalaba sajjAttara yAni ki vasati kA adhipati yA sthAna dAtA gRhastha, usakA lAyA haA AhAra Adi grahaNa kare aura istemAla kare yaha kAma khuda kare, karavAe yA anumodana kare to prAyazcit / / [106] jo sAdhu-sAdhvI sAgArika yAni ki sajjAttara ke kula ghara Adi kI jAnakArI ke sivA, pahale dekhe hue ghara ho to pUchakara taya karane ke sivA aura na dekhe hue ghara ho taba Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 AgamasUtra - hindI anuvAda usa ghara kI gaveSaNA - DhU~Dhe binA isa taraha se jAnane, pUchane yA gavepaNA karane ke binA hI AhAra grahaNa karane ke lie vo kula ghara meM praveza kare- karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [107 ] jo sAdhu-sAdhvI zrAvaka ke paricaya rUpa nizrA kA sahArA lekara asana, pAna khAdima, svAdima samAna cAra taraha ke AhAra meM se kisI bhI tarahakA AhAra, viziSTa vacana bolakara yAcanA kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / yahA~ nizrA yAni paricaya artha kiyA / jisameM pUrva kA yA kisI rizte kA istemAla karake svajana kI pahacAna karavAke usake dvArA kucha bhI yAcanA karanA / [108] jo sAdhu-sAdhvI RtubaddhakAla sambandhI zayyA, saMthArA (Adi) kA paryuSaNa ke bAda yAni ki cAturmAsa ke bAda zardI-garmI Adi ) zeSakAla meM ullaMghana kare arthAt zeSakAla ke lie yAcanA kI gaI zayyA, saMthArA, pATa pATale Adi usakI samaya maryAdA pUrI hone ke bAda bhI istemAla kare, karavAe yA usakI anumodanA kare to prAyazcit / yahA~ saMvatsarI se lekara 70 dina ke kalpa ko lekara batAyA hai / yAni saMvatsarI pUrve vihAra cAlU ho lekina paryuSaNa se 70 dina kI sthiratA karanI hone se usase pahale grahaNa kI zayyA saMthArA parata karanA aisA matalaba ho / lekina vartamAnakAla kI praNAli mutAbika aisA artha ho zake ki zeSakAla matalaba zardI-garmI meM grahaNa kI zayyA Adi varSARtu se pahale usake dAtA ko parata karanA yA punaH istemAla ke lie paravAnagI mA~ganA / [109] jo sAdhu-sAdhvI varSARtu meM upabhoga karane ke lie lAyA gayA zayyA, saMthArA, varSARtu bItane ke bAda daza rAtri taka upabhoga kara zake, lekina usa samaya maryAdA kA ullaMghana kare, karavAe yA anumodana kare to prAyazcit / [110] jo sAdhu-sAdhvI varSAkAla yA zeSakAla ke lie yAcanA karake lAI huI zayyA saMthArA varSA se bhIgA huA dekhane-jAnane ke bAda use na khole, prasArakara sUkha jAe usa taraha se na rakheM, na rakhavAe yA usa taraha se zayyAdi khule na karanevAle kI anumodanA kare / [111-113] jo sAdhu-sAdhvI prAtihArika yAni ki zrAvaka se vApasa dene kA kahakara lAyA gayA,... sAgArika yAni ki zayyAtara Adi gRhastha ke pAsa se lAyA huA zayyAsaMthArA yA donoM taraha se zayyAdi dusarI bAra paravAnagI lie binA, dusarI jagaha, usa vasati ke bAhara khuda le jAe, dusaroM ko le jAne ke lie prerita kare yA le jAnevAle kI anumodanA kare to prAyazcitta / [114-116] jo sAdhu-sAdhvI prAtihArika yAni vApasa dene lAyaka yA zayyAtara Adi gRhastha se lAkara yA donoM taraha ke zayyA saMthArA (Adi) jisa taraha se lAyA ho usI taraha se vApasa na de, ThIka kie binA, vApasa kare binA, vihAra kare, kho jAe yA DhU~Dhe nahIM to prAyazcit / [117] jo sAdhu-sAdhvI alpa yA kama mAtrA meM bhI upadhivastra kA par3ilehaNa na kare, na karavAe yA na karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / yahA~ dusare uddezaka meM jo doSa batAe usameM se kisI bhI doSa khuda sevana kare, karavAe yA anumodanA kare to use 'mAsiyaM parihAraThANaMM ugdhAtiyaM' prAyazcit Ae jisake lie laghumAsika Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha - 2/117 prAyazcit zabda bhI yojita huA hai / uddeza - 2 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa uddezaka- 3 77 " nisIha" sUtra ke isa tIsare uddezaka meM 118 se 196 isa prakAra kula 79 sUtra hai / jisameM batAe hue dopa meM kisI bhI dopa kA trividhe sevana karanevAle ko 'ughAtiyaM' nAma kA prAyazcit AtA hai jise laghumAsika prAyazcit rUpa se pahacAnA jAtA hai / [118-129] jo sAdhu-sAdhvI dharmazAlA, upavana, gAthApati kA kula yA tApasa ke nivAsa sthAna meM rahe anyatIrthika yA gRhastha aise kisI eka puruSa, kaI purupa yA eka strI, kaI strIyoM ke pAsa 1. dInatA pUrvaka (o bhAI ! o bahana muje koI de usa taraha se ) 2. kutuhala se, 3. eka bAra sAmane se lAkara de taba pahale 'nA' kahe, phira usake pIche-pIche jAkara yA Age-pIche usake pAsa khar3A rahakara yA baka-baka karake (jaise ki ThIka hai aba tuma le Ae ho to, rakha le aisA bolanA ) ina tInoM meM se kisI bhI taraha se azana-pAna - khAdima svAdima ina cAra taraha ke AhAra meM se kucha bhI yAcanA kare yA mA~ge, yAcanA karavAe yA usa taraha se yAcanA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [130] jo sAdhu-sAdhvI gRhastha kula meM azana-pAna Adi AhAra grahaNa karane kI icchA se praveza kare matalaba bhikSA ke lie jAe taba gRhasvAmI nipedha kare to bhI dusarI vAra usake kula ghara meM AjJA lie binA praveza kare-karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [131] jo sAdhu-sAdhvI saMkhar3I arthAt jahA~ kaIM loga bhojana ke lie ikaTThe hue ho yAni ki bhojana samArambha ho (cha kAya jIva virAdhanA kI vizeSa saMbhAvanA hone se ) usa jagaha azana, pAna, khAdima, svAdima ko lene ke lie jAe, bhikSA ke lie jAe, dusaroM ko bheje yA jAnevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [132] jo sAdhu-sAdhvI gRhasthakula- ghara meM bhikSA ke lie jAe taba tIna ghara (kamare ) se jyAdA dUra se lAe gae asana, pAna, khAdima, svAdima de (vahorAve) taba jo koI vo azana Adi grahaNa kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [133 - 138] jo sAdhu-sAdhvI apane pA~va ke ( maila nivAraNa yA zobhA ba~DhAne ke lie) eka yA bArabAra pramArjana kare, sApha kare, pA~va kI mAliza kare, tela, ghI, makkhana yA carabI se mardana kare, loghra (nAmakA eka dravya), kalka (kaI dravya mizrita dravya), cUrNa (gandhadAra dravya) varNa (abIla Adi dravya) / kamala cUrNa, usake dvArA mardana kare, acitta kie gae ThaMr3e yA garma pAnI se prakSAlana kare usase pahale kisI dravya se lIpakara sUkhAne ke lie phU~ka mAre yA raMga de yaha saba kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / / [139-144] jo sAdhu-sAdhvI apanI kAyA- yAni ki zarIra ko eka yA jyAdA bAra pramArjana kare, mAlIza kare, mardana kare, prakSAlana kare, raMga de ( yaha saba sUtra 133 se 138 kI taraha samaja lenA) to prAyazcit / [145 - 150 ] jo sAdhu-sAdhvI apane vraNa jaise ki kor3ha, dAda, khujalI, gaMDamAla, Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda lagane se yA girane se honevAle jhakhama Adi kA (sUtra 133 se 138 meM batAne ke anusAra) pramArjana, mardana, prakSAlana, raMganA, mAlIza Adi kare, karavAe yA anumodana kare / [151-156] jo sAdhu-sAdhvI apane zarIra meM rahe gumar3a, pholle, masA, bhagaMdara Adi vraNa kisI tIkSNa zastra dvArA eka yA kaIM bAra chedana kare, chedana karake khUna nIkAle yA vizuddhisaphAI kare, lahU~ yA pAnI nIkalane ke bAda acita aise zIta yA uSNa jala se eka yA kaIM bAra prakSAlana kare, usa taraha se prakSAlana karane ke bAda eka yA kaIM bAra usa para lepa yA malhama lagAe, usake vAda tela, ghI, makkhana yA carabI se eka yA kaI bAra mardana kare, usake bAda kisI bhI taraha ke dhUpa se vahA~ dhUpa kare yA sugaMdhI kare / isameM se kisI bhI doSa kA sevana kare, dusaroM se karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcitta / [157] jo sAdhu-sAdhvI apanI gudA meM yA nAbhi meM rahe kSudra yA choTe jIva kRmi Adi ko U~galI DAlakara bAhara nIkAle, nIkalavAe yA nIkAlanevAle kI anumodanA kare / [158] jo sAdhu-sAdhvI apane bar3he hue nAkhUna ke Aga ke hisse ko kATe, zobhA ba~r3hAne ke lie saMskAra kare, karavAe yA anumodana kare to prAyazcit / 78 [159-163] jo sAdhu-sAdhvI apane bar3he hue jA~gha ke, guhya hisse ke, romarAja ke, bagalake, dAr3hI-mU~cha Adi ke bAla kATe, kaTavAe, kATanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [164-166 ] jo sAdhu-sAdhvI apane dA~ta eka bAra yA anekabAra (namaka-kSAra Adi se) ghise, dhue, mu~ha ke vAyu se phU~ka mArakara yA raMgane ke dravya se raMga de yaha kAma khuda kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [167-172] jo sAdhu-sAdhvI apane hoTha eka bAra yA bAra-bAra pramArjana kare, dhoe, parimardana kare, tela, ghI, carabI yA makkhana se mardana - mAlIza kare, lodhra (nAmaka dravya, kalka (kaI dravyamizrita dravya vizeSa), cUrNa (gandhadAra dravya) varNa (abila Adi dravya) yA padma cUrNa se mardana kare, acitta aise ThaMr3e yA garma pAnI se dhoe...raMga de, yaha kArya kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [173-174] jo sAdhu-sAdhvI apane lambe bar3he hue mazrU-mU~cha ke bAla, A~kha kI bha~vara ke bAla, kATe, zobhA bar3hAne ke lie ThIka kare, dusaroM ke pAsa aisA karavAe yA aisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [175-180] jo sAdhu-sAdhvI apanI A~kha ko ekabAra yA kaIM bAra (sUtra 167se 172 meM hoTha ke bAre meM batAyA usa taraha ) dhue, parimardana kare, mAlIza kare, mardana kare, prakSAlana kare, raMga de, yaha kAma khuda kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [181-182] jo sAdhu-sAdhvI apane lambe bar3he bhramara ke bAla, bagala ke bAla kaTavAe yA zobhA bar3hAne ke lie ThIka kare, dusaroM ke pAsa vaisA karavAe yA anumodanA kare / [183] jo sAdhu-sAdhvI apane A~kha, kAna, dA~ta, nAkhUna kA maila nIkAle, nIkalavAe yA vaisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcitta / [184] jo sAdhu-sAdhvI apane zarIra kA pasInA, maila, pasInA aura dhUla se r3haMga bane kacare kA thara, yA lahU ke bhIMgaDe Adi samAna kisI bhI kacare ko nIkAle yA vizuddha kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-3/185 79 [185] jo sAdhu-sAdhvI eka gA~va se dusare gA~va vihAra karate hue apane sira ko DhaMke, AvaraNa se AcchAdita kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [186] jo sAdhu-sAdhvI zaNa, UnI, sUta yA vaisI cIja meM se vazIkaraNa kA dhAgA banAe, vanavAe yA banAnevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / / [187-195] jo sAdhu-sAdhvI ghara ke A~gana ke pAsa, daravAje para, aMtara dvAra para, agrahisse meM, A~gana meM yA mutra-viSThA nivAraNa sthAna meM, mRtakagRha meM, murdA jalAne ke bAda IkaTThI haI bhasma kI jagaha, smazAna ke pAsa mRtaka ko thor3I dera rakhI jAe usI jagaha, murdA jalAne kI jagaha para kI gaI DerI ke jagaha, mRtaka dahana sthAna para yA mRtaka kI haDDiyA jahA~ DAlI jAtI ho vahA~, aMgAra, kSAra, gAtra (rogAkrAnta pazu ke - vo avayava) tusa (nIbhAr3o) yA bhusu sulagAne kI jagaha para, kIcar3a yA nIla-phUla ho usa jagaha, navanirmitta aisA tabelA miTTI kI khANa, yA hala calAI huI bhUmi meM, udumbara, nyagrodha yA pIpala ke per3a ke phala ko girane kI jagaha para, Ikha, kasUmbA, yA kapAsa ke jaMgala meM, DAga (vanaspati kA nAma hai), mUlI, dhaniyA, jIrA, damanaka (vanaspati) yA maruka (vanaspati) rakhane kI jagaha, azoka, saptavarNa, caMpaka yA Ama ke vana meM, yaha yA aise kisI bhI taraha ke pAnavAle, puSpa-phalachAMvavAle per3a ke samUha ho usa jagaha meM (ukta sabhI jagaha meM se kisI bhI jagaha) mala, mUtra, paraThave, paraThavAe yA paraThavanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [196] jo sAdhu-sAdhvI dina meM, rAta meM yA vikAla-saMdhyA ke vakta mala-mUtra sthApana karake sUryodaya se pahale paraThave, paraThavAe yA paraThavanevAle kI anumodanA kare to prAyazcitta / isa uddezaka meM kahe mutAbika ke kisI bhI doSa trividhe sevana kare to use mAsika parihArasthAna udghAtika prAyazcit Ae jise laghumAsika prAyazcit bhI kahate hai / uddezaka-3-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (uddezaka-4 "nisIha" sUtra ke isa cauthe uddezaka meM 197 se 313 usa taraha se kula milAke 117 sUtra hai / jisameM batAye anusAra kisI bhI doSa kA trividhe sevana karanevAle ko 'mAsiyaM parihAraThThANaM ugdhAtiyaM' nAma kA prAyazcit AtA hai / jise laghumAsika prAyazcit bhI kahate hai| [197-199] jo sAdhu-sAdhvI rAjA ko vaza kare, prazaMsA kare, AkarSita karekaravAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / __[200-214] jo sAdhu-sAdhvI rAjA ke rakSaka kI, nagara rakSaka kI, nigama yAni ki vyApAra ke sthAna ke rakSaka ko, deza rakSaka ko, sarva rakSaka ko (isa pA~ca meM se kisI ko bhI) vaza kare, prazaMsA kare, AkarSita kare, vaisA karavAe yA vaisA karanevAle kI anumodanA kare / [215] jo sAdhu-sAdhvI akhaMDita yA sacitta auSadhi (arthAt sacit dhAnya yA sacItta bIja) khuda khAe, dusaroM ko khIlAe yA khAnevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [216] jo sAdhu-sAdhvI AcArya-upAdhyAya (kisI bhI ratnAdhika) ko mAlUma kie binA (AjJA lie sivA) dahIM, dUdha Adi vigai khuda khAe khilAe yA khAnevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 AgamasUtra-hindI anuvAda [217] jo sAdhu-sAdhvI sthApanA kula ko (jahA~ sAdhu nimitta se anna-pAna Adi kI sthApanA kI jAtI hai usa kula ko) jAne-pUche-pUrve gaveSaNA kie binA AhAra grahaNa karane kI icchA se usa kula meM praveza kare, yA karavAe, yA anumodanA kare to prAyazcit / [218] jo sAdhu-sAdhvI ke upAzraya meM avidhi se praveza kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / / 219] jo sAdhu-sAdhvI ke Ane ke mArga meM daMr3I, lakar3I, rajoharaNa muhapati yA anya kisI bhI upakaraNa ko rakhe, rakhavAe yA rakhanevAle kI anumodanA kare / [220-221] jo sAdhu-sAdhvI nae yA avidyamAna kleza pedA kare, khamAe hue yA upazAnta hue purAne kleza ko punaH uddIkaraNa kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcitta / [222] jo sAdhu-sAdhvI mu~ha phAr3akara yAni ki khuzakhuzahAla ha~se, ha~sAe yA ha~sanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [223-232] jo sAdhu (yA sAdhvI) pAsatthA (jJAna-darzana-cAritra-tapa kI samIpa rahe phira bhI usakI ArAdhanA na kare vo), osannA (avasanna yA zithila)...kuzIla, nItyaka (nIca yA adhama), saMsakta, (saMbaddha) ina pA~ca meM se kisI ko bhI apane saMghADA ke sAdhu (yA sAdhvI) deveM, dilAe yA denevAle kI anumodanA kare, usake saMghAr3A ke sAdhu (yA sAdhvI) kA svIkAra kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [233] jo sAdhu-sAdhvI sacitta pAnI se bhIge hue hAtha, miTTI kA pAtra, kar3achI yA kisI bhI dhAtu kA pAtra (matalaba sacitta, pAnI-apkAya ke saMsargavAle) azana-pAna, khAdima, svAdina una cAra meM se kisI bhI taraha kA AhAra grahaNa kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [234] uparokta sUtra 233 meM batAne ke anusAra usa taraha kula 21 bheda jAnane cAhie, vo isa prakAra-snigdha yAni ki kama mAtrA meM bhI sacitta pAnI kA gIlApana ho, sacitta aisI-raja, miTTI, tuSAra, namaka, haritAla, mana-zila, pilI miTTI, gairika dhAtu, sapheda miTTI, hiMgaloka, aMjana, loghradravya kukkusadravya, godhUma Adi cUrNa, kaMda, mUla, zRMgabera (adarakha) puSpa, koSThapura (gandhadAra dravya) saMkSepa meM kahA jAe to sacitta apakAya (pRthvIkAya yA vanaspatikAya se saMzliSTa aise hAtha yA pAtra yA kar3achI ho aura usake dvArA kisI asana Adi cAra meM se kisI taraha kA AhAra de, taba grahaNa kare, karavAe yA anumodanA to prAyazcit / [235-249] jo sAdhu-sAdhvI grAmArakSaka ko, desArakSaka ko, sImArakSaka ko, araNyArakSaka ko, sarvarakSaka ko (ina pA~ca yA usameM se kisI ko) vaza kare, khuzAmata kare, AkarSita kare, karavAe yA vaisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [250-302] jo kisI sAdhu-sAdhvI Apasa meM yAni ki sAdhu-sAdhu ke aura sAdhvIsAdhvI ke batAe anusAra kArya kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / (yaha sarva kArya kA vivaraNa uddezaka-3 ke sUtra 133 se 185 meM AtA hai) usI 53 doSa kI bAta yahA~ samajanA) jaise ki jo koi sAdhu-sAdhu yA sAdhvI-sAdhvI Apasa meM eka dUsare ke pA~va ko eka bAra yA bAra-bAra pramArjana kare sApha kare, (vahA~ se Arambha karake) jo koi sAdhu-sAdhu yA sAdhvI-sAdhvI eka gA~va se dusare gA~va vicarate hue eka dusare ke sira Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-4/302 ko AvaraNa kare-DhaMke (taba taka ke 53 sUtra tIsare uddezaka meM kahe anusAra jAnanA / ) [303-304] jo sAdhu-sAdhvI mala, mUtra tyAga karane kI bhUmi kA - antima porisi se (saMdhyA samaya pahale) paDilehaNa na kare, tIna bhUmi yAni tIna maMDala taka yA ginatI meM tIna alaga-alaga bhUmi kA paDilehaNa na kare, na karavAe yA na karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [305-306] jo sAdhu-sAdhvI eka hAtha se kama mAtrAvAlI lambI, cauDI acitta bhUmi meM (aura zAyada) avidhi se (pramArjana yA pratilekhana kie binA, jIvAkula bhUmi me) mala-mUtra kA tyAga kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare / [307-308] jo sAdhu-sAdhvI mala-mUtra kA tyAga karane ke bAda maladvAra ko sApha na kare, bAMsa yA vaisI lakar3e kI cIra, U~galI yA dhAtu kI zalAkhA se maladvAra sApha kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / . [309-312] jo sAdhu-sAdhvI mala-mUtra kA tyAga karane ke bAda maladvAra kI zuci na kare, kevala maladvAra kI hI zuddhi kare, (hAtha yA anya jagaha para lage mala mUtra kI zuddhi na kare) kAphI dUra jAkara zuddhi kare nA~va ke AkAra jaisI eka pasalI jise do hAtha IkaDe karake, aisI tIna pasalI se jyAdA pAnI se zuddhi kare yaha doSa khuda kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [313] jo sAdhu-sAdhvI aparihArika ho yAni ki jise parihAra nAma kA prAyazcita nahIM AyA aise zuddha AcAravAle ho aise sAdhu-sAdhvI, parihAra nAma kA prAyazcit kara rahe sAdhusAdhvI ko kahe ki he Arya ! (he AryA !) calo hama dono sAtha azana-pAna-khAdima-svAdima grahaNa karane ke lie jAe / grahaNa karake apanI-apanI jagaha AhAra pAna kareMge, yadi vo aisA bole, bulavAe yA bulAnevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / / isa prakAra uddezaka-4-meM batAe anusAra kisI bhI eka yA jyAdA doSa khuda sevana kare, dusaroM ke pAsa sevana karavAe yA una doSa kA sevana karanevAle kI anumodanA kare to use mAsika parihAra sthAna udghAtika nAma kA prAyazcit AtA hai jise 'laghumAsika' prAyazcit kahate hai / uddezaka-4-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (uddezaka-5) "nisIha" sUtra ke isa uddezaka meM 314 se 392 isa taraha se kula 79 sUtra hai / jisameM se kisI bhI dopa kA trividha se sevana karanevAle ko 'mAsiyaM parihATThANaM-ugghAtiyaM nAmakA prAyazcit AtA hai / jise "laghumAsika prAyazcita kahate hai / / [314-324] jo sAdhu-sAdhvI per3a kI jar3a-skaMdha ke AsapAsa kI sacitta bhUmi para khar3e rahakara, ekabAra yA bAra bAra AsapAsa dekhe, avalokana kare, khar3e rahe, zarIra pramANa zayyA kareM, baiThe, pAsA badale, asana, pAna, khAdima, svAdima rUpa AhAra kare, mala mUtra kA tyAga kare, svAdhyAya kare, sUtra artha tadubhaya rUpa sajjhAya kA uddezake kare, bArabAra sajjhAya paThana yA samuddeza kare, sajjhAya ke lie anujJApradAna kare, sUtrArtharUpa svAdhyAya vAMcanA de, AcArya Adi 1067 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra-hindI anuvAda se dI gaI svAdhyAya, vAMcanA grahaNa kare, svAdhyAya kI parAvartanA kare, isameM se koI bhI kArya khuda kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [325-326] jo sAdhu-sAdhvI apanI saMghATikA yAni ki or3hane kA vastra, jise kapar3A kahate hai vo - paratIrthika, gRhastha yA zrAvaka ke pAsa sIlAI karavAe, usa kapar3e ko dIrgha sUtrI kare, matalaba zobhA Adi ke lie lambA dhAgA DalavAe, dusaroM ko vaisA karane ke lie prerita kare yA vaisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [327] jo sAdhu-sAdhvI nIma ke, paravara ke yA bilI ke pAna ko acitta kie hue ThaMr3e yA garma pAnI meM dhokara pIsakara khAe, khilAe yA khAnevAle kI anumodanA kare / [328-335] jo sAdhu-sAdhvI prAtihAki kA (zayyAtara Adi ke pAsa se vApasa dene kA kahakara lAyA gayA prAtihArika), sAgarika (anya kisI gRhastha) kA pAda proMchanaka arthAt rajoharaNa, daMDa, lakar3I pA~va meM lagA kIcar3a Ukher3ane kI zalAkhA vizeSa yA vAMsa kI zalAkhA, usI rAta ko yA agalI subaha ko vApasa kara dU~gA aisA kahakara lAne ke bAda nirdiSTa vakta para vApasa na kare yAni ki zAma ke bajAya subaha de yA subaha ke bajAya zAma ko de, dilAe yA denevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [336-338] jo sAdhu-sAdhvI prAtihArika (zayyAttara), sAgarika (anya kisI gRhastha, yA donoM kI zayyA, saMthArA vApasa dene ke bAda vo zayyA, saMthArA dusarI bAra AjJA lie binA (yAcanA kie sivA) istemAla kare yAni khuda upabhoga kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [339] jo sAdhu-sAdhvI zaNa-UnI, poMr3a yA amila ke dhAge banAe / (kisI vastra Adi ke antima hisse meM rahe dhAge ko lambA kare, zobhA bar3hAne ke lie bune, dusare ke pAsa vaisA karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare / ___ [340-348] jo sAdhu-sAdhvI sacitta, raMgIna, kaIM raMga se AkarSaka, aise sIsama kI lakar3I kA, vAMsA kA yA netara kA banAe, dhAraNa kare, upabhoga kare, yaha kArya kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [349-350] jo sAdhu-sAdhvI nae ba~se hue gA~va, nagara, kher3a, kabbar3a, maMDala, droNamukha, paTTaNa, Azrama, ghara, nigama, zahara, rAjadhAnI yA saMniveza meM, lohA, tAmra, jasata, sIsuM, cA~dI, sonA, ratna kI khAna meM, praveza karake azana-pAna-khAdima-svAdima grahaNa karekaravAe yA anumodanA kare to prAyazcit / nae gA~va Adi meM sAdhu-sAdhvI praveza kare taba loga maMgalabhUta mAne bhAva ullAsa bar3he to nimitta Adi doSayukta AhAra taiyAra kare, amaMgala mAne vahA~ nivAsa kare to aMtarAya ho| aura phira naI bastI meM sacitta pRthvI, apakAya, vanaspatikAya Adi virAdhanA kI saMbhAvanA rahe, khAna Adi sacitta ho isalie saMyama kI aura girane se AtmavirAdhanA mumakIna ho / [351-374] jo sAdhu-sAdhvI mukha, dA~ta, hoTha, nAka, bagala, hAtha, nAkhUna, pAna, puSpa, phala, bIja, harIta vanaspati se vINA banAe yAni ki vaisA AkAra kare, mukha Adi se vINA jaise zabda kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / / [375-377] jo sAdhu-sAdhvI audezika (sAdhu ke nimitta se banI) saprAbhRtika Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-5/377 83 ( sAdhu ke lie samaya mutAbika parivartana karake banAI huI), saparikarma (liMpaNa, guMpaNa, raMgana Adi parikarma karake banAI huI) zayyA arthAt vasati yA sthAnaka meM praveza kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [378] jo sAdhu-sAdhvI 'saMbhoga pratyayika kriyA nahIM hai' yAni eka mAMDalI meM sAtha baiThakara AhAra Adi kriyA sAtha meM hotI ho vo sAMbhogika kriyA kahalAtI hai, "jo sAMbhogika ho usake sAtha mAMDalI Adi vyavahAra na karanA aura asAMbhogika ke sAtha vyavahAra karanA usameM koI doSa nahIM" aisA bole, bulavAe yA bolanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [379-381] jo sAdhu-sAdhvI akhaMr3a-dRr3ha, lambe arase taka cale aise TikAU aura istemAla meM A zake aise tuMbar3e, lar3ake ke yA miTTI ke pAtrA ko tor3akara yA Tukar3e kara de, parave, vastra, kaMbala yA pAda proMchanaka (rajoharaNa) ke Tukar3e karake paraThave, dAMr3A, dAMr3I vAMsa kI zalAkhA Adi tor3akara Tukar3e karake paraThave, paraThavAe yA usakI anumodanA kare to prAyazcit / [382-392] jo sAdhu-sAdhvI rajoharaNa 32 aMgula mAtrA se jyAdA dhAraNa kare, usakI dazI choTI banAe, balle kI taraha gola bA~dhe, avidhi se bA~dhe, odhAriyA, nizethIyA rUpa do vastra ko eka hI Dora se bA~dhe, tIna se jyAdA baMdha ko bA~dhe, anisRSTa arthAt aneka mAlika kA rajoharaNa hone ke bAda bhI usameM se kisI eka mAlika deveM to bhI use dhAraNa kare, apane se (sAr3he tIna hAtha se bhI) dUra rakhe, rajoharaNa para baiThe, usa para sira rakhake soe, usape so kara bagala badale / isameM se koI bhI doSa kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / isa prakAra isa uddezaka-5 - meM batAe hue doSa meM se kisI doSa kA khuda sevana kare, dusaroM ke pAsa karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to use mAsika parihAra sthAna udghAtika nAmakA prAyazcit AtA hai jise "laghumAsika prAyazcit" bhI kahate hai / uddezaka - 5 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa - uddeza-6 "nisIha" sUtra ke isa uddezaka meM 393 se 469 yAni ki kula 77 sUtra hai / jisameM se kisI bhI doSa kA trividhe sevana karanevAle ko 'cAUmmAsiyaM parihAraThThANaM anugghAtiyaM nAma kA prAyazcit AtA hai / jise "guru caumAsI" prAyazcit kahate hai / [393-402] jo sAdhu maithuna sevana kI icchA se strI ko (sAdhvI ho to puruSa ko ) vinatI kare, hasta karma kare matalaba hAtha se honevAlI kriyAe kare, jananendriya kA saMcAlana kare yAvat zukra (sAdhvI ho to raja) bAhara nIkAle / ( uddezaka - 1 meM sUtra 2 se 10 taka varNana kI huI sabhI kriyAe yahA~ samaja lenA) yaha kAma khuda kare, dusaroM se karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [ 403 - 405] jo sAdhu-maithuna sevana kI icchA se strI ko (sAdhvI - puruSa ko) vastra rahita kare, vastra rahita hone ke lie kahe - strI ( puruSa ) ke sAtha kleza jhagar3e kare, krodhAveza se bole, lekha yAni khata likhe / yaha kAma kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [ 406-410] jo sAdhu maithuna sevana kI icchA se strI ko (sAdhvI- puruSa ko ) Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda jananendriya, guhya hissA yA chidra ko auSadhi vizeSa se lepa kare, acitta aise ThaMr3e yA garma pAnI se eka bAra yA bAra-bAra prakSAlana kare, prakSAlana bAda eka yA kaIM bAra kisI Alepana vizeSa se vilepana kare, vilepana ke bAda tela, ghI, carabI yA makkhana se abhyaMgana yA prakSaNa kare, usake bAda kisI gandhadAra dravya se usako dhUpa kare matalaba gandhadAra banAe yaha kAma khuda kare, karavAe yA karanevAle kI anumodana kare to prAyazcit / [411-415] jo sAdhu-sAdhvI maithuna kI icchA se akhaMr3a vastra dhAraNa kare yAni apane pAsa rakhe, akSat (jo phaTe hue nahIM hai), dhoe hue (sapheda- ujjvala) yA malina, raMgIna, raMgaberaMgI sundara vastra dhAraNa kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / 84 [416-468] jo sAdhu-sAdhvI maithuna sevana kI icchA se eka bAra yA kaIM bAra apane pA~va pramArjana kare, karavAe yA anumodanA kare (yaha kArya Arambha karake) eka gA~va se dusare gA~va jAte hue apane mastaka ko AcchAdana kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / (yahA~ 416 se 468 meM kula 53 sUtra hai / usakA vivaraNa uddezaka- 3 ke sUtra 133 se 185 mutAbika jAna lAne / vizeSa kevala itanA ki "pA~va pramArjana se mastaka AcchAdana " taka kI sarva kriyA maithuna sevana kI icchA se kI gaI ho taba "guru caumAsI" prAyazcit AtA hai aisA jAnanA / ) [469] jo sAdhu-sAdhvI maithuna sevana kI icchA se dudha, dahIM, makkhana, ghI, gur3a, morasa, zakkara yA mizrI yA aise anya kisI pauSTika AhAra kare, karavAe yA anumodanA kare / isa prakAra uddezaka- 6 meM batAe anusAra kisI bhI eka yA jyAdA doSa kA sevana kare, karavAe yA anumodanA kare to vo sAdhu, sAdhvI ko cAturmAsika parihArasthAn anudghAtika prAyazcit AtA hai, jise "guru caumAsI" prAyazcit nAma se bhI pahacAnA jAtA hai / uddezaka - 7 'nisIha' sUtra ke isa uddezaka meM 470 se 560 isa taraha kula 91 sUtra hai / jisameM se kisI bhI doSa kA trividhe sevana karanevAle ke 'cAummAsiyaM parihAraTThANaM anugghAtiyaM' nAma kA prAyazcit AtA hai / isa prAyazcit kA apara nAma 'guru caumAsI' prAyazcit hai / [470-481] jo sAdhu (strI ke sAtha) sAdhvI (puruSa ke sAtha) maithuna sevana kI icchA se tRNa, muna (eka taraha kA tRNa), bela, madanapuSpa, mayura Adi ke pIMccha, hAthI Adi ke dA~ta, zIMga, zaMkha, haDDiyAM, lakar3e, pAna, phUla, phala, bIja harita vanaspati kI mAlA kare, lohA, tAmra, jasat, sIsuM, rajata, suvarNa ke kisI AkAra vizeSa, hAra, arddhahAra, ekasaro hAra, sone ke hAthI dA~ta ke ratna kA karketana ke kar3ale, hAtha kA AbharaNa, bAjubaMdha, kuMDala, paTTe, mukuTa, jhuMmakhe, sone kA sUtra, mRgacarma, Una kA kaMbala, koyara deza kA kisI vastra vizeSa yA isa tIna meM se kisI kA AcchAdana, zveta, kRSNa, nIla, zyAma, mahAzyAma una cAra meM se kisI mRga ke camar3e kA vastra, U~Ta ke camar3e kA vastra yA prAvaraNa, zera- cittA, baMdara ke camar3e kA vastra, zlakSNa yA snigdha komala vastra, kapAsa vastra paTala, cInI vastra, rezamI vastra, sonerI sonA jar3ita yA sone se cItarAmaNa kiyA huA vastra, alaMkArayukta alaMkAra citrita yA vividha alaMkAra se bharA vastra, saMkSepa meM kahA jAe to kisI bhI taraha ke hAra, kar3e, AbhUSaNa yA vastra Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-7/481 banAe rakhe, pahane yA upabhoga kare, dusaroM ke pAsa yaha saba karAe yA aisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [482] jo sAdhu maithuna kI icchA se strI kI kisI indriya, hRdayapradeza, udara (nAbhI yukta) pradeza, stana kA saMcAlana kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [483-535] jo sAdhu-sAdhvI maithuna kI icchA se Apasa ke pA~va ko eka bAra yA bAra-bAra pramArjana kare - ( isa sUtra se Arambha karake) jo sAdhu-sAdhvI eka gA~va se dusare gA~va jAte hue maithuna kI icchA se eka duje ke mastaka ko Ava AcchAdana kare / ( yahA~ 483 se 535 ye 53 sUtra tIsare uddezaka meM die sUtra 133 se 154 ke anusAra hai / isalie isa 53 - sUtra kA vivaraNa uddezaka - 3 anusAra samaja lenA / vizeSa kevala itanA ki maithuna kI icchA se yaha sarva kriyA " Apasa meM kI gaI " samajanA / ) - 85 [ 536 - 547 ] jo sAdhu maithuna sevana kI icchA se kisI strI ko (sAdhvI ho to puruSa ko) sacitta bhUmi para, jisameM dhuNa nAmake lakar3e ko khAnevAle jIva vizeSa kA nivAsa ho, jIvAkula pIThaphalaka-paTTI ho, cIMTI Adi jIvayukta sthAna, sacitta bIjavAlA sthAna, haritakAyayukta sthAna, sUkSma himakaNavAlA sthAna, gardabha AkAra kITaka kA nivAsa ho, anantakAya aisI phuga ho, gIlI miTTI ho yA jAlI banAnevAlA khaTamala makar3A ho yAni ki dhuNa Adi rahate ho aise sthAna meM, dharmazAlA, bagIcA, gRhastha ke ghara yA tApasa Azrama meM, apanI godI meM yA bistara meM (saMkSepa meM kahA jAe to pRthvI - ap-vanaspati aura trasa kAya kI virAdhanA jahA~ mumakIna hai aise upara mutAbika sthAna meM) biThAe yA sulAkara bagala badale, azana, pAna, khAdima, svAdima rUpa AhAra kare, karavAe yA yaha kriyA khuda kare, karavAe yA anumodanA kare / [548- 550 ] jo sAdhu maithuna kI icchA se strI kI (sAdhvI puruSa kI) kisI taraha kI cikitsA kare, amanojJa aise pudgala (azucipudgala) zarIra meM se bAhara nIkAle matalaba zarIra zuddhi kare, manojJa pudgala zarIra para pheMke yAni zarIra gandhadAra kare yA zobhA bar3hAe aisA vo khuda kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [551-553] jo sAdhu (sAdhvI) maithuna sevana kI icchA se kisI pazu yA paMchI ke pA~va, paMkha, pU~cha yA sira pakar3akara use hilAe, saMcAlana kare, guptAMga me lakar3A, vAMsa kI zalAkhA, U~galI yA dhAtu kI zalAkA kA praveza karavAke, hilAe, saMcAlana kare, pazu-paMchI meM strI ( yA puruSa) kI kalpanA karake use AliMgana kare, dRr3hatA se AliMgana kare, sarvatra cuMbana kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [554-559] jo sAdhu strI ke sAtha (sAdhvI- puruSa ke sAtha) maithuna sevana kI icchA se azana, pAna, khAdima, svAdima rUpa caturvidha AhAra, vastra, pAtra, kaMbala, rajoharaNa, sUtrArtha, ( ina tIno meM se koI bhI) de yA grahaNa kare, ( khuda kare, anya se karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare ) to prAyazcit / [560] jo sAdhu strI ke sAtha (sAdhvI puruSa ke sAtha) maithuna kI icchA se kisI bhI indriya kA AkAra banAe, tasvIra banAe yA hAtha Adi se aise kAma kI ceSTA kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / isa prakAra uddezaka - 7 meM kahe anusAra kisI bhI eka yA jyAdA doSa kA sevana kare, Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 AgamasUtra-hindI anuvAda karavAe yA anumodanA kare to vo sAdhu-sAdhvI kA "cAturmAsika parihAra sthAna anudghAtika" nAma kA prAyazcit AtA hai jo "guru caumAsI" prAyazcit nAma se jAnA jAtA hai / (uddezaka-8) "nisIha" sUtra ke isa uddezaka meM 561 se 579 isa prakAra se kula 19 sUtra hai| jisameM se kisI bhI doSa kA trividhe sevana karanevAle ko "cAumAsiyaM parihAraTThANaM anugghAtiyaM" nAma kA prAyazcit AtA hai / jo 'guru caumAsI" prAyazcit bhI kahA jAtA hai / [561-569] dharmazAlA, bagIcA, gRhastha ke ghara yA tApasa Azrama meM, udyAna meM, udyAnagRha meM, rAjA ke nirgamana mArga meM, nirgamana mArga meM rahe ghara meM, gA~va yA zahara ke kisI eka hissA jise "aTTAlikA'' kahate hai vahA~, "aTTAlikA ke kisI ghara meM, "carikA" yAni ki kisI mArga vizeSa, nagara dvAra meM, nagara dvAra ke agra hisse meM. pAnI meM, pAnI bahane ke mArga meM, pAnI lAne ke rAste meM, pAnI bahane ke nikaTa pradeza ke taTa para, jalAzaya meM, zUnya gRha, bhagnagRha, bhagnazAlA yA koSThAgAra meM, tRNazAlA, tRNagRha, tuSAzAla, tRSagRha, bhusA-zAlA yA bhusAgRha meM, vAhanazAlA, vAhanagRha, azvazAlA yA azvagRha meM, hATazAlA-vakhAra, hATagRhadukAna pariyAga zAlA, pariyAgagRha, lohAdizAlA, lohAdighara, gozAlA, gamANa, mahAzAlA yA mahAgRha (isameM se kisI bhI sthAna meM) kisI akele sAdhu akelI strI ke sAtha (akele sAdhvI akele puruSa ke sAtha) vicare, svAdhyAya kare, azana Adi AhAra kare, mala-mUtra paraThave yAni sthaMDila bhUmi jAe, niMdita-niSThura-zramaNa ko Acarane ke yogya nahIM aisA vikAra-utpAdaka vArtAlApa kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [570] jo sAdhu rAta ko yA vikAla-saMdhyA ke avasara para strI samudAya meM yA strIo kA saMghaTTa ho rahA ho vahA~ yA cAroM dizA meM strI ho taba aparimita (pA~ca se jyAdA savAla ke utara de yA jyAdA dera taka dharmakathA kare) vakta ke lie kathana (dharmakathA Adi) kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [571] jo sAdhu svagaccha yA paragaccha sambandhI sAdhvI ke sAtha (sAdhvI ho to sAdhu ke sAtha) eka gA~va se dusare gA~va vicarate hue, Age jAne ke bAda, pIche calate hue jaba usakA viyoga ho, taba udbhrAnta manavAle ho, phikra yA zoka samudra meM DUba jAe, lalATa para hAtha rakhakara baiThe, ArtadhyAna vAle ho aura usa taraha se vihAra kare yA vihAra meM sAtha calate hue svAdhyAya kare, AhAra kare, sthaMDilabhUmi jAe, niMdita-niSThura zramaNa ko na karane lAyaka yogya aisI vikArotpAdaka kathA kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [572-574] jo sAdhu sva paricitta yA aparicitta zrAvaka yA anya matAvalambI ke sAtha vasati meM (upAzraya meM) AdhI yA pUrI rAta saMvAsa kare yAni rahe, yaha yahA~ hai aisA mAnakara bAhara jAe yA bAhara se Ae, yA use rahane kI manA na kare (taba vo gRhastha rAtri bhojana, sacitta saMghaTTana, Arambha-samArambha kare vaisI saMbhAvanA hone se) prAyazcit / (usI taraha se sAdhvIjI zrAvikA yA anya gRhastha strI ke sAtha nivAsa kare, karavAe, anumodanA kare, use Azrita karake bAhara Ae-jAe, usa strI ko vahA~ rahane kI manA na kare, na karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha - 8/575 [575-579] jo sAdhu-sAdhvI rAjA, kSatriya ( grAmapati) yA zuddha vaMzavAloM ke rAjya Adi abhiSeka, goSThI, piMDadAna, indra, skanda, rUdra, mukunda, bhUta, jakSa, nAga, stUpa, caitya, rUkSa, giri, darI, agaDa ( havAr3A) tAlAba, draha, nadI, sarovara, sAgara, khANa (Adi) mahotsava yA aise anya taraha ke alaga-alaga mahAmahotsava (saMkSepa meM kahA jAe to rAjA Adi ke kaI taraha ke mahotsava ) meM jAkara azana Adi cAra prakAra ke AhAra meM se kucha bhI grahaNa kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit, usI taraha rAjA Adi kI bhramaNa zAlA yA bhramaNa gRha meM ghUmane jAe, azva, hasti, maMtraNA, guptakArya, rAjha yA maithuna kI zAlA meM jAe aura ana Adi AhAra grahaNa kare, rAjA Adi ke yahAM rakhe gae dUdha, dahI, makkhana, ghI, tela, gur3a, morasa, zakkara, mizrI yA aise dusare kisI bhI bhojana ko grahaNa kare, kaue Adi ko pheMkane ke khAne ke bAda dusaroM ko dene ke anAtha ko dene ke - yAcaka ko dene ke garIboM ko dene ko bhojana ko grahaNa kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / - - 87 isa taraha uddezaka- 8 meM kahe hue kisI bhI doSa kA khuda sevana kare, anya se sevana karavAe - ve doSa sevana karanevAle kI anumodanA kare to cAturmAsika parihArasthAna anudghAtika prAyazcit AtA hai - jise "guru caumAsI" prAyazcit bhI kahate hai / uddeza - 9 " nisIha" sUtra ke isa uddezaka meM 580 se 607 yAni ki 28 sUtra hai / usameM se kisI bhI doSa kA trividhe sevana karanevAle ko 'cAummAsiyaM parihAradvANaM anugghAtiyaM' ki jo "gurU caumAsI" ke nAma se bhI pahacAnA jAtA hai vo prAyazcit AtA hai / [580-584] jo sAdhu-sAdhvI rAjapiMr3a (rAjA ke vahA~ se azana Adi ) grahaNa kare, khAe, rAjA ke aMtaHpura meM jAe, aMtaHpura rakSikA ko aisA kahe ki ' he AyuSmati ! rAjA aMtaHpura rakSikA ! ' hameM rAjA ke aMtaHpura meM gamana - Agamana karanA kalpatA nahIM / tUM yaha pAtra lekara rAjA ke aMtaHpura meM se azana-pAna - khAdima - svAdima nIkAlakara lA aura mujhe de (isa taraha se aMtaHpura meM se AhAra maMgavAe ), koi sAdhu-sAdhvI zAyada aisA na kahe, lekina antaHpurarakSikA aise bole ki, "he AyuSmAn zramaNa ! tumheM rAjA ke aMtaHpura meM AvAgamana kalpatA nahIM, to tumhArA AhAra grahaNa karane kA yaha pAtra muje do, maiM aMtaHpura meM se azana - Adi AhAra tumhAre pAsa lAkara tumheM dU / "yadi vo sAdhu-sAdhvI usakA yaha vacana svIkAra kare, aise kathana anusAra kisI doSa kA sevana kare, karavAe yA sevana karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcitta / [585] jo sAdhu-sAdhvI, rAjA, kSatriya, zuddhavaMzIya krama se rAjya abhiSeka pAnevAlA rAjA Adi ke dvArapAla, pazu, naukara, balI, kritaka, azva, hAthI, musApharI, durbhikSa, akAla, bhikSu, glAna, ativRSTi pIr3ita, mahamAna ina sabake lie taiyAra kie gae yA rakhe gae bhojana ko grahaNa kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcitta / [586] jo sAdhu-sAdhvI rAjA, kSatriya, zudravaMzIya yaha chaha doSo ko jAne binA, puche binA, cAra yA pAMca rAtri gRhapati kula meM bhikSArtha hetu praveza yA niSkramaNa kare, ve sthAna haikoSThAgAra, bhANDAgAra, pAkazAlA, khIrazAlA, gaMjazAlA aura rasoI gRha / to prAyazcit / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [587-588] jo sAdhu-sAdhvI rAjA Adi ke nagara praveza yA krIr3A Adi mahotsava ke nirgamana avasara para sarvAlaMkAra - vibhUSita rAnI Adi ko dekhane kI icchA se eka kadama bhI calane ke lie kevala soce, soca karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [589] jo sAdhu-sAdhvI rAjA Adi ke mRgayA (zikAra), machaliyA~ pakar3anA, zarIra (dusarA matalaba mu~ga Adi kI phalI) khAne ke lie, jisa kSetra meM jAte ho taba rAste meM khAne ke lie liyA gayA AhAra grahaNa kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / 88 [590] jo sAdhu-sAdhvI rAjA Adi ke anya azana Adi AhAra meM se kisI bhI eka zarIra puSTikAraka, manacAhI cIja dekhakara usakI jo parSadA khar3I na huI ho (yAni ki pUrI na huI ho), eka bhI AdamI vahA~ se na gujarA ho, sabhI vahA~ se cale gae na ho usake azana Adi AhAra grahaNa kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit, dusarI bAta ye bhI jAnanA rAjA Adi kahA~ nivAsa karate hai / usa saMbaMdha se jo sAdhu-sAdhvI (jahA~ rAjA kA nivAsa ho), usake pAsa hI kA ghara, pradeza, pAsa kI zuddha bhUmi meM vihAra, svAdhyAya, AhAra, malamUtra, pariSThApana, satpuruSa AcaraNa na kare vaisA kRtya, azlila kRtya, sAdhu puruSa ko yogya na ho vaisI kathA kahe, isameM se kisI AcaraNa khuda kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / [591-596] jo sAdhu-sAdhvI rAjA Adi ko dusare rAjA Adi para vijaya pAne ke lie jAtA ho, vApasa AtA ho, vApasa Ane ke vakta azana, pAna, khAdima svAdima grahaNa karane jAe bheje yA jAnevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [597] jo sAdhu-sAdhvI rAjA Adi ke mahAbhiSeka ke avasara para vahA~ praveza kare yA bAhara nIkale, vaisA dusaroM ke pAsa karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [598] rAjA, grAmapati, zuddhavaMzIya, kula paramparA se abhiSeka pAe hue (rAjA Adi) ke caMpA, mathurA, vArANasI, sAvatthI, sAketa, kAMpilya, kauzAmbI, mithilA, hastinApura, rAjagRhI ye dasa bar3I rAjadhAnI) kahalAtI hai / mAnI jAtI hai / prasiddha hai / vahA~ eka mahine meM dotIna bAra jo sAdhu-sAdhvI jAe yA vahA~ se bAhara nIkale, dusaroM ko vaisA karane ke lie prerita kare yA vaisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [599-607 ] jo sAdhu-sAdhvI, rAjA Adi ke azana Adi AhAra ki jo dusaroM ke nimitta se jaise ki, kSatriya, rAjA, khaMr3iyA rAjA, rAjasevaka, rAjavaMzaja ke lie kiyA ho use grahaNa kare, ( usI taraha se ).. rAjA Adi ke nartaka, kacchuka, ( rajjunartaka), jalanartaka, malla, bhA~r3a, kathAkAra, kudaka, yazogAthaka, khelaka, chatradhAraka, azva, hasti, pAr3A, baila, zera, bakare, mRga, kutte, zukara, sUvara, cIr3iyA, murve, baMdara, titara, vartaka, lAvaka, cIlla, haMsa, mora, totA (Adi) ko poSane ke lie banAyA gayA, azva yA hasti puruSaka azva yA hasti ke parimArjaka, azva yA hasti Arohaka saciva Adi, pagacaMpI karanevAlA, mAlIza kartA, udvartaka, mArjanakartA, maMr3aka, chatradhAraka, cAmara dhAraka, AbharaNa bhA~r3a ke dhAraka, maMjuSA dhAraka, dIpikA dhAraka, dhanurdhAraka, zastradhAraka, bhAlAdhAraka, aMkuzadhAraka, khasI kie gae antaHpurarakSaka, dvArapAla, daMr3arakSaka, kubja, kirAtiya, vAmana, vakrakAyI, barbara, bakuzila, yAvanika, palhavika, isinika, lAsika, lakuzika, siMhAlI, pulindI, muranr3I, pakkaNI, bhilla, pArasI (saMkSepa meM kahA jAe to kirAta se lekara pArasa deza meM pedA honevAle yaha sabhI rAjasevaka ) Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-9/607 Upara kahe anusAra kisI ke bhI lie taiyAra kie gae azana, pAna, khAdima, svAdi ko kisI sAdhu-sAdhvI grahaNa kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / 89 isa prakAra uddezaka - 9 meM batAe anusAra kisI kRtya kare - karavAe karanevAle kI anumodanA kare to 'cAturmAsika parihArasthAna anudghAtika' prAyazcit AtA hai / jise guru caumAsI prAyazcit bhI kahate hai / uddezaka - 10 "nisIha" sUtra ke isa udezaka meM 608 se 654 isa taraha se 47 sUtra hai / usameM se kisI bhI doSa kA trividhe sevana karanevAle ko 'cAummAsiyaM parihAraTThANaM anugghAtiyaM prAyazcit AtA hai / [608-611] jo sAdhu-sAdhvI AcArya Adi ratnAdhika ko ati kaThina, rukhA, karkaza, donoM taraha ke vacana bole, bulavAe, bolanevAle kI anumodanA kare to, anya kisI taraha se AzAtanA kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / [612-613] jo sAdhu-sAdhvI anantakAyayukta AhAra kare, AdhA karma (sAdhu ke lie kiyA gayA AhAra) khAe, khilAe, khAnevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [614-115] jo sAdhu-sAdhvI vartamAna yA bhAvi ke sambandhI nimitta kahe, yA kahanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / kahalAe [616-617] jo sAdhu-sAdhvI (dusaroM ke) ziSya ( ziSyA) kA apaharaNa kare, usakI buddhi meM vyAmoha pedA kare yAni bhramita kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [618-619] jo sAdhu AcArya yA upAdhyAya (sAdhvI AcArya, upAdhyAya yA pravartinI kA apaharaNa kare (anya samudAya yA gaccha meM le jAe), unakI buddhi meM vyAmoha - bhramaNA dA kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [620] jo sAdhu-sAdhvI bahirvAsi (anya samudAya yA gaccha meM se Ae hue prAghurNaka) Ae taba unake Agamana kI kAraNa jAne binA tIna rAta se jyAdA apanI vasati ( upAzraya) meM nivAsa de, dilAe yA denevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [621] jo sAdhu-sAdhvI anya anupazAnta kaSAyI yA usake bAre meM prAyazcit na karanevAle ko usake kleza zAnta karane ke lie yA prAyazcit karanA yA na karane ke bAre meM kucha pUchakara yA binA pUche jaise ki udghAtika ko anudghAtika kahe ... prAyazcitta deveM, anudghAti ko udghAtika kahe,... prAyazcitta deveM to prAyazcit / [622-625] jo sAdhu-sAdhvI prAyazcit kI viparIta prarUpaNA kare yA viparIta prAyazcit dAna kare jaise kI udghAtika ko anudghAtika kahe .. deve; anudghAtika ko udghAtika kahe ... deveM to prAyazcit / [626-637] jo sAdhu-sAdhvI, koi sAdhu-sAdhvI udghAtika, anudghAtika yA ubhaya prakAra se hai / yAni ki vo udghAtika yA anudghAtika prAyazcit vahana kara rahe hai vo sunane, jAne ke bAda bhI, usakA saMkalpa aura Azaya sunane-jAnane ke bAda bhI usake sAtha AhAra kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 AgamasUtra-hindI anuvAda [638-641] jo sAdhu-sAdhvI sUrya nIkalane ke bAda aura asta hone ke pahale AhAra-vihAra Adi kriyA karane ke saMkalpavAlA ho, dhRti aura bala se samartha ho, yA na ho to bhI sUryodaya yA sUryAsta huA mAne, saMzayavAlA bane, saMzayita ho taba bhojana kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit aura phira yadi aisA mAne ki sUrya nIkalA hI nahIM yA asta ho gayA hai taba mu~ha meM - hAtha meM yA pAtra meM jo azana Adi vidyamAna ho usakA tyAga kare, mukha, hAtha, pAtrA kI zuddhi kare to azana Adi paraThane ke bAda bhI virAdhaka nahIM lekina yadi AjJA ullaMghana karake khAe-khilAe yA khAnevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / 64jo sAdha-sAdhvI rAta ko yA zAma ko pAnI yA bhojana kA oDakAra Ae yAni ubAla Ae taba use mu~ha se bAhara nIkAlane kI bajAya gale meM utAra de, nIgalane kA kahe, nIgalanevAle kI anumodanA kare to (rAtri bhojana dopa lagane se) prAyazcit / [643-646] jo sAdhu-sAdhvI glAna-bimAra ho aise sune, jAnane ke bAda bhI usa glAna kI sthiti kI gaveSaNA na kare, anya mArga yA viparIta mArga meM cale jAe, vaiyAvacca karane ke lie udyata hone ke bAda bhI glAna kA yogya AhAra, anukUla vastu vizeSa na mile taba dusare sAdhu, sAdhvI, AcArya Adi ko na kahe, khuda kozIza karane ke bAda bhI alpa yA aparyApta cIja mile taba itanI alpa cIja se usa glAna ko kyA hogA "aisA pazcAtApa na kare, na karavAe yA na karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / / [647-648] jo sAdhu-sAdhvI prathama prAvRTkAla yAni ki ASAr3ha-zrAvaNa bIca meM..varSAvAsa meM nivAsa karane ke bAda eka gA~va se dusare gA~va vihAra kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [649-650] jo sAdhu-sAdhvI aparyuSaNA meM paryuSaNA kare, paryuSaNA meM aparyuSaNA kare, paryuSaNA meM paryuSaNA na kare, (arthAt niyata dina meM saMvatsarI na kare) na karavAe, na karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [651-653] jo sAdhu-sAdhvI paryuSaNa kAla meM (saMvatsarI pratikramaNa ke vakta) gAya ke roma jitane bhI bAla dhAraNa kare, rakhe, usa dina thor3A bhI AhAra kare, (kucha bhI khAe-pIe), anyatIrthika yA gRhastha ke sAtha paryuSaNA kare (paryuSaNAkaraNa sunAe) karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [654] jo sAdhu-sAdhvI pahale samavasaraNa meM yAni ki varSAvAsa meM (cAturmAsa meM) pAtra yA vastra Adi grahaNa kare-karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / ___ isa prakAra uddezaka-10-meM kahe hue koI kRtya kare, karavAe yA anumodanA kare to cAturmAsika parihArasthAna anudghAtika arthAt "guru caumAsI prAyazcit" AtA hai / ___ uddezaka-10-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (uddezaka-11) "nisIha" sUtra ke isa uddezaka meM 655 se 746 yAni 92 sUtra hai / usameM se kisI bhI doSa kA trividhe sevana karane se 'cAummAsiyaM parihAraTThANaM anugghAtiyaM prAyazcit / [655-660] jo sAdhu-sAdhvI lohA, tAmra, jasat, sIsuM, kAsuM, cA~dI, sonA, Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha - 11/660 91 jAtyarupA, hIre, maNi, muktA, kA~ca, dA~ta, zIMga, camar3A, patthara (pAnI raha zake aise) moTe vastra, sphaTika, zaMkha, vajra (Adi) ke pAtrA banAe, dhAraNa kare, upabhoga kare, lohA Adi kA pAtra ba~dhana kare ( banAe), dhAraNa kare, upabhoga kare, anya se yaha kAma karavAe yA vaisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [661-662] jo sAdhu-sAdhvI ardha yojana se jyAdA dUra pAtra grahaNa karane kI ummIda se jAe yA vighnavAlA mArga yA anya kisI kAraNa se utanI dUra se lAkara pAtra de taba grahaNa kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / [663-664] jo sAdhu-sAdhvI dharma kI niMdA (avarNavAda) yA adharma kI prazaMsA ( guNagAna ) kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / [665-717] jo sAdhu-sAdhvI anya tIrthika yA gRhastha ke pA~va ko eka yA anekabAra pramArjana kare, karavAe, anumodanA kare, ( isa sUtra se Arambha karake) eka gA~va se dUsare gA~va jAte hue yAni ki vicaraNa karate hue jo sAdhu-sAdhvI anya tIrthika yA gRhastha ke mastaka ko AvaraNa kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / I (yahA~ 665 se 717 kula 53 sUtra hai / jo uddezaka - 3 - ke sUtra 133 se 185 anusAra jAna lenA, pharka kevala itanA ki isa 53 doSa kA sevana anya tIrthika yA gRhastha ko lekara kiyA, karavAyA yA anumodana kiyA ho / ) [ 718-723] jo sAdhu-sAdhvI khuda ko, dusaro ko DarAe, vismIta kare yAni Azcarya pamADe, viparIta rUpa se dikhAe, yA phira jIva ko ajIva yA ajIva ko jIva kahe, zAma ko subaha yA subaha ko zAma kahe, isa doSa kA khuda sevana kare, dusaroM se karavAe yA sevana karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [724] jo sAdhu-sAdhvI jinapraNita cIja se viparIta cIja kI prazaMsA kare, karavAeanumodanA kare / jaise ki sAmane kisI anya dharmI ho to usake dharma kI prazaMsA kare Adi to prAyazcitta / [725] jo sAdhu-sAdhvI do viruddha rAjya ke bIca punaH punaH gamanAgamana kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [726-733] jo sAdhu-sAdhvI dina meM bhojana karane kI niMdA kare, rAtri bhojana kI prazaMsA kare, dina ko lAyA gayA azana-pAna, khAdima svAdima rUpa AhAra dusare dina kare, dina meM lAyA gayA azana - Adi rAta ko khAe, rAta ko (sUryodaya se pahale) lAyA gayA azana Adi subaha meM khAe, dina meM lAyA gayA azana Adi rAta ko khAe, AgAr3ha kAraNa binA azana Adi AhAra rAta ko saMsthApita kare yAni ki rakha le, isa taraha rakhA gayA azana Adi AhAra meM se tvacA pramANa, bhasma pramANa yA bindu pramANa AhAra khAe, isameM se koi doSa khuda kare, anya se karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcitta / [734] jo sAdhu-sAdhvI, jahA~ bhojana meM pahale mA~sa macchI dI jAtI ho phira dusarA bhojana diyA jAtA ho, jahA~ mA~sa yA macchI pakAe jAte ho vo sthAna, bhojana gRha meM se jo lAyA jAtA ho yA dusarI kisI jagaha le jAte ho, vivAha Adi ke lie jo bhojana taiyAra hotA ho, mRta bhojana, yA aise tarIke kA anya bhojana eka jagaha se dUsarI jagaha le jA rahe Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra-hindI anuvAda ho, aise bhojana kI ummIda se yA tRSA se yAni bhojana kI abhilASA se usa rAta ko anyatra nivAsa kare yAni ki zayyAtara kI bajAya dusarI jagaha rAta vyatIta kare, karavAe yA anumodana kare to prAyazcit / [735] jo sAdhu-sAdhvI naivedha, piMr3a yAni ki deva vyaMtara yakSa Adi ke lie rakhA gayA bhojana khAe, khilAe, anumodanA kare to prAyazcit / [736-737] jo sAdhu-sAdhvI svacchaMda-AcArI kI prazaMsA kare, vaMdana namaskAra kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / [738-739] jo sAdhu-sAdhvI pahacAnavAle (svajana Adi) aura anajAna (svajana ke sivA) aise anucitta-dIkSA kI yogyatA na ho aise upAsaka (zrAvaka) yA anupAsaka (zrAvaka se anya) ko pravajyA-dIkSA de, upasthApanA (vartamAna kAla meM bar3I dIkSA) de, dilAe, denevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [740] jo sAdhu-sAdhvI anucitta yAni ki asamartha ke pAsa vaiyAvacca-sevA le, dilAe, lenevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [741-744] jo sAdhu-acelaka yA sacelaka ho aura acelaka yA sacelaka sAtha nivAsa kare yAni sthavira kalpI anya sAmAcArIvAle sthavirakalpI yA jinakalpI sAtha rahe aura jo jinakalpI ho aura sthavirakalpI yA jinakalpI sAtha rahe (athavA acelaka yA acelaka sAdhu yA acelaka sAdhvI sAtha nivAsa kare) karavAe-karanevAle kI anumodanA kare to praayshcit| [745] jo sAdhu-sAdhvI rAta ko sthApita, pipara, pipara cUrNa, suMTha, sUMThacUrNa, miTTI, namaka, sIMdhAlu Adi cIja kA AhAra kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / [746] jo sAdhu-sAdhvI parvata, uSarabhUmi, nadI, giri Adi ke zikhara yA per3a kI Toca para giranevAlA pAnI, Aga meM sIdhe yA kUdanevAle, viSabhakSaNa, zastrapAta, phA~sI, viSaya vaza duHkha se tadbhava-usI gati ko pAne ke matalaba se antaHzalya, per3a kI DAlI se laTakakara (gIdhar3a Adi se bhakSaNa aisA) gRddhaspRSTa maraNa pAnevAle yA aise taraha ke anya kisI bhI bAlamaraNa prApta karanevAle kI prazaMsA kare, karavAe yA anumodana kare / isa prakAra uddezaka-11-meM batAe hue koi bhI kRtya khuda kare, dusaroM se karavAe yA aisA karanevAle kI anumodanA kare to cAturmAsika parihAra sthAna anudghAtika prAyazcit yAni "guru caumAsI" prAyazcit AtA hai / (uddezaka-12 "nisIha" sUtra ke isa udezaka meM 747 se 788 yAni ki kula 42 sUtra hai / usameM se kisI bhI doSa kA trividhe sevana karanevAle ko 'cAummAsiyaM' parihAraTThANaM ugghAtiyaM nAma kA prAyazcit AtA hai jise laghu caumAsI prAyazcit kahate hai / [747-748] jo sAdhu-sAdhvI karuNA buddhi se kisI bhI trasa jAti ke jAnavara ko tRNa, muMja, kASTha, carma-netara, sUta yA dhAge ke ba~dhana se bA~dhe, ba~dhAe yA anumodana kare, ba~dhanamukta kare, karavAe yA anumodana kare to prAyazcit / / [749] jo sAdhu-sAdhvI bAra-bAra pratyAkhyAna-niyama bhaMga kare, karavAe, anumodanA Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-12/749 kare to prAyazcit / [750] jo sAdhu-sAdhvI pratyekakAya-sacitta vanaspati yukta AhAra kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / [751] jo sAdhu-sAdhvI romayukta camar3A dhAraNa kare arthAt pAsa rakhe yA usa para baiThe, biThAe, baiThanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [752] jo sAdhu-sAdhvI ghAsa, tRNa, zaNa, netara yA dusaroM ke vastra se AcchAdita aise pITha para baiThe, biThAe, baiThanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [753] jo sAdhu-sAdhvI kA (sAdhvI sAdhukA) or3hane kA kapar3A anyatIrthika yA gRhastha ke pAsa sIlavAe, dusaroM ko sIne ke lie kahe, sInevAle kI anumodanA kare / [754] jo sAdhu-sAdhvI pRthvIkAya, apakAya, teUkAya, vAyukAya yA vanaspati kAya kI alpamAtra bhI virAdhanA kare, karavAe anumodanA kare to prAyazcit / [755] jo sAdhu-sAdhvI sacitta per3a para car3e, car3Ae yA car3anevAle kI anumodanA kre| [756-759] jo sAdhu-sAdhvI gRhastha ke baratana meM bhojana kare, usake vastra pahane, Asana Adi para baiThe, cikitsA kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / [760-761] jo sAdhu-sAdhvI sacita jala se dhone samAna pUrvakarma kare yA gRhastha yA anyatIrthika se hamezA gIle rahanevAle yA gIle dhAraNa, kar3achI, mApI Adi se die gae azana, pAna, khAdima, svAdima, grahaNa kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to praayshcit| [762-774] jo sAdhu-sAdhvI cakSudarzana arthAt dekhane kI abhilASA se yahAM kahI gaI darzanIya jagaha dekhane kA soce yA saMkalpa kare, karavAe yA anumodanA kare / lakar3e kA kotarakAma, tasvIre, vastrakarma, lepanakarma, dA~ta kI vastu vastu, maNi kI cIja, pattharakAma, guMthI-aMgUThI yA kucha bhI bharake banAI cIja, saMyojanA se nirmit patte nirmita yA koraNI, gar3ha, takhtA, choTe yA bar3e jalAzaya, nahera, jhIla, vAva, choTA yA bar3A tAlAba, vAvaDI, sarova, jala zreNI yA ekaduje meM jAnevAlI jaladhArA, vATikA, jaMgala, bAgIcA, vana, vanasamUha yA parvatasamUha, gA~va, nagara, nigama, kher3A, kasabA, pallI, droNamukha, pATaNa, khAI, dhAnya kSetra yA saMnivesa, gA~va, nagara yAvat saMniveza kA kisI mahotsava, melA vizeSa, gA~va, nagara yAvat saMniveza kA ghAta yA vinAza, gA~va, nagara yAvat saMniveza kA patha yA mArga, gA~va, nagara yAvat saMniveza kA dAha, azva, hAthI, U~Ta, gau, pAr3A yA sUvara kA zikSaNa yA kriDAsthala, azva, hAthI, U~Ta, gau, pAr3A yA suvara ke yuddha, gau, ghor3e yA hAthI ke bar3e samudAyavAle sthAna, abhiSeka, kathA, mAna-unmAna, pramANa, bar3e Ahat (Thumake) nRtya, gIta, vAjiMtra, usake talatAla, truTita ghana mRdaMga Adi ke zabda sunAI dete ho aise sthAna, rASTraviplava, rASTra upadrava, Apasa meM aMtardeSajanita upadrava vaMza paramparAgata baira se pedA honevAlA kleza, mahAyuddha, mahAsaMgrAma, jhagar3e, joro se bolanA Adi sthAna, kaI taraha ke mahotsava, Indramahotsava, strI-puruSa, sthavira, yuvAna, kizora Adi alaMkRta yA niralaMkRta ho, gAte, bajAte, nAcate, ha~sate, khelate, moha utpAdaka ceSTA karate ho, vipula azana Adi kA Apasa meM AdAna-pradAna hotA ho, khAnA Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 AgamasUtra-hindI anuvAda khAyA jAtA ho aise sthala, ina sabhI sthAna ko dekhane kI icchA rakhe / [775] jo sAdhu-sAdhvI ihalaukika yA pAralaukika, pahale dekhe hue yA na dekhe hue, sune hue yA na sune hue, jAne hue yA na jAne hue aise rUpa ke lie Asakta bane, rAgavAle bane, gRddhivAle bane, atizaya rakta bane, kisI ko Asakta Adi kare, Asakta Adi honevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [776] jo sAdhu-sAdhvI pahalI porisI meM lAyA gayA azana, pAna, khAdima, svAdima antima porasI taka sthApana kare, rakhe yAni cauthI porisI meM upabhoga kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [777] jo sAdhu-sAdhvI ardha yojana yAni do koSa dUra se lAyA gayA azana, pAna, khAdima, svAdima samAna AhAra kare yAni do koSa kI kSetra maryAdA kA ullaMghana kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [778-785] jo sAdhu-sAdhvI gobara yA vilepana dravya lAkara dusare dina, dina meM lAkara rAta ko, rAta ko lAkara dina meM yA rAta ko lAkara rAta meM, zarIra para lage ghA, vraNa Adi eka yA bAra-bAra liMpana kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [786-787] jo sAdhu-sAdhvI anyatIrthika yA gRhastha ke pAsa upadhi vahana karavAe aura usakI nizrA meM rahe (ina sabako) azana-Adi AhAra (dusaroM ko kahakara) dilAe, dusaroM ko vaisA karane ke lie prerita kare, vaisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyizcata / [788] jo sAdhu-sAdhvI gaMgA, jamunA, sarayu, airAvatI, mahI una pA~ca mahArNava yA mahAnadI mahine meM do yA tIna bAra uttarakara yA tairakara pAra kare, karavAe yA anumodanA kare / isa prakAra uddezaka-12-meM batAe mutAbika kisI bhI kRtya khuda kare-dusaroM ke pAsa karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to cAturmAsika parihArasthAna udghAtika arthAt laghu caumAsI prAyazcit AtA hai / (uddezaka-13) ___ "nisIha" sUtra ke isa uddezaka meM 789 se 862 yAni ki kula 74 sUtra hai / isameM batAne ke anusAra kisI bhI doSa kA trividhe sevana karanevAle ko 'cAummAsiyaM parihAraTThANaM ugghAtiyaM prAyazcit AtA hai / [789-795] jo sAdhu-sAdhvI sacitta, snigdha yAni ki sacita jala se kucha gIlApana, sacitta raja, sacitta miTTI, sUkSma trasa jIva se yukta aisI pRthvI, zIlA, yA TekarI para khar3A rahe, baiThe yA soe, aisA dusaroM ke pAsa karavAe yA vaisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [796-799] jo sAdhu-sAdhvI yahAM batAe anusAra sthAna para baiThe, khar3e rahe, baiThe yA svAdhyAya kare / anya ko vaisA karane ke lie prerita kare yA vaisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / jahA~ dhuNA kA nivAsa ho, jahA~ dhuNA rahate ho aise yA aMDa-prANa, sacitta, bIja sacitta vanaspati, hima-sacitta, jalayukta lakar3e ho, anantakAya kITaka, miTTI, kIcar3a, makar3e Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha - 13/799 95 kI jAla yukta sthAna ho, acchI taraha se ba~dhA na ho, ThIka na rakhA ho, asthira ho yA calAyamAna ho aise stambha, ghara, Upara kI dehalI, UkhalabhUmi, snAnapITha, tRNa yA patthara kI bhIMta, zilA, mITTIpiNDa, maMca, lakaDe Adi ke bane skaMdha, maMca, mAMDavI yA mAlA, jIrNa aise choTe yA bar3e ghara, isa sarva sthAna para baiThe, soe khar3A rahe yA svAdhyAya kare [800-804] jo sAdhu-sAdhvI anya tIrthika yA gRhastha ko zilpaz loka, pAsA, nimitta yA sAmudika zAstra, kAvya-kalA, bhATAi - zIkhalAe, saroSa, kaThina, donoM taraha ke vacana kahe, yA anyatIrthika kI AzAtanA kare, dusaroM ke pAsa yaha kAma karavAe yA vaisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [805-817] jo sAdhu-sAdhvI anyatIrthika yA gRhastha ke sAtha nIce batAe anusAra kArya kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / kautukakarma, bhUtikarma, devaAhvAna pUrvaka prazna pUchane, punaH prazna karanA, zubhAzubha phala samAna uttara kahanA, prati uttara kahanA, atita, vartamAna yA AgAmI kAla sambandhI nimittajyotiSa kathana karanA, lakSaNa jyotiSa yA svapna phala kahanA, vidyA- maMtra yA taMtra prayoga kI vidhi batAnA, mArga bhUle hue, mArga na jAnanevAle, anya mArga para jAte ho use mArga para lAe, ke rAste dikhAe, donoM rAste dikhAe, pASANa-rasa yA miTTI yukta dhAtu dikhAe, nidhi dikhAe to prAyazcit [818-825] jo sAdhu-sAdhvI pAtra, darpaNa, talavAra, maNI, sarovara Adi kA pAnI, pravAhI gur3a, taila, madhu, ghI, dArU yA carabI meM apanA mu~ha dekhe, dusaroM ko dekhane ke lie kahe, mu~ha dekhanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [830-847] jo sAdhu-sAdhvI pAsatthA, avasanna, kuzIla, nitIya, saMsakta, kAthika, prAnika, mAmaka, sAMprasArika yAni ki gRhastha ko vaMdana kare, prazaMsA kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / pAsatthA - jJAna, darzana, cAritra ke nikaTa rahake bhI udyama na kare / kuzIla- niMdita karma kare, avasanna sAmAcArI ulaTa-sulaTa kare, saMsakta, cAritra virAdhanA doSayukta, ahAchaMda, svacchaMda, nitiya, nityapiMr3a khAnevAlA, kAthika- azana Adi ke lie yA prazaMsA ke lie kathA kare, prAznika - sAvadya prazna kare, mAmaga-vastra- pAtra Adi merA-merA kare, sAMprasArika- gRhastha / [848-862] jo sAdhu-sAdhvI nIce batAne ke anusAra bhojana kare, kI anumodanA kare to prAyazcit / karavAe, karanevAle dhAtri, dUti, nimitta, AjIvikA, vanIpaka, cikitsA, krodha, mAna, mAyA, lobha, vidyA, maMtra, yoga, cUrNa yA aMrtadhAna isameM se kisI bhI piMr3a yAni bhojana khAe, khilAe yA khAnevAle kI anumodanA kare / - gRhastha ke bacce ke sAtha khelakara gocarI kare / dUtI, gRhastha ke saMdezA kI Apale kare, nimitta - zubhAzubha kathana kare, AjIvika jIvana nirvAha ke lie jAti - kula tArIkha kare, vanIpaka dInatApUrvaka yAcanA kare, cikitsA roga Adi ke lie auSadha de, vidyA, strI devatA adhiSThita sAdhanA, maMtra, puruSa devatA adhiSThita sAdhanA, yoga- vazIkaraNa Adi prayoga, cUrNa, kaIM cIja mizrita cUrNa prayoga, isameM se kisI doSa kA sevana karake AhAra lAe / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 AgamasUtra-hindI anuvAda isa prakAra uddezaka-12 meM batAe anusAra kisI bhI kRtya khuda kare, anya ke pAsa karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to 'cAturmAsika parihArasthAna prAyazcit matalaba laghucaumAsI prAyazcit AtA hai / (uddezaka-14) "nisIha" sUtra ke isa uddezaka meM 863 se 904 yAni ki kula 41 sUtra hai / usameM kahe anusAra kisI bhI doSa kA trividha se sevana karanevAle ko 'cAummAsiyaM parihAraTThANaM ugdhAtiyaM nAma kA prAyazcit AtA hai / . [863-866] jo sAdhu-sAdhvI nIce kahane ke anusAra pAtra khuda grahaNa kare, dusaroM ke pAsa grahaNa karavAe yA usa taraha se grahaNa karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / khuda kharIda kare, karavAe yA koI kharIdakara lAe to le, udhAra le, dilavAe, sAmane se udhAra diyA huA grahaNa kare, pAtra eka duje se badale, badalAe, koI badalA huA lAe to rakhe, chInakara lAe, aneka mAlika ho vaisA pAtra sabakI AjJA binA le, sAmane se lAyA gayA pAtra svIkAra kare / . [867-869] jo sAdhu-sAdhvI adhika pAtra ho to sAmAnya se yA vizeSa se gaNi ko pUche binA yA nimaMtrita kie binA apanI IcchA anusAra dusaroM ko vitaraNa kare, hAtha, pA~va, kAna, nAka, hoTha jisake chedana na hue ho aise vikalAMga aise kSullaka Adi yA kamajora ko na de, na dilAe yA na denevAle kI anumodanA kare / [870-871] jo sAdhu-sAdhvI khaMr3ita, nirbala, lambe arase taka na Tika zake aise, na rakhane ke yogya pAtra ko dhAraNa kare, akhaMr3ita, dRr3ha, TikAU aura rakhane meM yogya pAtra ko dhAraNa na kare, na karavAe, na karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [872-873] jo sAdhu-sAdhvI zobhAyamAna yA sundara pAtra ko azobhanIya kare aura azobhana pAtra ko zobhAyamAna yA sundara kare-karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [874-881] jo sAdhu-sAdhvI mujhe nayA pAtra nahIM milatA aisA karake mile hue pAtra ko yA merA pAtra badabU~vAlA hai aisA karake-socakara acitta aise ThaMr3e yA garma pAnI se eka yA jyAdA bAra dhoe, kAphI dina taka pAnI meM DUbokara rakhe, kalka, lodhra, cUrNa, varNa Adi uddhartana cUrNa kA lepa kare yA kAphI dina taka lepavAlA kare, karavAe yA anumodanA kare to praayshcit| [882-893] jo sAdhu-sAdhvI sacitta pRthvI para pAtra ko eka yA bAra bAra tapAe yA sUkhAe, vahA~ se Arambha karake jo sAdhu-sAdhvI, ThIka taraha se na bA~dhe hue, ThIka na kie hue, asthira yA calAyamAna aise lakar3e ke skandha, maMca, khaTiyA ke AkAra kA mAMcI, maMDapa, majalA, jIrNa aisA choTA yA bar3A makAna usa para pAtrA tapAe yA sUkhAe, dusaroM ko sUkhAne ke lie kahe usa taraha se sUkhAnevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / isa 882 se 893 ye 11 sUtra uddezaka 13 ke sUtra 789 se 799 anusAra hai| isalie yaha 11 sUtra kA vistAra uddezaka 13 ke sUtra anusAra jAna le - samaja lenA | pharka itanA ki yahA~ usa jagaha para pAtra tapAe aisA samajanA / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-14/894 [894-898] jo sAdhu-sAdhvI pAtra meM par3e sacitta pRthvi, ap yA teUkAya ko, kaMda, mUla, pAtra phala, puSpa yA bIja ko khuda bAhara nIkAle, dusaroM se nIkalavAe, koI nIkAlakara sAmane se de usakA svIkAra kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to praayshcit| [899] jo sAdhu-sAdhvI pAtra para koraNI kare-karavAe yA kotara kAma kiyA gayA pAtra koI sAmane se de to grahaNa kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / / [900-901] jo sAdhu-sAdhvI jAnemAne yA anajAna zrAvaka yA isa zrAvaka ke pAsa gA~va meM yA gA~va ke rAste meM, sabhA meM se khar3A karake jora-jora se pAtra kI yAcanA kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [902-903] jo sAdhu-sAdhvI pAtra kA lAbha hogA vaisI icchA se Rtubaddha yAni zardI, garmI yA mAsakalpa yA varSAvAsa matalaba cAturmAsa nivAsa kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / [904] isa prakAra uddezaka-14 meM kahane ke anusAra kisI bhI doSa kA khuda sevana kare, dusaroM ke pAsa sevana karavAe yA doSa sevana karanevAle kI anumodanA kare to cAturmAsika parihArasthAna udghAtika nAma kA prAyazcit AtA hai jise laghu caumAsI prAyazcit kahate hai / (uddezaka-15) "nisIha" sUtra ke isa uddezaka meM 905 se 1058 isa taraha se kula 154 sUtra hai| jisameM se kisI bhI doSa kA trividha se sevana karanevAle ko 'cAummAsiyaM parihArahANaM ugghAtiyaM nAma kA prAyazcit AtA hai / [905-908] jo sAdhu-sAdhvI dusare sAdhu-sAdhvI ko Akrozayukta, kaThina, donoM taraha ke vacana kahe yA anya kisI taraha kI ati AzAtanA kare, karavAe-anumodanA kare to prAyazcit / [909-916] jo sAdhu-sAdhvI sacitta Ama khAe, yA cUse, sacitta Ama, usakI pezI, Tukar3e, chilake ke bhItara kA hissA khAe, yA cUse, sacitta kA saMghaTTA hotA ho vahA~ rahA Ama kA per3a yA usakI pezI, Tukar3e, chilake Adi khAe yA cUse, aisA khuda kare, dusaroM ke pAsa karavAe yA aisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [917-970] jo sAdhu-sAdhvI anyatIrthika yA gRhastha ke pAsa apane pA~va eka yA bAra bAra pramArjana kare, dusaroM ko pramArjana karane ke lie prerita kare, pramArjana karanevAle kI anumodanA kare / (isa sUtra se Arambha karake) jo sAdhu-sAdhvI eka gA~va se dusare gA~va vicaranevAle anyatIrthika yA gRhastha ke pAsa apane sira kA AcchAdana karavAe, dusaroM ko vaisA karane ke lie prerita kare yA vaisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / / [uddezaka-3 meM sUtra-133 se 185 meM yaha saba varNana hai / yAni 918 se. 970 sUtra kA vivaraNa isa prakAra samajha lenA, kevala pharka itanA hai ki uddezaka tIna meM yaha kAma khuda kare aisA batAte hai / isa uddezaka meM yaha kArya anya ke pAsa karavAe aisA samajanA ] [971-979] jo sAdhu-sAdhvI dharmazAlA, bagIcA, gAthApati ke ghara yA tApasa ke nivAsa Adi meM mala-mUtra kA tyAga kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / 107 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 AgamasUtra - hindI anuvAda ( uddezaka - 5 - meM sUtra 561 se 569 meM dharmazAlA se Arambha karake mahAgRha taka varNana kiyA hai / isa prakAra yahA~ isa nau sUtra meM varNana kiyA hai / isalie nau sUtra kA varNana uddezA - 5 anusAra jAna lenA - samaja lenA / pharka kevala itanA ki yahA~ dharmazAlA Adi sthAna meM malamUtra paraThave aisA samajanA | ) [980-981] jo sAdhu-sAdhvI anyatIrthika yA gRhastha ko azana-pAna, khAdima, svAdima, vastra - pAtra, kaMbala, rajoharaNa de, dilAe yA denevAle kI anumodanA kare / [982 - 1001] jo sAdhu-sAdhvI pAsatthA ko azana Adi AhAra, vastra, pAtra, kaMbala, rajoharaNa de yA unake pAsa se grahaNa kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / usI prakAra osanna, kuzIla, nItiya, saMsakta ko AhAra, vastra, pAtra, kambala, rajoharaNa de yA unake pAsa se grahaNa kare to prAyazcit / [pAsatthA se saMsakta taka ke zabda kI samaja, uddezaka - 13 ke sUtra 830 se 847 taka varNita kI gaI hai / isa prakAra jAna - samaja lenA ] [1002] jo sAdhu-sAdhvI kisI ko hamezA pahanane ke, snAna ke, vivAha ke, rAjasabhA ke vastra ke alAvA kucha mA~gane se prApta honevAlA yA nimaMtraNa se pAyA gayA vastra kahA~ se AyA yA kisa taraha taiyAra huA ye jAne sivA usake bAre meM pUche binA, usakI gaveSaNA kie binA una donoM taraha ke vastra grahaNa kare -karavAe, anumodanA kare / [1003 - 1056 ] jo sAdhu-sAdhvI vibhUSA ke nimitta se yAni zobhA-khUbasUratI Adi ba~r3hAne kI buddhi se apane pA~va kA eka yA kaIM bAra pramArjana kare -karavAe anumodanA kare / ( isa sUtra se Arambha karake) eka gA~va se dusare gA~va jAte hue apane mastaka kA AcchAdana kare -karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [ uddezaka - 3 - ke sUtra - 133 se 185 meM yaha sabhI vivaraNa kiyA hai / usI ke anusAra yahA~ sUtra 1004 se 1056 ke lie samajha lenA pharka kevala itanA ki pA~va dhonA Adi kI kriyA yahA~ isa uddezaka meM zobhA- khUbasUratI bar3hAne ke Azaya se huI ho taba prAyazcit AtA hai| [1057-1058] jo sAdhu-sAdhvI vibhUSA nimitta se yAni zobhA yA khUbasUratI bar3hAne ke Azaya se vastra, pAtra, kambala, rajoharaNa yA anya kisI upakaraNa dhAraNa kare, karavAe, anumodanA kare yA dhue, dhulavAe, dhonevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / yaha uddezaka - 15 meM batAe anusAra kisI bhI doSa kA khuda sevana kare, dusaroM ke pAsa sevana karavAe yA doSa sevana karanevAle kI anumodanA kare to use cAturmAsika parihArasthAna udghAtika ki jisakA dusarA nAma "laghu caumAsI" hai vo prAyazcit AtA hai / uddezaka- 15- kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa uddezaka- 16 "nisIha" sUtra ke isa uddezaka meM 1059 se 1108 yAni ki kula 50 sUtra hai / isameM batAe anusAra kisI bhI doSa kA trividhe sevana karanevAle ko 'cAummAsiyaM' "parihAraTThANaM ugghAtiyaM" nAma kA prAyazcit AtA hai / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-16/1059 [1059-1061] jo sAdhu-sAdhvI sAgArika yAni gRhastha jahA~ rahate ho vaisI vasati, sacitta jala yA agnivAlI vasati meM jAe yA praveza kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [1062-1069] jo sAdhu-sAdhvI sacitta aisI Ikha khAe, khilAe yA khilAnevAle kI anumodanA kare (isa sUtra se Arambha karake sUtra 1069 taka ke A~Tha sUtra | uddezaka15 ke sUtra 909 se 916 ke A~Tha sUtra anusAra samajanA / pharka kevala itanA ki vahA~ Ama ke bAre meM kahA hai / usakI jagaha yahA~ 'Ikha' zabda kA prayoga karanA / ) [1070] jo sAdhu-sAdhvI araNya yA jaMgala meM rahanevAle yA aTavI meM yAtrA meM jAnevAle ke vahA~ se azana, pAna, khAdima, svAdima rUpa AhAra grahaNa kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / [1071-1072] jo sAdhu-sAdhvI vizuddha jJAna, darzana cAritra ArAdhaka ko jJAna darzana cAritra ArAdhaka na kahe aura jJAna, darzana cAritra rahita yA alpa ArAdhaka ko vizuddha jJAna Adi dhAraka kahe, kahalAe yA kahanevAle kI anumodanA kare to prAyazcitta / [1073] jo sAdhu-sAdhvI vizuddha yA vizeSa jJAna-darzana cAritra ArAdhaka gaNa meM se alpa yA avizuddha jJAna-darzana cAritra gaNa meM jAe, bheje yA jAnevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [1074-1082] jo sAdhu-sAdhvI vyudgrAhIta yA kadAgraha vAle sAdhu (sAdhvI) kI azana, pAna, khAdima, svAdima samAna AhAra, vastra, pAtra, kaMbala yA rajoharaNa, vasati yAni ki upAzraya, sUtra artha Adi vAMcanA de yA, usake pAsa se grahaNa kare aura usakI vasati meM praveza kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcitta / [1083-1084] jahA~ sukha-zAnti se vicaraNa kara zake aise kSetra aura AhAraupadhi-vasati Adi sulabha ho aise kSetra prApta hone ke bAda bhI vihAra ke Azaya se yA ummIda se jahA~ kaI dina-rAta ko pahu~ca pAe vaisI aTavI yA vikaTa mArga pasanda karane ke lie jo sAdhu-sAdhvI soce yA vikaTa aise cora Ane-jAne ke, anArya-mleccha yA antya jana se parisevana kie jAnevAle mArga bihAra ke lie soce yA anumodanA kare to prAyazcit / [1085-1090] jo sAdhu-sAdhvI jugupsita yA nindita kula meM se azana, pAna, khAdima, svAdima rUpa AhAra-vastra, pAtra, kambala, rajoharaNa, vasati grahaNa kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / / [1091-1093] jo sAdhu-sAdhvI azana, pAna, khAdima, svAdima rUpa AhAra bhUmi para, saMthArA meM, khIMTI yA sikke meM sthApana kare, rakha de, rakhavAe yA rakhanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [1094-1095] jo sAdhu-sAdhvI anyatIrthika yA gRhastha ke sAtha baiThakara, yA dotIna yA cAro ora se anyatIrthika Adi ho usake bIca baiThakara AhAra kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [1096] jo sAdhu-sAdhvI AcArya-upAdhyAya (yA ratnAdhika) ke zayyA-saMthArA ko pA~va se saMghaTTA kare yAni ki usa para lAparavAhI se pA~va Ae taba hAtha dvArA use chU kara yAni Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 AgamasUtra-hindI anuvAda apane doSa kI mA~phI mA~ge binA cale jAe, dusaroM ko vaisA karane ke lie prerita kare yA vaisA karanevAle ko sAdhu-sAdhvI kI anumodanA kare to prAyazcit / [1097] jo sAdhu-sAdhvI (zAstrokta) pramANa yA gaNana saMkhyA se jyAdA upadhi rakhe, rakhavAe yA rakhanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / / [1098-1108] jo sAdhu-sAdhvI sacitta pRthvI para...Adi..para mala-mUtra kA tyAga kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / (saMkSepa meM kahA jAe to virAdhanA ho vaisI jagaha meM mala-mUtra paraThave, aisA isa 11 sUtra meM batAte hai | 13ve uddezaka ke sUtra 789 se 799 ina 11 sUtra meM yaha varNana kiyA hai usa prakAra samajha lenA pharka kevala itanA ki una hara eka jagaha para mala-mUtra kA tyAga kare aise sambandha pratyeka doSa ke sAtha juDanA / isa prakAra uddezaka-16-meM batAe anusAra ke kisI bhI doSa kA khuda sevana kare, dusaroM ke pAsa sevana karavAe yA anumodana kare to cAturmAsika parihAra sthAna udghAtika yAni "laghu caumAsI" prAyazcit AtA hai / (uddezaka-17) "nisIha" sUtra ke isa uddezaka meM 1109 se 1259 yAni ki kula 151 sUtra hai| jisameM batAe anusAra kisI bhI doSa kA trividhe sevana karanevAle ko 'cAummAsiyaM parihArahANaM ugghAtiyaM' nAma kA prAyazcit AtA hai / [1109-1110] jo sAdhu-sAdhvI kutuhUlavRtti se kisI trasta jAnavara ko tRNa, ghAsa, kATha, carma, vela, rassI yA sUta se bA~dhe yA ba~dhe ko chor3a de, chur3avA de, anumodanA kare to prAyazcit / [1111-1122] jo sAdhu-sAdhvI kutuhUlavRtti se hAra, kar3e, AbhUSaNa, vastra Adi karavAe, apane pAsa rakhe yA dhAraNa kare yAni pahane / yaha saba kAma khuda kare-dusaroM se karavAe yA vaisA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / (uddezaka-7 ke sUtra 470 se 481 una 12 sUtra meM yaha saba vistAra se varNana kiyA hai / ve saba bAta yahA~ samaja lenA, pharka kevala itanA ki vahA~ yaha saba kAma maithuna kI icchA se batAe hai usake bajAya yahA~ kutUhala vRtti se kie hue jAnanA-samajanA / [1123-1175] jo koI sAdhvI anya tIrthaka yA gRhastha ke pAsa sAdhu ke pA~va prakSAlana Adi zarIra parikarma karavAe, dusaroM ko vaisA karane kI preraNA de yA vaisA karanevAle kI anumodanA kare vahA~ se Arambha karake eka gA~va se dusare gA~va vicaraNa karate hue kisI sAdhvI anyatIrthika yA gRhastha ko kahakara sAdhu ke mastaka ko AcchAdana kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcitta / (uparokta 1123 se 1175 yAni ki kula 53 sUtra aura aba Age kahalAeMge vo 1176 se 1229 sUtra hara eka meM AnevAle doSa kI vizad samaja yA artha isase pahale uddezaka-3-ke sUtra 133 se 185 meM batAe gae hai / vo vahA~ se samaja lenA / pharka kevala itanA ki 1123 se 1175 sUtra meM kisI sAdhvI anyatIrthika yA gRhastha ko kahakara sAdhu Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha - 17/1175 ke zarIra ke isa prakAra parikarma karavAe aisA samajanA hai aura sUtra 1176 se 1229 meM kisI sAdhu isa prakAra "sAdhvI ke zarIra kA parIkarma karavAe" aisA samajanA | [1176-1229] jo kisI sAdhu anya tIrthika yA gRhastha ko kahakara (Upara dI gaI nodha ke mutAbika ) sAdhvI ke pA~va prakSAlana Adi zarIra - parikarma karavAe, dusaroM ko aisA karane ke lie kahe yA aisA karavAnevAle sAdhu kI anumodanA kare to prAyazcit / 101 [1230-1231] jo kisI sAdhu samAna sAmAcArIvAle apanI vasati meM Ae hue sAdhu ko yA sAdhvI samAna sAmAcArIvAle sva vasati meM Ae sAdhvI ko, nivAsa yAni ki rahane kI jagaha hone ke bAda bhI sthAna yAni ki Thaharane ke lie jagaha na de, na dilAe yA na denevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [1233 - 1234] jo sAdhu-sAdhvI mAle para se ( mAlA - Upara ho, bhUmigRha meM ho yA ma~ca para se utArA huA), bar3I koThI meM se, miTTI Adi malhama se ba~dha kiyA Dhakkana kholakara lAyA gayA azana, pAna, khAdima, svAdimarUpa AhAra grahaNa kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [1235-1238] jo sAdhu-sAdhvI sacitta pRthvI, pAnI, agni yA vanaspati para (yA sAtha meM) pratiSThita kie hue yA rakhe hue azana, pAna, khAdima, svAdima samAna AhAra grahaNa kare, karavAe, karanevAle ko anumodanA kare to prAyazcit / [1239] jo sAdhu-sAdhvI ati uSNa aise azana Adi AhAra ki jo mukha se vAyu se - sUrpa yAni kisI pAtra vizeSa se hilAkara, viMjhaNA yA paMkhe ke dvArA, ghumA-phirAkara, pattApatte kA Tukar3A, zAkhA zAkhA kA Tukar3A - morapiMccha yA morapiMccha kA viMjhana, vastra yA vastra kA Tukar3A yA hAtha se havA pheMkakara phUMkakara ThaMr3e kie ho use de (saMkSepa meM kahA jAe to ati uSNa aise azana Adi upara kahe gae kisI taraha ThaMr3e kie gae ho vo lAkara koI vahorAve taba jo sAdhu-sAdhvI ) use grahaNa kare -karavAe, anumodanA kare to prAyazcitta / [1240] jo sAdhu-sAdhvI A~TA, pISTodaka, cAvala, ghar3A, tala, tupa, java, ThaMr3A kiyA gayA lohA yA kAMjI usameM se kisI dhovANa yA zuddha uSNa pAnI ki jo tatkAla dhoyA huA yAni ki taiyAra kiyA gayA ho, jisameM se khaTTApana gayA na ho, apariNata yA pUrI taraha acita na huA ho, pUrI taraha acita nahIM lekina mizra ho ki jisake varNa Adi svabhAva badalA na ho aisA pAnI grahaNa kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / [1241] jo sAdhu (sAdhvI) apane zarIra lakSaNa Adi ko AcArya pada ke yogya batAe yAni AcArya pada ke lie yogya aise apane zarIra Adi kA varNana karake maiM bhI AcArya banU~gA vaisA kahe, kahalAe yA kahanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [1242-1246] jo sAdhu-sAdhvI vitata, tana, dhana aura jhusira usa cAra taraha ke vAMjitra ke zabda ko kAna se sunane kI IcchA se mana meM saMkalpa kare, dusaroM ko vaisA saMkalpa karane ke lie prerita kare yA vaisA saMkalpa karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / - bherI, Dhola, Dhola jaisA vAdya, mRdaMga, (bAraha vAdya sAtha baja rahe ho vaisA vAdya) naMdi, jhAlara, vallarI, Damaru, puruSala nAma kA vAdya, saduka nAma kA vAdya, pradeza, goluMkI, gokala isataraha ke vitata zabda karanevAle vAdya, sItAra, vipaMcI, tUNa, vavvIsa, vINAtika, tuMbavINA, Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 AgamasUtra-hindI anuvAda saMkoTaka, rusuka, ha~kuNa yA usa taraha ke anya kisI bhI taMtuvAdya, tAla, kA~satAla, littikA, godhikA, makarikA, kacchavI, mahatikA, sanAlikA yA usa taraha ke anya ghana zabda karanevAle vAdya, zaMkha, bA~sUrI, veNu, kharamukhI, parilI cecA yA aise anya taraha ke jhuSira vAdya / (yaha saba sunane kI jo icchApravRtti) [1247-1258] jo sAdhu-sAdhvI durga, khAI yAvat vipula azana Adi kA AdAnapradAna hotA ho aise sthAna ke zabda ko kAna se zravaNa karane kI icchA yA saMkalpa pravRtti kare, karavAe, anumodana kare to prAyazcit / (udezaka-12 meM sUtra 763 se 774 una bAraha sUtra meM ina sabhI taraha ke sthAna kI samaja dI hai / isa prakAra samajha lenA / pharka kevala itanA ki bArahave uddezaka meM yaha varNana cakSu indriya sambandha meM thA yahAM use sunane kI icchA yA saMkalpanA doSa samAna mAnanA / [1259] jo sAdhu-sAdhvI ihalaukika yA pAralaukika, pahale dekhe yA anadekhe, sune hue yA anasune, jAne hue yA anajAna, aise zabda ke lie sajja ho rAgavAlA ho, vRddhivAlA ho yA ati Asakta hokara jo sajja huA hai usakI anumodanA kare / isa prakAra uddezaka-17-meM batAe gae kisI bhI doSa kA jo kisI sAdhu-sAdhvI khuda sevana kare, dusaroM se sevana karavAe, ye dopa sevana karanevAle kI anumodanA kare to use cAturmAsika parihArasthAna udghAtika nAma kA prAyazcit AtA hai jo 'laghu caumAsI' prAyazcit nAmase bhI pahacAnA jAtA hai / (uddezaka-18) "nisIha" sUtra ke isa uddezaka meM 1260 se 1332 yAni ki kula 73 sUtra hai / jisameM kahe gae kisI bhI doSa kA trividhe sevana karanevAle ko 'cAummAsiyaM parihAraTThANaM ugghAtiyaM' nAma kA prAyazcit AtA hai / [1260] jo sAdhu-sAdhvI ati Avazyaka prayojana binA naukA-vihAra kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [1261-1264] jo sAdhu-sAdhvI dAma dekara nA~va kharIda kare, udhAra lekara, parAvartIta karake yA chInakara usa para ArohaNa kare yAni kharIdanA Adi ke dvArA naukA vihAra kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcit / (uddezaka-14 ke sUtra 863 se 866 meM ina cAra doSa kA varNana kiyA hai isa prakAra samaja lenA, pharka itanA ki vahA~ pAtra ke lie kharIdanA Adi doSa batAe hai vo yahA~ naukAnA~va ke lie samaja lene / ) [1265-1271] jo sAdhu-sAdhvI (naukA-vihAra ke lie) nAva ko sthala meM se yAni kinAre se pAnI meM, pAnI meM se kinAre para ma~gavAe, chidra Adi kAraNa se pAnI se bharI nA~va meM se pAnI bAhara nIkAle, kIcar3a meM pha~sI nAva vAhara nIkAle, Adhe rAste meM dusarA nAvika muje lene AegA vaisA kahakara yAni bar3I nA~va meM jAne ke lie choTI nA~va meM baiThe, urdhva eka yojana yA Adhe yojana se jyAdA lambe mArga ko pAra karanevAlI naukA meM vihAra kareina sabhI doSa kA sevana kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha - 18/1272 103 [1272] jo sAdhu-sAdhvI, nA~va-naukA ko apanI ora lAne kI preraNA kare, calAne ke lie kahe yA dusaroM se calAI jAtI nA~va ko rassI yA lakar3e se pAnI se bAhara nIkAle aisA khuda kare, karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [1273] jo sAdhu-sAdhvI nA~va ko halesA, vAMsa kI lakar3I, ke dvArA khuda calAe, dusaroM se calavAe yA calAnevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [1274 - 1275] jo sAdhu-sAdhvI nA~va meM bhare pAnI ko naukA ke sambandhI pAnI nakAlane ke baratana se AhArapAtra se yA mAtraka - pAtra se bAhara nIkAle, nIkalavAe yA anumodanA kare, nA~va meM par3e chidra meM se AnevAle pAnI ko, Upara car3ate hue pAnI se DUbatI huI nA~va ko bacAne ke lie hAtha, pA~va, pipala ke patte, ghAsa, miTTI, vastra yA vastrakhaMDa se chidra banda kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / [1276-1291] jo sAdhu-sAdhvI naukA vihAra karate vakta nA~va meM ho, pAnI meM ho, kIcar3a meM ho yA kinAre para ho usa vakta nA~va meM rahe pAnI meM rahe, kIcar3a meM rahe yA kinAre para rahA kisI dAtA asana Adi vahorAve aura yadi kisI sAdhu-sAdhvI azana, pAna, khAdima, svAdima grahaNa kare, karavAe yA anumodanA kare to prAyazcitta / yahA~ kula 16 sUtra dvArA 16 - bheda batAe hai / jisa taraha nA~va meM rahe sAdhu ko nA~va meM, jala meM, kIcar3a meM yA kinAre para rahe dAtA azana Adi de taba grahaNa karanA usa taraha se pAnI meM rahe, kIcar3a meM rahe, kinAre para rahe sAdhu-sAdhvI ko pahale batAe gae usa cAroM bheda se dAtA de aura sAdhu-sAdhvI grahaNa kare | ) [1292-1332] jo sAdhu-sAdhvI vastra kharIda kare, karavAe yA kharIda karake Ae hue vastra ko grahaNa kare, karavAe, anumodanA kare ( isa sUtra se Arambha karake) jo sAdhu-sAdhvI yahA~ mujhe vastra prApta hogA vaisI buddhi se varSAvAsa cAturmAsa rahe, dusaroM ko rahane ke lie kahe yA rahanevAle kI anumodanA kare to prAyazcita / [noMdha :- uddezaka - 14 meM kula 41 sUtra hai vahA~ pAtra ke sambandha se jo vivaraNa kiyA gayA hai usa prakAra usa 41 sUtra ke lie samaja lo, pharka kevala itanA ki yahA~ pAtra kI jagaha vastra samajanA] isa prakAra uddezaka - 15 - meM batAe kisI bhI doSa kA jisako sAdhu-sAdhvI khuda sevana kare, dusaroM ke pAsa sevana karavAe yA usa doSa kA sevana karanevAle kI anumodanA kare to use cAturmAsika parihArasthAn udghAtika nAma kA prAyazcit AtA hai, jise "laghu caumAsI" prAyazcit bhI kahate hai / uddezaka - 18 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa uddeza - 19 " nisIha" sUtra ke isa uddezaka meM 1333 se 1369 yAni ki kula 37 sUtra hai / isameM batAe gae kisI bhI doSa kA trividhe sevana karanevAle ko cAUmmAsiyaM parihAraTThANaM ughAtiyaM nAma kA prAyazcit AtA hai / [1333-1336] jo sAdhu-sa dhU-sAdhvI kharIdake, udhAra le ke, vinimaya karake yA chinakara Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda karanevAle kI 104 lAe gae prAsu yA nirdoSa aise anamola auSadha ko grahaNa kare, anumodanA kare to prAyazcit / ( noMdha :-- uddezaka - 14 se sUtra 863 se 866 meM ina cAroM doSa kA vizad vivaraNa kiyA gayA hai / isa prakAra samaja lenA, pharka kevala itanA ki vahA~ pAtra kharIdane ke lie yaha doSa batAe hai jo yahA~ auSadha ke lie samajanA / ) karavAe, [1337-1339] jo sAdhu-sAdhvI prAsuka yA nirdoSa aise anamola auSadha glAna ke lie bhI tIna mAtrA se jyAdA lAe, aisA auSadha eka gA~va se dusare gA~va le jAte hue sAtha rakhe, aisA auSadha khuda banAe, banavAe yA koI sAmane se banAkara de taba grahaNa kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcitta / [1340] jo sAdhu-sAdhvI cAra saMdhyA-sUryodaya, sUryAsta, madhyAhna aura madhyarAtri ke pahale aura bAda kA ardha-muhUrta kAla isa vakta svAdhyAya kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / [1341-1342] jo sAdhu-sAdhvI kAlika sUtra kI nau se jyAdA aura dRSTivAda kI 21 se jyAdA pRcchA yAni ki pRcchanArUpa svAdhyAya ko asvAdhyAya yA to dina aura rAta ke pahale yA aMtima prahara sivA ke kAla meM kare, karavAe, anumodanA kare / [ 1343 - 1344] jo sAdhu-sAdhvI indra, skanda, yakSa, bhUta una cAra mahAmahotsava aura usake bAda kI cAra mahA pratipadA meM yAni yaitra, ASADha, Aso aura kArtika pUrNimA aura usake bAda AnevAle ekama meM svAdhyAya kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare / [1345] jo sAdhu-sAdhvI cAra porisi yAni dina aura rAtri ke pahale tathA antima prahara meM (jo kAlika sUtra kA svAdhyAyakAla haiM usameM) svAdhyAya na kare, na karane ke lie kahe yA na karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [1346 - 1347] jo sAdhu-sAdhvI zAstra nirdiSTa yA apane zarIra ke sambandhI honevAle asvAdhyAya kAla meM svAdhyAya kare, karavAe, anumodanA kare to prAyazcit / [1348-1349] jo sAdhu-sAdhvI nIce die gae sUtrArtha kI vAMcanA die binA sIdhe hI Upara ke sUtra ko vAMcanA de yAni zAstra nirdiSTa krama se sUtra kI vAcanA na de, navabaMbhacera yAni AcArAMga ke prathama zrutaskandha ke nau adhyayana kI vAMcanA die binA sIdhe hI Upara ke yAni ki chedasUtra yA dRSTivAda kI vAMcanA de, dilAe, denevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [1350-1355] jo sAdhu-sAdhvI avinita ko, apAtra yA ayogya ko aura avyakta yAni ki 16 sAla kA na huA ho unako vAcanA de, dilAe, anumodanA kare aura vinita ko, pAtra yA yogyatAvAle ko aura vyakta yAni solaha sAla ke Upara ko vAMcanA na de, na dilAe, na denevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [1356] jo sAdhu-sAdhvI do samAna yogyatAvAle ho taba eka ko zikSA aura vAMcanA de aura eka ko zikSA yA vAcanA na de| aisA khuda kare, dusaroM se karavAe, aise karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / [1357] jo sAdhu-sAdhvI, AcArya-upAdhyAya yA ratnAdhika se vAcanA die binA yA usakI saMmati ke vinA apane Apa hI adhyayana kare, karane ke lie kahe yA karanevAle kI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-19/1357 105 anumodanA kare to prAyazcit / / [1358-1369] jo sAdhu-sAdhvI anyatIrthika yA gRhastha, pAsatthA, avasanna, kuzIla, nItiya yA saMsakta ko vAcanA de, dilAe, denevAle kI anumodanA kare yA unake pAsa se sUtrArtha par3he, svIkAra kare, svIkAra karane ke lie kahe, svIkAra karanevAle kI anumodanA kare to prAyazcit / (noMdha :- pAsatthA, avasanna, kuzIla, nItiya aura saMsakta kA artha evaM, samaja uddezaka 13 ke sUtra 830 se 849 meM dI gaI hai vahA~ se samaja lenA / ) isa prakAra uddezaka-19 meM batAe kisI bhI doSa kA khuda sevana kare, dusaroM se karavAe yA aisA karanevAle kI anumodanA kare to cAturmAsika parihArasthAna, udghAtika prAyazcit AtA hai jise 'laghucaumAsI' prAyazcit bhI kahate hai / (uddezaka-20 "nisIha" sUtra ke isa uddesA meM 1370 se 1420 Isa taraha se kula 51 sUtra hai| isa uddezaka meM prAyazcit kI vizuddhi ke lie kyA prAyazcit karanA ? vo batAyA hai / [1370-1374] jo sAdhu-sAdhvI eka mAsa kA - eka mahine kA nirvartana yogya parihAra sthAna yAni ki pApa yA pApajanaka sAvadha karmAnuSThAna kA sevana karake guru ke pAsa apanA pApa pradarzita kare yAni ki AlocanA kare taba mAyA, kapaTa kie binA yAni ki niHzalya AlocanA kare to eka mAsa kA hI prAyazcit AtA hai lekina yadi mAyA-kapaTa se yAni ki zalyayukta AlocanA kI ho to vo prAyazcit do mAsa kA AtA hai / usI taraha do, tIna, cAra, pA~ca mAsa nirvatana yogya pApajanaka sAvadha karmAnuSThAna kA sevana karane ke bAda guru ke samakSa AlocanA kare taba koI bhI chala binA AlocanA kare to utane hI mAsa kA aura zalyayukta AlocanA kare to 1-1 adhika mAsa kA prAyazcit AtA hai, jaise ki do mAsa ke bAda nirvatana pAe aise, pApa kI niSkapaTa AlocanA do mAsa kA prAyazcit, sazalya AlocanA tIna mAsa kA prAyazcit, lekina cha mAsa se jyAdA prAyazcit kabhI nahIM AtA / sazalya yA niHzalya AlocanA kA mahattama prAyazcit cha mAsa smjnaa| [1375-1379] jo sAdhu-sAdhvI kaIMvAra (eka nahIM do nahIM lekina tIna-tIna bAra eka mAsa ke bAda nirvatana pAe aisA pApa-karmAnuSThAna sevana karake guru ke samakSa AlocanA kare taba bhI Rju bhAva se AlocanA kare to eka mAsa aura kapaTa bhAva se AlocanA kare to do mAsa kA prAyazcit AtA hai / usI taraha se do, tIna, cAra, pA~ca mAsa nirvatana yogya pApa ke lie niHzalya AlocanA se utanA hI aura sazalya AlocanA se eka-eka mAsa jyAdA prAyazcit aura cha mAsa ke parihArasthAna sevana ke lie niHzalya yA sazalya kisI bhI AlocanA kA prAyazcit cha mahine kA hI AtA hai / [1380-1381] jo sAdhu-sAdhvI eka bAra yA kaI bAra ke lie eka, do, tIna, cAra yA pA~ca mAsa se nirvartana ho aise pApa karma kA sevana karake usI taraha ke dusare pApakarma (parihArasthAna) kA sevana kare to bhI use upara kahane ke mutAbika niHzalya AlocanA kare to Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 AgamasUtra-hindI anuvAda utanA hI prAyazcit aura sazalya AlocanA kare to eka-eka mAsa jyAdA prAyazcit paraMtu cha mAsa se jyAdA prAyazcit kabhI nahIM AtA / [1382-1383] jo sAdhu-sAdhvI eka bAra yA kaIM bAra caumAsI yA sAtireka caumAsI (yAni ki caumAsI se kucha jyAdA) paMcamAsI yA sAdhika paMcamAsI isa parihAra (yAni pApa) sthAna ko dusare aise taraha ke pApa sthAna kA sevana karake yA AlocanA kare to zalyarahita AlocanA meM utanA hI prAyazcit aura zalyasahita AlocanA meM eka mAsa jyAdA lekina cha mAsa se jyAdA prAyazcit nahIM AtA / / [1384-1387] jo sAdhu-sAdhvI eka bAra yA kaIM bAra caumAsI yA sAdhika caumAsI, paMcamAsI yA sAdhika paMcamAsI isa parihAra yAni pApasthAna meM se anya kisI bhI pApa sthAna kA sevana karake niSkapaTa bhAva se yA kapaTa bhAva se AlocanA kare to kyA ? usakI vidhi batAte hai jaise ki parihArasthAna pApa kA prAyazcit tapa kara rahe sAdhu kI sahAya Adi ke lie pArihArika ko anukUlavartI kisI sAdhu niyata kiyA jAe, use isa parihAra tapasI kI vaiyAvacca karane ke lie sthApanA karane ke bAda bhI kisI pApa-sthAna kA sevana kare aura phira kahe ki maiMne kucha pApa kiyA hai taba tamAma pahale sevana kiyA gayA prAyazcit phira se sevana karanA cAhie / (yahA~ pApa sthAnaka ko pUrva pazcAt sevana ke viSaya meM caturbhagI hai / ) 1. pahale sevana kie gae pApa kI pahale AlocanA kI, 2. pahale sevana kie gae pApa kI bAda meM AlocanA kara, 3. bAda meM sevana kie pApa kI pahale AlocanA kare, 4. bAda meM sevana kie gae pApa kI bAda meM AlocanA kare / (pApa AlocanA krama kahane ke bAda parihAra sevana, karanevAle ke bhAva ko Azrita karake caturbhaMgI batAtA hai / ) 1. saMkalpa kAla aura AlocanA ke vakta niSkapaTa bhAva, 3. saMkalpakAla meM kapaTabhAva paraMtu AlocanA lete vakta niSkapaTa bhAva, 4. saMkalpakAla aura AlocanA donoM vakta kapaTa bhAva ho / yahA~ saMkalpa kAla aura AlocanA donoM vakta binA chala se aura jise krama meM pApa kA sevana kiyA ho usa krama meM AlocanA karanevAle ko apane sAre aparAdha ikaTThe hokara unheM phira se usI prAyazcit meM sthApana karanA jisameM pahale sthApana kie gae ho yAni usa parihAra tapasI unheM die gae prAyazcit ko phira se usI krama meM karane ko kahe / [1388-1393] cha, pA~ca, cAra, tIna, do, eka parihAra sthAna yAni pApa sthAna kA prAyazcit kara rahe sAdhu (sAdhvI) ke bIca yAni prAyazcit vahana zuru karane ke bAda do mAsa jisakA prAyazcit Ae aise pApa sthAna kA phira se sevana kare aura yadi usa guru ke pAsa usa pApa karma kI AlocanA kI jAe to do mAsa se atirikta dusarI 20 rAta kA prAyazcit bar3hatA hai / yAni ki do mahine aura 20 rAta kA prAyazcit AtA hai / ____eka se yAvat cha mahine kA prAyazcit vahana vakta kI Adi madhya yA anta meM kisI prayojana vizeSa se, sAmAnya yA vizeSa Azaya aura kAraNa se bhI yadi pApa-AcaraNa huA ho to bhI a-nyunAdhika 2 mAsa 20 rAta kA jyAdA prAyazcit karanA par3atA hai / [1394] do mahine aura vIsa gata kA parihAra sthAna prAyazcit vahana kara rahe sAdhu ko Arambha se - madhya meM yA anta meM phirase bhI bIca meM kabhI-kabhI do mAsa taka prAyazcit pUrNa Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-20/1394 107 hone yogya pApa sthAna kA prayojana - vajaha-hetu saha sevana kiyA jAe to 20 rAta kA jyAdA prAyazcit AtA hai matalaba ki pahale ke do mahine aura 20 rAta ke alAvA dusare do mahine aura 20 rAta kA prAyazcit AtA hai usake bAda usake jaisI hI galatI kI ho to agale 10 ahorAtra kA yAni ki kula tIna mAsa kA prAyazcit AtA hai / [1395-1398] (Upara ke sUtra meM tIna mAsa kA prAyazcit batAyA) usI mutAbika phira se 20 rAtri se 10 rAtri se krama se bar3hate-bar3hate cAra mAsa, cAra mAsa bIsa dina, pA~ca mAsa yAvat cha mAsa taka prAyazcit AtA hai lekina chaha mAsa se jyAdA prAyazcit nahIM aataa| [1399-1405] cha mAsa prAyazcit yoga parihAra-pApa sthAna kA sevana se cha mAsa kA prAyazcit AtA hai vo prAyazcit vahana karana ke lie rahe sAdhu bica meM moha ke udaya se dusarA ekamAsI prAyazcit yogya pApa sevana kare phira guru ke pAsa AlocanA kare taba dusare 15 dina kA prAyazcita diyA jAe yAni ki prayojana-Azaya se kAraNa se cha mAsa ke Adi, madhya yA anta meM galatI karanevAle ko nyAnudhika aisA kucha der3ha mAsa kA jyAdA prAyazcit AtA hai / usI taraha pA~ca, cAra, tIna, do, eka mAsa ke prAyazcit vahana karanevAle ko kula deDha mAsa kA jyAdA prAyazcit AtA hai vaisA samaja lenA / [1406-1414] der3ha mAsa prAyazcit yogya pApa sevana ke nivAraNa ke lie sthApita sAdhu ko vo prAyazcit vahana karate vakta yadi Adi-madhya yA anta meM prayojana-Azaya yA kAraNa se mAsika prAyazcit yogya pApakarma kA sevana kare to dusare paMdraha dina kA prAyazcit denA yAni ki do mAsa kA prAyazcit hotA hai / usI taraha se (Upara kahane ke mutAbika) do mAsavAle ko r3hAI mAsa, DhAI mAsa vAle ko tIna mAsa, yAvat sAr3e pA~ca mAsa vAle ko cha mAsa kA prAyazcit paripUrNa karanA hotA hai| [1415-1420] r3hAI mAsa ke prAyazcit ko yogya pApa sevana ke nivAraNa ke lie sthApita yAni ki utane prAyazcit kA vahana kara rahe sAdhu ko yadi kisI Azaya yA kAraNa se usI prAyazcit kAla ke bIca yadi do mAsa prAyazcit yogya pApa kA sevana kiyA jAe to ora 20 rAta kA AropaNa karanA yAni 3 mAsa aura pA~ca rAta kA prAyazcit AtA hai / 3 mAsa pA~ca rAta madhya se mAsika prAyazcit yogya galatIvAle ko 15 dina kA yAni ki 3 mAsa 20 rAta kA prAyazcit / 3 mAsa 20 rAta madhya se do mAsika prAyazcit yogya galatIvAle ko ora 20 rAta yAni 4 mAsa 10 rAta kA prAyazcit / 4 mAsa 10 rAta madhya se mAsika prAyazcit yogya galatIvAle ko ora 15 rAta kA yAni ki pA~ca mAsa meM 5 rAta kama prAyazcit-pA~ca mAsa meM pA~ca rAta kama, madhya se do mAsika prAyazcit, yogya bhUlavAle ko jyAdA 20 rAta yAni ki sAr3e pA~ca mAsa kA prAyazcit / ___ sAr3e pA~ca mAsa ke parihAra-tapa meM sthApita sAdhu ko bIca meM Adi-madhya yA anta meM prayojana Azaya yA kAraNa se yadi mAsika prAyazcit yogya galatI kare to ora pAkSika prAyazcit AropaNa karane se anyUnAdhika aise cha mAsa kA prAyazcit AtA hai / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda isa prakAra isa uddezaka 20 meM prAyazcit sthAna kI AlocanA anusAra prAyazcit denekA aura usake vahanakAla meM sthApita prasthApita AropaNA kA spaSTa kathana kiyA hai / uddezaka- 20 - kI muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 108 34 nizItha chedasUtra - 1 - hindI anuvAda pUrNa - Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 namo namo nimmaladasaNassa 35| bRhatkalpa chedasUtra-2- hindI anuvAda ( uddezaka-1) isa Agama sUtra meM kula cha uddezaka aura 215 sUtra hai / padya koI nahIM / isa sUtra meM aneka bAra nirgrantha aura nirgranthI zabda istemAla kiyA gayA hai / jisakA lokaprasiddha artha sAdhu-sAdhvI hotA hai / hamane pahale se antima sUtra paryanta haraeka sthAna meM sAdhu-sAdhvI artha svIkAra karake anuvAda kiyA gayA hai / [1] sAdhu-sAdhvI ko Ama aura kele kaTe hue na ho to lenA nahIM kalpatA / (yahA~ abhinna zabda kA zabda zastra se apariNata aisA bhI hotA hai / yAni kisI bhI zastra ke dvArA vo acitta kiyA huA honA cAhie / kevala chedana-bhedana se Ama acita na bhI huA ho, tAla pralamba zabda se tAlaphala kI bajAya kelA aisA matalaba cUrNI-vRtti ke sahAre se kiyA gayA hai, lekina vahA~ abhinna zabda kA artha apakka aisA hotA hai, upalakSaNa se to sAre phala kA yahA~ grahaNa karanA samajanA) / [2] sAdhu-sAdhvI ko zastrapariNata yA bhedana kI gaI Ama yA kele lenA kalpe / [3-5] sAdhu ko akhaMDa yA Tukar3e kie gae kelA lene kI kalpe lekina, sAdhvI ko na kalpe sAdhvI ko Tukar3e kiye gae kelA hI grahaNa karanA kalpatA hai / (akhaMr3a kele kA AkAra lambA dekhakara sAdhvI ke mana meM vikAra bhAva pedA ho zakatA hai / aura usa kele se vo anaMgakrIr3A bhI kara zakatI hai / vRttikAra batAte hai ki kele ke choTe-choTe Tukar3e hone caahie| bar3e Tukar3e bhI nahIM calate / ) [6-9] gA~va, nagara, kher3A, kasabA, pATaNa, khAna, droNamukha, nigama, Azrama, saMniveza yAni par3Ava, parvatIya sthAna gvAle kI pallI, parA, puTabhedana aura rAjadhAnI itane sthAna meM cAro ora vADa kilA Adi ho bAhara gharo na ho to bhI sAdhuo ko zardI-garmI meM eka mahinA rahanA kalpe, bAhara AbAdI ho to eka mahinA gA~va meM aura eka mahinA gA~va ke bAhara aise do mAsa bhI rahanA kalpe, lekina gA~va Adi meM rahe taba gA~va kI bhikSA kalpe aura gA~va Adi ke bAhara vasati na ho to zardI garmI meM do mahine rahanA kalpe...vasati ho to do mahinA gA~va meM aura do mahine gA~va ke bAhara aise cAra mahine bhI rahanA par3e kevala itanA ki gA~va Adi kI bhItara rahe taba gA~va kI bhikSA aura bAhara rahe taba bAhara kI bhikSA lenI kalpe / [10-11] gAMva yAvat rAjadhAnI meM jisa sthAna para ekavADa, ekadvAra, ekapraveza, nirgamana sthAna ho vahA~ samakAla sAdhu sAdhvI ko sAtha rahanA na kalpe lekina anekavAr3a, anekadvAra, aneka praveza nirgamana sthAna ho to kalpatA hai / vagaDA yAni vADa, koTa, prAkAra aisA matalaba hotA hai / gA~va yA ghara kI surakSA ke Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 AgamasUtra - hindI anuvAda lie usake AsapAsa divAla, vADa Adi banAe ho vo, dvAra yAni praveza karane kA yA nIkalane kA rAstA, praveza nirgamana yAni Ane-jAne kI kriyA / sthaMDila bhUmi, bhikSAcaryA yA svAdhyAya Adi ke lie Ate-jAte bAra-bAra sAdhusAdhvI ke milana se eka-dusare se saMsarga bar3he rAgabhAva kI vRddhi ho / saMyama kI hAni ho, logoM meM saMzaya ho yaha sambhava hai / [12-13] hATa yA bAjAra, galI yA maholle kA agra hissA, tIna galI yA rAste ikaTThe ho rahe ho vaisA trika sthAna, cAra mArga ke samAgama vAlA caurAhA, cha rAste ke milanavAlA catvara sthAna, AbAdI ke eka yA donoM ora bAjAra ho aisA sthAna, vahA~ sAdhvI kA rahanA na kalpe, sAdhu kA rahanA kalpe / ( isa sthAna meM sAdhvI ke brahmacarya bhaMga kI saMbhAvanA hai isalie na kalpe ) [14-15] binA daravAje ke khule dvAravAle upAzraya meM sAdhvI ko rahanA na kalpe, sAdhu ko rahanA kalpe, khule daravAjevAle upAzraya meM eka pardA bAhara lagAkara, eka bhItara lagAkara, bhItara kI ora dhAgevAlA yA chidravAlA kapar3A bA~dhakara sAdhvI kA rahanA kalpe / (bAhara AtejAte taruNa puruSa, bArAta Adi dekhakara sAdhvI ke citta kI caMcalatA honI saMbhavita hai isalie na kalpe 1) [16-17] sAdhvI ko bhItara kI ora lepavAlA ghaTI mAtraka (mAtR karane kA bhAjana) rakhanA aura istemAla karanA kalpe lekina, sAdhu ko na kalpe / (sAdhvI banda vasati meM hotI hai isIlie paraThane ko jarurI hai / sAdhu ko khulI vasati meM rahanA hotA hai isalie mAtraka jarurI nahIM hotA / ) [18] sAdhu-sAdhvI ko vastra kI banI huI cilimilikA (eka taraha kI maccharadAnI) rakhanA aura istemAla karanA kalpe / [19] sAdhu-sAdhvI ko jalAzaya ke kinAre khar3A rahanA, baiThanA, sonA, azana Adi AhAra khAnA, pInA, mala-mUtra, zleSma, nAka kA maila Adi kA tyAga karanA, svAdhyAya, dharma, jAgaraNa karanA yA kAyotsarga karanA na kalpe / [20-21] sAdhu-sAdhvI ko sacitra upAzraya meM rahanA na kalpe, citra rahita upAzraya meM rahanA kalpe / (citra rAga Adi utpatti kA nimitta bana zakatA hai / [22-24] sAdhvI ko sAgArika kI nizrA rahita upAzraya meM rahanA na kalpe, lekina nizrAvAle upAzraya meM rahanA kalpe, sAdhu kA donoM prakAra se rahanA kalpe / (sAdhuvarga sazakta, dRr3hacit aura nirbhaya ho isalie kalpe / ) [25] sAdhu-sAdhvI ko sAgArika upAzraya meM rahanA na kalpe, alpa sAgarika upAzraya meM rahanA kalpe / (sAgArika yAni jahA~ AgAra- gRhasambandhI vastu, citra Adi rahe ho / ) [26-29] sAdhu ko strI sAgArika upAzraya meM rahanA na kalpe, sAdhvIo ko kalpe, sAdhuo ko puruSa sAgArika upAzraya meM rahanA kalpe, sAdhvIo ko na kalpe / [30-31] sAdhuo ko pratibaddha AbAdI meM rahanA na kalpe, sAdhvIoM ko kalpe / ( upAzraya kI divAla yA upAzraya kA kisI hissA gRhastha ke ghara ke sAtha jur3A ho to vo pratibaddha kahalAtA hai 1 ) Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-1/32 111 [32-33] ghara ke bIca hokara jisa upAzraya meM Ane-jAne kA mArga ho usa upAzraya meM sAdhu kA rahanA na kalpe, sAdhvI kA rahanA kalpe / [34] sAdhu-sAdhvI kisI ke sAtha kalaha hone ke bAda kSamA yAcanA karake kalaha ko upazAnta kare, prAyazcit Adi se phira se kalaha na karane ke lie pratibaddha hokara khuda bhI upazAnta ho jAe usake bAda jisake sAtha kSamAyAcanA kI ho usakI icchA ho to bhI AdarasanmAna, vaMdana-sahavAsa, upazamana kare aura icchA na ho to Adara Adi na kare, jo upasamatA hai use ArAdhanA hai, jo upazamaka nahIM hai use ArAdhanA nahIM hai, he bhagavan ! aisA kyoM kahA? kyoMki zramaNa jIvana meM upazama hI zrAmaNyakA sAra hai / / [35-36] sAdhu-sAdhvI ko bArisa meM vihAra karanA na kalpe, zardI-garmI meM vihAra karanA kalpe / [37] sAdhu-sAdhvI kI viruddha-arAjaka yA virodhI rAja meM jalda yA bAra-bAra AnAjAnA yA AvAgamana na kalpe / jo sAdhu-sAdhvI isa prakAra kare-karavAe yA karanevAle kI anumodanA kare vo tIrthaMkara ora rAjA donoM kI AjJA kA atikramaNa karatA hai aura anudghAtika cAturmAsika parihArasthAna prAyazcit ke yogya hote hai / ('verajja' zabda ke artha kaI hai, barasoM se calA AtA vaira, do rAjya ke bIca vaira ho, jahA~ pAsa ke rAjya ke gA~va Adi jalA denevAlA rAjA ho, jisake maMtrI senApati rAjA viruddha ho Adi / [38-39] gRhastha ke ghara meM AhAra ke lie Ae yA vicAra (sthaMDila) bhUmi yA svAdhyAbhUmi jAne ke lie bAhara nIkalanevAle sAdhu ko koI vastra, pAtra, kambala yA rajoharaNa ke lie pUche taba vastra Adi ko AgAra ke sAtha grahaNa kare, lAe gae vastra Adi ko AcArya ke caraNoM meM rakhakara dusarI bAra AjJA lekara apane pAsa rakhanA yA usakA istemAla karanA klpe| [40-41] gRhastha ke ghara meM AhAra ke lie gae yA vicAra (sthaMDila) bhUmi yA svAdhyAya bhUmi jAne ke lie nIkale sAdhvI ko kisI vastra Adi grahaNa karane ke lie pUche to AgAra rakhakara vastra Adi grahaNa kare, lAe hue vastra Adi ko pravartinI ke caraNoM meM rakhakara punaH AjJA lekara use apane pAsa rakhanA yA istemAla karanA kalpe / [42-47] sAdhu-sAdhvI ko rAta ko yA vikAla ko (saMdhyAkAla) 1. pUrvapratilekhita zayyA saMstAraka chor3akara azana, pAna, khAdima, svAdima lenA na kalpe, usI taraha, 2. corI karake yA chinakara le gae vastra kA istemAla karake dhokara, raMgakara, vastra para kI nizAnI miTAkara, pheraphAra karake yA suvAsita karake bhI yadi koI de jAe to aise Ahata-cAhata vastra alAvA ke vastra, pAtra, kambala yA rajoharaNa lenA na kalpe, 3-mArgagamana karanA na kalpe, 4saMkhar3i meM jAnA yA saMkhar3I (bar3A jImaNavAra) ke lie anyatra jAnA na kalpe / [48-49] rAta ko yA saMdhyA ke vakta sthaMDila yA svAdhyAya bhUmi jAne ke lie upAzraya ke bAhara jAnA-AnA akele sAdhu yA sAdhvI ko na kalpe / sAdhu ko eka yA do sAdhu ke sAtha aura sAdhvI ko eka, do, tIna sAdhvI sAtha ho to bAhara jAnA kalpe / [50] sAdhu-sAdhvI ko pUrva meM aMga, magadha, dakkhaNa meM kozAmbI, pazcima meM thUNA, uttara meM kuNAla taka jAnA kalpe itanA hI Arya kSetra hai usake bAhara jAnA na kalpe / yadi jJAnadarzanacAritra vRddhi kI saMbhAvanA ho to jA zake (isa prakAra maiM tumheM kahatA hU~ / ) uddezaka-1-kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 AgamasUtra - hindI anuvAda uddezaka - 2 [51-53] upAzraya ke AsapAsa yA A~gana meM cAvala, gehU~, muga, ur3ada, tala, kalathI, java yA jvAra kA alaga-alaga DhaMga ho vo r3haMga Apasa meM sambandhita ho, sabhI dhAnya IkaTThe ho yA alaga ho to jaghanya se gIle hAtha kI rekhA sUkha jAe aura utkRSTa se pA~ca dina jitanA vakta bhI sAdhu-sAdhvI kA vahA~ rahanA na kalpe, lekina yadi aisA jAne ki cAvala Adi chUTe - phaile hue alaga DhaMga meM yA Apasa meM mile nahIM hai lekina DhaMga yA puMja rUpa bhitta ke sahArekuMr3a meM rAkha Adi se cihna kie gae, gobara se lipita, Dha~ke hue hai to zardI-garmI meM rahanA kalpe, yadi aisA jAne rAzi-puMja Adi ke rUpa meM nahIM lekina koThA yA pAnI meM bhare, maMca yA mAlA para surakSita, miTTI yA gobara liMpita, baratana se Dha~ke, nizAnI kie gae yA mu~ha banda kie ho to sAdhu-sAdhvI ko varSAvAsa rahanA bhI kalpe / [54-57] upAzraya ke A~gana meM madirA yA madya ke bhare ghar3e rakhe gae ho, acitta aise ThaMr3e yA garma pAnI ke ghar3e vahAM bhare ho, vahA~ pUrI rAta agni sulagatA ho, jalatA ho to gIle hAtha kI rekhA sUkha jAe utanA kAla rahanA na kalpe zAyada gaveSaNA karane ke bAvajUda bhI dusarA sthAna na mile to eka yA do rAtri rahanA kalpe lekina yadi jyAdA rahe to jitane rAta-dina jyAdA rahe utanA cheda yA parihAra prAyazcit Ae / [58-60] upAzraya ke A~gana meM mAvA, dUdha, dahI, makkhana, ghI, tela, gur3a, mAlapuA, laDDU, pUrI, zIkhaMr3a, zikharaNa rakhe- phaile, DhaMga ke rUpa meM yA chUTe paDe ho to sAdhu-sAdhvI ko vahA~ hAtha ke parva kI rekhA sUkha jAe utanA kAla rahanA na kalpe, lekina yadi acchI taraha se r3hagarUpa se, dIvAra kI ora kuMr3a banAkara, nizAnI yA aMkita karake yA Dha~ke hue ho to zardIgarmI meM rahanA kalpe, yadi daga yA puMja Adi rUpa meM nahIM lekina koThA yA kalpa meM bhare, maMca yA mAlepara surakSita, kor3I yA ghar3e meM rakhe gae ho, jisake mu~ha miTTI yA gobara se lipta ho baratana se Dha~ke ho, nizAnI yA muhara lagAI ho to vahA~ varSAvAsa karanA bhI kalpe / [61-62] Agamana gRha, cAro ora khule ghara, chata yA per3a yA alpa AvRtta AkAza ke nIce sAdhvI kA rahanA na kalpe, apavAda se sAdhu ko kalpe / [ 63 ] jisa upAzraya kA svAmI eka hI ho vo eka sAgArika pArihArika aura jahA~ do, tIna, cAra, pA~ca svAmI ho to vo saba sAgArika pArihArika hai / (yadi jyAdA sAgArika ho to) vahA~ eka ko kalpaka sAgArika kI taraha sthApanA karake use pArihArika mAnakara bAkI vo vahA~ se AhAra Adi lene jAnA / (sAgArika yAni zayyAtara yA vasati ke svAmI, pArihArika yAni jisake anna pAnI ko parihAra tyAga karanA hai vo, kalpAka yAni kisI eka ko mukhyarUpa se sthApita karanA, nivviseja zayyAtara na ginanA vo) / [64-68] sAdhu-sAdhvI ko sAgArika piMr3a yAni vasati dAtA ke ghara kA AhAra, jo ghara ke bAhara na le gae ho aura zAyada dusaroM ke vahA~ bane AhAra ke sAtha mizra huA ho yA na huA ho - use lenA na kalpe, yadi ghara ke bAhara vo piMr3a le gae ho lekina dusaroM ke vahA~ bane AhAra ke sAtha mizra na huA ho to bhI lenA na kalpe, lekina yadi mizra AhAra ho to lenA kalpe, yadi vo piMr3a bAhara ke AhAra ke sAtha mizrita na ho vo use mizra karanA na kalpe, Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-2/68 113 yadi use mizrita kare, karavAe, karanevAle kI anumodanA kare to vo laukika aura lokottara maryAdA kA atikramaNa karate hue anudghAtika cAturmAsika parihAra tapa samAna prAyazcit ke bhAgI hote hai / [69-70] yadi dusare ghara se Ae hue AhAra ko sAgArikane apane ghara meM grahaNa kiyA ho aura use de to sAdhu-sAdhvI ko lenA na kalpe, usakA svIkAra na kiyA ho aura phira de to kalpe / 71-72] sAgarika ke ghara se dusare ghara meM le gae AhAra kA yadi gRhasvAmI ne svIkAra na kiyA ho aura koI de to sAdhu ko lenA na kalpe, yadi gRhasvAmI ne svIkAra kara liyA ho aura phira koI de to lenA kalpe / [73-74] (sAgArika evaM anya logoM ke lie saMyukta niSpanna bhojana meM se) sAgArika kA hissA nizcit-pRthaka nirdhArita alaga na nIkAlA ho aura usameM se koI de to sAdhu-sAdhvI ko lenA na kalpe, lekina yadi sAgArika kA hissA alaga kiyA gayA ho aura koI de taba lenA kalpe / [75-78] sAgArika ko apane pUjyapuruSa yA mahemAna ko Azrita karake jo AhAravastra kambala Adi upakaraNa banAe ho yA dene ke lie rakhe ho vo pUjyajana yA atithi ko dene ke bAda jo kucha bacA ho vo sAgArika ko parata karane ke lAyaka ho yA na ho, bace hue hisse meM se sAgArika yA usake parivArajana kucha de to sAdhu-sAdhvI ko lenA na kalpe, vo pUjya puruSa yA atithi de to bhI lenA na kalpe / [79] sAdhu-sAdhvI ko pA~ca taraha ke vastra rakhanA yA istemAla karanA kalpe / jAMgamikagamanAgamana karate bher3a-bakarI Adi ke bAla meM se bane, bhAMgika alasI Adi ke chilake se bane, sAnaka zaNa ke bane, pItaka-kapAsa ke bane, tiriDapaTTa-tirir3avRkSa ke valkala se bane vastra / [80] sAdhu-sAdhvI ko pA~ca taraha ke rajoharaNa rakhanA yA istemAla karanA kalpe / UnI, U~Ta ke bAla kA, zaNa kA, vaccaka nAma ke ghAsa kA, muMja ghAsa phUTakara usakA karkaza hissA dUra karake banAyA huaa| uddezaka-2-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa ( uddezaka-3) [81-82] sAdhu ko sAdhvI ke aura sAdhvI ko sAdhu ke upAzraya meM rahanA, baiThanA, sonA, nidrA lenA, so jAnA, azana Adi AhAra karanA, mala-mUtra, kapha-nAka ke maila kA tyAga karanA, svAdhyAya, dhyAna yA kAryotsarga karanA na kalpe / [83-84] sAdhvI ko (zayana-Asana ke lie) romavAlA camar3A lenA na kalpe, sAdhu ko kalpe, lekina vo istemAla kiyA gayA yA nayA na ho, vApasa karane kA ho, kevala eka rAta ke lie lAyA gayA ho lekina kaIM rAta ke lie upayoga na karanA ho to klpe| [85-88] sAdhu-sAdhvI ko akhaMDa camaDA, vastra yA pUrA kapar3A pAsa rakhanA yA upayoga karanA na kalpe, lekina carmakhaMr3a, Tukar3e kie gae kapar3e meM se nApa ke anusAra phADakara rakhe hue vastra rakhanA aura upabhoga karanA kalpe / 100 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 AgamasUtra-hindI anuvAda [89-90] sAdhu ko avagrahAnaMtaka (guptAMga Avaraka vastra aura avagraha paTTaka) avagrahAnaMtaka AvaraNa vastra rakhanA yA istemAla karanA na kalpe, sAdhvI ko kalpe / [91] gRhastha ke ghara AhAra lene gae hue sAdhvI ko yadi vastra kI AvazyakatA ho to yaha vastra maiM apane lie letI hU~ aisA svanizrA se vastra lenA na kalpe / lekina pravartinI kI nizrA meM lenA kalpe (yAni pravartinI AjJA na de to vastra parata karanA) / yadi pravartinI vidyamAna na ho to vahA~ vidyamAna aise AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira, gaNI, gaNadhara, gaNAvacchedaka yA jo gItArtha ho usakI nizrA meM vastra lenA kalpe / [92-93] pahalI bAra pravajita honevAle sAdhu ko rajoharaNa gucchA, pAtra aura tIna akhaMr3a vastra, (sAdhvI ko cAra akhaMr3a vastra) apane sAtha le jAkara pravajita honA kalpe, yadi pahale pravajita hue ho to na kalpe lekina yathA parigRhita vastra lekara AtmabhAva se pravajita honA kalpe / (yahA~ dIkSA-bar3I dIkSA ke anusaMdhAna se samajanA) 94] sAdhu-sAdhvI ko prathama samavasaraNa yAni varSAvAsa meM vastra grahaNa karanA na kalpe, lekina dusare samavasaraNa yAni varSAvAsa-cAturmAsa ke bAda kalpe / [95-99] sAdhu-sAdhvI ko cAritra-paryAya ke krama meM vastra zayyA-saMthArA grahaNa karanA aura vaMdana karanA kalpe / [98-100] sAdhu-sAdhvI ko gRhastha ke ghara meM yA do ghara ke bIca khar3A rahanA, baiThanA, khar3e-khar3e kAryotsarga karanA, cAra-pA~ca gAthA kA uccAraNa, padaccheda, sUtrArthakathana, phalakathana karanA, pA~ca mahAvrata ke uccAraNa, Adi karanA na kalpe / (zAyada kisI utkaTa jijJAsAvAle ho to) kevala eka dRSTAMta, eka praznottara, eka gAthA yA eka zloka kA eka sthAna para sthira rahakara uccAraNa Adi karanA kalpe / [101-102] sAdhu-sAdhvI ko sAgArika ke zayyA-saMstAraka jo grahaNa kie ho vo kAma pUrA hone para "avikaraNa" (jisa taraha se liyA ho usI taraha parata na karanA) rakhakara gamana karanA na kalpe, "vikaraNa" (usI rUpa meM parata) karake gamana karanA kalpe / [103] sAdhu-sAdhvI ko prAtihArika (parata karane ko yogya) yA sAgArika (zayyAtara) ke zayyAsaMthArA yadi guma ho jAe to use DhU~DhanA cAhie, yadi mila jAe to jisakA ho use parata karanA cAhie, yadi na mile to phira se AjJA lekara dusarA zayyA-saMthArA grahaNa karake istemAla karanA cAhie / [104] jisa dina zramaNa-sAdhu, zayyA-saMthArA chor3akara vihAra kare usI dina se yA taba dusare zramaNa-sAdhu A jAe to pUrva gRhita AjJA meM zayyA saMthArA grahaNa kara zakate hai / kyoMki avagraha gIle hAtha kI rekhA sUkha jAe taba taka hotA hai / [105] yadi usa upAzraya meM sAdhu-sAdhvI jarurI acitta cIja bhUla gae yA chor3a gae ho (nae AnevAle sAdhu-sAdhvI) pUrvagRhIta AjJA se grahaNa kara zakate hai kyoMki avagraha gIle hAtha kI rekhA sUkha jAe taba taka hotA hai / [106-107] jo ghara istemAla meM na liyA jA rahA ho , aneka svAmI meM se kisI eka svAmI ne khuda ke Adhina na kiyA ho, kisI vyakti ke dvArA parigRhita na ho yA kisI yakSa-deva Adi ne vahA~ nivAsa kiyA ho usa ghara kA pahalA jo mAlika ho usakI AjJA lekara Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-3/107 115 vahA~ (sAdhu-sAdhvI) raha zakate hai, (usase viparIta) yadi vo ghara kAma meM liyA jAtA ho, eka svAmI ho, anya se parigRhita ho to bhikSubhAva se Ae hue dusare sAdhu ko dusarI bAra AjJA lenI cAhie / kyoMki avagraha gIle hAtha kI rekhA sUkha jAe taba taka hai / [108] ghara-dIvAra kilA aura nagara madhya kA mArga, khAI, rAstA yA jhAr3I ke pAsa sthAna grahaNa karanA ho to usake svAmI aura rAjA kI pUrva anujJA hai / yAni sAdhu-sAdhvI AjJA lie binA vahA~ raha zakate hai / [109] gA~va yAvata pATanagara ke bAhara zatrasenA dala dekhakara sAdhu-sAdhvI ko usI dina se vApasa AnA kalpe lekina bAhara rahanA na kalpe, jo sAdhu-sAdhvI bAhara rAtri rahe, rahane kA kahe rahanevAle kI anumodanA kare to jinAjJA aura rAjAjJA kA ullaMghana karate hue anudghAtika cAturmAsika parihAra sthAna prAyazcit ko prApta karate hai / [110] gA~va yAvat saMniveza meM pA~ca koza kA avagraha grahaNa karanA kalpe / bhikSA Adi ke lie r3hAI koza jAne ke - r3hAI koza Ane kA kalpe / uddezaka-3-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa ( uddezaka-4 ) [111] anudghAtika prAyazcit pAtra ina tInoM batAe hai-hastakarma karanevAle, maithuna sevana karanevAle, rAtri bhojana karanevAle / (anudghAtika jisa doSa kI guru prAyazcit se kaThinatA se zuddhi ho zakatI hai / vo) [112] pArAMcika prAyazcit pAtra tIna batAe hai-duSTa, pramatta, paraspara maithunasevI / (pArAMcika-prAyazcit ke daza bheda meM se sabase kaThina prAyazcit, duSTa-kaSAya se aura viSaya se adhama bane, pramatta, madya-viSaya, kaSAya, vikathA, nidrA se pramAdAdhIna hue) [113] anavasthApya prAyazcit pAtra yaha tIna batAe hai / sAdharmika cIja kI corI karanevAle, anyadharmI kI cIja kI corI karanevAle, hAtha se tAr3ana karanevAle / [114-115] jAta napuMsaka, kAmavAsanA damana meM asamartha, puruSatvahIna kAyara puruSa ina tIna taraha ke puruSa ko pravajyA denA, muMr3ita karanA, zikSA dene ke lie, upasthApanA karane ke lie, eka mAMDalI meM AhAra karane ke lie yA hamezA sAtha rakhane ke lie yogya nhiiN| yAni ina tInoM meM se kisI ko pravajita karane ke Adi kArya karanA na kalpe / [116] avinIta, ghI Adi vigaI meM Asakta, anupazAnta krodhI, ina tIna ko vAcanA denA na kalpe, vinita, vigaI meM anAsakta, upazAnta krodhavAle ko kalpe / [117-118] duSTa-tattvopadeSTA prati dveSa rakhanevAle, mUla-guNadoSa se anabhijJa, vyudgrAhita, aMdhazraddhAvAlA durAgrahI yaha tIna durbodhya batAe hai / aduSTa, amur3ha, avyudgrAhit yaha tIna subodhya batAe hai| [119-120] mlAna sAdhvI ho to usake pitA, bhAI yA putra aura glAna sAdhu ho to usakI mAtA, bahana yA putrI vo sAdhu yA sAdhvI gira rahe ho to hAtha kA sahArA de, gira gae ho to khar3e kare, apane Apa khar3A honA-baiThane ke lie asamartha ho to sahArA de taba vo sAdhu-sAdhvI vijAtIya vyakti ke sparza kI (pUrvAnubhUta maithuna kI smRti se) anumodanA kare to Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 AgamasUtra - hindI anuvAda anudghAtika cAturmAsika parihArasthAna AtA hai / [121-122] sAdhu-sAdhvI ne azana Adi AhAra prathama porisI yAni ki prahara meM grahaNa kiyA hai aura antima porisi taka kA kAla yA do koza kI hada se jyAdA dUra ke kSetra taka apane pAsa rakhe yA isa kAla aura kSetra hada kA ullaMghana taka vo AhAra raha jAe to vo AhAra khuda na khAe, anya sAdhu-sAdhvI ko na de, lekina ekAnta meM sarvathA acitta sthAna para paraThave / yadi aisA na karate hue khuda khAe yA dusare sAdhu-sAdhvI ko de to laghucaumAsI prAyazcit ke bhAgI hote hai / [123] AhAra ke lie gRhastha ke gRha samudAya meM praveza karake nirgrantha ko udgama utpAdana aura eSaNA doSa meM se kisI eka doSayukta aneSaNIya anna-pAna grahaNa kara liyA ho to vo AhAra usI vakta " upasthApanA na kI gaI ho aise" ziSya ko de denA yA eSaNIya AhAra dene ke bAda denA kalpe / yadi koI anupasthApita ziSya na ho to vo aneSaNIya AhAra khuda na khAe, dusaroM ko na de, lekina ekAnta aise acitta sthAna meM pratilekhana-pramArjana karake paThanA cAhie / [124] jo azana Adi AhAra kalpasthita ( acelaka Adi daza taraha ke kalpa meM sthita prathama carama jina zAsana ke sAdhu ) ke lie banAyA ho to akalpasthita (acelaka Adi kalpa meM sthita nahIM hai aise madhya ke bAIsa jinazAsana ke sAdhu) ko kalpe / [125] yadi koI bhikSu svagaNa meM se nIkalakara anya gaNa kA svIkAra karanA cAhe to AcArya upAdhyAya, pravartaka, sthavira, gaNi, gaNadhara yA gaNAvacchedaka ko pUche binA anya gaNa kA svIkAra karanA na kalpe lekina AcArya yAvat gaNAvacchedaka ko pUchakara anya gaNa kA svIkAra kalpe / yadi vo AjJA de to anya gaNa kA svIkAra kalpe / aura yadi AjJA na de to anya gaNa kA svIkAra karanA na kalpe / [126] yadi gaNAvacchedaka svagaNa meM se nIkalakara anya gaNa kA svIkAra karanA cAhe to pahale apanA pada chor3akara anya gaNa kA svIkAra karanA kalpe, AcArya yAvat gaNAvacchedaka ko pUche binA anya gaNa kA svIkAra karanA na kalpe lekina yadi pUchakara AjJA de to kalpe aura AjJA na de to na kalpe / [127] yadi AcArya yA upAdhyAya zAyada apane gaNa meM se nIkalakara dusare gaNa meM jAnA cAhe to unako apanA pada tyAga karake dusare gaNa meM jAnA kalpe / (jinheM apanA pada bhAra sauMpA ho aise) AcArya yAvat gaNAvacchedaka ko pUche binA anya gaNa kA svIkAra karanA kalpe pUchane ke bAda AjJA mile to anyagaNa meM jAnA kalpe aura AjJA na mile to jAnA na kalpe / [128 - 130] yadi koI sAdhu-gaNAvacchedaka, AcArya yA upAdhyAya apane gaNa se nIkalakara dusare gaNa ke sAtha mAMDalI vyavahAra karanA cAhe to yadi pada sthAna para ho to apane pada kA tyAga karanA aura sabhI AcArya yAvat gaNAvacchedaka kI AjJA lie binA na kalpe yadi AjJA mAMge aura AcArya Adi se unheM AjJA mile to anya gaNa ke sAtha mAMDalI vyavahAra kalpe, yadi AjJA na mile to na kalpe anya gaNa meM utkRSTa dhArmika zikSA Adi prApta na hone se na kalpe / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa - 4/131 [131-133] yadi koI sAdhu, gaNAvacchedaka, AcArya yA upAdhyAya dusaMga gaNa ke AcArya yA upAdhyAya kA guru bhAva se svIkAra karanA cAhe to jo padastha hai unheM apane pada kA tyAga karanA aura bhikSu Adi sabako AcArya yAvat gaNAvacchedaka kI AjJA lenI caahie| yadi AjJA mAMge lekina AjJA na mile to anya AcArya upAdhyAya kA guru bhAva se svIkAra kalpe / yadi AjJA de to kalpe / svagaNa ke AcArya-upAdhyAya ko kAraNa batAe binA anya AcArya - upAdhyAya kA gurubhAva se svIkAra karanA na kalpe lekina kAraNa batAkara kalpe | [134] yadi koI sAdhu rAta ko yA vikAla saMdhyA ke vakta mara jAe to usa mRta bhikSu ke zarIra ko kisI vaiyAvacca karanevAle sAdhu ekAnta meM sarvathA acitta pradeza se paraThane ke lie cAhe taba yadi vahA~ upayoga meM A zake vaisA gRhastha kA acitta upakaraNa ho to vo upakaraNa gRhastha kA hI hai aisA mAnakara grahaNa kare / usase usa mRta bhikSu ke zarIra ko ekAnta meM sarvathA acitta pradeza meM paraThave / usake bAda usa upakaraNa ko yathAsthAna rakha do / 117 [135] yadi koI sAdhu kalaha karake usa kalaha ko upazAnta na kare to use gRhastha ke ghara meM bhakta-pAna ke lie pradeza - niSkramaNa karanA svAdhyAya, bhUmi yA mala-mUtra tyAga bhUmi meM praveza karanA, eka gA~va se dUsare gA~va jAnA, eka gaNa se dusare gaNa meM jAnA, varSAvAsa rahanA na kalpe jahA~ vo apane bahuzruta yA bahu AgamajJa AcArya yA upAdhyAya ko dekhe vahA~ unake pAsa AlocanA-pratikramaNa, niMdA-garhA kare, pApa se nivRtta ho, pApa phala se zuddha ho, punaH pApakarma na karane ke lie pratijJAbaddha ho, yathAyogya tapakarma prAyazcit svIkAra kare, lekina vo prAyazcit zrutAnusAra diyA gayA ho to use grahaNa karanA lekina zrutAnusAra na diyA ho to grahaNa na karanA / yadi vo kalaha karanevAlA zrutAnusAra prasthApita prAyazcit svIkAra na kare to use gaNa se bAhara nIkAla denA / [136 ] jisa dina parihAratapa svIkAra kiyA ho usa dina parihAra kalpa meM rahanevAle bhikSu ko eka ghara se vipula supAcya AhAra dilAnA AcArya - upAdhyAya ko kalpe usake bAda use azana Adi AhAra eka bAra yA bAra-bAra denA na kalpe / lekina use khar3A karanA, biThAnA, bagala badalanA, usake mala-mUtra, kapha paraThanA, mala-mUtra lipta upakaraNa ko zuddha karanA Adi meM se kisI eka taraha kI vaiyAvacca karanA kalpe / yadi AcArya upAdhyAya aisA jAne ki yaha glAna, bhUkhe pyAse tapasvI dubale aura thakakara gamanAgamana rahita mArga meM mUrchita hokara gira jAeMge to use azana Adi AhAra eka bAra yA bAra-bAra denA kalpe / [137 - 138] gaMgA, jamunA, sarayU, kozikA, mahI yaha pA~ca mahA nadI samudragAminI hai, pradhAna hai, prasiddha hai / yaha nadiyA~ eka mahine meM eka yA do bAra utaranA yA nA~va se pAra karanA sAdhu-sAdhvI ko na kalpe, zAyada aisA mAlUma ho ki kuNAlA nagarI ke pAsa airAvatI nadI eka pA~va pAnI meM aura eka pA~va bhUmi para rakhakara pAra kI jA zakate hai to eka mahine meM do yA tIna bAra bhI pAra karanA kalpe yadi vo mumakIna na ho to eka mahine meM do yA tIna bAra utaranA yA nA~va meM pAra karanA na kalpe / [139 - 142] jo upAzraya sUkhA ghAsa aura ghAsa ke r3haMga, cAvala Adi kA bhU~sA aura usake r3haga, pA~ca varNIya lIla-phUla, aMr3a, bIja, kIcar3a, makar3I kI jAla rahita ho lekina upAzraya kI chata kI U~cAI kAna se bhI nIcI ho to aise upAzraya meM sAdhu-sAdhvI ko zardI Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 AgamasUtra-hindI anuvAda garmI meM rahanA na kalpe, lekina kAna se U~cI chata ho to kalpe, yadi khar3I huI vyakti sIdhe do hAtha Upara kare taba usa hAtha kI U~cAI se jyAdA chata nIcI ho to usa upAzraya meM varSA meM rahanA na kalpe, yadi chata U~cI ho to kalpe / uddezaka-4-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (uddezaka-5 ) [143-146] kisI deva yA devI strIrUpa kI vikuvarNAkara sAdhu ko aura kisI devI yA deva puruSa rUpa vikurvakara sAdhvI ko AlIMgana kare aura vo sAdhu yA sAdhvI sparza kA anumodana kare to maithuna sevana ke doSa kA hissedAra hotA hai / aura anudghAtika cAturmAsika parihAra sthAna prAyazcit kA bhAgI banatA hai / [147] jo kisI sAdhu kalaha kare aura usa kalaha ko upazAnta kie binA dusare gaNa meM saMmilita hokara rahanA cAhe to use pA~ca ahorAtra kA paryAya cheda karanA kalpe aura usa bhikSu ko sarvathA zAnta-prazAnta karake punaH usI gaNa meM vApasa bhejanA yogya hai / yA gaNa kI saMpati ke mutAbika karanA yogya hai / [148-151] jo sAdhu sUryodaya ke bAda aura sUryAsta ke pahale bhikSA caryA karane ke pratijJAvAle ho vo samartha, svastha aura hamezA pratipUrNa AhAra karate ho yA asamartha asvastha aura hamezA pratipUrNa AhAra na karate ho to aise donoM ko sUryodaya sUryAsta huA ki nahIM aisA zaka ho yA bharosAM ho to bhI sUryodaya ke pahale yA sUryAsta ke bAda jo AhAra mu~ha meM, hAtha meM yA pAtra meM ho vo paraThave aura mukha Adi kI zuddhi kara le to jinAjJA kA atikramaNa nahIM hotA / yadi vo AhAra khuda kare yA dusare sAdhu ko de to use rAtri bhoja sevana kA doSa aura anudghAtika cAturmAsika parihArasthAna prAyazcit AtA hai / [152] yadi koI sAdhu-sAdhvI ko rAtri ke yA saMdhyA ke vakta pAnI aura bhojana sahita UbAla Ae / to use yU~kakara vastra Adi se mu~ha sApha kara le to jinAjJA kA ullaMghana nahIM hotA / lekina yadi uchAlA yA udgAla ko nIgala jAe to rAtri bhojana sevana kA doSa lage aura anudghAtika-cAturmAsika parihAra sthAna prAyazcit kA hissedAra bane / . [153-154] koI sAdhu-sAdhvI AhAra ke lie gRhastha ke ghara meM praveza kare aura pAtra meM do indriya Adi jIva yA sacita raja par3I huI dekhe to jaba taka use nIkAlanA yA zodhana karanA mumakIna ho to nIkAle yA zodhana kare, yadi nIkAlanA yA zodhana karanA mumakIna na ho to vo AhAra khuda na khAe, dusaroM ko na de, lekina kisI ekAnta acita pRthvI kA paDilehaNa yA pramArjana karake vahA~ paraThave, usI taraha pAtra meM uSNa AhAra ho aura usake Upara pAnI, pAnI ke kaNa yA bUMda gire to usa AhAra kA upabhoga kare lekina pUrvagRhIta AhAra ThaMDA ho aura usa para pAnI, pAnI ke kaNa bU~da gire to vo AhAra khuda na khAe, dusaroM ko na de lekina ekAnta acitta pRthvI kA paDilehaNa pramArjana karake vahA~ paraThave / [155-156] koI sAdhvI rAta ke yA sandhyA ke vakta mala-mUtra kA parityAga kare yA zuddhi kare usa vakta kisI pazu ke pAMkha ke dvArA sAdhvI kI kisI eka indriya ko chU le, yA sAdhvI ke kisI chidra meM praveza pA le aura vo sparza yA praveza sukhada hai (AnandadAyaka hai) Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 bRhatkalpa - 5/156 aisI prazaMsA kare to use hastakarma kA doSa lagatA hai aura vo anudghAtika mAsika prAyazcit kI hissedAra hotI hai / [157 - 161] sAdhvI kA akele- 1. rahanA, 2. AhAra ke lie gRhastha ke ghara AnA-jAnA, 3 . mala-mUtra tyAjya yA svAdhyAya bhUmi AnA-jAnA, 4. eka gA~va se dUsare gA~va vicaraNa karanA, 5 . varSAvAsa rahanA nA kalpe / [162-164] sAdhvI kA nagna honA, pAtra rahita (kara - pAtrI) honA, vastrarahita hokara kAryotsarga karanA na kalpe / [165-166] sAdhvI kI gA~va yAvat saMniveza ke bAhara hAtha Upara karake, sUrya ke sAmane mu~ha karake eka pA~va para khar3e rahakara AtApanA lenA na kalpe, lekina upAzraya meM kapar3e pahanI huI dazA meM donoM hAtha lambe karake pA~va samatola rakhakara khar3e hokara AtApanA lenA kalpe / [167 - 178] sAdhvI ko itanI bAteM na kalpe - 1. jyAdA dera kAryotsarga meM khar3A rahanA, 2. bhikSupratimA dhAraNa karanA, 3. utkuTuka Asana para baiThanA, 4. donoM pA~va pIche ke hisse ko chU le, gau kI taraha, donoM pIche ke hisse ke sahAre baiThakara eka pA~va hAthI kI sU~r3a kI taraha Upara karake, padmAsana meM, ardha padmAsana meM pA~ca tarIke se baiThanA, 5. vIrAsana meM baiThanA 6. daMDAsana meM baiThanA, 6. laMgar3Asana meM baiThanA, 7. adhomukhI hokara rahanA, 8. uttarAsana meM rahanA, 9. AmrakubjikAsana meM rahanA, 9. eka bagala meM sone kA abhigraha karanA, 10. guptAMga r3hakane ke lie cAra aMgUla caur3I paTTI jise 'AkuMcana paTTaka" kahate hai vo rakhanA yA pahananA ( yaha daza bAte sAdhvI ko na kalpe / ) [179] sAdhu ko AkuMcana paTTaka rakhanA yA pahananA kalpe / [180-181] sAdhvI ko "sAvazraya" Asana meM khar3e rahanA yA baiThanA na kalpe lekina sAdhu ko kalpe (sAvazraya yAni jisake pIche sahArA lene ke lie lakar3A Adi kA takiyA lagA ho vaisI kursI Adi) [182 - 183] sAdhvI ko saviSANapITha (baiThane kI khaTiyA, cokI Adi) yA phalaka para khar3e rahanA, baiThanA na kalpe... sAdhu ko kalpe / [184 - 185] sAdhvI ko gola nAlacevAlA tuMbar3A rakhanA yA istemAla karanA na kalpe, sAdhu ko kalpe / [186 - 187] sAdhvI ko gola (daMr3I kI) pAtra kesarikA (pAtrA pUjane kI puMjaNI) rakhanI yA istemAla karanA na kalpe, sAdhu ko kalpe / [188-189] sAdhvI ko lakar3e kI (gola) daMDIvAlA pAdapauMchana rakhanA yA istemAla karanA na kalpe, sAdhu ko kalpe / [190] sAdhu-sAdhvI ugra bimArI yA AtaMka binA eka dusare kA mUtra pInA yA mUtra se eka dusare kI zuddhi karanA na kalpe / aise [191-193] sAdhu-sAdhvI ko parivAsita (yAni rAtameM rakhA huA yA kAlAtikrAnta - 1 tala jitanA yA capaTI jitanA bhI AhAra karanA aura bU~da jitanA bhI pAnI pInA, 2. ugra bimArI yA AtaMka binA apane zarIra para thoDA yA jyAdA lepa laganA, 3. bimArI yA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 AgamasUtra-hindI anuvAda AtaMka, sivA tela, ghI, makkhana yA carabI lagAnA yA ghisanA vo saba kAma na kalpe / [194] parihArakalpa sthita (parihAra tapa karate) sAdhu yadi vaiyAvacca ke lie kahIM bAhara jAe aura vahA~ parihAratapa kA bhaMga ho jAe, vo bAta sthavira apane jJAna se yA dusaroM ke pAsa sunakara jAne to use alpa prAyazcit denA cAhie / [195] sAdhu-sAdhvI AhAra ke lie gRhastha ke ghara meM praveza kare aura vahA~ kisI eka taraha kA pulAka bhakta yAni ki asAra AhAra grahaNa kare, yadi vo gRhIta AhAra se usa sAdhusAdhvI kA nirvAha ho jAe to usI AhAra se ahorAtra pasAra kare lekina dusarI bAra AhAra grahaNa karane ke lie gRhastha ke ghara meM usakA praveza karanA na kalpe / lekina yadi usakA nirvAha na ho zake to AhAra ke lie dusarI bAra bhI gRhastha ke ghara jAnA kalpe-isa prakAra maiM (tumheM) kahatA huuN| (uddezaka-6) [196] sAdhu-sAdhvI ko yaha cha vacana bolane na kalpe, jaise ki asatya mithyAbhASaNa, dusaroM kI avahelanA karatI bolI, roSapUrNa vacana, karkaza kaThora vacana, gRhastha sambandhI jaise ki pitA-putra Adi zabda aura kalaha zAnta hone ke bAda bhI phira se bolanA / / [197] kalpa ke cha prastAra batAe hai / yAni sAdhvAcAra ke prAyazcit ke cha vizeSa prakAra batAe hai / prANAtipAta-mRSAvAda-adattAdAna-brahmacaryabhaMga-puruSa na honA yA dAsa yA dAsiputra honA-ina cha meM se koI AkSepa kare . jaba kisI eka sAdhu-sAdhvI para aisA Aropa lagAe taba pahalI vyakti ko pUchA jAe ki tumane isa doSa kA sevana kiyA hai yadi vo kahe ki maiMne vo galatI nahIM kI to Aropa lagAnevAle ko kahA jAe ki tumhArI bAta kA sabUta do / yadi Aropa lagAnevAlA sabUta de to doSa kA sevana karanevAlA prAyazcit kA bhAgI bane, yadi sabUta na de zake to Aropa lagAnevAlA prAyazcit ke bhAgI bane / [198-201] sAdhu ke pA~va ke talave meM tIkSNa yA sUkSma kA~TA-lakar3A yA patthara kI kaNa laga jAe, A~kha meM sUkSma jantu, bIja yA raja gire aura use khuda sAdhu yA sahavartI sAdhu nIkAlane ke lie yA DhU~r3hane ke lie samartha na ho taba sAdhvI use nIkAle yA DhU~r3he to jinAjJA kA ullaMghana nahI hotA usI taraha aisI musIbata sAdhvI ko ho taba sAdhvI use nIkAlane yA DhU~r3hane ke lie samartha na ho to sAdhu use nIkAle to jinAjJA kA ullaMghana nahIM hotA / [202-209] durga, viSamabhUmi yA parvata para se sarakatI yA giratI, daladala, kIcar3a, zevAla yA pAnI meM giratI yA DUbatI naukA para car3atI yA utaratI, vikSipta cittavAlI ho (taba pAnI meM agni meM yA Upara se giranevAlI) aisI sAdhvI ko yadi koI sAdhu pakar3a le yA sahArA dekara bacAe to jinAjJA kA ullaMghana nahIM hotA, usI taraha pralApa karatI yA azAnta cittavAlI, bhUta-preta Adi se pIr3ita, unmAdavAlI yA pAgala kisI taraha ke upasarga kI kAraNa se giranevAlI yA bhaTakatI sAdhvI ko pakar3anevAle yA sahArA denadevAle sAdhu jinAjJA na ullaMghana nahIM krtaa| [210-213] kalaha ke vakta rokane ke lie, kaThina prAyazcit kI kAraNa se calacitta hue, annajala tyAgI saMthArA svIkAra kiyA ho aura anya paricArikA sAdhvI kI kamI huI ho, gRhastha jIvana ke parivAra kI Arthika bhIMsa kI kAraNa se vicalita manodazA kI kAraNa se dhana Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa - 6/213 lolupa bana gaI ho taba ina sabhI hAlAta meM usa sAdhvI ko sAdhu grahaNa kare, roke, dUra le jAe yA sAMtvana Adi de to jinAjJA kA ullaMghana nahIM hotA / 121 [214] kalpa yAni sAdhu-sAdhvI kI AcAramaryAdA ke cha parimantha arthAt ghAtaka kahalAe hai / isa prakAra kaukutvya yAni kuceSTA yA bhAMr3a ceSTA saMyama kI ghAtaka hai, maukharyavAcAla lekina satya vacana kI ghAtaka hai, tiMtinaka - yaha lobhI hai Adi babar3ATa eSaNA samiti kA ghAtaka hai, cakSu kI lolupatA IryA samiti kI ghAtaka hai, icchA lolupatA aparigrahapana kI ghAtaka hai aura lobha yA vRddhi se niyANA karanA mokSamArga-samakita ke ghAtaka hai / kyoMki bhagavaMta ne sabhI jagaha anidAnakaraNa kI hI prazaMsA kI hai / [215] kalpadazA (sAdhu-sAdhvI kI AcAra maryAdA) cha taraha kI hotI hai / vo isa prakAra sAmAyika cAritravAle kI chedopasthApanA rUpa, parihAra vizuddhi tapa svIkAra karanevAle kI, pArihArika tapa pUre karanevAle kI, jinakalpa kI aura sthavira kalpa kI aise cha taraha kI AcAra maryAdA hai / (vistAra se samajane ke lie bhASya aura vRtti dekho ) isa prakAra maiM ( tumheM) hU~ / 35 | bRhatkalpa - chedasUtra - 2 - hindI anuvAda pUrNa Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 namo namo nimmaladaMsaNassa 36 | vyavahAra sUtra - 3 hindI anuvAda AgamasUtra - hindI anuvAda uddeza - 1 [1] jo sAdhu-sAdhvI eka mAsa kA prAyazcit sthAna aMgIkAra karake, sevana karake, Alocana karake taba yadi mAyA rahita AlocanA kare to eka mAsa kA prAyazcit / [2-5] yadi sAdhu-sAdhvI do, tIna, cAra, yA pA~ca mAsa kA prAyazcit sthAnaka sevana karake kapaTa rahita Alove to utane hI mAsa kA prAyazcit de, yadi kapaTa sahita Alove to hara eka meM eka-eka mAsa kA jyAdA prAyazcit yAni tIna, cAra, pA~ca, cha mAsa kA prAyazcit / pA~ca mAsa se jyAdA prAyazcit sthAnaka sevana karanevAle ko mAyA rahita yA mAyA sahita sevana kare to bhI cha mAsa kA hI prAyazcit, kyoMki cha mAsa ke Upara prAyazcit nahIM hai / [6-10] jo sAdhu-sAdhvI bAra-bAra doSa sevana karake eka, do, dIna, cAra yA pA~ca mAsa kA prAyazcit sthAnaka sevana karake AlocanA karate hue mAyA rahita Alove to utane hI mAsa kA prAyazcit AtA hai, mAyApUrvaka Alove to eka-eka adhika mAsa kA prAyazcit Ae yAni eka mAsavAle ko do mAsa, do mAsavAle ko tIna mAsa, yAvat pA~ca mAsavAle ko cha mAsa prAyazcit / pA~ca mAsa se jyAdA samaya kA prAyazcit sthAna sevana karake kapaTa sahita yA rahita AlocanA kare to bhI cha mAsa kA prAyazcit AtA hai kyoMki cha mAsa se jyAdA prAyazcitta nahIM hai / jisa tIrthaMkara ke zAsana meM jitanA utkRSTa tapa ho usase jyAdA prAyazcit nahIM AtA / [11-12] jo sAdhu-sAdhvI eka bAra doSa sevana karake yA jyAdA bAra doSa sevana karake eka, do, tIna, cAra yA pA~ca mAsa kA utane pUrvokta prAyazcit sthAnaka meM se anya kisI bhI prAyazcit sthAna sevana karake yadi mAyA rahita AlocanA kare to use utane hI mAsa kA prAyazcit AtA hai aura mAyApUrvaka AlocanA kare to eka mAsa adhika yAni do, tIna, cAra, pA~ca, cha mAsa kA prAyazcit AtA hai pA~ca mAsa se adhika "pApa sevana" karanevAle ko mAyA rahita yA sahita Alevo to bhI cha mAsa kA hI prAyazcit AtA hai / [13-14] jo sAdhu-sAdhvI eka bAra yA bAra-bAra cAra mAsa kA yA usase jyAdA, pA~ca mAsa kA yA usase jyAdA pahale kahane ke mutAbika prAyazcit sthAnaka meM se kisI bhI prAyazcit sthAnaka kA sevana karake mAyA rahita AlocanA kare to utanA hI prAyazcit AtA hai lekina mAyA pUrvaka AlocanA kare to kramika pA~ca mAsa usase kucha jyAdA aura cha mAsa kA prAyazcit AtA hai lekina mAyA sahita yA rahita AlocanA kA cha mAsa se adhika prAyazcit nahIM AtA / [15-18] jo sAdhu-sAdhvI eka bAra yA bAra-bAra cAra mAsa kA, sAdhika cAra mAsa Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra- 1/18 123 kA, pA~ca mAsa kA, sAdhika pA~ca mAsa kA prAyazcit sthAnaka meM se anokhA ( dusarA kisI bhI ) pApa sthAnaka sevana karake AlocanA karate hue mAyA rahita yA mAyApUrvaka Alocate hue sakala saMgha ke sanmukha parihAra tapa kI sthApanA kare, sthApanA karane usakI vaiyAvacca karavAe / yadi sampUrNa prAyazcit lagAe to use vahIM parihAra tapa meM rakha denA / vo kaIM doSa lagAe usameM jo prathama doSa lagA ho vo pahale Alove pahalA doSa bAda meM Alove, bAda ke doSa pahale Alove, bAda ke doSa bAda meM Alove to cAra bheda mAnanA / sabhI aparAdha kI AlocanA kareMge aisA saMkalpa karate vakta mAyA rahita AlocanA karane kI soce aura AlocanA bhI mAyA rahita kare, mAyA sahita socakara mAyA rahita Alove, mAyA rahita socakara mAyA sahita Alove mAyA sahita soce aura mAyA sahita Alove aise cAra bhade jAnanA / isa taraha AlocanA karake phira sabhI apane kie hue karma samAna pApa ko ikaTThe karake prAyazcit de / usa taraha prAyazcit tapa ke lie sthApana kie sAdhu ko tapa pUrNa hone se bAhara nIkalane se pahale phira se kisI doSa kA sevana kare to usa sAdhu ko pUrI taraha se usa parihAra tapa meM phira se rakhanA cAhie / [19] bahuta prAyazcit vAle bahuta prAyazcit na Ae ho aise sAdhu ikaTThe rahanA yA baiThanA cAhe, cintavana kare lekina sthavira sAdhu ko pUche binA na kalpe / sthavira ko pUchakara hI kalpe / yadi sthavira AjJA de ki tuma ikaTThe vicaro to ikaTThe rahanA yA baiThanA kalpe, yadi sthavira ikaTThe vicarane kI anumati na de to vaisA karanA na kalpe, yadi sthavira kI AjJA binA donoM ikaTThe rahe, baiThe yA vaisA karane kA cintavana kare to usa sAdhu ko utane dina kA cheda yA parihAra tapa prAyazcit AtA hai / [20-22] parihAra tapa meM rahe sAdhu bAhara sthavira kI vaiyAvacca ke lie jAe taba sthavira usa sAdhu ko parihAra tapa yAda karavAe, yAda na dilAe yA pahale yAda ho lekina jAte vakta yAda karavAnA raha jAe to sAdhu ko eka rAta kA abhigraha karake rahanA kalpe aura phira jisa dizA meM dusare sAdharmika sAdhu sAdhvI vicarate ho usa dizA meM jAe lekina vahA~ vihAra Adi nimitta se rahanA na kalpe lekina bimArI Adi kI kAraNa se rahanA kalpe vo kAraNa pUrI hone para dusare kahe ki aho Arya ! eka yA do rAta rahe to vo vaiyAvacca ke lie jAnevAle parihAra tapasI ko eka yA do rAta rahanA kalpe / lekina yadi eka yA do rAta se jyAdA rahe to jitanA jyAdA rahe utane dina kA cheda yA parihAra tapa prAyazcit AtA hai / [23-25] yadi koI sAdhu, gaNAvacchedaka, AcArya yA upAdhyAya gaNa ko chor3akara ekalavihArI pratimA (abhigrahavizeSa) aMgIkAra karake vicare (bIca meM kisI doSa lagAe) phira se vo hI gaNa ( gaccha) ko aMgIkAra karake vicaranA cAhe to una sAdhu, gaNAvacchedaka, AcArya yA upAdhyAya ko phira se AlocanA karavAe, par3ikamAve, use cheda yA parihAra tapa prAyazcit ke lie sthApanA kare / [26-30] jo sAdhu (gaccha) gaNa chor3akara pAsatthArUpa se, svacchaMdarUpa se, kuzIlarUpa se, AsannarUpa se, saMsaktarUpa se vicaraNa kare aura vo phira se usI (gaccha) gaNa ko aMgIkAra karake vicaraNa karanA cAhe to usameM thor3A bhI cAritra ho to use AlocanA karavAe, par3ikamAe, cheda yA parihAra tapa meM sthApanA kare / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [ 31-32] jo sAdhu gaNa (gaccha) ko chor3akara ( kAraNavizeSa) para pAkhaMr3I rUpa se vicare phira usI gaNa (gaccha) ko aMgIkAra karake viharanA cAhe to usa sAdhu ko cAritra cheda yA parihAra tapa prAyazcit kI kisI pratyakSa kAraNa nahIM dikhatI, kevala use AlocanA denA, lekina jo sAdhu gaccha chor3akara gRhastha paryAya dhAraNa kare vo phira usI gaccha meM AnA cAhe to use cheda yA parihAra tapa prAyazcit nahIM hai / use mUla se hI phira se dIkSA meM sthApana karanA caahie| [33-35] jo sAdhu anya kisI akRtya sthAna ( na karane lAyaka sthAna ) sevana karake AlocanA karanA cAhe to jahA~ khuda ke AcArya upAdhyAya ho vahA~ jAkara unase vizuddhi karavAnA kalpe / phira se vaisA karane ke lie tatpara honA aura yogya tapa rUpa karma dvArA prAyazcit grahaNa karanA / yadi apane AcArya upAdhyAya pAsa meM na mile to jo guNagrAhI gambhIra sAdharmika sAdhu bahuzruta, prAyazcit dAtA, Agama jJAtA aise sAMbhogika eka mAMDalIvAle sAdhu ho unake pAsa doSa kA sevana karake sAdhu Alocana Adi karake zuddha ho, aba yadi eka mAMDalIvAle aise sAdharmika sAdhu na mile to aise hI anya gaccha ke sAMbhogika, vo bhI na mile to aise hI vezadhArI sAdhu, vo bhI na mile vo aise hI zrAvaka ki jinhoMne pahale sAdhupana rakhA hai aura bahuzruta - Agama jJAtA hai lekina hAla meM zrAvaka hai, vo bhI na mile to samabhAvI gRhasthajJAtA aura vo bhI na mile to bAhara nagara nigama, rAjadhAnI, kher3A, kasabA, maMDapa, pATaNa, droNamukha, Azrama yA saMniveza ke lie pUrva yA uttara dizA ke sAmane mukha karake do hAtha jur3akara mastaka jhukAkara, mastaka se aMjali dekara vo doSa sevana karake sAdhu isa prakAra ki jisa taraha merA aparAdha hai, "maiM aparAdhI hU~' aise tIna bAra bole phira arihaMta aura siddha kI maujUdagI meM AlocanA kare, pratikramaNa, vizuddhi kare phira vo pApa na karane ke lie sAvadha ho aura phira apane doSa ke mutAbika yogya tapakarma rUpa prAyazcit grahaNa kare / (saMkSepa meM kahA jAe to apane AcArya-upAdhyAya, vo na mile to bahuzruta- bahuAgamajJAtA aise sAMbhogika sAdhu - phira anya mAMDalIvAle sAMbhogika, phira vezadhArI sAdhu, phira dIkSA chor3a dI ho aura vartamAna meM zrAvaka ho vo - phira samyakadRSTi gRhastha, phira apane Apa Isa taraha AlocanA karake zuddha bane / ) isa prakAra maiM ( tumheM ) kahatA hU~ / uddezaka - 1 - kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa uddezaka - 2 124 [36-37] eka sAmAcArI vAle aura sAdhu ke sAtha vicarate ho taba usameM se eka akRtya sthAnaka ko yAni doSa sevana kare phira AlocanA kare taba use prAyazcit sthAna meM sthApita karanA aura dusare ko vaiyAvacca karanA, lekina yadi donoM akRtya sthAnaka kA sevana kare to eka kI vaDIla kI taraha sthApanA karake dusare ko parihAra tapa meM rakhanA, usakA tapa pUrA hone para se vaDIla kI taraha sthApita karake aura pahale ko parihAra tapa meM sthApita karanA / [38-39] eka samAcArI vAle kaIM sAdhu sAtha meM vicarate ho aura usameM se eka doSa kA sevana kare, phira AlocanA kare to use parihAra tapa ke lie sthApita karanA aura dusare usakI vaiyAvacca kare, yadi sabhI sAdhu ne doSa kA sevana kiyA ho to eka ko vaDIlarUpa meM Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra-2/39 125 vaiyAvacca ke lie sthApita kare aura anya parihAra tapa kare / vo pUrA hone para vaiyAvacca karanevAle sAdhu parihAra tapa kare aura jinhoMne tapa pUrA kiyA hai unameM se koi usakI vaiyAvacca kare / [40] parihAra tapa sevana karake sAdhu bimAra ho jAe, dusare kisI doSa-sthAna kA sevana karake AlocanA kare taba yadi vo parihAra tapa kara zake to unheM tapa meM rakhe aura dusaroM ko usakI vaiyAvacca karanA, yadi vo tapa vahanakara zake aise na ho to anuparihArI usakI vaiyAvacca kare, lekina yadi vo samartha hone ke bAvajuda anuparihArI se vaiyAvacca karavAe to use sampUrNa prAyazcit meM rakha do / [41] parihAra kalpasthita sAdhu bimAra ho jAe taba usako gaNAvacchedaka niryAmaNA karanA na kalpe, aglAna hove to usakI vaiyAvacca jaba taka vo roga mukta hove taba taka karanI cAhie, bAda meM use 'yathAlaghusaka' nAmaka vyavahAra meM sthApita kare / [42] 'anavasthApya' sAdhu ke lie uparokta kathana hI jAnanA / [43] 'pAraMcita' sAdhu ke lie bhI uparokta kathana hI jAnanA / [44-52] vyagracitta yA cittabhrama honevAlA, harSa ke atireka se pAgala honevAlA, bhUta-preta Adi valagADavAle, unmAdavAle, upasarga se glAna bane, krodha-kalaha se bimAra, kAphI prAyazcit Ane se bhayabhrAnta bane, anasana karake vyagracitta bane, dhana ke lobha se cittabhrama hokara bimAra bane kisI bhI sAdhu gaNAvacchedaka ke pAsa Ae to use bAhara nIkAlanA na kalpe / lekina nIrogI sAdhu ko vo bimArI se mukta na ho taba taka usakI vaiyAvacca karanI cAhie / vo rogamukta ho usake bAda hI use prAyazcit meM sthApita karanA cAhie / [53-58] anavasthApya yA pAraMcita prAyazcit ko vahana kara rahe sAdhu ko gRhastha veza die binA gaNAvacchedaka ko punaH saMyama meM sthApita karanA na kalpe, gRhastha kA (yA usake jaise) nizAnIvAlA karake sthApita karanA kalpe, lekina yadi usake gaNa ko (gaccha yA zramaNasaMgha ko) pratIti ho yAni ki yogya lage to gaNAvacchedaka ko vo donoM taraha ke sAdhu ko gRhasthaveza dekara yA die binA saMyamameM sthApita kare / [59] samAna samAcArIvAle do sAdhu sAtha meM vicarate ho, usameM se kisI eka anya kisI ko Aropa lagAne ko akRtya (doSa) sthAna kA sevana kare, phira AlocanA kare ki maiMne amuka sAdhu ko Aropa lagAne ke lie doSa sthAnaka sevana kiyA hai / taba (AcArya) dusare sAdhu ko pUche ki he Arya ! tumane kucha doSa kA sevana kiyA hai yA nahIM ? yadi vo kahe ki doSa kA sevana kiyA hai to use prAyazcit de aura aisA kahe ki maine doSa sevana nahIM kiyA to prAyazcit na de / jo pramANabhUta kahe isa prakAra (AcArya) vyavahAra kare / aba yahA~ ziSya pUchatA hai ki he bhagavanta aisA kyoM kahA ? taba uttara de ki yaha "saccI pratijJA vyavahAra" hai| yAni ki apar3isevI ko apar3IsevI aura par3isevI ko par3isevI karanA / [60] jo sAdhu apane gaccha se nIkalakara moha ke udaya se asaMyama sevana ke lie nimitta se jAe / rAha meM calate hue usake sAtha bheje gae sAdhu use upazAnta kare taba zubha karma ke udaya se asaMyama sthAna sevana kie binA phira usI gaccha meM AnA cAhe taba usane asaMyama sthAna sevana kiyA yA nahIM aisI carcA sthavira meM ho taba sAtha gae sAdhu ko pUche, he Arya ! vo doSa kA pratisevI hai yA apratisevI ? yadi vo kahe ki usane doSa kA sevana nahIM Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 AgamasUtra-hindI anuvAda kiyA to prAyazcit na de / yadi vo kahe ki doSa sevana kiyA hai to prAyazcit de / vo sAdhu jisa prakAra bole isa prakAra nizcaya grahaNa karanA / ziSya pUchatA hai ki he bhagavan ! aisA kyoM kahA ? taba guru uttara dete hai ki, 'saccI pratijJA vyavahAra' isa prakAra hai / / [61] ekapakSI yAni ki eka gacchavartI sAdhuo ko AcArya upAdhyAya kAladharma pAe taba gaNa kI pratIti ke lie yadi padavI ke yogya koI na mile to Itvara yAni ki alpakAla ke lie dusaroM ko usa padavI ke lie sthApana karanA / [62] kaIM par3ihArI (prAyazcit sevana karanevAle) aura kaI apar3ihArI yAni ki doSa rahita sAdhu ikaTThe ba~sanA cAhe to vaiyAvacca Adi kI kAraNa se eka, do, tIna, cAra, pA~ca yA chaha mAsa sAtha rahe to sAtha AhAra kare yA na kare, usake bAda eka mAsa sAtha meM AhAra kre| (vRttigata vizeSa) spaSTIkaraNa isa yaha hai ki jo par3ihArI kI vaiyAvacca karate hai aise apar3ihArI sAtha AhAra kare lekina jo vaiyAvacca nahIM karate vo sAtha meM AhAra na kare / vaiyAvaccavAle bhI tapa purA ho taba taka hI sahabhojI rahe, yA jyAdA se eka mAsa sAtha rahe / [63] parihAra kalpasthiti meM rahe (yAni prAyazcit vahana karanevAle) sAdhu ko (apane Apa) azana, pAna, khAdima, svAdima denA yA dilAnA na kalpe / yadi sthavira AjJA de ki he Arya ! tuma yaha AhAra usa parihArI ko denA yA dilAnA to denA kalpe yadi sthavira kI AjJA ho to parihArI sAdhu ko vigaI lenA kalpe / [64] parivAra kalpasthita sAdhu sthavira kI vaiyAvacca karate ho taba (apane AhAra apane pAtra meM aura sthavira kA AhAra sthavira ke pAtra meM aise alaga-alaga lAe) par3ihArI apanA AhAra lAkara bAhara sthavira kI vaiyAvacca ke lie phira se jAte hai taba (yadi) sthavira kahe ki he Arya ! tumhAre pAtra meM hamAre AhAra-pAnI bhI sAtha lAnA / hama vo AhAra kareMge pAnI pIeMge to par3ihArI ke sAtha AhAra pAnI lAnA kalpe / apar3ihArI ko par3ihArI ke pAtra meM lAe gae azana Adi khAnA yA pInA na kalpe lekina apane pAtra meM, hamAre bhAjana yA kamar3haga-eka pAtra vizeSa yA muTThI yA hAtha para lekara khAnA yA pInA kalpe / isa prakAra kA kalpa aparihArI kA parihArI ke lie jAnanA / [65] parihAra kalpa sthita sAdhu sthavira ke pAtra lekara bAhara sthavira kI vaiyAvacca ke lie jAte dekhakara sthavira usa sAdhu ko aisA kahe ki he Arya ! tumhArA AhAra bhI sAtha meM usI pAtra meM lAnA aura tuma bhI use khAnA aura pAnI pInA to isa prakAra lAnA kalpe lekina vahA~ parihArI ko aparihArI sthavira ke pAtra meM azana Adi AhAra khAnA yA pInA na kalpe lekina vo parihArI sAdhu apanA pAtra yA bhAjana yA kamaMDala (eka pAtra vizeSa) yA muThThI yA hAtha meM lekara khAnA yA pInA kalpe / isa prakAra aparihArI ke lie parihArI kA kalpa AcAra jAnanA-isa prakAra maiM (tumheM) kahatA hU~ / ( uddezaka-3 ) [66] sAdhu gaccha nAyakapana dhAraNa karanA cAhe to he bhagavaMta ! yadi vo sAdhu AyAronisIha Adi sUtra saMgraha rahita hai to gacchanAyakapana dhAraNa kara zake ? yadi aisA na ho to gaccha nAyakapana dhAraNa karanA na kalpe lekina yadi vo AyAro nisIha Adi sUtra saMgraha sahita aura ziSya Adi parivAravAlA ho to gaccha nAyakapana dhAraNa kara zake / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra- 3/67 127 [ 67 ] jo koI sAdhu gaccha nAyakapana dhAraNa karanA cAhe use sthavira ko pUche binA gaccha nAyakapana dhAraNa karanA na kalpe sthavira ko pUchakara gaccha nAyakapana dhAraNa karanA kalpe sthavira AjJA de to kalpe aura AjJA na de to na kalpe / jitane dina vo AjJA rahita gaccha nAyakapana dhAre to utane dina kA cheda yA tapa kA prAyazcit AtA hai / [68-69] tIna sAla kA paryAya ho aise zramaNa-nirgrantha ho aura phira jo AcArasaMyama, pravacana- gaccha kI sAra saMbhAlAdika saMgraha aura pANesaNAdi upagraha ke lie kuzala ho, jisakA AcAra khaMDIta nahIM huA, bhedana nahIM huA, sabala doSa nahIM lagA, saMkliSTa AcAra yukta cittavAlA nahIM, bahuzruta, kaIM Agama ke jJAtA, jaghanya se AcAra prakalpa - nisIha sUtrArtha ke dhAraka hai aise sAdhu ko upAdhyAya pada denA kalpe - lekina jo ukta AcAra Adi meM kuzala nahIM hai, aura phira akSat AcAra Adi nahIM hai aise zramaNa-nirgratha kA tIna sAla kA dIkSA paryAya ho to bhI padavI denA na kalpe / [70-71] pA~ca sAla ke paryAyavAle zramaNa-nirgrantha yadi AcAra-saMyama, pravacana- gaccha kI sarva phikra kI prajJA- upadhi Adi ke upagraha meM kuzala ho, jisakA AcAra chedana - bhedana na ho krodhAdika se jisakA cAritra malina nahIM aura phira jo bahusUtrI AgamAjJAtA hai aura jaghanya se dasA- kappa-vyavahAra sUtra ke dhAraka hai unheM yaha pada denA na kalpe / [72-73] ATha sAla ke paryAyavAle zramaNa-nirgrantha meM Upara ke sarva guNa aura jaghanya se ThANaM, samavAo ke jJAtA ho use AcArya se gaNAvacchedaka paryanta kI padavI denA kalpe, lekina jinameM ukta guNa nahIM hai use AcArya Adi padavI denA na kalpe / [74] niruddhavAsa paryAya - (eka bAra dIkSA lene ke bAda jisakA paryAya cheda huA hai aise) zramaNa nirgrantha ko usI dina AcArya - upAdhyAya padavI denA kalpe, he bhagavaMta ! aisA kyoM kahA ? usa sthavira sAdhu ko pUrva ke tathArUpa kula hai / jaise ki pratItikAraka, dAna dene meM dhIra, bharosemaMda, guNavaMta, sAdhu bAra-bAra vahorane padhAre usameM khuzI ho aura dAna dene meM doSa na lagAe aise, ghara meM sabako dAna dene kI anujJA hai, sabhI samarUpa se dAna denevAle hai aura phira usa kula kI pratIti karake - dhRti karake yAvat samarUpa dAna karake jo niruddha paryAyavAle zramaNa nirgrantha se dIkSA lI unhe AcArya upAdhyAya rUpa se usI dina bhI sthApana karanA kalpe / [ 75 ] niruddha vAsa paryAya pahale dIkSA lI ho use chor3akara punaH dIkSA lie kucha sAla hue ho aise zramaNa-nirgrantha ko AcArya upAdhyAya kAladharma pAe taba padavI denA kalpe / yadi vo bahusUtrI na ho to bhI samucayarUpa se vo AcAraprakalpa - nisIha ke kucha adhyayana par3he hai aura bAkI ke paDhU~gA aisA cintavana karate hai vo yadi par3he to use AcArya upAdhyAya kI padavI denA kalpe lekina paDhU~gA aisA kahakara na par3he to use padavI denA na kalpe / [76-77] vo sAdhu jo dIkSA meM choTe hai / taruNa hai / aise sAdhu kI AcAryaupAdhyAya kAla kara gae ho unake binA rahanA na kalpe, pahale AcArya aura phira upAdhyAya kI sthApanA karake rahanA kalpe / aisA kyoM kahA ? vo sAdhu nae hai- taruNa hai isalie use AcArya - upAdhyAya yAdi ke saMga binA rahanA na kalpe yadi sAdhvI nava dIkSita aura taruNa ho to use AcArya - upAdhyAya pravartinI kAladharma pAe taba unake binA rahanA na kalpe lekina pahale AcArya phira upAdhyAya phira pravartinI aise sthApanA karake tInoM ke saMga meM rahanA kalpe / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 AgamasUtra-hindI anuvAda [78-80] jo sAdhu gaccha ko chor3akara jAe, phira maithuna sevana kare, sevana karake phira dIkSA le to use dIkSA lene ke bAda tIna sAla taka AcArya se gaNAvacchedaka taka kA padavI denA yA dhAraNa karanA na kalpe / tIna sAla bItane ke bAda cauthe sAla sthira ho, upazAnta ho, kleSa se nivarte, viSaya se nivarte aise sAdhu ko AcArya se gaNAvacchedaka taka kI chaha padavI denA yA dhAraNa karanA kalpe, lekina yadi gaNAvacchedaka gaNAvacchedaka kI padavI choDe binA maithunadharma kA sevana kare to jAvajIva ke lie use AcArya se gaNAvacchedaka meM se eka bhI padavI denA yA dhAraNa karanA na kalpe, lekina yadi vo gaNAvacchedaka kI padavI choDakara maithuna sevana kare to tIna sAla taka use padavI denA na kalpe, tIna sAla bItane ke bAda cauthe sAla vo sthira, upazAnta, viSaya, kaSAya se nivartana kiyA ho to AcArya yAvat gaNAvacchedaka kI padavI denA yA dhAraNa karanA kalpe / [81-82] AcArya-upAdhyAya unakA pada chor3e binA maithuna sevana kare vo jAvajjIva ke lie use AcArya yAvat gaNAvacchedaka ke chaha padavI denA yA dhAraNa karanA na kalpe, lekina yadi vo padavI chor3akara jAe, phira maithuna dharma sevana kare to use tIna sAla taka AcArya padavI denA yA dhAraNa karanA na kalpe lekina cauthA sAla baiThe taba yadi vo sthira, upazAnta, kaSAyaviSaya rahita huA ho to use AcArya Adi padavI denA yA dhAraNa karanA kalpe / [83-87] yadi koI sAdhu gaccha meM se nIkalakara viSaya sevana ke lie dravyaliMga chor3a dene ke lie dezAntara jAe maithuna sevana karake phira se dIkSA le / tIna sAla taka use AcArya Adi cha padavI denA yA dhAraNa karanA na kalpe, tIna sAla pUrA hone se cauthA sAla baiThe taba yadi vo sAdhu sthira-upazAnta-viSaya-kaSAya se nivartita ho to unhe padavI denA-dhAraNa karanA kalpe, yadi gaNAvacchedaka, AcArya yA upAdhyAya apanI padavI choDe binA dravyaliMga chor3akara asaMyamI ho jAe to jAvajjIva AcArya-upAdhyAya padavI denA yA dhAraNa karanA na kalpe, yadi padavI choDakara jAe aura punaHdIkSA grahaNa kare to tIna sAla padavI denA na kalpe Adi sarve pUrvavat jAnanA / [88-94] sAdhu jo kisI eka yA jyAdA, gaNAvacchedaka, AcArya, upAdhyAya yA sabhI bahuzruta ho, kaI Agama ke jJAtA ho / kaI gAr3ha-AgAr3ha kI kAraNa se mAyA-kapaTa sahita jhUTha bole, asatya bhAkhe usa pApI jIva ko jAvajIva ke lie AcArya-upAdhyAya-pravartaka, sthavira gaNi yA gaNAvacchedaka kI padavI denA yA dhAraNa karanA na kalpe / uddezaka-3-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (uddezaka-4) [95-96] AcArya-upAdhyAya ko garmI yA zItakAla meM akele vicaranA na kalpe, khuda ke sahita do kA sAtha vicaranA kalpe / [97-98] gaNAvacchedaka ko khuda ke sahita do logoM ko garmI yA zItakAla meM vicaranA na kalpe, khuda ke sahita tIna ko vicaranA kalpe / [99-100] AcArya-upAdhyAya ko khuda ke sahita do ko varSAvAsa rahanA na kalpe, tIna ko kalpe / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 [101-102] gaNAvacchedaka ko khuda sahita tIna ko varSAvAsa rahanA na kalpe, cAra ko kalpe / vyavahAra-4/101 [103-104] ve gA~va, nagara nigama, rAjadhAnI, kher3A, kasabo, maMr3apa, pATaNa, droNamukha, Azrama, saMvAha sanniveza ke lie aneka AcArya, upAdhyAya khuda ke sAtha do, aneka gaNAvacchedaka ko khuda ke sAtha tIna ko Apasa meM garmI yA zIta kAlameM meM vicaranA kalpe aura aneka AcArya - upAdhyAya ko khuda ke sAtha tIna aura aneka gaNAvacchedaka ko khuda ke sAtha cAra ko anyonya nizrA meM varSAvAsa rahanA kalpe / [105-106] eka gA~va se dusare gA~va vicarate, yA cAturmAsa rahe sAdhu jo AcArya Adi ko Age karake vicarate ho vo AcArya Adi zAyada kAla kare to anya kisI ko aMgIkAra karake usa padavI para sthApita karake vicaranA kalpe / yadi kisI ko kalpAka-vaDIla rUpa se sthApana karane ke ucita na ho aura khuda AcAra prakalpa - nisIha par3he hue na ho to usako eka rAtrI kI pratijJA aMgIkAra karanA, jina dizA meM dusare sAdharmika- eka mAMDalIvAle sAdhu vicarate ho vo dizA grahaNa karanA / jo ki use vihAra nimitta se vahA~ rahanA na kalpe lekina bimArI Adi kI kAraNa se vahA~ ba~sanA kalpe, usake bAda koI sAdhu aisA kahe ki he Arya ! eka yA do rAta yahA~ raho, to eka, do rAta vahA~ rahe yadi usase jyAdA rahe to use utanI rAta kA cheda yA tapa prAyazcit AtA hai / [107-108] AcArya - upAdhyAya bimArI utpanna ho taba yA veza choDakara jAe taba dusaroM ko aisA kahe ki he Arya ! maiM kAla karu taba ise AcArya kI padavI denA / ve yadi AcArya padavI dene ke yogya ho to use padavI denA / yogya na ho to na denA / yadi koI dusare vo padavI dene ke lie yogya ho to use denA, yadi koI vo padavI ke lie yogya na ho to pahale kahA use hI padavI denA / padavI dene ke bAda koI sAdhu aisA kahe ki he Arya ! terI yaha padavI doSayukta hai / isalie chor3a do| aisA kahane se vo sAdhu pada choDa de to use dIkSA kA cheda yA tapa kA prAyazcit nahIM hotA / yadi pada choDane yogya ho aura padavI na choDe to una sabako aura padavIghara ko dIkSA kA cheda yA parihAratapa prAyazcit AtA hai / [109-110] AcArya-upAdhyAya jo nava dIkSita chedopasthApanIya ( bar3I dIkSA) ko ucita huA hai aisA jAnane ke bAda bhI yA vismaraNa hone se usake vaDIla cAra yA pA~ca rAta se jyAdA usa nava dIkSita ko upasthApanA na kare to AcArya Adi ko prAyazcit AtA hai| yadi usake sAtha pitA Adi kisI vaDIla ne dIkSA lI ho aura pA~ca, dasa yA paMdraha rAta ke bAda donoM ko sAtha meM upasthApana kare to kisI cheda yA parihAra prAyazcit nahIM AtA / lekina yadi vaDIla kI upasthApanA na karanI ho phira bhI navadIkSita kI upasthApanA na kare to jitane dina upasthApanA na kare utane dina kA cheda yA parihAra tapa prAyazcit AtA hai / [111] AcArya - upAdhyAya smaraNa rakhe yA bhUla jAe yA navadIkSita sAdhu ko ( niyata vakta ke bAda) bhI dazarAtri jAne ke bAda bhI upasthApanA (var3I dIkSA) huI nahIM / niyata sUtrArtha prApta usa sAdhu ke kisI vaDIla ho aura use vaDIla rakhane ke lie vo paDhe nahIM taba taka sAdhu ko upasthApanA na kare to koI prAyazcit nahIM AtA lekina yadi kisI aisI kAraNa binA 109 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 AgamasUtra-hindI anuvAda upasthApanA na kare to aisA karanevAle AcArya Adi ko eka sAla taka AcArya padavI denA na kalpe / [112] jo sAdhu gaccha ko chor3akara jJAna Adi kAraNa se anya gaccha apanAkara vicare taba koI sAdharmika sAdhu dekhakara pUche ki he Arya ! kisa gaccha ko aMgIkAra karake vicarate ho ? taba usa gaccha ke sabhI ratnAdhika sAdhu ke nAma de / yadi ratnAdhika pUche ki kisakI nizrA meM vicarate ho ? to vo saba bahuzruta ke nAma de aura kahe ki jisa taraha bhagavaMta kaheMge usa taraha unakI AjJA ke mutAbika rheNge| [113] bahuta sAdharmika eka mAMDalIvAle sAdhu IkaDe vicaranA cAhe to sthavira ko pUche binA vaise vicaranA yA rahanA na kalpe / sthavira ko pUche taba bhI yadi vo AjJA de to ikaDe vicaranA-rahanA kalpe yadi AjJA na de to na kalpe / yadi AjJA ke binA vicare to jitane dina AjJA binA bicare utane dina kA cheda yA parihAra tapa prAyazcit AtA hai / [114] AjJA binA calane ke lie pravRtta sAdhu cAra-pAMca rAtri vicarakara sthavira ko dekhe taba unakI AjJA binA jo vicaraNa kiyA usakI AlocanA kare, pratikramaNa kare, pUrva kI AjJA lekara rahe lekina hAtha kI rekhA sUkha jAe utanA kAla bhI AjJA binA na rahe / [115] koi sAdhu AjJA binA anya gaccha meM jAne ke lie pravarte, cAra yA pA~ca rAtri ke alAvA AjJA binA rahe phira sthavira ko dekhakara phira se Alove, phira se pratikramaNa kare, AjJA binA jitane dina rahe utane dina kA cheda yA parihAra tapa prAyazcit AtA hai / sAdhu ke saMyama bhAva ko TikAe rakhane ke lie dusarI bAra sthavira kI AjJA mA~gakara rahe / usa sAdhu ko aisA kahanA kalpe ki he bhagavaMt ! muje dusare gaccha meM rahane kI AjJA do to rahU~ / AjJA binA to dusare gaccha meM hAtha kI rekhA sUkha jAe utanA kAla bhI rahanA na kalpe, AjJA ke bAda hI vo kAyA se sparza kare yAni pravRtti kare / [116] anya gaccha meM jAne ke lie pravRtta hokara nivartela sAdhu cAra yA pA~ca rAta dusare gaccha meM rahe phira sthavira ko dekhakara satyarUpa se AlocanA-pratikramaNa kare AjJA lekara pUrva kI AjJA meM rahe lekina AjJA binA palabhara bhI na rahe / [117] AjJA binA calane se nivRtta honevAle sAdhu cAra yA pA~ca rAta gaccha meM rahe phira sthavira ko dekhakara phira se AlocanA kare - pratikramaNa kare - jitanI rAta AjJA binA rahe utanI rAta kA cheda yA parihAra tapa prAyazcit sthavira use de / sAdhu saMyama ke bhAva se dusarI bAra sthavira kI AjJA lekara anya gaccha meM rahe Adi pUrvavat / [118-119] do sAdharmika sAdhu ikaTThe hokara vicare / usameM eka ziSya hai aura eka ratnAdhika hai / ziSya ko par3he hue sAdhu kA parivAra bar3A hai, ratnAdhika ko aisA parivAra choTA hai / vo ziSya ratnAdhika ke pAsa Akara unheM bhikSA lAkara de aura vinayAdika sarva kArya kare, aba yadi ratnAdhika kA parivAra bar3A ho aura ziSya kA choTA ho to ratnAdhika icchA hone para ziSya ko aMgIkAra kare, icchA na ho to aMgIkAra na kare, icchA ho to AhAra-pAnI dekara vaiyAvacca kare, icchA na ho to na kare / [120-122] do sAdhu, gaNAvacchedaka, AcArya yA upAdhyAya bar3o ko Apasa meM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra-4/122 131 vaMdana Adi kare binA rahanA na kalpe, lekina anyonya eka-eka ko vaDIlarUpa se apanAkara vicaranA kalpe / [123-126] kucha sAdhu, gaNAvacchedaka, AcArya yA yaha saba ikaTThe hokara vicare unako anyonya eka eka ko vaDIla kie binA vicaraNa na kalpe / lekina choToM ko bar3o ko vaDIla kI taraha sthApita karake-vaMdana karake vicaranA kalpe-aisA maiM (tumheM) kahatA hU~ / uddezaka-4-kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (uddezaka-5 ) [127-128pravartinI sAdhvI ko garmI aura zItakAla meM khuda ke sAtha do sAdhvI kA vicaranA na kalpe, tIna ho to kalpe / [129-130] gaNAvacchedaNI sAdhvI kA zeSa kAla meM khuda ke sAtha tIna ko vicaranA na kalpe, cAra ko kalpe / / [131-134] varSAvAsa yAni caubhAsI rahanA khuda ke sahita pravartinI ko tIna sAdhvI ko aura gaNAvacchedaNI sAdhvI ko cAra sAdhvI ko na kalpe, lekina kula cAra sAdhvI ho to pravartinI ko Ara pA~ca sAdhvI ho to gaNAvacchedaNI ko kalpe / [135-136] vo gA~va yAvat saMniveza ke lie kaIM pravartinI ko khuda ke sahita tIna ko, kaI gaNAvacchedaNI ko khuda ke sahita cAra ko zeSakAla meM anyonya eka eka kI nizrA meM vicaranA kalpe, varSAvAsa rahanA ho to kaI pravartinI ho to khuda ke sAtha cAra ko aura kaI gaNAvacchedaNI ho to pA~ca kI anyonya nizrA meM rahanA kalpe / [137-138] eka gA~va se dusare gA~va vicarate hue yA varSAvAsa meM rahe sAdhvI jinheM Age karake vicarate ho to bar3e sAdhvI zAyada kAla kare to usa samudAya meM rahe dusare kisI ucita sAdhvI ko vaDIla sthApita karake usakI AjJA meM rahe, yadi vaDIla kI taraha vaise koI ucita na mile aura anya sAdhvI AcAra-prakalpa se ajJAna ho to eka rAta kA abhigraha lekara, jina dizA meM unakI mAMDalI kI anya sAdhvI ho vahA~ jAnA kalpe jo ki vahA~ vihAra nimitta se rahanA na kalpe lekina bimArI Adi kI kAraNa se rahanA kalpe / kAraNa pUrI hone para yadi kisI dusare sAdhvI kahe ki he AryA ! eka yA do rAtri yahA~ raho to rahanA kalpe, usake alAvA jitanI rAta rahe utanA cheda yA parihAra taka AtA hai| [139-140] pravartinI sAdhvI bimArI Adi kAraNa se yA moha ke udaya se cAritra chor3akara (maithuna arthe) dezAntara jAe taba anya ko aisA kahe ki maiM kAla karU~ taba yA mere bAda merI padavI isa sAdhvI ko denA / yadi vo ucita lage to padavI de, ucita na lage to na de / use samudAya meM anya koI yogya lage to use padavI de, yadi koI ucita na lage to pahale kahe gae anusAra padavI de / aisA karane ke bAda koI sAdhvI aisA kahe ki he AryA ! tumhArA yaha padavI doSayukta hai isalie use choDa do taba vo sAdhvI yadi pada chor3ane ke lie pravRtta na ho to jitane dina unakI padavI rahe utane dina kA sabako cheda yA tapa prAyazcit AtA hai / [141-142] dIkSA Azrita karake nae yA taruNa sAdhu..yA sAdhvI ho use AcAra Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 AgamasUtra - hindI anuvAda prakalpa - nisIha adhyayana bhUla jAe to use pUcho ki he Arya ! kisa kAraNa se tuma AcAra prakalpa adhyayana bhUla gae bimArI se yA pramAda se ? yadi vo aisA kahe ki bimArI se nahIM lekina pramAda se bhUla gae to use jAvajjIva ke lie padavI mata denA yadi aisA kahe ki bimArI se bhUla gae pramAda se nahIM to phira se pATha do aura padavI bhI do lekina yadi vo paDhU~gA aisA kahakara par3hAI na kare yA pahale kA yAda na kare to use padavI denA na kalpe / [143-144] sthavira sAdhu umra hone se AcAra prakalpa adhyayana bhUla jAe taba yadi phira se adhyayana yAda kare to use AcArya Adi cha padavI denA yA dhAraNa karanA kalpe / yadi use yAda na Ae to padavI denA dhAraNa karanA na kalpe, vo sthavira yadi zakti ho to baiThebaiThe AcAra prakalpa yAda kare aura zakti na ho to sote-sote yA baiThakara bhI yAda kare / [ 145 - 146 ] yadi sAdhu-sAdhvI sAMbhogika ho ( gocarI - zayyAdi upadhi Apasa meM lene-dene kI chUTa ho vaise eka mAMDalIvAle sAMbhogika kahalAte hai / ) unheM koI doSa lage to anyonya AlocanA karanA kalpe, yadi vahA~ koI ucita AlocanA dAtA ho to unake pAsa AlocanA karanA kalpe / yadi vahA~ koI ucita na ho to Apasa meM AlocanA karanA kalpe, lekina vo sAMbhogika sAdhu AlocanA karane ke bAda eka dusare kI vaiyAvacca karanA na kalpe / yadi vahA~ koI dusarA sAdhu ho to unase vaiyAvacca karavAe / yadi na ho to bimArI Adi kI kAraNa se Apasa meM vaiyAvacca karavAe / [147] sAdhu yA sAdhvI ko rAta meM yA saMdhyA ke vakta lambA sA~pa Da~sa le taba sAdhu strI ke pAsa yA sAdhvI puruSa se davAI karavAe aisA apavAda mArga meM sthavira kalpI ko kalpe aise apavAda kA sevana karanevAlA sthavira kalpI ko parihAra tapa prAyazcit bhI nahIM AtA / yaha sthavira kalpa kA AcAra kahA / jina kalpI ko isa taraha apavAda mArga kA sevana na kalpe, yaha AcAra jinakalpI kA batAyA / uddezaka - 5 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa uddezaka- 6 [148] jo kisI sAdhu apane riztedAra ke ghara jAnA cAhe to sthavira ko pUche binA jAnA na kalpe, pUchane ke bAda bhI yadi jo sthavira AnnA de to kalpe aura AjJA na de to na kalpe / yadi AjJA binA jAe to jitane dina rahe utanA cheda yA tapa prAyazcit AtA hai / alpasUtrI yA Agama ke alpajJAtA ko akele hI apane riztedAra ke vahA~ jAnA na kalpe / dusare bahuzruta yA kaI Agama ke jJAtA ke sAtha riztedAra ke vahA~ jAnA kalpe / yadi pahale cAvala hue ho lekina dAla na huI ho to cAvala lenA kalpe lekina dAla lenA na kalpe / yadi pahale dAla huI ho aura jAne ke bAda cAvala bane to dAla lenA kalpe / lekina cAvala lenA na kalpe donoM pahale se UtAre gae ho to donoM lenA kalpe aura eka bhI cIja na huI ho to kucha bhI lenA na kalpe yAni sAdhu ke jAne se pahale jo kucha taiyAra ho vo saba kalpe aura jAne ke bAda taiyAra ho aisA koI bhI AhAra na kalpe / [149] AcArya-upAdhyAya ko gaNa ke viSaya meM pA~ca atizaya batAe hai / upAzra meM pA~va ghisakara puMje yA vizeSa pramArje to jinAjJA kA ullaMghana nahIM hotA, upAzraya meM mala Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra-6/149 133 mUtra kA tyAga kare, zuddhi kare, vaiyAvacca karanekA sAmarthya ho to icchA ho to vaiyAvacca kare, icchA na ho to vaiyAvacca na kare, upAzraya meM eka-do rAtri nivAsa kare yA upAzraya ke bAhara eka-do rAtri nivAsa kare to jinAjJA kA ullaMghana nahIM hotA / [150] gaNAvacchedaka ke gaNa ke lie do atizaya batAe hai / gaNAvacchedaka upAzraya meM yA upAzraya ke bAhara eka yA do rAta nivAsa kare to jinAjJA kA ullaMghana nahIM hotA / [151] vo gA~va, nagara, rAjadhAnI yAvat saMniveza ke lie, eka hI A~gana, eka hI dvAra-praveza , nirgamana kA eka hI mArga ho vahA~ kaI atithi sAdhu ko (zruta ke ajJAna ko) ikaTThe hokara rahanA na kalpe / yadi vahA~ AcAra prakalpa ke jJAta sAdhu ho to rahanA kalpe lekina yadi na ho to vahA~ jitane dina rahe utane dina kA tapa yA cheda prAyazcit AtA hai / / [152] vo gA~va yAvat saMniveza ke lie alaga vADa ho, daravAje aura Ane-jAne ke mArga bhI alaga ho vahA~ kaI agItArtha sAdhu ko aura zruta ajJAnI ko ikaTThe hokara rahanA na kalpe / yadi vahA~ koI eka AcAra prakalpa-nisIha Adi ko jAnanevAle ho to unake sAtha tIna rAta meM Akara sAtha rahanA kalpe / aisA karate-karate kisI cheda yA parihAra tapa prAyazcit nahIM AtA / lekina yadi AcAra prakalpadhara koI sAdhu vahA~ na ho to jo sAdhu tIna rAta vahA~ nivAsa kare to una sabako jitane dina rahe utane dina kA tapa yA cheda prAyazcit AtA hai / [153-154] vo gA~va yAvat saMniveza ke lie kaI vADa-daravAjA Ane-jAne kA mArga ho vahA~ bahuzruta yA kaI Agama ke jJAtA kA akele rahanA na kalpe, yadi unheM na kalpe to alpazrutadhara yA alpa AgamajJAtA ko kisa taraha kalpe ? yAni na kalpe, lekina eka hI vADa, eka daravAjA, Ane jAne kA eka hI mArga ho vahA~ bahuzruta - AgamajJAtA sAdhu ekAkIpana se rahanA kalpe / vahA~ UbhayakAla zramaNa bhAva meM jAgRta rahakara apramAdI hokara sAvadhAna hokara vicare / [155] jisa jagaha kaI strI-purupa moha ke udaya se maithuna karma prArambha kara rahe to vo dekhakara zramaNa-dusare kisI acitta chidra meM zukra pudgala nIkAle yA hastakarma bhAva se sevana kare to eka mAsa kA guru prAyazcit AtA hai / lekina yadi hastakarma kI bajAya maithuna bhAva se sevana kare to guru caumAsI prAyazcit AtA hai / [156-159] sAdhu yA sAdhvI ko dusare gaNa se Ae hue, svagaNa meM rahe sAdhvI yA jo khaMr3ita-zabala bhedita yA saMkliSTa AcAravAle hai / aura phira jisa sAdhvI ne usa pApa sthAna kI AlocanA, pratikramaNa, niMdA, garhA, nirmalatA, vizuddhi nahIM kI, na karane ke lie tatpara nahIM ho / doSa ke anusAra ucita prAyazcit nahIM kiyA / aise sAdhvI ko sAtAM pUchanA, saMvAsa karanA, sUtrAdi vAMcanA denI, eka mAMDalI bhojana lenA, thor3e vakta ke bAda jAvajjIva kA padavI denA yA dhAraNa karanA na kalpe, lekina yadi usa pApa sthAnaka kI AlocanA, pratikramaNa Adi karake phira se vo pApa sevana na karane ke lie becaina ho, ucita prAyazcit grahaNa kare, to use eka maMDalI meM sthApita karane yAvat padavI denA kalpe / uddezaka-6-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 AgamasUtra-hindI anuvAda (uddezaka-7) [160-162] jo sAdhu-sAdhvI sAMbhogika hai yAni eka samAcArI vAle hai vahA~ sAdhu ko pUche binA sAdhvI khaMr3ita, sabala, bhedita yA saMkliSTa AcArakhAle kisI anya gaNa ke sAdhvI ko use pApasthAnaka kI AlocanA pratikramaNa, prAyazcit Adi kie binA unakI zAtA pUchanA, vAMcanA denA, eka maMDalIvAle ke sAtha bhojana karanA, sAtha rahanA, thor3e vakta yA hamezA ke lie kisI padavI denA Adi kucha na kalpe, yadi vo AlocanA Adi saba kare to guru kI AjJA ke bAda unakI sAtA pUchanA yAvat padavI denA yA dhAraNa karanA kalpe, isa taraha ke sAdhvI ko bhI yadi vo sAdhvI ko sAtha rakhanA sva samudAya ke sAdhvI na cAhe to unake gaccha meM vApasa jAnA cAhie / [163] yadi koI sAdhu-sAdhvI samAna samAcArIvAle hai unameM se kisI sAdhu ko parokSa taraha yA dusare sthAnaka meM pratyakSa batAe binA visaMbhogI yAni mAMDalI bAhara karanA na kalpe / usI sthAnaka meM pratyakSa unake sanmukha kahakara visaMbhogI karanA kalpe / sanmukha ho taba kahe ki he Arya ! isa kucha kAraNa se aba tumhAre sAtha sAMbhogika vyavahAra na karU~ / aisA kahakara visaMbhogI karanA / yadi vo apane pApa kArya kA pazcAtApa kare to use visaMbhogI karanA na kalpe / lekina yadi pazcAtApa na kare to use mu~ha para kahakara visaMbhogI kare / [164] yadi koI sAdhu-sAdhvI samAna samAcArIvAle hai unameM se kisI sAdhvI ko dusare sAdhvI ne pratyakSa saMbhogIpana meM se visaMbhogIpana yAni ki mAMDalI vyavahAra baMdha karanA na kalpe / parokSa taraha anya ke dvArA kahakara visaMbhogIpana karanA kalpe / apane AcAryaupAdhyAya ko aisA kahe ki kucha kAraNa se amuka sAdhvI ke sAtha mAMDalI vyavahAra bandha kiyA hai / aba yadi vo sAdhvI pazcAtApa kare to batAkara vyavahAra bandha kara denA na kalpe / yadi vo pazcAtApa na kare to visaMbhogI karanA kalpe / [165-168] sAdhu yA sAdhvI ko apane khuda ke hita ke lie kisIko dIkSA denA, mu~r3a karanA, AcAra zIkhalAnA, zISyattva denA, upasthApana karanA, sAtha rahanA, AhAra karanA yA thor3e dina yA hamezA ke lie padavI denA na kalpe, dusaroM ke lie dIkSA denA Adi saba kAma karanA kalpe / [169-170] sAdhvI ko vikaTa dizA meM vihAra karanA yA dhAraNa karanA na kalpe, sAdhu ko kalpe / __ [171-172] sAdhu ko vikaTa deza ke lie kaThina vacana Adi kA prAyazcita lekara vahA~ baiThe kSamApanA karanA na kalpe, sAdhvI ko kalpe / [173-174] sAdhu-sAdhvI ko vikAla meM svAdhyAya karanA na kalpe, yadi sAdhu kI nizrA-AjJA ho to sAdhvI ko vikAla meM bhI svAdhyAya karanA kalpe / [175-176] sAdhu-sAdhvI ko asajjhAya meM svAdhyAya karanA na kalpe, sajjhAya meM (svAdhyAyakAle) svAdhyAya karanA kalpe / [177] sAdhu-sAdhvI ko apanI zArIrika asajjhAya meM sajjhAya karanA na kalpe anyonya vAMcanA denA kalpe / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra-7/178 135 [178-179] tIna sAla ke dIkSA paryAyavAle sAdhu ko tIsa sAla ke dIkSAvAle sAdhvI ko upAdhyAya ke rUpa meM apanAnA kalpe, pA~ca sAla ke paryAyavAle sAdhu ko 60 sAla ke paryAyavAle sAdhvI ko upAdhyAya ke rUpa meM apanAnA kalpe / [180] eka gA~va se dusare gA~va vihAra karate sAdhu-sAdhvI zAyada kAla kare, unake zarIra ko kisI sAdharmika sAdhu dekhe to vo sAdhu usa mRtaka ko vastra Adi se Dha~kakara ekAnta, acitta, nirdoSa, sthaMDila bhUmi dekhakara, pramArjanA karake paraThanA kalpe yadi vahA~ koI upakaraNa ho to vo AgAra sahita grahaNa kare dusarI bAra AjJA lekara vo upakaraNa rakhanA yA tyAga karane kA kalpe / [181-182] sajjAtara upAzraya kIrAye pe de yA beca de lekina lenevAle ko bole ki isa jagaha meM kucha sthAna para nirgrantha sAdhu ba~sate hai / usa alAvA jo jagaha hai vo kirAye pe yA bikrI meM deMge to vo sajjAtara ke AhAra- pAnI vahoranA na kalpe yadi denevAle ne kucha na kahA ho lekina lenevAlA aisA kahe ki itanI jagaha meM sAdhu bhale vicaraNa kare to lenevAle ke AhAra- pAnI na kalpe yadi denevAlA - lenevAlA donoM kahe to donoM ke AhAra- pAnI na kalpe / [183] yadi koI vidhavA pitA ke ghara meM rahatI ho aura usakI anumati lene kA avasara Ae to usake pitA, putra yA bhAI dono kI AjJA lekara avagraha mAMganA cAhie / [184] paMtha ke lie yAni rAste meM bhI avagraha kI anujJA lenA / jaise ki vRkSa Adi kI, vahA~ rahe musAphira kI / [185-186] rAjA mara jAe taba rAja meM pheraphAra huA hai aisA mAne / lekina pahale rAjA kI dazA - prabhAva tUTe na ho, bhAI - hissA ba~TA na ho, anya vaMza ke rAjA kA viccheda na huA ho, dusare rAjA ne abhI usa deza kA rAja grahaNa na kiyA ho taba taka pUrva kI anujJA ke mutAbika rahanA kalpe, lekina yadi pUrva ke rAjA kA prabhAva tUTa gayA ho, hisse kA ba~TavArA, rAja viccheda, anya se grahaNa Adi hue ho to phira se nae rAjA kI AjJA lekara rahanA kalpe / isa prakAra maiM ( tumheM ) kahatA hU~ / uddezaka - 7 - kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa uddezaka- 8 - [187] jisa ghara ke lie varSAvAsa rahA / usa ghara meM, bAhara ke pradeza meM yA dUra ke antara meM jo zayyA - saMthArA milA ho vo vo mere hai aisA ziSya kahe lekina yadi sthavira AjJA de to lenA kalpe, yadi AjJA na de to lenA na kalpe / usI taraha AjJA mile to hI rAtadina vo zayyA - saMthArA lenA kalpe / [188-189] vo sAdhu halke uThAkara eka-do yA tIna dina ke mArga meM ke lie pAe, usI taraha varSAvAsa ke lie prApta kare / zyAya - saMthArA kI gaveSaNA kare, ye vo eka hAtha se le jAne ke lie samartha ho aisA saMthArA zardI-garmI [190] vo sAdhu kama vajana ke zayyA saMthArA kI gaveSaNA kare, ye vo eka hAtha se uThAkara eka, do, tIna, cAra, pA~ca dina ke dUra ke rAste ke lie uThAne ko samartha ho jisase vo zayyA - saMthArA mujhe bar3hatI varSARtu meM kAma lage / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [191] jo sthavira sthiravAsa rahe use daMr3I, pAtrA, sara Dha~kane kA vastra, pAtraka, lakar3I, vastra, carmakhaMr3a rakhanA kalpe / yadi sthavira akele ho taba yaha sabhI upakaraNa kahIM rakhakara gRhastha ke ghara AhAra grahaNa ke lie nIkale yA praveza kare / usake bAda vApasa Ane para jisake vahA~ upakaraNa rakhe ho usakI AjJA lekara vo upakaraNa bhugate yA tyAga kare / 136 [192-194] sAdhu-sAdhvI ko pAr3ihArika vApasa karane ke ucita yA zayyAtara ke pAsa se zayyA - saMthArA punaH lekara anujJA lie binA bAhara jAnA na kalpe, AjJA lekara jAnA kalpe | [195-197] sAdhu-sAdhvI ko pAr3ihArika yA zayyAtara ke pAsa se zayyA - saMthArA pahale liyA ho vo unheM sauMpakara dusarI daphA unakI AjJA binA rakhanA na kalpe / AjJA lekara rakhanA kalpe, yA pahale grahaNa karake phira AjJA lenA bhI na kalpe, pUrva AjJA lekara phira grahaNa karanA kalpe / yadi aisA mAne ki yahA~ vAkaI me prAtihArika zayyA - saMthArA sulabha nahIM hai / to pahale se hI grahaNa kara le phira anumati mAMge taba zAyada pAr3ihArika ke sAtha ziSya kA jhagar3A ho to sthavira use roke aura kahe ki tuma kopa mata karo / tuma unakI vasti grahaNa karake rahe ho aura kaThina vacana bhI bolate ho aise donoM kArya karane yogya nahIM hai / usa taraha mISTa vacana se donoM ko zAnta kare / [198-200] sAdhu gRhastha ke ghara AhAra ke lie jAe, yA bAhara sthaMDila yA svAdhyAya bhUmi meM jAe, yA eka gA~va se dusare gA~va vicarate ho vahA~ alpa upakaraNa bhI gira jAe / use koI sAdharmika sAdhu dekhe, gRhastha thakI vo cIja grahaNa karanA kalpe / vo cIje lekara vo sAdharmika ApasI sAdhu ko kahe ki he Arya ! yaha upakaraNa kisakA hai tuma jAnate ho ? sAdhu kahe ki hA, jAnatA hU~ vo upakaraNa merA hai / to use de / yadi aisA kahe ki hama nahI jAnate to lAnevAle sAdhu khuda na bhugate, na dusare ko de lekina ekAnta-nirdoSa- thaMDila bhUmi meM paraThave / [201] sAdhu-sAdhvI ko adhika pAtra Apasa meM grahaNa karanA kalpe / yadi vo pAtra maiM kasI ko dUMgA, maiM khuda hI rakhU~gA yA dusare kisI ko bhI deMge to jinake lie unheM liyA ho une pUche yA nyautA die binA Apasa meM denA na kalpe, lekina jinake lie liyA hai unheM pUchakara, nimaMtrIta karake denA kalpe / [202] murge ke aMr3e jitane ATha nIvAle yAni ki ATha kavala AhAra jo kare usa sAdhu ko alpa- AhArI batAe / bAraha kavala AhArI sAdhu apArdha uNodarI karate hai, solaha kavala AhArI ko ardha uNodarI, caubIsa kavala AhArI ko pA uNodarI, 31 kavala AhArI ko kiMcit uNodarI, 32 kavala AhArI ko pramANa prApta AhArI batAe usa taraha se eka bhI kavala AhAra kama karanevAle ko prakAma bhojI na kahe lekina uNodarI kahA / uddezaka- 9 [203 - 206] sAgArika zayyAtara ke vahA~ koI atithi ghara meM bhojana kara rahA ho yA bAhara khA rahA ho to unake lie AhAra -pAnI kie ho vo AhAra zayyAtara use de, pAr3ihArika vApasa dene kI zarta se bacA huA AhAra vo vyakti zayyAtara ko de to usameM se sAdhu ko diyA Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra - 9/206 gayA AhAra sAdhu ko lenA na kalpe, lekina yadi vo AhAra apar3ihArika ho to sAdhu-sAdhvI ko lenA kalpe / 137 [207-210] sAgArika- zayyAtara ke dAsa, naukara cAkara, sevaka Adi kisI bhI ghara meM yA, ghara ke bAhara khA rahe to unake lie banAyA gayA AhAra bace vo naukara Adi vApasa lene kI buddhi se zayyAtara ko de to aisA AhAra zayyAtara de taba sAdhu-sAdhvI kA lenA na kalpe, vApasa lene kI buddhi rahita yAni apratihArika ho to kalpe / [211-214] zayyAtara ke jJAtIjana ho, eka hI ghara meM, yA ghara ke bAhara, eka hI, yA alaga cUlhe kA pAnI Adi le rahe ho lekina usake sahAre jindA ho to unakA diyA gayA AhAra sAdhu ko lenA na kalpe / [215-218] zayyAtara ke jJAtIjana ho, eka daravAjA ho, Ane-jAne kA eka hI mArga ho ghara alaga ho lekina ghara meM yA ghara ke bAhara rasoI kA mArga eka hI ho / alagaalaga cUlhe ho, yA eka hI ho to bhI zayyAtara ke AhAra- pAnI para jisakI rojI calatI ho, usa AhAra meM se sAdhu ko de to vo AhAra lenA na kalpe / [219-232] zayyAtara kI 1. tela becane kI, 2. gur3a kI, 3. kirAne kI, 4. kapar3e kI, 5. sUta kI 6. rUI aura kapAsa kI, 7. gaMdhIyANA kI, 5. mIThAI kI dukAna hai usameM zayyAtara kA hissA hai / usa dukAna para bikrI hotI hai to usameM se koI bhI cIja de to vo sAdhu ko lenA na kalpe, lekina yadi isa dukAna meM zayyAtara kA hissA na ho, usa dukAna para bikrI hotI ho usameM se kisI sAdhu ko de to lenA kalpe / [233-236] dusaroM kI anna Adi rasoI meM zayyAtara kA hissA ho, vakhAra meM par3e Ama meM usakA hissA ho to usameM se diyA gayA AhAra Adi sAdhu ko na kalpe, yadi zayyAtara kA hissA na ho to kalpe / [237] sAta dina kI sAta par3imA samAna tapazcaryA ke 49 rAta-dina hote hai pahale sAta dina anna-pAnI kI eka datti- dusare sAta dina do-do datti - yAvat sA~tave sA~ sA~ta-sA~ta datti ginate kula 196 datti hotI hai vo tapa jisa taraha se sUtra meM batAyA hai, jaisA mArga hai, jaisA satya anuSThAna hai / aisA samyak taraha se kAyA se chUne ke dvArA niraticAra, pAra pahu~ce hue, kIrtana kie gae usa taraha se sAdhu AjJA ko pAlanevAle hote hai / [238-240] (Upara kahane ke anusAra) A~Tha dina kI A~Tha par3imA samAna tapa kahA hai / pahale A~Tha dina anna pAnI kI eka-eka datti usa taraha se A~ThavI par3imA - A~Tha kI ATha datti ginate kula 64 rAta-dina 288 datti se tapa pUrNa ho, usI taraha nau dina kI nau par3imA 81 rAta-dina aura kula datti 405 daza dina kI daza par3imA 100 datti aura kula datti 550 hotI hai / usI taraha A~ThavI, nau, daza pratimA kA sUtra, kalpa, mArga, yathAtathyapana se samyak taraha se kAyA dvArA sparza-pAlana, zuddhi-taraNa, kirtana - AjJA se anupAlana hotA hai / [241] do pratimA batAI hai vo isa prakAra hai-choTI pezAba pratimA aura bar3I pezAba pratimA / [242] choTI pezAba pratimA bahanevAle sAdhu ko pahale zarada kAla me ( mAgasara mAsa Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 AgamasUtra-hindI anuvAda me) aura antima uSNa kAla meM (ASAr3a mAsa meM) gA~va ke bAhara yAvat sanniveza, vana, vanadurga, parvata. parvatadarga meM yaha pratimA dhAraNa karanA kalpe, bhojana karake pratimA grahaNa kare to 14 bhakta se pUrI ho yAni cha upavAsa ke bAda pAraNA kare, khAe binA par3imA karane se 16 bhakta se yAni sA~ta upavAsa se pUrI ho / yaha pratimA vahane se dina meM jitanI pizAba Ae vo dina meM pI jAe / rAta meM Ae to na pIe / yAni yadi vo pizAba jIva vIrya-cIkanAI raja sahita ho to paraThave aura rahita ho to pIe / usI taraha jo-jo pizAba thor3e yA jyAdA nApa meM Ae vo pIe / yaha choTI pizAba pratimA batAI jo sUtra meM kahane ke mutAbika, yAvat pAlana karate hue sAdhu vicare / 243] bar3I pizAba pratimA (abhigraha) apanAnevAle sAdhu ko upara batAe anusAra vidhi se pratimA vahana karanI ho / pharka itanA ki bhojana karake pratimA vahe to, 7-upavAsa aura bhojana kie binA 8-upavAsa, bAkI sabhI vidhi choTI pratimA anusAra mAnanA / [244] anna-pAnI kI datti kI amuka saMkhyA lenevAle sAdhu ko pAtra dhAraka gRhastha ke ghara AhAra ke lie praveza vAda yAtrA meM vo gRhastha anna kI jitanI datti de utanI datti kahalAe / anna-pAnI dete hue dhArA na tUTe vo eka datti, usa sAdhu ko kisI dAtAra vA~sa kI chAba meM, vastra se, cAlaNI se, pAtra uThAkara sAdhu ko Upara se de taba dhArA tUTe nahI taba taka sabako eka datti kahate hai / yadi kaIM khAnevAle ho to sabhI apanA AhAra IkaTThA kara de taba hAtha Upara karake rakhe taba taka saba ko milakara eka hI datti hotI hai / [245] jisa sAdhu ne pAnI kI datti kA abhigraha kiyA hai vo gRhastha ke vahA~ pAnI lene jAe taba eka pAtra Upara se pAnI dene ke lie uThAyA hai una sabako dhArA na tUTe taba taka eka datti kahate hai / (Adi sarva hakIkata Upara ke sUtra 244 kI AhAra kI datti mutAbika jAnanA / ) [246-247] abhigraha tIna prakAra ke batAe, sapheda anna lenA, kASTha pAtra meM sAmane se lAkara de vo hAtha se yA baratana se de to jo koi grahe, jo koI de, yadi koI cIja ko mukha meM rakhe vo cIja hI lenI cAhie / vo dusare prakAra se tIna abhigraha / [248] do prakAra se (bhI) abhigraha batAe hai / (1) jo hAtha meM le vo cIja lenA (2) jo mukha meM rakhe vo cIja lenA - Isa prakAra maiM (tumheM) kahatA hU~ / uddezaka-9-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (uddezaka-10) [249] do pratimA (abhigraha) vatAe hai / vo isa prakAra-java madhya candra pratimA aura vajra madhya candra pratimA / / __java madhya candra pratimAdhArI sAdhu eka mahine taka kAyA kI mamatA kA tyAga karate hai / jo koI deva yA tiryaMca sambandhI anukUla yA pratikUla upasarga utpanna ho jisameM vaMdananamaskAra, satkAra-sanmAna, kalyANa-maMgala, devasardaza Adi anukUla aura dusarA koI daMDa, asthi, jotara yA netara ke calane se kAyA se upasarga kare vo pratikUla / vo sarva upasarga utpanna ho usa samabhAva se, khameM, titikSA kare, dInatA rahita khame / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra-10/249 139 java madhya candra pratimAdhArI sAdhu ko zukala pakSa kI ekama ko eka datti anna - eka datti pAnI lenA kalpe / sabhI do page, copage jo koI AhAra kI icchAvAle hai unheM AhAra mila gayA ho, kaIM tApasa, brAhmana, atithi, kRpaNa, daridrI, yAcaka, bhIkSA le jAne ke bAda nidorSa AhAra grahaNa kare / usa sAdhu ko jahA~ akele khAnevAlA ho vahA~ se AhAra lenA kalpe, lekina do, tIna, cAra, pA~ca ke jamaNa meM se lenA na kalpe / tIna mAsa se jyAdA garbhavAlI ke hAtha se, bacce ke hisse meM se yA baccA alaga kare to na le / bacce ko dUdha pilAtI strI ke hAtha se na le | ghara meM dahalIja ke bhItara yA bAhara donoM pA~va rakhakara de to na le lekina eka pA~va dahalIja ke bhItara aura eka bAhara ho aura de to lenA kalpe / usa taraha se na de to lenA na kalpe / zukla pakSa kI bIja ko yAni dusare dina anna kI aura pAnI kI do datti, trIja ko tIna datti usa taraha se pUnama ko yAni paMdrahave dina anna-pAnI kI paMdraha datti grahaNa kare / phira kRSNa pakSa meM ekama ko caudaha datti anna kI, caudaha datti pAnI kI, bIja ko teraha datti anna, teraha datti pAnI kI yAvat caudaza ko eka datti anna kI aura eka datti pAnI kI lenA klpe| amAvAsa ko sAdhu AhAra na kare / usa prakAra nizcaya se yaha java madhya pratimA batAI, vo sUtra-kalpa-mArga meM batAe anusAra yathAtathya samyak taraha se kAyA thakI chUkara, pAlana karake, zodhanakara, pAra karake, kirtana karake, AjJAnusAra pAlana karanA / [250] vraja madhya pratimA (yAni abhigraha vizeSa) dhAraNa karanevAle ko kAyA kI mamatA kA tyAga, upasarga sahanA Adi saba Upara ke sUtra 249 meM kahane ke mutAbika jaannaa| vizeSa yaha ki pratimA kA Arambha kRSNa pakSa se hotA hai / ekama ko paMdraha datti anna kI aura paMdraha datti pAnI ko lekara tapa kA Arambha ho yAvat amAvAsa taka eka-eka datti kama hone se amAvAsa ko kevala eka datti anna aura eka datti pAnI kI le / phira zukala pakSa meM kramazaH eka-eka datti anna aura pAnI kI bar3hatI jAe / zukala ekama kI do datti anna aura pAnI kI lenA kalpe, yAvat caudasa ko paMdraha datti anna aura pAnI kI le aura pUnama ko upavAsa kare / [251] vyavahAra pA~ca taraha se batAe hai / vo isa prakAra Agama, zrut AjJA, dhAraNA aura jIta, jahA~ Agama vyavahArI yAni ki kevalI yA pUrvadhara ho vahA~ Agama vyavahAra sthApita karanA / jahA~ Agama vyavahArI na ho vahA~ sUtra (AyAro Adi) vyavahAra sthApita karanA, jahA~ sUtra jJAtA bhI na ho vahA~ AjJA vyavahAra sthApanA, jahA~ AjJA vyavahArI na ho vahA~ dhAraNA vyavahAra sthApita karanA aura dhAraNA vyavahArI bhI na ho vahA~ jIta yAni ki paramparA se AnevAlA vyavahAra sthApita karanA / isa pA~ca vyavahAra se karake vyavahAra sthApita kare to isa prakAra-Agama, sUtra, AjJA, dhAraNA, jIta vaise usa vyavahAra saMsthApita kare, he bhagavaMt ! aisA kyoM kahA? Agama balayukta sAdhu ko vo pUrvokta pA~ca vyavahAra ko jisa vakta jo jahA~ ucita ho vo vahA~ nizrA rahita upadeza aura vyavahAra rakhanevAle sAdhu AjJA ke ArAdhaka hotA hai / 252-259] cAra taraha ke puruSa ke (alaga-alaga bheda hai vo) kahate hai / (1) upakAra kare lekina mAna na kare, mAna kare lekina upakAra na kare, donoM kare, donoM meM se eka Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 AgamasUtra-hindI anuvAda bhI na kare, (2) samudAya kA kAma kare lekina mAna na kare, mAna kare lekina samudAya kA kAma na kare, donoM kare, donoM meM se eka bhI na kare, (3) samudAya ke lie saMgraha kare lekina mAna na kare, mAna kare lekina samudAya ke lie saMgraha na kare, donoM kare, donoM meM se eka bhI na kare, (4) gaNa ko zobhAyamAna kare lekina mAna na kare, mAna kare lekina gaNa kI zobhA na kare, donoM kare, donoM meM se eka bhI na kare, (5) gaNa zuddhi kare lekina mAna na kare, mAna kare lekina gaNa kI zuddhi na kare, donoM kare, donoM meM se eka bhI na kare, (6) rUpa kA tyAga kare lekina dharma tyAga na kare, dharma chor3a de lekina rUpa na chor3e, donoM chor3a de, donoM meM se kucha bhI na chor3e, (5) priyadharmI ho lekina dRr3hadharmI na ho, dRr3hadharmI ho lekina priyadharmI na ho, dono ho donoM meM se eka bhI na ho / [260-261] cAra taraha se AcArya batAe -(1) pravajyA AcArya lekina upasthApanA AcArya nahIM, upasthApanA AcArya magara pravajyA AcArya nahIM, donoM ho, donoM meM se eka bhI na ho, (2) uddesAcArya ho lekina vAMcanAcArya na ho, vAMcanAcArya ho lekina uddesAcArya na ho, donoM ho, donoM meM se eka bhI na ho / [262-263] cAra antevAsI ziSya batAe hai / (1) pravajyA ziSya ho lekina upasthApanA ziSya na ho, upasthApanA ziSya ho lekina pravajyA ziSya na ho, dono ho, donoM meM se eka bhI na ho, (2) uddezA karavAe lekina vAMcanA na de, vAMcanA de lekina uddezA na karavAe, donoM karavAe, donoM meM se kucha bhI na karavAe / [264] tIna sthavira bhUmi batAI hai / vaya sthavira, zruta sthavira aura paryAya sthavira / 60 sAlavAle vaya sthavira, ThANa-samavAya ke dhAraka vo zrutasthavira, bIsa sAla kA paryAya yAni paryAya sthavira / [265] tIna ziSya kI bhUmi kahI hai / jaghanya ko sAta rAtri kI, madhyamavo cAra mAsa kI aura utkRSTa cha mAsa kI / [266-267] sAdhu-sAdhvI ko laghu sAdhu yA sAdhvI jinako A~Tha sAla se kucha kama umra hai usakI upasthApanA yA sahabhojana karanA na kalpe, A~Tha sAla se kucha jyAdA ho to kalpe / [268-269] sAdhu-sAdhvI ko bAla sAdhu yA bAla sAdhvI jinhe abhI bagala meM bAla bhI nahIM Ae yAni vaisI choTI vayavAle ko AcAra prakalpa nAmaka adhyayana par3hAnA na kalpe, bagala meM bAla uge utanI vaya ke hone ke bAda kalpe / [270-288] jisa sAdhu kA dIkSA paryAya tIna sAla kA huA ho use AcAra prakalpa adhyayana par3hAnA kalpe, usI taraha cAra sAla ke paryAya se, sUyagar3o, pA~ca sAla paryAya se dasA, kappa, vavahAra, A~Tha sAla paryAya se ThANa, samavAya, daza sAla paryAya se vivAha pannatti yAni bhagavaI, 11 sAla paryAya se khuDDiyAvimANapavibhatI, mahalliyAvimANapavabhittI, aMgacUliyA, vaggacUliyA, vivAhacUliyA, bAraha sAla paryAya se aruNovavAya, garulovavAya, dharaNovavAya, vesamaNovavAya, velaMdharovavAya, teraha sAla paryAya se uThANasUya, samuThThANasUya, deviMdovavAya, nAgarapariyAvaNiya, caudaha sAla paryAya se AsivisabhAvanA, aThThAraha sAla paryAya se diThThIvisabhAvanA, 19 sAla paryAya se diThivAya, usa taraha se bIsa sAla ke paryAyavAle sAdhu Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra - 10/288 ko sarve sUtra kA adhyayana udeso Adi karavAnA kalpe / [29] vaivAvacca daza taraha se batAI hai / vo isa prakAra - AcArya kI, upAdhyAya kI, sthavira kI, ziSya kI, glAna kI, tapasvI kI, sAdharmika kI, kula kI, gaNa kI, sAdhu saMgha kI / (yaha AcArya, upAdhyAya.... yAvat .... saMgha kI vaiyAvacca karanevAle sAdhu mahA nirjarA - mahAlAbha pAte hai / 36 vyavahAra - chedasUtra - 3 - hindI anuvAda pUrNa 141 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 AgamasUtra-hindI anuvAda namo namo nimmaladasaNassa | 37 | dazAzrutaskandha / chedasUtra-4- hindI anuvAda (dasA-1-asamAdhisthAna) saMyama ke sAmAnya doSa yA aticAra ko yahA~ 'asamAdhi-sthAna' batAyA hai / jaise zarIra kI samAdhi-zAnti pUrNa avasthA meM mAmUlI bimArI yA darda bAdhaka banate hai / kA~TA lagA ho yA dA~ta, kAna, gale meM koI darda ho yA zardI jaisA mAmUlI vyAdhi ho to bhI zarIra kI samAdhisvasthatA nahIM rahatI vaise saMyama meM choTe yA alpa doSa se bhI svasthatA nahIM rahatI / isalie ina sthAna ko asamAdhi sthAna batAe hai / jo isa pahalI dazA meM bayAna kie hai / [1] arihaMta ko mere namaskAra ho, siddha ko mere namaskAra ho, AcArya ko mere namaskAra ho, upAdhyAya ko mere namaskAra ho, loka meM rahe sabhI sAdhu ko mere namaskAra ho, ina pA~co ko kie namaskAra-sarva pApa ke nAzaka hai, sarva maMgala meM utkRSTa maMgala hai / . he AyuSmAn ! vo nirvANa prApta bhagavaMta ke svamukha se maiMne aisA sunA hai / [2] yaha (jina pravacana meM) nizcaya se sthavira bhagavaMta ne bIsa asamAdhi sthAna batAe hai / sthavira bhagavaMta ne kauna-se bIsa asamAdhi sthAna batAe hai ? 1. ati zIghra calanevAle honA / 2. apramArjitAcArI honA - rajoharaNa Adi se pramArjana kiyA na ho aise sthAna meM calanA (baiThanA-sonA Adi) / 3. duSpramArjitAcArI honA - upayoga rahitapana se yA idhara-udhara dekhate-dekhate pramArjanA karanA / 4. adhika zayyA-Asana rakhanA, zarIra pramANa lambAIvAlI zayyA, AtApanA-svAdhyAya Adi jisa para kiyA jAe vo Asana / vo pramANa se jyAdA rakhanA / 5. dIkSAparyAya meM bar3o ke sAmane bolanA / 6. sthavIra aura upalakSaNa se muni mAtra ke ghAta ke lie socanA / 7. pRthvikAya Adi jIva kA ghAta kare / 8. Akroza karanA, jalate rahanA / 9. krodha karanA, sva-para saMtApa karanA / 10. pITha pIche niMdA karanevAle honA / 11. bAra-bAra nizcayakArI bolI bolanA / 12. anutpanna aise nae jhagar3e utpanna karanA / 13. kSamApanA se upazAnta kie gae purAne kalaha-jhagar3e phira se utpanna karanA / 14. akAla-svAdhyAya ke lie varjita kAla, usameM svAdhyAya karanA / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandha - 1/2 143 15. sacitta rajayukta hAtha-pA~vavAle AdamI se bhikSAdi grahaNa karanA / 16. anAvazyaka jora-jora se bolanA, AvAja karanA / 17. saMgha yA gaNa meM bheda utpanna karanevAle vacana bolanA / 18. kalaha yAni vAgyuddha yA jhagar3e karanA | 19. sUryodaya se sUryAsta taka kucha na kucha khAte rahanA / 20. nirdoSa bhikSA Adi kI khoja karane meM sAvadhAna na rahanA / sthavira bhagavaMta ne yaha bIsa asasAdhi sthAna batAe hai usa prakAra maiM kahatA hU~ / lekina yahA~ bIsa kI ginatI eka AdhArarUpa se rakhI gaI hai / isa taraha ke anya kaI asamAdhisthAna ho zakate hai / lekina una sabakA samAveza isa bIsa kI aMtargat jAnanA - samajanA jaise ki jyAdA zayyA-Asana rakhanA / to vahA~ adhika vastra, pAtra, upakaraNa vo saba doSa sAmila ho aisA samaja lenA / cittasamAdhi ke lie yaha saba asamAdhi sthAna kA tyAga karanA / dasA - 2 - sabalA sabala kA sAmAnya artha vizeSa balavAna yA bhArI hotA hai / saMyama ke sAmAnya doSa pahalI dasA meM batAe usakI tulanA meM bar3e yA vizeSa doSa kA isa dasA meM varNana hai / [3] he AyuSyamAn ! vo nirvANa prApta bhagavaMta ke svamukha se maiMne isa prakAra sunA hai / . yaha Arhat pravacana meM sthavira bhagavaMta ne vAkaIM ekkIsa sabala (doSa) prarUpe hai / vo sthavira bhagavaMta ne vAkaI kauna-se ekkIsa zabala doSa batAe hai ? sthavira bhagavaMta ne nizcaya se jo ikkIsa - zabala doSa batAe haiM vo isa prakAra hai : 1. hasta- karma karanA, maithuna sambandhI viSayecchA ko poSane ke lie hAtha se zarIra ke kisI aMga- upAMga Adi kA saMcAlana Adi karanA / 2. maithuna pratisevana karanA / 3. rAtri bhojana karanA / rAtri ko azana, pAna, khAdima yA svAdima istemAla karanA / 4. AdhAkarmika-sAdhu ke nimitta se bane hue AhAra khAnA / 5. rAjA nimitta se bane azana Adi AhAra khAnA / 6. krita - kharIde hue, udhAra lie hue, chine hue, AjJA binA die gae yA sAdhu ke lie sAmane se lAkara diyA gayA AhAra khAnA / 7. bAra-bAra pratyAkhyAna karake, pratyAkhyAna ho vo hI azana Adi lenA / 8. cha mAsa ke bhItara eka gaNa meM se dusare gaNa meM gamana karanA / 9. eka mAsa meM tIna bAra (jalAzaya Adi karake) udaka lepa yAni sacitta pAnI kA saMsparza karanA / 10. eka mAsa meM tIna bAra mAyA sthala ( chala-kapaTa karanA / 11. sAgArika (gRhastha, sthAnadAtA yA sajjAtara) ke azana Adi AhAra khAnA / 12-15. jAna bUjhakara prANAtipAta ( jIva kA ghAta), mRSAvAda (asatyabolanA )... adattAdAna (nahIM dIM gaI cIja kA grahaNa), sacitta pRthvI yA sacitta raja para kAryotsarga, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 AgamasUtra-hindI anuvAda baiThanA, sonA, svAdhyAya Adi karanA / / 16-18. jAna-bUjhakara snigdha, gIlI, sacitta rajayukta pRthvI para...sacitta zIlA, patthara, dhuNAvAlA yA sacitta lakar3e para, aMr3a beIndriya Adi jIva, sacitta bIja, tRNa Adi jhAkala-pAnI, cIMTI ke nagara-sevAla-gIlI miTTI yA makar3I ke jAle se yukta aise sthAna para kAryotsarga, baiThanA, sonA, svAdhyAya Adi kriyA karanA...mUla, kaMda, skaMdha, chilakA, kuMpaNa, patte, bIja aura harita vanaspati kA bhojana karanA / 19-20. eka sAla meM dasa bAra udakalepa (jalAzaya ko pAra karane ke dvArA jala saMsparza) aura mAyA-sthAna (chala kapaTa) karanA / 21. jAna-bUjhakara sacita pAnIyukta hAtha, pAtra, kar3achI yA baratana se koI azana, pAna, khAdima-svAdima AhAra de taba grahaNa karanA / sthavira bhagavaMta ne nizcaya se yaha 21-sabala doSa kahe hai / usa prakAra maiM kahatA huuN| yahA~ atikrama-vyatikrama aura aticAra vo tIna bheda se sabala doSa kI vicAraNA krnaa| doSa ke lie socanA vo atikrama, eka bhI Daga bharanA vo vyatikrama aura pravRtti karane kI taiyArI yAni aticAra (doSa kA sevana to sApha anAcAra hI hai / ) isa sabala doSa kA sevana karanevAlA zabala-AcArI kahalAtA hai / jo ki zabala doSa kI yaha ginatI kevala 21 nahIM hai / vo to kevala AdhAra hai / ye yA inake jaise anya doSa bhI yahAM samaja lenA / dazA-3-AzAtanA AzAtanA yAni viparIta vyavahAra, apamAna yA tiraskAra jo jJAna-darzana kA khaMDana kare, usakI laghutA yA tiraskAra kare use AzAtanA kahate hai / aisI AzAtanA ke kaI bheda hai / usameM se yahA~ kevala-33 AzAtanA hI kahI hai / jJAna, darzana, cAritra Adi guNa meM adhikatAvAle yA dIkSA, padavI Adi meM bar3e ho unake prati hue adhika avajJA yA tiraskAra samAna AzAtanA kA yahA~ varNana hai / [4] he AyuSyamAn ! usa nirvANa prApta bhagavaMta ke sva-mukha se maiMne isa prakAra sunA hai / yaha Arhat pravacana meM sthavira bhagavaMta ne vAkaI meM 33-AzAtanA prarUpI hai / usa sthavira bhagavaMta ne sacamuca kauna-sI 33-AzAtanA batAI hai ? vo sthavira bhagavaMta ne sacamuca jo 33 AzAtanA batAI hai vo isa prakAra hai 1-9. zaikSa (alpa dIkSA paryAyavAle sAdhu) ratnAdhika-bar3e dIkSAparyAya yA vizeSa guNavAn sAdhu) ke Age cale, sAtha-sAtha cale, ati nikaTa cale, Age, sAtha-sAtha yA ati nikaTa khar3e rahe, Age, sAtha-sAtha yA ati nikaTa baiThe / 10-11. rAnika sAdhu ke sAtha bAhara bicAra bhUmi (mala tyAga jagaha) gae zaikSa kAraNa se eka hI jalapAtra le gae ho usa hAlAta meM vo zaikSa rAtnika kI pahale zauca-zuddhi kare, bAhara vicAra bhUmi yA vihAra bhUmi (svAdhyAyasthala) gae ho taba rAtnika ke pahale aipithikapratikramaNa kare / 12. kisI vyakti rAtnika ke pAsa vArtAlApa ke lie Ae taba zaikSa usake pahale Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandha-3/14 hI vArtAlApa karane lage / 13. rAta yA vikAla meM (sandhyA ke vakta ) yadi rAnika zaikSa ko sambodhana karake pUche ki he Arya ! kauna-kaunaso rahe hai aura kauna-kauna jAgate hai taba vo zaikSa, rAnika kA vacana pUrA sunA- anasunA kara de aura pratyuttara na de / 14-18 zaikSa yadi azana, pAna, khAdima, svAdima samAna AhAra lAe taba usakI AlocanA ke pahale koI zaikSa ke pAsa kare phira rAnika ke pAsa kare, pahale kisI zaikSa ko batAe, nimaMtrita kare phira rAnika ko dikhAe yA nimaMtraNA kare, rAnika ke sAtha gae ho to bhI use pUche binA jo-jo sAdhu ko dene kI icchA ho use jalda adhika pramANa meM vo azana Adi de aura rAnika sAdhu ke sAtha AhAra karate vakta prazasta, uttama, rasayukta, snigdha, rUkhA Adi cIja usa zaikSa ko manokula ho to jalda yA jyAdA pramANameM meM khAe / 145 19-21. rAnika (guNAdhika) zaikSa (choTe dIkSA paryAyavAle sAdhu) ko bulAe taba usakI bAta sunA-anasunA karake mauna rahe, apane sthAna para baiThakara unakI bAta sune lekina sanmukha upasthita na ho, "kyA kahA ?" aisA kahe 22-24. zaikSa, rAnika ko tUM aise ekavacanI zabda bole, unake Age nirarthaka bakabaka kare, unake dvArA kahe gae zabda unheM kahakara sunAe (tiraskAra se "tuma to aisA kahate the" aisA sAmane bole ) 25.30. jaba rAnika (guNAdhika sAdhu) kathA kahate ho taba vo zaikSa "yaha aise kahanA cAhie" aisA bole, "tuma bhUla rahe ho tumheM yAda nahIM hai / " aisA bole, durbhAva prakaTa kare, (kisI bahAnA karake) sabhA visarjana karane ke lie Agraha kare, kathA meM vighna utpanna kare, jaba taka parSadA (sabhA) pUrI na ho, chinna-bhinna na ho yA baira-bikhaira na ho lekina hAjira ho taba taka usI kathA ko do-tIna bAra kahe / 31-33. zaikSa yadi rAnika sAdhu ke zayyA yA saMdhArA para galatI se pAMva laga jAe taba hAtha jur3akara kSamA yAcanA kie binA cale jAe, rAnika kI zayyA - saMthArA para khar3e rahebaiThe yA so jAe yA usase U~ce yA samAna Asana para baiThe yA so jAe / usa sthavira bhagavaMta ne sacamuca yaha taiMtIsa AzAtanA batAI hai / aisA ( usa prakAra ) maiM (tumheM) kahatA hU~ / dasA - 3 - kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa dasA - 4- gaNasaMpadA pahale, dusare, tIsare, adhyayana meM kahe gae doSa zaikSa ko tyAga karane ke lie ucita hai / una sabakA parityAga karane se vo zaikSa gaNi saMpadA yogya hotA hai / isalie aba isa "dasA" meM A~Tha taraha kI gaNisaMpadA kA varNana kiyA hai / [5] he AyuSmAn ! usa nirvANa prApta bhagavaMta ke svamukha se maiMne isa prakAra sunA hai / yaha (Arhat pravacana meM) sthavira bhagavaMta ne sacamuca A~Tha taraha kI gaNi saMpadA kahI hai / usa sthavira bhagavaMta ne vAkaI, kauna sI ATha taraha kI gaNi saMpadA batAI hai 9. usa sthavira bhagavaMta ne sacamuca jo 8-taraha kI saMpadA kahI hai vo isa prakAra hai- AcAra, sUtra, zarIra, vAcanA, mati, prayoga aura saMgraha parijJA / vacana, 10 10 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [6] vo AcAra saMpadA kauna-sI hai ? ( AcAra yAni bhagavaMta kI prarUpI huI AcaraNA yA maryAdA dusarI taraha se kahe to jJAna-darzana, cAritra, tapa, vIrya una pA~ca kI AcaraNA, saMpadA yAni saMpatti yaha AcAra saMpatti cAra taraha se hai vo isa prakAra - saMyama kriyA meM sadA jur3e rahanA, ahaMkAra rahita honA, aniyata vihAra honA yAni eka sthAna para sthAyI hokara na rahanA, sthavIra kI mAphika yAni zruta aura dIkSA paryAya jayeSTha kI taraha gambhIra svabhAvavAle honA / [7] vo zruta saMpatti kauna-sI hai ? (zruta yAni Agama yA zAstrajJAna ) yaha zruta saMpatti cAra prakAra se batAI hai / vo isa prakAra - bahuzrutatA- kaI zAstra ke jJAtA honA, paricitatA, sUtrArtha se acchI taraha se paricita honA / vicitra zrutatA - svasamaya aura parasamaya ke tathA utsarga- apavAda ke jAnakAra honA, ghoSavizuddhi kArakatA - zuddha uccAraNavAle honA / [8] vo zarIra saMpatti kauna-sI hai ? zarIra saMpatti cAra taraha se batAI hai / vo isa prakAra - zarIra kI lambAI-caur3AI kA sahI nApa honA, kurupa yA lajjA paidA kare aise zarIravAle na honA, zarIra saMhanana sudRr3ha honA, pA~ca indriya kA paripUrNa honA / [9] vo vacana saMpatti kauna-sI hai ? (vacana yAni bhASA) vacana saMpatti cAra prakAra kI batAI hai / vo isa prakAra - AdeyatA, jisakA vacana sarvajana mAnanIya ho, madhura vacanavAle honA, anizritatA rAga-dveSa rahita yAni ki niSpakSapAtI vacanavAle honA, asaMdigdhatA-saMdeha rahita vacanavAle honA / 146 [10] vo vAcanA saMpatti kauna-sI hai ? vAcanA saMpatti cAra prakAra se batAI hai / vo isa prakAra - zilpa kI yogyatA ko taya karanevAlI honA, soca pUrvaka adhyApana karavAnevAlI honA, lAyakAta anusAra upayukta zIkSA denevAlI ho, artha-saMgatipUrvaka naya-pramANa se adhyApana karanevAlI ho / [11] vo mati saMpatti kauna-sI hai ? (mati yAni jalda se cIja ko grahaNa karanA) mati saMpatti cAra prakAra se batAI hai| vo isa prakAra avagraha sAmAnya rUpa meM artha ko jAnanAIhA vizeSa rUpa meM artha jAnanA, avAya Ihita cIja kA vizeSa rUpa se nizcaya karanA, dhAraNAjAnI huI cIja kA kAlAntarameM bhI smaraNa rakhanA / vo avagrahamati saMpatti kauna-sI hai ? avagraha mati saMpatti cha prakAra se batAI hai / zIghra grahaNa karanA, eka sAtha kaI artha grahaNa karanA, anizrita artha ko anumAna se grahaNa karanA, saMdeha rahita hokara artha grahaNa karanA / usI taraha IhA aura apAya matisaMpatti cha taraha se jAnanA / vo dhAraNA mati saMpatti kauna-sI hai ? dhAraNA mati saMpatti cha prakAra se batAI hai / kaIM artha, kaIM taraha ke artha, pahale kI bAta, anukta artha kA anumAna se nizcaya aura jJAta artha ko saMdeha rahita hokara dhAraNa karanA / vo dhAraNA mati saMpatti hai / [12] vo prayoga saMpatti kauna-sI hai ? vo prayoga-saMpatti cAra prakAra se hai / vo isa prakAra -apanI zakti jAnakara vAdavivAda karanA, sabhA ke bhAvo ko jAnakara, kSetra kI jAnakArI pAkara, vastu viSaya ko jAnakara puruSa vizeSa ke sAtha vAda-vivAda karanA yaha prayoga-saMpatti / [13] vo saMgraha parijJA saMpatti kauna-sI hai ? saMgraha parijJA saMpatti cAra prakAra se hai / vo isa prakAra - varSAvAsa ke lie kaIM munijana ko rahane ke ucita sthAna dekhanA, kaI munijana Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandha-4/13 147 ke lie vApasa karanA kahakara pITha phalaka zayyA saMthArA grahaNa karanA, kAla ko Azrita karake kAlocita kArya karanA, karavAnA, gurujana kA ucita pUjA-satkAra karanA / [14] (A~Tha taraha kI saMpadA ke varNana ke bAda aba gaNi kA kartavya kahate hai / AcArya apane ziSya ko AcAra-vinaya, zruta vinaya, vikSepaNA - (mithyAtva meM se samyakatva meM sthApanA karane samAna) vinaya aura doSa nirghAtana-(doSa kA nAza karane samAna) vinaya / vo AcAra vinaya kyA hai ? AcAra-vinaya (pA~ca taraha ke AcAra yA A~Tha karma ke vinAza karanevAlA AcAra yAni AcAra vinaya) cAra prakAra se kahA hai / saMyama ke bheda prabheda kA jJAna karavAkara AcaraNa karavAnA, gaNa-samAcArI, sAdhu saMgha ko sAraNA-vAraNA Adi se sa~bhAlanA-glAna ko, vRddha ko sa~bhAlane ke lie vyavasthA karanA-dusare gaNa ke sAtha ucita vyavahAra karanA, kaba-kauna-sI avasthA meM akele vihAra karanA usa bAta kA jJAna karavAnA / vo zruta vinaya kyA hai ? zruta vinaya cAra prakAra se batAyA hai / jarurI sUtra par3hAnA, sUtra ke artha par3hAnA, ziSya ko hitakara upadeza denA, pramANa, naya, nikSepa, saMhitA Adi se adhyApana karavAnA, yaha hai zruta vinaya / vikSepaNA vinaya kyA hai ? vikSepaNA vinaya cAra prakAra se batAyA hai / samyaktva rUpa dharma na jAnanevAle ziSya ko vinaya saMyukta karanA, dharma se cyuta honevAle ziSya ko dharma meM sthApita karanA, usa ziSya ko dharma ke hita ke lie, sukha, sAmarthya, mokSa yA bhavAntara meM dharma Adi kI prApti ke lie tatpara karanA, yaha hai vikSepaNA vinaya / doSa nirdhAtana vinaya kyA hai ? doSa nirdhAtana vinaya cAra prakAra se batAyA hai / vo isa prakAra-kruddha vyakti kA krodha dUra karavAe, duSTa-doSavAlI vyakti ke doSa dUra karanA, AkAMkSA, abhilASAvAlI vyakti kI AkAMkSA kA nivAraNa karanA, AtmA ko supraNihita zraddhA Adi yukta rakhanA / yaha hai doSa-nirdhAtana vinaya / [15] isa taraha ke ziSya kI (Upara batAe anusAra) cAra prakAra se vinaya pratipatti yAni guru bhakti hotI hai / vo isa prakAra-saMyama ke sAdhaka vastra, pAtra Adi pAnA, bAla plAna azakta sAdhu kI sahAyatA karanA, gaNa aura gaNI ke guNa prakAzita karanA, gaNa kA bojha vahana karanA / upakaraNa utpAdanapana kyA hai ? vo cAra prakAra se batAyA hai-navIna upakaraNa pAnA, purAne upakaraNa kA saMrakSaNa aura saMgopana karanA, alpa upakaraNavAle ko upakaraNa kI pUrti karanA, ziSya ke lie ucita vibhAga karanA / sahAyatA vinaya kyA hai ? sahAyatA vinaya cAra prakAra se batAyA hai-guru kI AjJA ko Adara ke sAtha svIkAra karanA, guru kI AjJA ke mutAbika zarIra kI kriyA karanA, guru ke zarIra kI yathA ucita sevA karanA, sarva kArya meM kuTilatA rahita vyavahAra karanA / varNa saMjvalanA vinaya kyA hai ? varNa saMjavalanatA vinaya cAra prakAra se batAyA haivItarAga vacana tatpara gaNI aura gaNa ke guNa kI prazaMsA karanA, gaNI-gaNake niMdaka ko niruttara karanA, gaNI gaNa ke guNagAna karanevAle ko protsAhita karanA, khuda burjuga kI sevA karanA, yaha hai varNa saMjvalanatA vinaya / bhAra pratyArohaNatA vinaya kayA hai ? bhAra pratyArohaNatA vinaya cAra prakAra se hai Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda nirAzrita ziSya kA saMgraha karanA, gaNa meM sthApita karanA, navadIkSita ko AcAra aura gaucarI kI vidhi samajAnA / sAdharmika glAna sAdhu kI yathAzakti vaiyAvacca ke lie tatpara rahanA, sAdharmika meM Apasa me kleza- kalaha hone para rAga-dveSa rahitatA se niSpakSa yA mAdhyastha bhAva se samyak vyavahAra kA pAlana karake usa kalaha ke kSamApana aura upazamana ke lie taiyAra rhe| vo aisA kyoM kare ? aisA karane se sAdharmika kucha boleMge nahIM, jhaMjhaTa paidA nahIM hogA, kalaha-kaSAya na hoMge aura phira sAdharmika saMyama- saMvara aura samAdhi meM bahulatAvAle aura apramatta hokara saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicareMge / yaha bhAra pratyArohaNatA vinaya hai / 148 isa prakAra usa sthavira bhagavaMta ne nizcaya se A~Tha taraha kI gaNisaMpadA batAI hai usa prakAra maiM ( tumheM ) kahatA hU~ / dasA - 4 - kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa dasA - 5 - cittasamAdhisthAna jisa taraha sAMsArika AtmA ko dhana, vaibhava, bhautika cIja kI prApti Adi hone se citta Anandamaya hotA hai, usI taraha mumukSu AtmA yA sAdhujana ko AtmaguNa kI anupama upalabdhi se anupama cittasamAdhi prApta hotI hai / jina cittasamAdhi sthAna kA isa 'dasA' meM varNana kiyA hai / [16] he AyuSmAn ! vo nirvANa prApta bhagavaMta ke mukha se maiMne aisA sunA hai - isa ( jina pravacana meM ) nizcaya se sthavira bhagavaMta ne daza citta samAdhi sthAna batAe hai / vo kaunadaza cittasamAdhi sthAna sthavira bhagavaMta ne batAe hai ? jo daza citta samAdhi sthAna sthavira bhagavaMta ne batAe hai vo isa prakAra hai usa kAla aura usa samaya yAni cauthe Are meM bhagavAna mahAvIra svAmI ke vicaraNa ke vakta vANijyagrAma nagara thA / nagaravarNana ( uvavAI sUtra ke ) caMpAnagarI taraha jAnanA / vo vANijyagrAma nagara ke bAhara dUtipalAzaka caitya thA, caityavarNana ( uvavAI sUtra kI taraha) jAnanA / (vahA~) jitazatru rAjA, usakI dhAriNI rAnI usa taraha se sarba samosaraNa ( uvavAI sUtra anusAra ) jAnA / yAvat pRthvI- zilApaTTaka para vardhamAna svAmI birAje, parSadA nikalI aura bhagavAna ne dharma nirupaNa kiyA / parSadA vApasa lauTI | [17] he Arya ! isa prakAra sambodhana karake zramaNa bhagavAna mahAvIra nirgrantha (sAdhu) aura nirgranthI (sAdhvI) ko kahane lage / he Arya ! iryA bhASA - eSaNA AdAna bhAMr3a mAtra nikSepaNA aura uccAra prasnavaNa khela siMdhANaka jala kI pariSThApanA, vo pA~ca samitivAle, guptendriya, guptabrahmacArI, AtmArthI, Atmahitakara, AtmayogI, AtmaparAkramI, pAkSika pauSadha (yAni parvatithi ko upavAsa Adi vrata se dharma kI puSTi samAna pauSadha) meM samAdhi prApta aura zubha dhyAna karanevAle nirgrantha nirgranthI ko pahale utpanna na hui ho vaisI citta (prazasta ) samAdhi ke daza sthAna utpanna hote hai / vo isa prakAra pahale kabhI bhI utpanna na honevAlI nIce batAI gaI daza vastu udbhava ho jAe to citta ko samAdhi prApta hotI hai / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandha-5/17 (1) dharma bhAvanA, jinase sabhI dharmoko jAna zakate hai / (2) saMjJi - jAtismaraNajJAna, jinase apane pUrva ke bhava aura jAti kA smaraNa hotA hai / 149 (3) svapna darzana kA yathArtha ahesAsa / (4) devadarzana jisase divya Rddhi-divyakAnti devAnubhAva dekha zakate hai / (5) avadhijJAna, jisase loka ko jAnate hai / (6) avadhidarzana, jisase loka ko dekha zakate hai / (7) manaH paryavajJAna, jisase DhAI dvIpa ke saMjJI-paMcendriya ke manogata bhAva ko jAnate hai / (8) kevalajJAna, jisase sampUrNa loka- aloka ko jAnate hai / (9) kevaladarzana, jisase sampUrNa loka- aloka ko dekhate hai / (10) kevala maraNa, jisase sarva duHkha kA sarvathA abhAva hotA hai | [18] rAgadveSa rahita nirmala citta ko dhAraNa karane se ekAgratA samAna dhyAna utpanna hotA hai / zaMkarahita dharma meM sthita AtmA nirvANa prApta karatI hai / [19] isa taraha se citta samAdhi dhAraNa karanevAlI AtmA dusarI bAra loka meM utpanna nahIM hotI aura apane apane uttama sthAna ko jAtismaraNa jJAna se jAna letA hai / [20] saMvRtta AtmA yathAtathya sapane ko dekhakara jalda se sAre saMsAra samudra ko pAra kara letA hai aura tamAma duHkha se chUTakArA pA letA hai / [21] aMtaprAnta bhojI, vivikta, zayana, Asana sevana karake, alpaAhAra karanevAle, indriya kA damana karanevAle, SaTkAya rakSaka muni ko devoM ke darzana hote hai / [22] sarvakAma bhoga se virakta, bhIma-bhairava, pariSaha - uparsaga sahanevAle tapasvI saMta ko avadhijJAna utpanna hotA hai / [23] jisane tapa ke jhariye azubha lezyA ko dUra kiyA hai usakA avadhi darzana ai vizuddha ho jAtA hai aura usake dvArA sarva urdhva adho tiryakloka ko dekha zakate hai / [24] susamAdhiyukta prazastalezyAvAle, vitarkarahita bhikSu aura sarva ba~dhana se mukta AtmA mana ke paryAya ko jAnate hai ( yAni ki manaH paryavajJAnI hote hai ) [25] jaba jIva ke samasta jJAnAvaraNa karma kA kSaya ho taba vo kevalI jIna samasta loka aura aloka ko jAnate hai / [26] jaba jIva ke samasta darzanAvaraNa karma kA kSaya ho taba vo kevalI jina samasta lokAloka ko dekhate hai / [27] pratimA yAni pratijJA ke vizuddha rUpa se ArAdhanA karanevAle aura mohaniya karma kA kSaya hone se susamAhita AtmA pUre lokAloka ko dekhatA hai / [ 28-30] jisa taraha tAla vRkSa para sUI lagAne se samagra tAlavRkSa naSTa hotA hai, jisa taraha senApati kI mauta ke sAtha pUrI senA naSTa hotI hai, jisa taraha ghu~A rahita agni IMdhaNa ke abhAva se kSaya hotA hai, usI taraha mohanIya karma kA (sarvathA) kSaya hone se bAkI sarva karma kA kSaya yA vinAza hotA hai / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [31] jisa taraha sUkhe mUlavAlA vRkSa jala sIMcana ke bAda bhI punaH aMkurita nahIM hotA, usI taraha mohanIya karma kA sarvathA kSaya hone se bAkI karma utpanna nahIM hote / 150 [32] jisa taraha bIja jala gayA ho to punaH aMkura utpanna nahIM hotA usI taraha karma bIja ke jala jAne ke bAda bhava samAna aMkura utpanna nahIM hote / [33] audArika zarIra kA tyAga karake, nAma, gotra, Ayu aura vedanIya karma kA chedana karake kevalI bhagavaMta karmaraja se sarvathA rahita ho jAte hai / [34] he AyuSmAn ! isa taraha (samAdhi ko ) jAnakara rAgadveSa rahita citta dhAraNa karake zuddha zreNI prApta karake AtmAzuddhi ko prApta karate hai / yAni kSapaka zreNI prApta karake mokSa meM jAte hai / usa prakAra maiM kahatA hU~ / dasA - 6 - upAzaka pratimA jo AtmA zramaNapana ke pAlana ke lie asamartha ho vaisI AtmA zramaNapana kA lakSya rakhakara usakI upAsaka banatI hai / use samaNopAsaka kahate hai / yAni vo 'upAzaka' kI taraha pahacAne jAte hai / aise upAzaka ko Atma sAdhanA ke lie - 11 pratimA kA yAni 11 viziSTa pratijJA kA ArAdhana batAyA hai, jisakA isa dasA meM varNana kiyA gayA hai / [35] he AyuSmAn ! vo nirvANa prApta bhagavaMta ke svamukha se maiMne aisA sunA hai / yaha (jina pravacana meM ) sthavira bhagavaMta ne nizcaya se gyAraha upAzaka pratimA batAI hai / sthavira bhagavaMta ne kauna-sI gyAraha upAzaka pratimA batAI hai ? sthavira bhagavaMta ne jo 11 upAzaka pratimA batAI hai vo isa prakAra hai- ( darzana, vrata, sAmAyika, pauSadha, dina meM brahmacarya, dina-rAta brahmacarya, sacitta-parityAga, Arambha parityAga, preSya parityAga, upadhibhakta-parityAga, zramaNa-bhUta) - ( pratimA yAni viziSTa pratijJA ) jo akriyAvAdI hai aura jIva Adi cIja ke astitva kA apalApa karate hai / vo nAstikavAdI hai, nAstika mativAlA hai, nAstika dRSTi rakhate hai, jo samyakavAdI nahIM hai, nityavAdI nahIM hai yAni kSaNikavAdI hai, jo paralokavAdI nahIM hai jo kahate hai ki yaha loka nahIM hai, paraloka nahIM hai, mAtA nahIM, pitA nahIM, arihaMta nahIM, cakravartI nahIM, baladeva nahIM, vAsudeva nahIM, narka nahIM, nArakI nahIM, sukRta aura duSkRta karma kI phalavRtti vizeSa nahIM, samyak taraha se AcaraNa kiyA gayA karma zubha phala nahIM detA, kutsita taraha se AcaraNa kiyA gayA karma azubha phala nahIM detA kalyANa karma aura pApa karma phala rahita hai / jIva paraloka meM jAkara utpanna nahIM hotA, naraka Adi cAra gati nahIM hai, siddhi nahIM jo isa prakAra kahatA hai, isa taraha kI buddhivAlA hai, isa taraha kI dRSTivAlA hai, jo aisI ummIda aura rAga yA kadAgraha yukta hai vo mithyAdRSTi jIva hai / aisA mithyAdRSTi jIva mahA icchvAlA, mahAraMbhI, mahAparigrahI, adhArmika, adharmAnugAmI, adharmasevI, adharmakhyAtivAlA, adharmAnurAgI, adharmaddaSTA, adharmajIvI, adharmaanurakta, adhArmika zIlavAlA, adhArmika AcaraNavAlA aura adharma se AjIvikA karate hue vicaratA hai / vo mithyAdRSTi nAstika AjIvika ke lie dusaro ko kahatA hai, jIva ko mAra DAlo, usake aMgachedana karo, sara, peTa Adi bhedana karo, kATa do / usake apane hAtha lahU~ se bhare rahate hai, vo Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandha-6/35 151 caMDa, raudra aura zudra hotA hai / soce binA kAma karatA hai, sAhasika hotA hai, logoM se rizvata letA hai / dhokhA, mAyA, chala, kUr3a, kapaTa aura mAyAjAla banAne meM mAhira hotA hai / vo duHzIla, duSTajana kA paricita, duzcarita, dArUNa svabhAvI, duSTavratI, duSkRta karane meM Anandita rahatA hai / zIla rahita, guNa pratyAkhyAna - pauSadha - upavAsa na karanevAlA aura asAdhu hotA hai / vo jAvajjIva ke lie sarva taraha ke prANAtipAta se aprativirata rahatA hai yAni hiMsaka rahatA hai / usI taraha sarva taraha se mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha kA bhI tyAga nahIM karatA / sarva taraha se krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, doSa, kalaha, Ala, cugalI, niMdA, ratiarati, mAyA - mRSA aura mithyA darzana zalya se jAvajjIva avirata rahatA hai / yAni isa 18 pApa sthAnaka kA sevana karatA rahatA hai / vo sarva taraha se snAna, mardana, vilepana, zabda, sparza, rasa, rUpa, gandha, mAlA, alaMkAra se yAvajjIva aprativirata rahatA hai, zakaTa, ratha, yAna, yuga, gillI, thillI, zibikA, syandamAnikA, zayana, Asana, yAnavAhana, bhojana, gRha sambandhI vastra - pAtra Adi se yAvajjIva aprativirata rahatA hai / sarva, azva, hAthI, gAya, bhaiMsa, bher3a-bakare, dAsa-dAsI, naukara-puruSa, sonA, dhana, dhAnya, maNi-motI, zaMkha, mUgA se yAvajjIvana aprativirata rahatA hai / yAvajjIva ke lie hinAdhika tolamApa, sarva Arambha, samArambha, sarvakArya karanA -karavAnA, pacana- pAcana, kUTanA, pIsanA, tarjana-tAr3ana, vadha-bandha, parikleza yAvat vaise taraha ke sAvadha aura mithyAtvavardhaka, dusare jIva ke prANo ko paritApa pahu~cAnevAlA karma karate hai / yaha sabhI pApa kArya se aprativirata yAni jur3A rahatA hai / jisa taraha koI puruSa kalama, masura, tala, muga, ur3ada, bAlola, kalathI, tuvara, kAle cane, jvAra aura usa taraha ke anya dhAnya ko jIva rakSA ke bhAva ke sivA krUratA pUrvaka upapuruSana karate hue mithyAdaMr3a prayoga karatA hai / usI taraha koI puruSa vizeSa tItara, vaTera, lAvA, kabUtara, kapiMjala, mRga, bhaiMsa, sukara, magaramaccha, godhA, kachuA aura sarpa Adi nirdoSa jIva ko krUratA se mithyA daMr3a kA prayoga karate hai / yAni ki nirdayatA se ghAta karate hai / aura phira usakI jo bAhya parSadA hai / jaise ki - dAsa, dUta, vetana se kAma karanevAle, hissedAra, karmakara, bhoga puruSa Adi se hue choTe aparAdha kA bhI khuda hI bar3A daMr3a dete hai / ise daMr3a do, ise muMr3ana kara do, isakI tarjanA karo - tAr3ana karo, ise hAtha meM pA~va meM, gale meM sabhI jagaha ber3iyA~ lagAo, usake donoM pA~va meM ber3I bA~dhakara, pA~va kI A~TI lagA do, isake hAtha kATa do, pA~va kATa do, kAna kATa do, nAkhUna cheda do, hoTha cheda do, sara ur3A do, mu~ha tor3a do, puruSa cihna kATa do, hRdaya cIra do, usI taraha A~kha-dA~ta-mu~ha, jIhvA ukher3a do, ise rassI se bA~dhakara per3a para laTakA do, bA~dhakara jamIM para ghiso, dahIM kI taraha maMthana karo, zUlI para car3Ao, trizUla se bhedana karo, zastra se chinna-bhinna kara do, bhedana kie zarIra para kSAra DAlo, usake jhakhma para ghAsa DAlo, use zera, vRSabha, sA~r3a kI pU~cha se bA~dha do, dAvAgni meM jalA do, Tukar3e kara ke kaue ko mA~sa khilA do, khAnA-pInA banda kara do, jAvajjIva ke ba~dhana meM rakho, anya kisI taraha se kamauta se mAra DAlo / usa midhyAdRSTi kI jo abhyaMtara parSadA hai / jaise ki mAtA, pitA, bhAI, bahana, bhAryA, putrI, putravadhU Adi unameM se kisI kA bhI thor3A aparAdha ho to khuda hI bhArI daMr3a dete hai / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 AgamasUtra-hindI anuvAda jaise ki ThaMDe pAnI meM DUboe, garma pAnI zarIra para DAle, Aga se unake zarIra jalAe, jotabeMta-netra Adi kI rassI se, cAbUka se, chivAr3I se, moTI vela se, mAra-mArakara donoM bagala ke camar3e ukher3a de, daMDa, haDDI, mUMDI, patthara, khappara se unake zarIra ko kUTe, pIse, isa taraha ke puruSa varga ke sAtha rahanevAle mAnava duHkhI rahate hai / dUra rahe to prasanna rahate hai . isa taraha kA puruSa varga hamezA, DaMDA sAtha rakhate hai / aura kisI se thor3A bhI aparAtha ho to adhikAdhika daMDa dene kA socate hai / daMr3a ko Age rakhakara hI bAta karate hai / aisA puruSa yaha loka aura paraloka donoM meM apanA ahita karate hai / aise loga dusaroM ko duHkhI karate hai, zoka saMtapta karate hai, tar3apAte hai, satAte hai, darda dete hai, pITate hai, paritApa pahu~cAte hai, usa taraha se vadha, bandha, kaleza Adi pahu~cAne meM jur3e rahate hai| isa taraha se vo strI sambandhI kAma-bhoga meM mUrchita, gRddha, Asakta aura paMcendriya ke viSaya meM DUbe rahate hai / usa taraha se vo cAra, pA~ca, cha yAvat daza sAla yA usase kama-jyAdA kAla kAmabhoga bhugatakara bairabhAva ke sabhI sthAna sevana karake kaIM azubha karma ikaTThe karake, jisa taraha lohA yA patthara kA golA pAnI meM pheMkane se jala-tala kA atikramaNa karake nIce talave meM pahu~ca jAe usa taraha se isa taraha kA puruSa varga vajra jaise kaIM pApa, kleza, kIcar3a, baira, daMbha, mAyA, prapaMca, AzAtanA, ayaza, apratItivAlA hokara pAyaH trasaprANI kA ghAta karate hue bhUmitala kA atikramaNa karake nIce narakabhUmi meM sthAna pAte hai / vo naraka bhItara se gola aura bAhara se corasa hai / nIce charA-astarA ke AkAravAlI hai / nitya ghora aMdhakAra se vyApta hai / candra, sUrya, graha, nakSatra, jyotiSka kI prabhA se rahita hai / usa naraka kI bhUmi carabI, mA~sa, laha~, parU kA samUha jaise kIcar3a se lepI huI hai / malamUtra Adi azuci padArtha se bharI aura parama gaMdhamaya hai / kAlI yA kapota varNavAlI, agni ke varNa kI AbhAvAlI hai, karkaza sparzavAlI hone se asahya hai, azubha hone se vahA~ azubha darda hotA hai, vahA~ nidrA nahIM le zakate, usa nArakI ke jIva usa naraka meM azubha darda kA prati vakta ahesAsa karate hue vicarate hai / jisa taraha parvata ke agra hisse para paidA huA per3a jar3a kATane se Upara kA hissA bhArI hone se jahA~ nIcA sthAna hai, jahA~ durgama praveza karatA hai yA viSama jagaha hai vahA~ giratA hai, usI taraha Upara kahane ke mutAbika mithyAtvI, ghora pApI puruSa varga eka garbha meM se dusare garbha meM, eka janma meM se dusare janma meM, eka maraNa meM se dusare maraNa meM, eka duHkha meM se dusare duHkha meM girate hai / isa kRSNapAkSika nArakI bhAvi meM durlabhabodhi hotI hai / isa taraha kA jIva akriyAvAdI hai / [36] to kriyAvAdI kauna hai ? vo kriyAvAdI isa taraha kA hai jo AstikavAdI hai, astika buddhi hai, Astika dRSTi hai / samyakavAdI aura nitya yAni mokSavAdI hai, paralokavAdI hai / vo mAnate hai ki yaha loka, paraloka hai, mAtA-pitA hai, arihaMta cakravartI, baladeva, vAsudeva hai, sukRta-duSkRta karma kA phala hai, sadA carita karma zubha phala aura asadAcarita karma azubha phala dete hai / puNya-pApa phala sahita hai / jIva paraloka meM jAtA hai, AtA hai, naraka Adi cAra gati hai aura mokSa bhI hai isa taraha mAnanevAle AstikavAdI, Astika buddhi, Astika dRSTi, svacchaMda, rAga abhiniviSTa yAvat mahAna icchAvAlA bhI ho aura uttara dizAvartI naraka meM utpanna bhI zAyada ho to bhI vo zuklapAkSika hotA hai / bhAvi meM sulabhabodhi hokara, sugati Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandha-6/36 prApta karake anta meM mokSagAmI hotA hai, vo kriyAvAdI hai / 1 [37] ( upAsaka pratimA- 1) kriyAvAdI mAnava sarva ( zrAvaka zramaNa) dharma rUcivAlA hotA hai / lekina samyak taraha se kaIM zIlavrata, guNavrata, prANAtipAta Adi viramaNa, paJcakakhANa, pauSadhopavAsa kA dhAraka nahIM hotA (lekina) samyak zraddhAvAlA hotA hai, yaha prathama darzana - upAzaka pratimA jAnanA / ( jo utkRSTa se eka mAsa kI hotI hai 1) [38] aba dusarI upAzaka pratimA kahate hai vo sarva dharma rucivAlA hotA hai / ( zuddha samyaktva ke alAvA yati (zramaNa) ke daza dharma kI dRr3ha zraddhA vAlA hotA hai) niyama se kaIM zIlavrata, guNavrata, prANAtipAta Adi viramaNa, paJcakakhANa aura pauSadhopavAsa kA samyak paripAlana karatA hai / lekina sAmAyika aura desAvagAsika kA samyak pratipAlana nahIM karatA / vo dusarI upAsaka pratimA (jo vratapratimA kahalAtI hai) / isa pratimA kA utkRSTa kAlo mahine hai / 153 [39] aba tIsarI upAzaka pratimA kahate hai vo sarva dharma rucivAlA aura pUrvokta donoM pratimA kA samyak paripAlaka hotA hai / vo niyama se kaIM zIlavrata, guNavrata, prANAtipAtaAdi viramaNa, paJcakakhANa, pauSadhopavAsa kA samyak taraha se pratipAlana karatA hai / sAmAyika aura desAvakAsika vrata kA bhI samyak anupAlaka hotA hai / lekina vo caudaza, AThama, amAvAsa aura pUnama una tithi meM pratipUrNa pauSadhopavAsa kA samyak paripAlana nahIM kara zakatA / vo tIsarI (sAmAyika) upAsaka pratimA (isa sAmAyika pratimA ke pAlana kA utkRSTa kAla tIna mahine hai 1) [40] aba cauthI upAsaka pratimA kahate hai / vo sarva dharma rUcivAlA ( yAvat yaha pahale kahI gaI tInoM pratimA kA ucita anupAlana karanevAlA hotA hai / ) vo niyama se bahota zIlavrata, guNavrata, prANAtipAta Adi viramaNa, paccakkhANa, pauSadhopavAsa aura sAmAyika, dezAvakAsika kA samyak paripAlana karatA hai / (lekina) eka rAtri kI upAsaka pratimA kA samyak paripAlana nahIM kara zakatA / yaha cauthI (pauSadha nAma kI ) upAsaka pratimA batAI (jisakA utkRSTa kAla cAra mAsa hai / ) [41] aba pA~cavI upAsaka pratimA kahate hai / vo sarva dharma rUcivAlA hotA hai / ( yAvat pUrvokta cAra pratimA kA samyak paripAlana karanevAlA hotA hai / ) vo niyama se kaI zIlavrata, guNavrata, prANAtipAta Adi viramaNa, paccakkhANa, pauSadhopavAsa kA samyak paripAlana karatA hai / vo sAmAyika dezAvakAzika vrata kA yathAsUtra, yathAkalpa, yathAtathya, yathAmArga zarIra se samyak taraha se sparza karanevAlA, pAlana, zodhana, kIrtana karate hue jinAjJA mutAbika anupAlaka hotA hai / vo caudaza Adi parva tithi para pauSadha kA anupAlaka hotA hai eka rAtri kI upAsaka pratimA kA samyak anupAlana karatA hai / vo snAna nahIM karatA, rAtri bhojana nahIM karatA, vo mukulIkRtta yAni dhotI kI pATalI nahIM bAMdhatA, vo isa taraha ke AcaraNa pUrvaka vicarate hue jaghanya se eka, do yA tIna dina aura utkRSTa se pA~ca mahine taka isa pratimA kA pAlana karatA hai / vo pA~cavI (dina meM brahmacarya nAma kI upAsaka pratimA / ) [42] aba chaThThI upAsaka pratimA kahate hai / vo sarva dharma rUcivAlA yAvat eka rAtri kI upAsaka pratimA kA samyak anupAlana kartA hotA hai / vo snAna na karanevAlA, dina meM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 AgamasUtra-hindI anuvAda hI khAnevAlA, dhotI kI pATalI na bAMdhanevAlA, dina aura rAta meM pUrNa brahmacarya kA pAlana karatA hai / lekina vo pratijJApUrvaka sacitta AhAra kA parityAgI nahIM hotA / isa taraha ke AcaraNa se vicarate hue vo jaghanya se eka, do yA tIna dina aura utkRSTa se cha mAsa taka sUtrokta mArga ke mutAbika isa pratimA kA samyak taraha se pAlana karate hai yaha chaThI (dina-rAta brahmacarya) upAsaka pratimA / [43] aba sA~tavI upAsaka pratimA kahate hai vo sarva dharma rUcivAlA hotA hai / yAvat dina-rAta brahmacArI aura sacitta AhAra parityAgI hotA hai / lekina gRha Arambha ke parityAgI nahIM hotA / isa taraha ke AcaraNa se vicarate hue vaha jaganya se eka, do yA tIna dina se utkRSTa sA~ta mahine taka sUtrokta mArga anusAra isa pratimA kA pAlana karate hai / yaha (sacitta parityAga nAma kI) sA~tavI upAsaka pratimA / [44] aba A~ThavI upAsaka pratimA kahate hai / vo sarva dharma rUcivAlA hotA hai / yAvat dina-rAta brahmacarya pAlana karatA hai / sacitta AhAra kA aura ghara ke sarva Arambha kArya kA parityAgI hotA hai / lekina anya sabhI Arambha ke parityAgI nahIM hote / isa taraha ke AcaraNapUrvaka vicarate vaha jaghanya se eka, do, tIna yAvat A~Tha mahine taka sUtrokta mArga anusAra isa pratimA kA pAlana karate hai / yaha (Arambha parityAga nAma kI) A~ThavI upAsaka pratimA / [45] aba nauvIM upAsaka pratimA kahate hai / vo sarva dharma rUcivAle hote hai / yAvat dina-rAta pUrNa brahmacArI, sacittAhAra aura Arambha ke parityAgI hote hai / dusare ke dvArA Arambha karavAne ke parityAgI hote hai / lekina uddiSTa bhakta yAni apane nimitta se banAe hue bhojana karane kA parityAgI nahIM hotA / isa taraha AcaraNapUrvaka vicarate vaha jaghanya se eka, do yA tIna dina se utkRSTa nau mahine taka sUtrokta mArga anusAra pratimA ko pAlatA hai, yaha nauvIM (preSyaparityAga nAmaka) upAsaka pratimA / [46] aba dazavIM upAsaka pratimA kahate hai-vo sarva dharma rUcivAlA hotA hai / (isake pahale batAe gae nau upAsaka pratimA kA dhAraka hotA hai / ) uddiSTa bhakta-usake nimitta se banAe bhojana-kA parityAgI hotA hai vo sira para muMDana karavAtA hai lekina coTI rakhatA hai / kisI ke dvArA eka yA jyAdA bAra pUchane se use do bhASA bolanA kalpe / yadi vo jAnatA ho to kahe ki "maiM jAnatA hU~" yadi na jAnatA ho to kahe ki "maiM nahIM jAnatA" isa taraha ke AcaraNa pUrvaka vicarate vaha jaghanya se eka, do, tIna dina, utkRSTa se daza mahine taka sUtrokta mArga anusAra isa pratimA kA pAlana karate hai / yaha (uddiSTa bhojana tyAga nAmaka) dazavIM upAsaka pratimA / [47] aba gyArahavI upAsaka pratimA kahate hai / vo sarva (sAdhu-zrAvaka) dharma kI rUcivAlA hone ke bAvajUda ukta sarva pratimA ko pAlana karate hue uddiSTa bhojana parityAgI hotA hai / vo sira para muMDana karavAtA hai yA loca karatA hai / vo sAdhu AcAra aura pAtra-upakaraNa grahaNa karake zramaNa-nirgrantha kA veza dhAraNa karatA hai / unake lie prarUpita zramaNa dharma ko samyak taraha se kAyA se sparza karate aura pAlana karate hue vicaratA hai / cAra hAtha pramANa bhUmi dekhakara calatA hai / (usa taraha se IyA samiti kA pAlana karate hue) trasa jAnavara ko dekhakara Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandha-6/47 155 unakI rakSA ke lie pA~va uThA letA hai, pA~va sikur3a letA hai / yA Ter3he pA~va rakhakara calatA hai (usa taraha se jIva rakSA karatA hai) jIva vyApta mArga chor3akara mumakina ho to dusare vidyamAna mArga para calatA hai / jayaNApUrvaka calatA hai lekina pUrI taraha jA~ca kie binA sIdhI rAha para nahIM calatA, kevala jJAti-varga ke sAtha usake prema-baMdhana kA viccheda nahIM hotA / __ isalie use jJAti ke logo meM bhikSA vRtti ke lie jAnA kalpe / (matalaba kI vo riztedAra ke vahA~ se AhAra lA zakatA hai / ) svajana-riztedAra ke ghara pahu~ce usase pahale cAvala bana gae ho aura mUMga kI dAla na huI ho to cAvala lenA kalpe lekina mUMga kI dAla lenA na kalpe yadi pahale maiMga kI dAla huI ho aura cAvala na hue ho to mUMga kI dAla lenA kalpe lekina cAvala lenA na kalpe / yadi unake pahuMcane se pahale donoM taiyAra ho jo to donoM lenA kalpe yadi unake pahu~cane se pahale donoM meM se kucha bhI na huA ho to do meM se kucha bhI lenA na kalpe / yAni vo pahu~ce usase pahale jo cIja taiyAra ho vo lenA kalpe aura unake jAne ke bAda banAI koI cIja lenA na kalpe / jaba vo (zramaNabhUta) upAsaka gRhapati ke kula (ghara) meM AhAra grahaNa karane kI icchA se praveza kare taba use isa taraha se bolanA cAhie-"pratimAdhArI zramaNopAsaka ko bhikSA do / " isa taraha ke AcaraNa pUrvakavicarate usa upAsaka ko dekhakara zAyada koI pUche, "he AyuSmAn tuma kauna ho ?" vo batAo / taba use pUchanevAle ko kahanA cAhie ki, "maiM pratimAdhArI zramaNopAsaka huuN|" isa taraha ke AcaraNa pUrvaka vicarate vaha jaghanya se eka, do yA tIna dina se, utkRSTa 11 mahine taka vicaraNa kare / yaha gyArahavIM (zramaNabhUta nAmaka) upAsaka pratimA / isa prakAra vo sthavira bhagavaMta ne nizcaya se gyAraha upAsaka pratimA (zrAvaka ko karane kI viziSTa 11 pratijJA) batAI hai / usa prakAra maiM (tumheM) kahatA hU~ / dasA-6-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (dasA-7-bhikSu-pratimA) isa dasA kA nAma bhikSu-pratimA hai / jisa taraha isake pUrva kI dasA meM zrAvaka-zramaNopAsaka kI 11 pratimA kA nirupaNa kiyA hai vaise yahAM bhikSukI 12-pratimA batAI hai / yahA~ bhI 'pratimA' zabda kA artha viziSTa pratijJA aisA hI samajhanA / [48] he AyuSmAn ! vo nirvANa prApta bhagavaMta ke sva-mukha se maiMne aisA sunA hai isa (jina pravacana meM) sthavira bhagavaMta ne nizcaya se bAraha-bhikSupratimA batAI hai / usa sthavira bhagavaMta ne nizcaya se bAraha bhikSu pratimA kauna-sI batAI hai ? usa sthavira bhagavaMta ne nizcaya se kahI bAraha bhikSu pratimA isa prakAra hai-eka mAsikI, dvimAsikI, trimAsikI, cartumAsikI, paMcamAsikI, cha mAsikI, sAta mAsikI, pahalI sAta rAtri-dina, dusarI sAta rAtri-dina, tIsarI sAta rAtri-dina, ahorAtri kI aura ekarAtri kI / [49] mAsikI bhikSu pratimA ko dhAraNa karanevAle sAdhu kAyA ko vosirA ke tathA zarIra ke mamatva bhAva ke tyAgI hote hai / deva-mAnava yA tiryaMca sambandhI jo koI upasarga AtA hai / use vo samyak taraha se sahatA hai / upasarga karanevAle ko kSamA karate hai, adIna bhAva Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 AgamasUtra-hindI anuvAda se sahate hai, zArIrika kSamatApUrvaka usakA sAmanA karatA hai / mAsika bhikSu pratimAdhArI sAdhu ko eka datti bhojana yA pAnI ko dAtA de to lenA kalpe / yaha datti bhI ajJAta kula se, alpamAtrA meM dusaroM ke lie banAe hue aneka dvipada, catuSpada, zramaNa, brAhmaNa, atithi, kRpaNa aura bhikhArI Adi ke bhikSA lekara cale jAne ke bAda grahaNa karanA kalpe / aura phira yaha datti jahA~ eka vyakti bhojana kara rahA ho vahA~ se lenA kalpe / lekina do, tIna, cAra, pA~ca vyakti sAtha baiThakara bhojana kara rahe ho to vahA~ se lenA nahIM kalpatA / garbhiNI, choTe baccevAlI yA bAlaka ko dUdha pIlA rahI ho, usake pAsa se AhAra-pAnI kI dattI lenA kalpatA nahIM, jisake dono pAMva uMbare ke bahAra yA aMdara ho to usa strI ke pAsa se datti lenA na kalpe paraMtu eka pAMva aMdara aura eka pAMva bAhara ho to usake hAtha se lenA kalpatA hai / magara yadI vo denA na cAhe to usake hAtha se lenA na kalpe / / mAsikI bhikSu pratimA dhAraNa kiyA hae sAdhu ko AhAra lAne ke tIna samaya batAye hai-Adi, madhya aura anta, jo bhikSu Adi meM gaucarI jAve, vaha madhya yA anta meM na jAve, jo madhya meM gaucarI jAve vaha Adi yA anta meM na jAve, jo anta meM gaucarI jAve vo Adi yA madhya meM na jAve / __mAsika bhikSu pratimAdhArI sAdhuko chaha prakAra se gaucarI batAI hai / peTA, ardhapeTA, gaumUtrikA, pataMgavIthikA, zambUkAvartI, gatvApratyAgatA / ina chaha prakAra kI gaucarI meM se koI eka prakAra kI gaucarI kA abhigraha lekara pratimAdhArI sAdhu ko bhikSA lenA kalpatA hai / jisa grAma yAvat maDaMba meM ekamAsikI bhikSupratimA dhAraka sAdhu ko yadI koI jAnatA ho to usako vahAM eka rAtri rahanA kalpe, yadI koI na jAnatA ho to eka yA do rAtrI rahanA kalpe, paraMtu yadI vaha usase jyAdA nivAsa kare to vaha bhikSu utane dinoM ke dikSAparyAya kA cheda yA parihAra tapa kA bhAgI hotA hai / mAsikI bhikSu pratimAdhAraka sAdhu ko cAra prakAra kI bhASA bolanA kalpatA hai-yAcanI, pRcchanI, anujJApanI tathA pRSThavyAkaraNI / __ mAsikI bhikSu pratimA pratipanna sAdhu ko tIna prakAra ke upAzrayo kI pratilekhanA karanA, AjJA lenA athavA vahA~ nivAsa karanA kalpe-udyAnagRha, cAro ora se DhakA huA na ho aisA gRha, vRkSa ke nIce rahA huA gRha / bhikSu pratimAdhAraka sAdhu ko tIna prakAra ke saMstAraka kI pratilekhanA, AjJA lenA evaM grahaNa karanA kalpatA hai-pRthvIzIlA, kAThapATa, pUrva se bichA huA tRNa / mAsikI bhikSupratimA dhAraka sAdhu ko upAzraya meM koI strI-puruSa Akara anAcAra kA AcaraNa karatA dikhAI de to usa upAzraya meM AnA yA jAnA na kalpe, vahAM koI agni pracalita ho jAe yA anya koI prajvalita kare to vahAM AnA yA jAnA na kalpe, kadAcit koI hAtha pakaDa ke bAhara nikAlanA cAhe to bhI usakA sahArA lekara na nIkale, kintu yatanApUrvaka calate hue bAhara nIkale / mAsikI bhikSu pratimA dhAraka sAdhu ke pAMva meM kAMTA, kaMkara yA kAMca ghusa jAe, AMkha meM macchara Adi sUkSma jaMtu, bIja, raja Adi gAre to usako nikAlanA athavA zuddhi karanA na kalpe, kintu yatanApUrvaka calate rahanA kalpe / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandha-7/49 157 mAsikI bhikSupratimAdhArI sAdhu ko vicaraNa karate hue jahA~ sUryAsta ho jAe vahIM hI rahanA cAhie / vahAM jala ho yA sthala, durgama mArga ho nimna mArga, parvata ho yA viSama mArga, khaDDA ho yA guphA ho, rAtabhara vahIM hI rahanA cAhie, eka kadama bhI Age nahIM jA zakatA / subaha meM prabhAta hone se sUrya jAjvalyamAna hone ke bAda kisI bhI dizA meM yatanApUrvaka gamana karanA kalpatA hai / mAsikI bhikSupratimAdhAraka sAdhu ko sacitta pRthvI para nidrA lenA yA laiTanA na kalpe, kevalI bhagavaMta ne use karmabandha kA kAraNa batAyA hai / vaha sAdhu usa prakAra nidrA leve yA laiTe taba apane hAtha se bhUmi kA sparza karatA hai taba jIvahiMsA hotI hai isa lie use sUtrokta vidhi se nirdoSa sthAna meM rahanA yA vicaraNa karanA cAhie / yadI vaha sAdhu ko mala-mUtra kI zaMkA hove taba use rokanA nahIM cAhie, kintu pahale pratilekhIta bhUmi para tyAga karanA cAhie , vApasa usI upAzraya meM Akara sUtrokta vidhi se nirdoSa sthAna meM rahanA cAhie / mAsikI bhikSu pratimAdhAraka sAdhu ko sacitta rajavAle zarIra ke sAtha gRhastha yA gRhasamudAya meM bhojana-pAna ke lie jAnA yA vahA~ se nikalanA na kalpe / yadi use jJAta ho jAe ki zarIra para sacitta raja pasIne se acitta ho gaI hai, taba use vahAM praveza yA nirgamana karanA klpe| usako acitta aise ThaMDe yA garma pAnI se hAtha, pA~va, dA~ta, AMkha yA mukha eka bAra yA bArabAra dhonA na kalpe, sIrpha mala-mUtrAdi se lipta zarIra yA bhojana-pAna se lipta hAtha yA mukha dhonA kalpatA hai / mAsikI bhikSu pratimAdhArI sAdhu ke sAmane azva, baila, hAthI, bheMsa, siMha, vAgha, bheDIyA, rIcha, cittA, teduMka, parAzara, kuttA, billI, sApa, zazalA, zIyAla, bhuMDa Adi hiMsaka prANI A jAe taba bhayabhIta hokara eka kadama bhI pIche khIsakanA na kalpe / isI taraha ThaMDa lage taba dhUpa meM yA garmI lage taba chAMva meM jAnA na kalpe, kintu jahA~ jaisI ThaMDa yA garmI ho vaha use sahana karanA cAhie / mAsikI bhikSu pratimA ko vaha sAdhu sUtra, AcAra yA mArga meM jisa taraha kahI ho usI prakAra se samyaktayA sparza karanA, pAlana karanA, zuddhipUrvaka kirtana aura ArAdhanA karanA cAhie, tabhI vaha sAdhu jinAjJA kA pAlaka hotA hai / [50] dvimAsikI bhikSu pratimAdhAraka sAdhu hamezAM kAyA ke mamatva kA tyAga kiyA huA...ityAdi sarva kathana prathama bhikSu pratimA samAna jAnanA / vizeSa yaha ki bhojana-pAnI kI do datti grahaNa karanA kalpe tathA dusarI pratimA kA pAlana do mAsa taka kare...isI prakAra se bhojana-pAnI kI eka eka datti aura eka-eka mAsa kI pratimA kA pAlana sAta datti paryanta samaja lenA / arthAt tIsarI pratimA-tIna datti-tIna mAsa...ityAdi sAta paryanta jAnanA / [51] aba AThavIM bhikSu pratimA batAte hai, prathama sAta rAtridina ke AThavIM bhikSu pratimAdhAraka sAdhu sarvadA kAyA ke mamatva rahita-yAvat upasarga Adi ko sahana kare vaha saba prathama pratimA samAna jAnanA / usa sAdhu ko nirjala cotha bhakta ke bAda anna-pAna lenA kalpe, gAMva yAvat rAjadhAnI ke bAhara uttAsana, pArthAsana yA niSadhAsana se kAyotsarga kare, deva-manuja yA tiryaMca sambandhI jo koI upasarga utpanna hove to una upasarga se una sAdhu ko dhyAna se calita yA patita honA na kalpe / yadI malamUtra kI bAdhA hove to pUrva pratilekhIta sthAna meM Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda jA kara tyAga kare kintu roke nahIM, phira vApasa vidhipUrvaka Akara apane sthAna meM kAryotsarga meM sthira rahe / isa prakAra vaha sAdhu prathamA eka saptAharUpa AThavIM pratimA kA sUtrAnusAra pAlana karatA yAvat jinAjJAdhArI hotA hai / 158 isI taraha navavIM - dusarI eka saptAha kI pratimA hotI hai / vizeSa yahi ki isa pratimAdhArI sAdhu ko daMDAsana, laMgaDAsana yA utkuTukAsana meM sthita rahanA cAhie / dazavIM - tIsarI eka saptAha kI pratimA ke ArAdhana kAla meM use godohikAsana, vIrAsana yA AmrakubjAsana meM sthita rahanA cAhie / [ 52] isI taraha gyArahavIM - eka ahorAtra kI bhikSu pratimA ke sambandha meM jAnanA / vizeSa yaha ki nirjala SaSThabhakta karake anna-pAna grahaNa karanA, gAMva yAvat rAjadhAnI ke bAhara donoM pAMva sakur3a kara aura dono hAtha ghuTane paryanta lambe rakhakara kAryotsarga karanA / zeSa pUrvavat yAvat jinAjJAnusAra pAlana karanevAlA hotA hai / aba bArahavIM bhikSu pratimA batAte hai-eka rAtri kI bArahavIM bhikSu pratimAdhAraka sAdhu kAyA ke mamatva rahita ityAdi saba kathana pUrvavat jAnanA / vizeSa yaha ki nirjala aSTama bhakta kare, usake bAda anna-pAna grahaNa kare / gAMva yAvat rAjadhAnI ke bAhara jAkara zarIra ko thoDA Age jhukAkara eka pudgala para dRSTi rakha ke animeSa netro se nizcala aMgayukta sarva indriyo kA gopana karake dono pAMva sakuDakara, dono hAtha ghuTane taka laTakate rakhe hue kAyotsarga kare, devamanuja yA tiryaMca ke upasarga sahe, kintu ise calita yA patita honA na kalpe / malamUtra kI bAdhA meM pUrvokta vidhi kA pAlana karake kAyotsarga meM sthira ho jAe / eka rAtri kI bhikSu pratimA kA samyak pAlana na karanevAle sAdhu ke lie tIna sthAna ahitakara, azubha, asAmarthyakara, akalyANakara, evaM duHkhada bhAviyukta hotA hai; - unmAda kI prApti, lambe samaya ke lie roga kI prApti, kevalI prarUpita dharma se bhraSTa honA / tIna sthAna hitakara, zubha, sAmarthyakara, kalyANakara evaM sukhada bhAviyukta hote hai- avadhi, manaH paryava evaM kevalajJAna kI utpatti / isa taraha yaha eka rAtri kI - bArahavIM bhikSu pratimA ko sUtra - kalpa mArga tathA yathArtharUpa se samyak prakAra se sparza, pAlana, zodhana, pUraNa, kIrtana tathA ArAdhana karanevAle jinAjJA ke ArAdhaka hote hai / ina bAraha bhikSupratimAo ko nizcaya se sthavira bhagavaMtone batAI hai / dasA - 7 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa dasA-82- paryuSaNA [53] usakAla usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra kI pAMca ghaTanAeM uttarAphAlgunI nakSatra meM huI / uttarAphAlgunI nakSatra meM devaloka se cyavana, garbhasaMkramaNa, janma, dIkSA tathA anuttara anaMta avinAzI nirAvaraNa kevalajJAna aura kevaladarzana kI prApti / bhagavaMta svAti nakSatra meM parinirvANa ko prApta hue / ... yAvat...isa paryuSaNakalpa kA punaH punaH upadeza kiyA gayA hai / (yahA~ " yAvat" zabda se cyavana se nirvANa taka kA purA mahAvIra caritra samajha lenA cAhie 1) Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandha-9/54 159 (dasA-9-mohanIya sthAna ___ ATha karmo meM mohanIya karma prabala hai / usakI sthiti bhI sabase lambI hai / isake saMpUrNa kSaya ke sAtha hI krama se zeSa karmaprakRti kA kSaya hotA hai / isa mohanIya karma ke bandha ke 30 sthAna (kAraNa) yahAM prarUpita hai (54] usa kAla usa samaya meM campAnagarI thI / pUrNabhadra caitya thA / koNika rAjA tathA dhAriNI rANI the / zramaNa bhagavAna mahAvIra vahAM padhAre / parSadA nIkalI / bhagavaMtane dezanA dI / dharma zravaNa karake parSadA vApisa lauTI / bahota sAdhu-sAdhvI ko bhagavaMta ne kahAAryo ! mohanIya sthAna 30 hai / jo strI yA puruSa isa sthAno kA bArabAra sevana karate hai, ve mahAmohanIya karma kA bandha karate hai / [55] jo koI trasa prANI ko jala meM DUbAkara mAra DAlate hai, ve mahAmohanIya karma kA bandha karate hai / [56] prANI ke mukha-nAka Adi zvAsa lene ke dvAro ko hAtha se avaruddha karake... [57] agni kI dhUmra se kIsI gRha meM ghIrakara mAre to mahAmohanIya karma bandha kare / [58-60] jo koI prANI ko mastaka para zastraprahAra se bhedana kare...azubha pariNAma se gIlA carma bAMdhakara mAre...chalakapaTa se kIsI prANI ko bhAle yA DaMDe se mAra kara haMsatA hai, to mahAmohanIya karmabandha hotA hai / [61-63] jo gUDha AcAraNa se apane mAyAcAra ko chUpAe, asatya bole, sUtro ke yathArtha ko chUpAe...nirdoSa vyakti para mithyA AkSepa kare yA apane duSkarmo kA dusare para AropaNa kare...sabhA madhya meM jAna bujhakara mizra bhASA bole, kalahazIla ho-vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / [64-65] jo anAyaka maMtrI-rAjA ko rAjya se bAhara bhejakara rAjyalakSmI kA upabhoga kare, rANI kA zIlakhaMDana kare, virodha kartA sAmaMto kI bhogyavastu kA vinAza kare to vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / [66-68] jo bAlabrahmacArI na hote hue apane ko bAlabrahmacArI kahe, strI Adi ke bhogo meM Asakta rahe...vaha gAyo ke bIca gaddhe kI taraha besurA bakavAsa karatA hai / AtmA kA ahita karanevAlA vaha mUrkha mAyAmRSAvAda aura strI Asakti se mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / [69-71] jo jisake Azraya se AjIvikA karatA hai, jisakI sevA se samRddha huA hai, vaha usIke dhana meM Asakta hokara, usakA hI sarvasva haraNa kara le...abhAvagrasta aisA koI jisa samartha vyakti yA grAmavAsI ke Azraya se sarva sAdhanasampanna ho jAe, phira irSyA yA saMkliSTacitta hokara AzrayadAtA ke lAbha meM yadI antarAyabhUta hotA hai, to vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / [2] jisa taraha sApaNa apane bacce ko khA jAtI hai, usI taraha koI strI apane pati ko, maMtrI, rAjA ko, senA senApati ko yA ziSya zikSaka ko mAra DAle to ve mahAmohanIya karma bAMdhate hai / [73-74] jo rASTra nAyaka ko, netA ko, lokapriya zreSThI ko yA samudra meM dvIpa sadRza Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 160 anAtha jana ke rakSaka ko mAra DAle to vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / [75- 77] jo, pApavirata mumukSu, saMyata tapasvI ko dharma se bhraSTa kare... ajJAnI aisA vaha jinezvara ke avarNavAda kare... aneka jIvo ko nyAya mArga se bhraSTa kare, nyAya mArga kI dveSapUrvaka nindA kare to vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / [ 78-79] jisa AcArya yA upAdhyAya ke pAsa se jJAna evaM AcAra kI zikSA lI ho - usI kI avahelanA kare... ahaMkArI aisA vaha una AcArya u - upAdhyAya kI samyak sevA na kare, Adara-satkAra na kare, taba mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / [80-83] jo bahuzruta na hote hue bhI apane ko bahuzruta, svAdhyAyI, zAstrajJa kahe, tapasvI na hote hue bhI apane ko tapasvI batAe, vaha sarva jano meM sabase baDA cora hai / ... "zaktimAna hote hue bhI glAna muni kI sevA na karanA" - aisA kahe, vaha mahAmUrkha, mAyAvI aura mithyAtvI- kaluSita citta hokara apane AtmA kA ahita karatA hai / yaha saba mahAmohanIya karma bAMdhate hai / [84] caturvidha zrI saMgha meM bheda utpanna karane ke lie jo kalaha ke aneka prasaMga upasthita karatA hai, vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / [85-86] jo ( vazIkaraNa Adi ) adhArmika yoga kA sevana svasanmAna, prasiddhi evaM priya vyakti ko khuza karane ke lie bArabAra vidhipUrvaka prayoga kare, jIvahiMsAdi karake vazIkaraNa prayoga kare... prApta bhogo se atRpta vyakti, mAnuSika aura daivI bhogo kI bArabAra abhilASA kare vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / [87-88] jo Rddhi, dhuti, yaza, varNa evaM bala-vIrya yukta devatAo kA avarNavAda karatA hai... jo ajJAnI pUjA kI abhilASA se deva-yakSa aura asuro ko na dekhate hue bhI maiM ina sabako dekhatA huM aisA kahe vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / [89] ye tIsa sthAna sarvotkRSTa azubha phala denevAle batAye hai / citta ko malina karate hai, isIlie bhikSu isakA AcaraNa na kare aura AtmagaveSI hokara vicare / [90-92] jo bhikSu yaha jAnakara pUrvakRt kRtya - akRtya kA parityAga kare, una-una saMyama sthAno kA sevana kare jisase vaha AcAravAn bane, paMcAcAra pAlana se surakSita rahe, anuttaradharma meM sthira hokara apane sarva doSo kA parityAga kara de... jo dharmArthI, bhikSu zuddhAtmA hokara apane kartavyo kA jJAtA hotA hai, unakI isa loka meM kIrti hotI hai aura paraloka meM sugati hotI hai / [93] dRDha, parAkramI, zUravIra bhikSu sarva mohasthAno kA jJAtA hokara unase mukta hotA hai, janma-maraNa kA atikramaNa karatA hai / aisA maiM kahatA hUM / dasA - 9 - kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa dasA-10- AyatisthAna [94] usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / guNazIla caitya thA / zreNika rAjA thA / celaNA rAnI thI / ( saba varNana aupapAtika sUtravat jAnanA) [15] taba usa rAjA zreNika - bhibhiMsArane eka dina snAna kiyA, balikarma kiyA, Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandha- 10/95 161 vighnazamana ke lie lalATa para tilaka kiyA, duHsvapna doSa nivAraNArtha prAyazcitAdi vidhAna kiye, gale meM mAlA pahanI, maNi-ratnajaDita suvarNa ke AbhUSaNa dhAraNa kiye, hAra-ardhahAratrisarohAra pahane, kaTisUtra pahanA, suzobhIta huA / AbhuSaNa aura mudrikA pahanI... yAvat kalpavRkSa ke sadRza vaha narendra zreNika alaMkRta aura vibhUSita huA / ... yAvat... candra ke samAna priyadarzI narapati zreNika bAhya upasthAnazAlA ke siMhAsana para pUrvAbhimukha hokara baiThA / apane kauTumbikapuruSo ko bulAkara kahA he devAnupriyo ! rAjagRha nagarI ke bAhara jo bagIceM, udyAna, zilpazAlA, dharmazAlA, devakula, sabhA, pyAuM, dukAna, maMDI, bhojanazAlA, vyApAra kendra, zilpa kendra, vanavibhAga ityAdi sabhI sthAno meM jAkara mere sevako ko nivedana karo zreNika bhibhiMsArakI yaha AjJA hai ki jaba Adikara tIrthaMkara yAvat siddhigati ke icchuka zramaNa bhagavAn mahAvIra vicaraNa karate hue-saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue yahAM padhAre, taba bhagavAn mahAvIra ko unakI sAdhanA ke anukUla sthAna dikhAnA yAvat rahane kI anujJA pradAna karanA / taba vaha pramukha rAjyAdhikArI, zreNikarAjA ke isa kathana se harSita hRdaya hokara ... yAvat... zreNika rAjA kI AjJA ko vinayapUrvaka svIkAra karake rAjamahala se nIkale, nagara ke bAhara bagIcA... yAvat... sabhI sthAno ke sevako ko rAjA zreNika kI AjJA se avagata karAyA aura phira vApasa A gae / [96] usa kAla usa samaya meM dharma ke Adikara tIrthaMkara zramama bhagavAn mahAvIra vicaraNa karate hue... yAvat... guNazIla caitya meM padhAre / usa samaya rAjagRha nagara ke tIna raste, cAra raste, cauka meM hokara... yAvat... parSadA nIkalI... yAvat... paryupAsanA karane lagI / zreNika rAjA ke sevaka adhikArI zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa Aye, pradakSiNA dI, vandana - namaskAra kiyA... yAvat... eka dusare se kahane lage ki jinakA nAma va gotra sunakara zreNika rAjA harSita - saMtuSTa yAvat prasanna ho jAtA hai, ve zramaNa bhagavAna mahAvIra vicaraNa karate hue... yAvat ... yahAM padhAre hai / isI rAjagRhI nagarI ke bAhara guNazIla caitya meM tapa aura saMyama se apanI AtmA ko bhAvita karate hue rahe hai / he devAnupriyo ! zreNika rAjA ko isa vRtAnta kA nivedana karo / paraspara ekatrita hokara ve rAjagRhI nagarI meM yAvat zreNika rAjA ke pAsa Akara bole ki he svAmI ! jinake darzana kI abhilASA karate hai ve zramaNa bhagavAn mahAvIra guNazIla caitya meM - yAvat birAjIta hai / yaha saMvAda Apa ko priya ho, isIlie hama Apako nivedIta karate hai / [97] usa samaya rAjA zreNika isa saMvAda ko sunakara - avadhArIta kara hRdaya se harSita evaM saMtuSTa huA yAvat siMhAsana se uThakara sAta-ATha kadama calake vandana- namaskAra kie / una sevako ko satkAra sanmAna karake pritIpUrvaka AjIvikA yogya vipuladAna dekara vidA kie / nagararakSako ko bulAkara kahA ki Apa zIghra hI rAjagRha nagara ko bahAra se aura aMdara se parimArjita karo - jala se siMcit karo / [98] usake bAda zreNika rAjAne senApati ko bulAkara kahA zIghra hI ratha, hAthI, ghoDA evaM yoddhAyukta caturaMgiNI senA ko taiyAra karo yAvat merI yaha AjJApUrvaka kArya ho jAne kA nivedana karo / usake bAda rAjA zreNika ne yAnazAlA ke adhikArI ko bulAkara zreSTha dhArmika 10 11 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 AgamasUtra-hindI anuvAda stha susajja karane kI AjJA dI / yAnAzAlA ke adhikArI bhI harSita-saMtuSTa hokara yAnazAlA meM gae, ratha ko pramArjita kiyA, zobhAyamAna kiyA, usake bAda vAhanazAlA meM Akara bailo ko nikAlA, unakI pITha pasavArakara bahAra lAe, una bailo ke para jhula vagairaha rakhakara zobhAyamAna kiye, aneka alaMkAra pahanAe, stha meM jotakara ratha ko bAhara nikAlA, sArathI bhI hAtha maiM sundara cAbuka lekara baiThA / zreNika rAjA ke pAsa Akara zreSTha dhArmika ratha susajjita ho jAne kA nivedana kiyA / aura baiThane ke lie vijJapti kI / [99] zreNika rAjA bhiMbhisAra yAnacAlaka se pUrvokta bAta sunakara harSitatuSTita huA / snAnagRha meM praviSTa huA...yAvat kalpavRkSa samAna alaMkRta evaM vibhUSita hokara vaha zreNika narendra...yAvat...snAnagRha se nIkalA / celaNAdevI ke pAsa AyA aura celaNA devI ko kahAhe devAnupriye ! zramaNa bhagavAna mahAvIra...yAvat...guNazIla caitya meM birAjamAna hai...vahAM jAkara unako vandana namaskAra, satkAra, sanmAna karane cale / ve kalyANarUpa, maMgalabhUta, devAdhideva, jJAnI kI paryupAsanA kareMge, unakI paryupAsanA yaha aura AgAmI bhavoM ke hitake lie, sukhake lie, kalyANa ke lie, mokSa ke lie aura bhavobhava ke sukha ke lie hogI / [100] rAjA zreNika se yaha kathana sunakara celaNAdevI harSita huI, saMtuSTa huI...yAvat...snAnagRha meM jAkara snAna karake balikarma kiyA, kautuka-maMgala kiyA, apane sukumAra pairo meM jhAMjhara, kamara meM maNijaDita kandorA, gale meM ekAvalIhAra, hAtha meM kaDe aura kaMkaNa, aMgulI meM mudrikA, kaMTha se uroja taka marakatamaNi kA trisarAhAra dhAraNa kiyA / kAna meM pahane hue kuMDala se unakA mukha zobhAyamAna thA / zreSTha gahane aura ratnAlaMkAro se vaha vibhUSita thI / sarvazreSTha rezama kA aisA suMdara aura sukomala valkala kA ramaNIya uttarIya dhAraNa kiyA thA / sarvaRtu meM vikasIta aise sundara sugandhI phulo kI mAlA pahane hue, kAlA agaru ityAdi dhUpa se sugaMdhIta vaha lakSmI sI zobhAyukta vezabhUSAvAlI celaNA aneka kubja yAvat cilAtI dAsIo ke vRnda se dhIrI huI-upasthAna zAlA meM rAjA zreNika ke pAsa AI / [101] taba zreNika rAjA celaNAdevI ke sAtha zreSTha dhArmika ratha meM ArUDha huA...yAvat...bhagavAna mahAvIra ke pAsa Aye...yAvat...bhagavan ko vandana namaskAra karake paryupAsanA karane lage / usa vakta bhagavAna mahAvIrane RSi, yati, muni, manuSya aura devo kI parSadA meM tathA zreNika rAjAbhibhisAra aura rAnI celaNA yAvat parSadA ko dharmadezanA sunAI / parSadA aura rAjA zreNika vApisa lauTe / [102] usa vakta rAjA zreNika evaM celaNA devI ko dekhakara kitaneka nirgrantha evaM nirgranthI ke mana meM isa prakAra kA adhyavasAya yAvat saMkalpa utpanna huA ki are ! yaha zreNika rAjA mahatI RddhivAlA yAvat paramasukhI hai, vaha snAna, balikarma, tilaka, mAMgalika, prAyazcita karake sarvAlaMkAra se vibhUSita hokara celaNA devI ke sAtha manuSya sambandhI kAmabhoga bhugata rahA hai / hamane deva loka ke deva to nahIM dekhe, hamAre sAmane to yahI sAkSAt deva hai / yadI isa sucarita tapa, niyama, brahmacarya kA agara koI kalyANakArI viziSTa phala ho to hama bhI bhAvi meM isa prakAra ke audArika mAnuSika bhoga kA sevana kare / kitaneka ne socA ki aho ! yaha celaNA devI mahatI RddhivAlI yAvat parama sukhI hai-yAvat-sarva alaMkAre se vibhuSita hokara zreNika rAjA ke sAtha audArika mAnuSika kAmabhoga kA sevana karatI huI vicaratI hai / hamane Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandha-10/102 163 devaloka kI devI ko to nahIM dekhA, kintu yaha sAkSAt devI hai / yadI hamAre sucarita tapa-niyama aura brahmacarya kA koI kalyANakArI phala ho to hama bhI AgAmI bhava meM aise hI bhogo kA sevana kare / [103] zramaNa bhagavAna mahAvIrane bahuta se sAdhu-sAdhvIo ko kahA-zreNika rAjA aura celaNA rAnI ko dekhakara kyA-yAvat-isa prakAra ke adhyavasAya Apako utpanna hue...yAvat...kyA yaha bAta sahI hai ? he AyuSyamAna zramaNo ! maiMne dharma kA nirUpaNa kiyA hai-yaha nirgrantha pravacana satya hai, zreSTha hai, siddhi-mukti, niryANa aura nirvANa kA yahI mArga hai, yahI satya hai, asaMdigdha hai, sarva duHkho se muktidilAne kA mArga hai / isa sarvajJa praNita dharma ke ArAdhaka-siddha, buddha, mukta hokara nirvANa prApta karake saba duHkho kA aMta karate hai / jo koI nirgrantha kevali prarUpita dharma kI ArAdhanA ke lie upasthita hokara zItagarmI Adi saba prakAra ke pariSaha sahana karate hae yadI kAmavAsanA kA prabala udaya hove to uddita kAmavAsanA ke zamana kA prayatna kare / usa samaya yadI koI vizuddha jAti, kulayukta kisI ugravaMzIya yA bhogavaMzIya rAjakumAra ko Ate dekhe, chatra, cAmara, dAsa, dAsI, nokara Adi ke vRnda se vaha rAjakumAra pariveSTita ho, usake Age Age uttama azva, dono tarapha hAthI, pIche pIche susajjita ratha cala rahA ho / ___koI sevaka chatradhare hue, koI jhArI lie hue, koI viMjhaNA to koI cAmara lie hue ho, isa prakAra vaha rAjakumAra bArabAra unake prAsAda meM AtA-jAtA ho, dedIpyamAna kAMtivAlA vaha rAjakumAra snAna yAvat sarva alaMkAro se vibhUSita hokara pUrNa rAtri dIpajyoti se jhagajhagAyamAn vizAla kuTAgAra zAlA ke sarvocca siMhAsana para ArUDha huA ho yAvat strIvRnda se ghIrA huA, kuzala puruSo ke nRtya dekhatA huA, vividha vAjiMtra sunatA huA, mAnuSika kAmabhogo kA sevana karake vicaratA ho, koI eka sevaka ko bulAe to cAra, pAMca sevaka upasthita ho jAte ho, unakI sevA ke lie tatpara ho... yaha saba dekhakara yadI koI nirgrantha aisA nidAna kare ki mere tapa, niyama, brahmacarya kA agara koI phala ho to maiM bhI usa rAjakumAra kI taraha mAnuSika bhogo kA sevana karUM / he AyuSmAn zramaNo! agara vaha nirgrantha nidAna karake usa nidAnazalya kI AlocanA pratikramaNa kie binA marakara devaloka meM mahatI RddhivAlA deva bhI ho jAe, devaloka se cyavana karake zuddha jAtivaMza ke ugra yA bhogakula meM putrarUpa se janma bhI le, sukumAla hAtha-pAMva yAvat sundararUpavAlA bhI ho jAe...yAvat...yauvana vaya meM pUrva varNita saba kAmabhogakI prApta karale-yaha saba ho zakatA hai / -kintu-jaba usako koI kevali prarUpita dharma kA upadeza detA hai, taba vaha upadeza ko prApta to karatA hai, lekina zraddhApUrvaka zravaNa nahIM karatA kyoMki vaha dharmazraNa ke lie ayogya hai / vaha anaMta icchAvAlA, mahAraMbhI, mahAparigrahI, adhArmika yAvat dakSiNa dizAvartI naraka meM nairayika hotA hai aura bhaviSya meM vaha durlabhabodhi hotA hai / / -he AyuSmAn zramaNo ! yaha pUrvokta nidAnazalya kA hI vipAka hai / isIlie vaha dharma zravaNa nahIM karatA / (yaha huA pahalA "nidAna") Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 AgamasUtra-hindI anuvAda [104] he AyuSyamatI zramaNIyAM ! maiMne dharma kA pratipAdana kiyA hai-jaise ki yahI nirgrantha pravacana satya hai...yAvat...sarva duHkho kA anta karatA hai / jo koI nirgranthI dharmazikSA ke lie upasthita hokara, pariSaha sahatI huI, yadI use kAmavAsanA kA udaya ho to usake zamana kA prayatna kare / yadI usa samaya vaha sAdhvI kisI strI ko dekhe, jo apane pati kI ekamAtra prANapriyA ho, vastra evaM alaMkAra pahane huI ho / pati ke dvArA vastro kI peTI yA ratnakaraMDaka ke samAna saMrakSaNI-saMgrahaNIya ho / apane prAsAda meM AtI-jAtI ho ityAdi varNana pUrvavat jAnanA / use dekhakara agara vaha nigranthI aisA nidAna kare ki yadI mere sucarita tapa, niyama, brahmacarya kA koI phala ho to maiM pUrva varNita strI ke samAna mAnuSika kAmabhogo kA sevana karake merA jIvana vyatIta karu / yadI vaha nirgranthI apane isa nidAna kI AlocanA pratikramaNa kie binA kAla kare to pUrva kathanAnusAra devaloka meM jAkara...yAvat...pUrva varNita strI ke samAna kAmabhogo kA sevana kare, aisA ho bhI zakatA hai / unako kevali prarUpita dharmazravaNa prApta bhI ho zakatA hai / kintu vaha zraddhApUrvaka suna nahIM zakatI kyoMki vaha dharmazravaNa ke lie ayogya hai / vaha utkRSTa icchAvAlI, mahA AraMbhI yAvat...dakSiNa dizA ke naraka meM nairayika ke rUpa meM utpanna hotI hai yAvat bhaviSya meM bodhi durlabha hotI hai / ___ yahIM hai usa nidAna zalya kA karmavipAka, jisase vaha kevali prarUpita dharma zravaNa ke lie ayogya ho jAtI hai / (yaha huA dusarA "nidAna") [105] he AyuSmAna zramaNo ! maiMne dharma kA nirUpaNa kiyA hai / yahIM nirgrantha pravacana satya hai...yAvat...saba duHkho kA anta karatA hai / jo koI nirgrantha kevali prarUpita dharma kI ArAdhanA ke lie tatpara huA ho, parISaho ko sahatA ho, yadI use kAmavAsanA kA udaya ho jAe to usake zamana kA prayatna kare ityAdi pUrvavat / yadI vaha kisI strI ko dekhatA hai, jo apane patikI ekamAtra prANapriyA hai...yAvat sUtra-104 ke samAna saba kathana jAnanA / yadI nirgrantha usa strI ko dekhakara nidAna kare ki "puruSa kA jIvana duHkhamaya hai" jo ye vizuddha jAti-kula yukta ugravaMzI yA bhogavaMzI puruSa hai, vaha kisI bhI yuddha meM jAte hai, zastra prahAra se vyathita hote hai / yoM puruSa kA jIvana duHkhamaya hai aura strI kA jIvana sukhamaya hai / agara mere tapa-niyama-brahmacarya kA koI phala ho to meM bhaviSya meM strIrUpa meM utpanna hokara bhogo kA sevana karanevAlA banU / / he AyuSmAn zramaNo ! vaha nirgrantha nidAna karake usakI AlocanA-pratikramaNa kie binA kAla kare to vaha mahatI RddhivAlA deva ho zakatA hai, bAda meM pUrvokta kathana ke samAna strIrUpa meM utpanna bhI hotA hai / vo strI ko kevaliprarUpita dharmazravaNa bhI prApta hotA hai / lekina zraddhApUrvaka vaha dharmazravaNa karatI nahIM hai kyoMki vaha dharmazravaNa ke lie ayogya hai / vaha utkaTa icchAvAlI yAvat dakSiNadizAvartI naraka meM utpanna hotI hai / bhaviSya meM bodhi durlabha hotI hai| he AyuSmamAna zramaNo ! yaha usa pAparUpa nidAna kA phala hai, jisase vaha dharmazravaNa ke lie ayogya ho jAtA hai / (yaha tIsarA "nidAna") [106] he AyuSmAn zramaNo ! maiMne dharma kA pratipAdana kiyA hai / yahI nirgrantha pravacana satya hai...yAvat...sarva duHkho kA anta karatA hai / yadI koI nirgranthI kevalI prajJapta Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandha- 10/106 165 dharma ke lie tatpara hotI hai, pariSaha sahana karatI hai, use kadAcit kAmavAsanA kA prabala udaya ho jAe to vaha tapa saMyama kI ugra sAdhanA se usakA zamana kare / yadI usa samaya (pUrvavarNita ) ugravaMzI yA bhogavaMzI puruSa ko dekhe yAvat vaha nidAna kare ki strI kA jIvana duHkhamaya hai, kyoMki gAMva yAvat sanniveza meM akelI strI jA nahIM zakatI / jisa taraha Ama, bijoru, ambADaga ityAdi svAdiSTa phala kI pezI ho, ganne kA TukaDA yA zAlmalI phalI ho, to aneka manuSya ke lie vaha AsvAdanIya yAvat abhilaSIta hotA hai, usI taraha strI kA zarIra bhI aneka manuSyo ke lie AsvAdanIya... yAvat... abhilaSIta hotA hai / isIlie strI kA jIvana duHkhamaya aura puruSa kA jIvana sukhamaya hotA hai / he AyuSmAna zramaNo ! yadI koI nirgranthI puruSa hone ke lie nidAna kare, usakI AlocanA pratikramaNa kie binA kAla kare to pUrvavarNana anusAra deva banakara... yAvat... puruSa bana bhI zakatI hai / use dharmazravaNa prApta bhI hotA hai, lekina sunane kI abhilASA nahIM hotI... yAvat... vaha dakSiNa dizAvartI naraka meM utpanna hotA hai / yahIM hai usa nidAna kA phala, jisase dharmazravaNa nahIM ho zakatA ( yaha huA cauthA "nidAna") [107 ] he AyuSmAn zramaNo ! maiMne dharma batAyA hai / yahIM nirgrantha pravacana satya hai... yAvat... (prathama "nidAna" samAna jAna lenA / ) koI nirgrantha yA nirgranthI dharmazikSA lie tatpara hokara vicaraNa karate ho, kSudhAdi parISaha sahate ho, phira bhI use kAmavAsanA kA prabala udaya ho jAe, taba usake zamana ke lie tapa saMyama kI ugra sAdhanA se prayatna kare / usa samaya manuSya sambandhI kAmabhogo se viratI ho jAe, jaise ki manuSya sambandhI kAmabhoga adhruva hai, anitya hai, azAzvata hai, saDana- galana- vidhvaMsaka hai / mala, mUtra, zleSma, mela, vAta, kapha, pitta, zukra aura rudhIra se utpanna hue hai / durgandhayukta zvAsocchvAsa aura mala-mUtra se paripUrNa hai / vAta, pitta, kapha ke dvAra hai / pahale yA bAda meM avazya tyAjya hai / devaloka meM deva apanI evaM anya devIo ko svAdhIna karake yA devIrUpa vikurvita karake kAmabhoga karate hai / yadi mere sucarita tapa-niyama- brahmacarya kA koI phala ho to ityAdi pahale nidAna samAna jAnanA / he AyuSmAn zramaNo ! nirgrantha yA nirgranthI isa nidAnazalya kI AlocanA kie binA kAla kare... yAvat devaloka meM bhI utpanna hove yAvat vahAM se cyava kara puruSa bhI hove, use kevaliprajJapta dharma sunane ko bhI mile, kintu use zraddhA se pratIti nahIM hotI... yAvat... vaha dakSiNadizAvartI naraka meM nArakI hotA hai / bhaviSya meM durlabhabodhi hotA hai / he AyuSmAn zramaNo ! yahI hai usa nidAna zalya kA phala ki unako dharma ke prati zraddhA-prIti yA ruci nahIM hotI (yaha hai pAMcavAM 'nidAna' ) [108 ] he AyuSmAn zramaNo ! maiMne dharma kA nirupaNa kiyA hai / ( zeSa sarva kathana prathama "nidAna" ke samAna jAnanA / ) devaloka meM jahAM anya deva-devI ke sAtha kAmabhoga sevana nahIM karate, kintu apanI devI ke sAtha yA vikurvita deva yA devI ke sAtha kAmabhoga sevana karate hai / yadi mere sucarita tapa Adi kA phala ho to... ( ityAdi prathama nidAna vat) aisA vyakti kevali prarUpita dharma meM zraddhA-prIti ruci nahIM karate, kyoMki vaha anya darzana meM Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 AgamasUtra-hindI anuvAda rucivAn hotA hai / vaha tApasa, tAMtrika, alpasaMyata yA hiMsA se avirata hote hai / mizrabhASA bolate hai-jaise ki mujhe mata mAro dusare ko mAro ityAdi / vaha strI sambandhI kAmabhogo meM mUrchita, grathita, gRddha, Asakta yAvata marakara kisI asura loka meM kilbiSika deva hotA hai / vahAM se cyava kara bheDa-bakaro kI taraha guMgA yA baherA hotA hai / he AyuSmAn zramaNo ! yaha isI nidAna kA phala hai ki ve kevali prarUpita dharma meM zraddhA-prIti nahIM rakhate / (yaha huA chaThA "nidAna") [109] he AyuSmAn zramaNo ! maiMne dharma kA nirupaNa kiyA hai...yAvat...jo svayaM vikurvita devaloka meM kAmabhoga kA sevana karate hai / (yahAM taka saba kathana pUrva sUtra-108 ke anusAra jAnanA) he AyuSmAn zramaNo ! koI nirgrantha yA nirgranthI aisA nidAna karake binA AlocanA-pratikramaNa kie yadi kAla kare...yAvat...devaloka meM utpanna hokara anya deva-devI ke sAtha kAma bhoga sevana na karake svayaM vikurvita deva-devI ke sAtha hI bhoga kare...vahA~ se cyava kara kisI acche kula meM utpanna bhI ho jAe, taba use kevali prarUpita dharma meM zraddhAprIti-rUci to hotI hai lekina vaha zIlavrata-guNavrata-pratyAkhyAna-pauSadhopavAsa nahIM karate / vaha darzanazrAvaka ho zakatA hai / jIva-ajIva ke svarUpa kA yathArtha jJAtA bhI hotA hai...yAvat...asthimajjAvat dharmAnurAgI bhI hotA hai / he AyuSmAn zramaNa ! yaha nirgrantha pravacana hI jIvana meM iSTa hai, yahI paramArtha hai, zeSa sarva nirarthaka hai, isa taraha aneka varSoM taka AgAra dharma kI ArAdhanA bhI kare, marakara kisI devaloka meM utpanna bhI hoveM / lekina zIlavrata Adi dhAraNa na kare yaha hai isa nidAna kA phl| (yaha huA sAtavAM "nidAna") [110] he AyuSmAn zramaNo ! maiMne dharma kA pratipAdana kiyA hai...(zeSa kathana prathama nidAna samAna jAnanA / ) mAnuSika viSayabhoga adhuva...yAvat...tyAjya hai / divyakAma bhoga bhI adhruva, anitya, azAzvata evaM asthira hai / janma maraNa baDhAnevAle hai / pahale yA pIche avazya tyAjya hai / yadi mere tapa-niyama-brahmacarya kA koI phala ho to maiM vizuddha jAti-kula meM utpanna hokara ugra yA bhogavaMzI kulina puruSa zramaNopAsaka banu, jIvAjIva svarUpa ko jAnu....yAvat...prAsuka azana, pAna, khAdima-svAdima pratilAbhita karake vicaraNa karu / he AyuSmAn zramaNo ! yadi koI nirgrantha yA nirgranthI isa prakAra se nidAna kare, AlocanA-pratikramaNa kie binA kAla kare, to yAvat devaloka meM deva hokara-RddhimaMta zrAvaka bhI ho jAe, kevaliprajJapta dharma kA bhI zravaNa kare, zIlavrata-pauSadha Adi bhI grahaNa kare, lekina vaha muMDita hokara pravajita nahIM ho zakatA / zramaNopAsaka hokara...yAvat...prAsuka eSaNIya azanAdi pratilAbhita karake barasoM taka rahatA hai / anazana bhI kara zakatA hai, AlocanA pratikramaNa karake samAdhi bhI prApta kare...yAvat...devaloka meM bhI jAe / he AyuSmAn zramaNo ! usa nidAna kA yaha pAparUpa vipAka hai ki vaha anagAra pravajyA grahaNa nahIM kara zakatA / (yaha hai AThavAM "nidAna") [111] he AyuSmAn zramaNoM ! maiMne dharma kA nirUpaNa kiyA hai...yAvat... (pahale nidAna ke samAna saba kathana karanA) mAnuSika...divya kAmabhoga... bhava paraMparA baDhAnevAle hai / yadi mere sucarita tapa-niyama-brahmacarya kA koI phala vizeSa ho to maiM bhI bhaviSya meM anta, Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskandha- 10/111 167 prAnta, tuccha, daridra, kRpaNa yA bhikSukula meM puruSa banuM, jisa se pravajita hone ke lie gRhasthAvAsa choDanA sarala ho jAe / he AyuSmAn zramaNo ! yadi koI nirgrantha yA nirgranthI aisA nidAna kare, usakI AlocanA-pratikramaNa kie binA kAla kare... ( zeSa pUrvavat ... yAvat) vaha anagAra pravajyA to le zakatA hai, lekina usI bhava meM siddha hokara sarva duHkho kA anta nahIM kara zakatA / vaha anagAra iryA samiti... yAvat... brahmacarya kA pAlana bhI kare, aneka baraso taka zramaNa paryAya bhI pAle, anazana bhI kare... yAvat devaloka meM deva bhI hoveM / he AyuSmAn zramaNo ! usa nidAnazalya kA yaha phala hai ki usa bhava maiM vaha siddhabuddha hokara saba duHkho kA anta nahIM kara zakatA / (yaha hai navavAM "nidAna") [112] he AyuSmAn zramaNo ! maiMne dharma kA pratipAdana kiyA hai / yaha nirgrantha pravacana satya hai... yAvat... tapa saMyama kI sAdhanA karate hue, vaha nirgrantha sarva kAma, rAga, saMga, sneha se virakta ho jAe, sarva cAritra parivRddha hoM, taba anuttarajJAna, anuttara darzana yAvat parinirvANa mArga meM AtmA ko bhAvita karake anaMta, anuttara AvaraNa rahita, sampUrNa pratipUrNa kevalajJAna... kevala darzana utpanna hotA hai / usa vakta vo arahaMta, bhagavaMta, jina, kevali, sarvajJa, sarvadarzI hotA hai, deva mAnava kI parSadA meM dharma dezanA ke dAtA... yAvat... kaI sAla kevali paryAya pAlana karake, Ayu kI aMtima pala jAnakara bhakta pratyAkhyAna karatA hai / kaI dina taka AhAra tyAga karake anazana karatA hai / antima zvAsocchvAsa ke samaya siddha hokara yAvat sarva duHkha kA anta karatA hai / he AyuSmAn zramaNa ! vo nidAna rahita kalyANa kAraka sAdhanAmaya jIvana kA yaha phala hai / ki vo usI bhava meM siddha hokara... yAvat... sarva duHkha kA anta karate hai / [113] usa vakta kaIM nirgrantha-nirgranthI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa pUrvokta nidAna kA varNana sunakara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana namaskAra kiyA / pUrvakRt nidAna zalya kI AlocanA pratikramaNa karake... yAvat... ucita prAyazcit svarUpa tapa apanAyA / [114] usa kAla aura usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra ne rAjagRha nagara ke bAhara guNazIla caitya meM ekatrita deva - mAnava Adi parSadA ke bIca kaI zramaNa- zramaNI zrAvaka-zrAvikA ko isa taraha AkhyAna, prajJApana aura prarUpaNa kiyA / Arya ! "Ayati sthAna" nAma ke adhyayana kA artha hetu- vyAkaraNa yukta aura sUtrArtha aura spaSTIkaraNa yukta sUtrArtha kA bhagavaMtane bAra - bAra upadeza kiyA / usa prakAra maiM (tumhe) kahatA hU~ / 37 dazAzrutaskandha - chedasUtra - 4 hindI anuvAda pUrNa Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 AgamasUtra-hindI anuvAda namo namo nimmaladaMsaNassa 38 jItakalpa chedasUtra-5- hindI anuvAda [1] pravacana-(zAstra) ko praNAma karake, maiM saMkSepa meM prAyazcit dAna kahU~gA / (Agama, sUtra, AjJA, dhAraNA, jIta vo pA~ca vyavahAra batAe hai usameM) jIta yAni paramparA se koI AcaraNA calatI ho bar3e puruSa ne - gItArthane dravya kSetra kAla-bhAva dekhakara nirNIta kiyA ho aisA jo vyavahAra vo jIta vyavahAra / usameM praveza kie gae (upayoga lakSaNavAle) jIva kI parama vizuddhi hotI hai / jisa taraha malina vastra ko kSAra Adi se vizuddhi ho vaise karmamalayukta jIva ko jIta vyavahAra mutAbika prAyazcit dAna se vizuddhi hotI hai / __ [2] tapa kA kAraNa prAyazcit hai aura phira tapa saMvara aura nirjarA kA bhI hetu hai / aura yaha saMvara-nirjarA mokSa kA kAraNa hai / yAni prAyazcit dvArA vizuddhi ke lie bAraha prakAra kA tapa kahA hai / yaha tapa dvArA AnevAle karma rUkate hai aura saMcita karma kA kSaya hotA hai| jisake parINAma se mokSa mArga prApta hotA hai / [3] sAmAyika se bindusAra paryanta ke jJAna kI vizuddhi dvArA cAritra vizuddhi hotI hai| cAritra vizuddhi se nirvANa prApti hotI hai / lekina cAritra kI vizuddhi se nirvANa ke arthI ko prAyazcitta avazya jAnanA cAhie, kyoMki prAyazcit se hI cAritra vizuddhi hotI hai / [4] vo prAyazcit daza prakAra se hai / AlocanA, pratikramaNa, ubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, mUla, anavasthApya aura pAraMcita / [5] avazyakaraNIya aisI saMyama kriyA samAna yoga (ki jisakA aba bAkI gAthA meM nirdeza kiyA hai / ) usameM pravarte hue aduSTa bhAvavAle chadmastha kI vizuddhi yA karmabaMdha nivRtti kA apramattabhAva yAni AlocanA / (Age kI 6 se 8 gAthA dvArA AlocanA prAyazcit kahate hai / ) [6-7] AhAra-Adi ke grahaNa ke lie jo bAhara jAnA yA uccAra bhUmi (mala-mUtra tyAga bhUmi) yA vihAra bhUmi (svAdhyAya Adi bhUmi) se bAhara jAnA yA caitya yA guruvaMdana ke lie jAnA Adi meM yathAvidhi pAlana karanA, yaha sabhI kArya yA anya kArya ke lie so kadama se jyAdA bAhara jAnA par3e to yadi AlocanA na kare to vo azuddha yA aticAra yukta mAnA jAe aura AlocanA karane se zuddha yA niraticAra bane / [8] svagaNa yA paragaNa yAni samAna samAcArIvAle yA asamAna samAcArIvAle ke sAtha kAraNa se bAhara nirgamana ho to AlocanA se zuddhi hotI hai / yadi samAna samAcArIvAle yA anya ke sAtha upasaMpadA se vihAra kare to niraticAra ho to bhI (gItArtha AcArya mile taba) AlocanA se hI zuddhi hotI hai / (Age kI 9 se 12 gAthA meM pratikramaNa prAyazcit kahate hai / ) [9-12] tIna taraha kI gupti yA pA~ca taraha kI samiti ke lie pramAda karanA, guru Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jItakalpa-12 169 kI kisI taraha AzAtanA karanA, vinaya bhaMga karanA, icchAkAra Adi daza samAcArI kA pAlana karanA, alpa bhI mRSAvAda, corI yA mamatva honA, avidhi se yAni muhapattI rakhe vinA chIMkanA, vAyu kA urdhvagamana karanA, mAmUlI chedana-bhedana-pIlaNa Adi asaMkilaSTa karma kA sevana karanA, hAsya-kuceSTA karanA, vikathA karanA, krodha Adi cAra kaSAya kA sevana karanA, zabda Adi pA~ca viSaya kA sevana karanA, darzana, jJAna-cAritra yA tapa Adi meM skhalanA honA, jayaNAyukta hokara hatyA na karate hone ke bAvajUda bhI sahasAkAra yA anupayogadazA se aticAra sevana kare to mithyA duSkRta rUpa pratikramaNa se zuddha bane..yadi upayoga yA sAvadhAnI se bhI alpa mAtra sneha sambandha, bhaya, zoka zarIra Adi kA dhonA Adi aura kuceSTA-hAsya-vikathAdi kare to pratikramaNa prAyazcit jAnanA / yAni ina sabameM pratikramaNa yogya prAyazcit AtA hai / (aba gAthA 13 se 15 meM tadubhaya prAyazcita batAte hai / ) [13-15] saMbhrama, bhaya, duHkha, Apatti kI kAraNa se sahasAt asAvadhAnI kI kAraNa se yA parAdhInatA se vrata sambandhI yadi koI aticAra kA sevana kare to tadubhaya yAni AlocanA aura pratikramaNa donoM prAyazcit AtA hai, duSTa cintavana, duSTa bhASaNa, duSTa ceSTita yAni mana, vacana yA kAyA se saMyama virodhI kArya kA bAra-bAra pravartana / vo upayoga pariNata sAdhu bhI ina sabako daivasika Adi aticAra ke rUpa se na jAne, to aura sarva bhI utsarga aura apavAda se darzana, jJAna, cAritra kA jo aticAra usakA kAraNa se yA sahasAt sevana huA ho to tadubhaya prAyazcitta AtA hai / (gAthA 16-17 meM "viveka" yogya prAyazcita batAte hai / ) [16-17] azana Adi rUpa piMDa, upadhi, zayyA Adi ko gItArtha sUtrAnusAra upayoga se grahaNa kare vo yaha zuddha nahIM hai aisA mAne yA niraticAra-zuddha vidhivat paraThave, kAla se asaThapana se pahalI porasI se lAkara cauthI taka rakhe, kSetra se AdhA yojana dUra se lAkara rakhe, sUrya nIkalane se pahale yA asta hone ke bAda grahaNa kare / yAni grahaNa karane ke bAda sUrya nahIM nIkalA yA asta huA aisA mAne, glAna-vAla Adi kI kAraNa se azana Adi grahaNa kiyA ho, vidhivat pariSThApana kiyA ho to ina sabameM 'viveka-yogya' prAyazcitta AtA hai / (aba kAUssagga prAyazcita batAte hai / ) [18] gamana, Agamana, vihAra, sUtra ke uddeza Adi, sAvadha yA nikhadya svapna Adi, nA~va, nadI se jalamArga pAra karanA una sabameM kAryotsarga prAyazcit / [19] bhojana, pAna, zayana, Asana, caitya, zramaNa, vasati, mala-mUtra, gamana meM 25 zvAsocchvAsa (vartamAna meM jise logassa yAni iriyAvahI kahate hai vo) kAUssagga prAyazcit AtA hai| [20] sau hAtha pramANa yAni so kadama bhUmi vasati ke bAhara gamanAgamana meM paccIsa zvAsocchvAsa, prANAtipAta, hiMsA kA sapanA Ae to so zvAsocchvAsa aura maithuna ke sapane meM 108 zvAsocchvAsa kAUssagga prAyazcitta AtA hai / [21] dina sambandhI pratikramaNa meM pahale 50 ke bAda 25-25 zvAsocchvAsa pramANa, rAtri pratikramaNa meM 25-25 zvAsocchvAsa pramANa, pavikha pratikramaNa meM 300, zvAsocchvAsa caumAsI pratikramaNa meM 500, zvAsocchvAsa saMvatsarI meM 1008 zvAsocchvAsa pramANa kAUssaga Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda prAyazcit AtA hai / arthAt vartamAna praNAlI anusAra daivasika meM logassa do eka-eka, rAtri logassa eka-eka, pakikha meM 12 logassa, caumAsI meM 20 logassa aura saMvatsarI meM 40 logassa para eka navakAra pramANa kAUssagga prAyazcit jAnanA / [22] sUtra ke uddeza- samuddeza- anujJA meM 27 zvAsocchvAsa pramANa, sUtra paThavaNa ke lie (sajjhAya paraThavate hue) A~Tha zvAsocchvAsa pramANa (1 navakAra pramANa ) kAUssagga prAyazcit jAnanA cAhie / ( aba tapa prAyazcit ke sambandhita gAyA batAte hai / ) [23-25] jJAnAcAra sambandhI aticAra ogha se aura vibhAga se do taraha se hai / vibhAga se uddezaka, adhyayana, zrutaskaMdha, aMga yaha paripATI krama hai / usa sambandha se kA atikramaNa Adi ATha aticAra hai-kAla, vinaya, bahumAna, upadhAna, aniNhavaNa, vyaMjana, artha, tadubhaya ATha AcAra meM jo atikramaNa vaha jJAnAcAra sambandhI aticAra, usameM anAgAr3ha kAraNa se uddezaka aticAra ke lie eka nIvi, adhyayana aticAra meM purimaDha, zrutaskandha aticAra ke lie ekAsaNA, aMga sambandhI aticAra ke lie AyaMbika tapa prAyazcit AtA hai / AgAr3ha kAraNa ho to yahI doSa ke lie purimaDDha se aThThama paryanta tapa prAyazcit hai / vo vibhAga prAyazcit aura odha se kisI bhI sUtra ke lie upavAsa tapa prAyazcit aura artha se aprApta yA anucita ko vAcanAdi dene meM bhI upavAsa tapa / [26] kAla- anuyoga kA pratikramaNa na kare, sUtra, artha yA bhojana bhUmi kA pramArjana na kare, vigaI tyAga na kare, sUtra - artha niSadyA na kare to eka upavAsa tapa prAyazcit / [27] joga do prakAra se hai- AgAr3ha aura aNAgAr3ha donoM ke do bheda hai / sarvase aura dezase / sarvase yAni AyaMbila aura dezase yAni kAussaga karake vigaI grahaNa karanA vo / yadi AgAr3ha joga meM AyaMbila tUTa jAe to do upavAsa aura deza bhaMga meM eka upavAsa, aNAgAr3ha meM sarvabhaMge do upavAsa aura dezabhaMge AyaMbila tapa / 170 [28] zaMkA, kAMkSA, vitigicchA, mUr3hadRSTi, anupabRMhaNA, asthirikaraNa, avAtsalya, aprabhAvanA yaha ATha darzanAticAra kA sevana dezase yAni ki kucha aMza meM karanevAle ko eka upavAsa tapa, mithyAtva kI vRddhi ke lie eka upavAsa aise ogha prAyazcit mAnanA aura zaMkA Adi ATha vibhAga dezase sevana karanevAle sAdhu ko purimaDDha, ratnAdhiko ekAsaNA, upAdhyAya ko AyaMbila, AcArya ko upavAsa tapa prAyazcit jAnanA / [29-30] ...usa prakAra pratyeka sAdhu ko upabRMhaNA - saMyama kI vRddhi puSTi Adi na karanevAle ko purimaDDa Adi upavAsa paryanta prAyazcit tapa AtA hai aura phira parivAra kI sahAya nimitta se pAsatthA, avasanna- kuzIla Adi kA mamattva karanevAle ko, zrAvaka Adi kI paripAlanA karanevAle ko yA vAtsalya rakhanevAle ko nivi-purimaDDa Adi prAyazcit tapa AtA hai / yahA~ yaha sAdharmika ko saMyamI karanA yA kula saMgha- gaNa Adi kI phikra yA tRpti kare aisI buddhi se sarva taraha se nirdoSa pana se mamatva Adi Alambana honA cAhie / [31] ekendriya jIva ko saMghaTTana karate nIvitapa, ina jIva ko paritApa denA yA gAr3hatara saMcAlana se upadrava karanA vo aNAgAr3ha aura AgAr3ha do bheda se batAyA aNAgAr3ha kI kAraNa se aisA karane se purimaDr3ha tapa aura AgAr3ha kAraNa se ekAsaNA tapa prAyazcit tapa AtA hai / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jItakalpa-32 171 [32] anantakAya vanaspati, do, tIna, cAra indriyavAle jIva ko saMghaTTana, paritApa yA upadrava karane se purimaDa se upavAsa paryanta aura paMcendriya kA saMghaTana karate hue ekAsaNA, aNAgAr3ha paritApa se AyaMbila, AgAr3ha paritApa se upavAsa tapa prAyazcit AtA hai upadrava karane se eka kalyANaka tapa prAyazcit AtA hai / [33] mRSAvAda, adatta, parigraha yaha tInoM dravya-kSetra-kAla yA bhAva se sevana karanevAle ko jaghanya se ekAsaNA, madhyama se AyaMbila, utkRSTa se eka upavAsa prAyazcit / / [34] vastra, pAtra, pAtra ba~dha Adi kharar3a jAe, tela, ghI Adi ke lepavAle rahe to eka upavAsa, jhUTha, harar3e auSadha Adi kI saMnidhi se eka upavAsa, gur3a, ghI, tela Adi kI saMnidhi se chaThTha, bAkI kI saMnidhi se tIna upavAsa tapa prAyazcit / [35-43] yaha nau gAthA kA "jIta kalpa cUrNI" kI sahAyatA se kiyA gayA anuvAda yahAM batAyA hai| auddesika ke do bheda ogha-sAmAnya se aura vibhAga se / sAmAnya se parimita bhikSAdAna samAna doSa meM purimaDDa aura vibhAga se tIna bheda uddeso-kRta aura karma uddeso ke lie purimaDDa, kRtadoSa ke lie ekAsaNA aura karmadoSa ke lie AyaMbila aura upavAsa tapa prAyazcit / pUti doSa ke do bheda sUkSma aura bAdara / dhUma aMgAra Adi sUkSma doSa, upakaraNa aura bhojana-pAna vo bAdara doSa jisameM upakaraNapUti doSa ke lie purimaDDa aura bhojana-pAna pUti doSa ke lie ekAsaNA-tapa prAyazcit / mizrajAta doSa do taraha se-jAvaMtiya aura pAkhaMDa-jAvaMtiyamizra jAta ke lie AyaMbila aura pAkhaMDamizra ke lie upavAsa, sthApanA doSa do taraha se-alpakAlIna ke lie nIvi aura dIrghakAlIna ke lie purimaDDa, prAbhRtika doSa do taraha se-sUkSma ke lie nIvi, bAdara ke lie upavAsa, prakRSTakaraNa doSa do taraha se aprakaTa ho to purimaDDa aura aura prakaTa vyakta rUpa se AyaMbila, krIta doSa ke lie AyaMbila, prAmitya doSa aura parivatIrta doSa do tarIke selaukika ho to AyaMbila, lokottara ho to purimaDDa, AhRta doSa do taraha se-apane gA~va se ho to purimaDDa, dusare gA~va se ho to AyaMbila / udbhinna doSa do taraha se dAdara ho to purimaDDa aura banda daravAjA-alamArI khole to AyaMbila / mAlopahRta doSa do taraha se-jaghanya se purimaDDa aura utkRSTa se AyaMbila, Achedya doSa ho to AyaMbila, anisRSTa doSa ke lie AyaMbila, adhyayapUraka doSa tIna taraha se-jAvaMtiya, pAkhaMDamizra, sAdhumizra / jAvaMtiya doSa meM purimaDa aura bAkI donoM ke lie ekAsaNA / dhAtri dUti-nimitta AjIva, vaNImaga vo pAMca doSa ke lie AyaMbila tigIcchA do tarIke se sUkSma ho to purimaDDa, bAdara ho to AyaMbila, krodha-mAna doSa meM AyaMbila mAyAdoSa ke lie ekAsaNA / lobha doSa ke lie upavAsa, saMstava doSa do taraha se vacana saMstava ke lie purimala, sambandhI saMstava ke lie AyaMbila, vidyA, maMtra, cUrNa, joga sarva meM AyaMbila tapa prAyazcit / zaMkita doSa meM jisa doSa kI zaMkA ho vo prAyazcit AtA hai / sacittasaMsarga doSa tIna taraha se-(1) pRthvIkAya saMsarga doSa meM nIvi, mIzrakardama meM purimaDDa nirmizra kardama meM AyaMbila, (2) jala mizrita meM nivi, (3) vanaspati mizrita meM pratyeka mizrita ho to purimaDDa, anantakAya Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 AgamasUtra - hindI anuvAda mizra ho to ekAsaNA, pihita doSa meM anantara pihita ho to AyaMbila, paraMpara pihita ho to ekAsaNu, sAharita dopa ho to nivi se upavAsa paryanta / dAyAra- yAcaka doSa AyaMbila-upavAsa tapa, saMsakta doSa meM AyaMbila, oyataMtiya Adi meM AyaMbila, unmizra nivi se upavAsa paryanta tapa, apariNata doSa do taraha se pRthvI Adi pA~ca sthAvara meM AyaMbila lekina yadi anantakAya vanaspati ho to upavAsa, chardita doSa lage to AyaMbila tapa prAyazcit jAnanA / saMyojanA dopa lage to AyaMbila, iMgAla doSa meM upavAsa, dhUmra, akAraNa bhojanapramANa atirikta doSa meM AyaMbila / [44] sahasAt aura anAbhoga se jo-jo kAraNa se pratikramaNa - prAyazcit batAyA hai una kAraNa kA Abhoga yAni jAnate hue sevana kare to bhI bAra-bAra yA ati mAtrA meM kare to sabameM nIva tapa prAyazcit jAnanA / [45] daur3anA, pAra karanA, zIghra gati meM jAnA, krir3A karanA, indrajAla banAkara tairanA, U~cI AvAja meM bolanA, gIta gAnA, joro se chIMkanA, mora- tote kI taraha AvAja karanA, sarva meM upavAsa tapa prAyazcit / [46-47] tIna taraha kI upadhi batAI hai jaghanya madhyama aura utkRSTa vo gira jAe aura phira se mile, paDilehaNa karanA bAkI rahe to jaghanya muhapatti, pAtra kesarikA, gucchA, pAtra sthApanaka una cAra ke lie nivi tapa, madhyama par3ala, pAtraba~dha, colapaTTaka, mAtraka, rajoharaNa rajastrANa una cha ke lie purimaDr3ha tapa aura utkRSTa - pAtra aura tIna vastra una cAra ke lie kAsA tapa prAyazcit visara jAe to AyaMbila tapa, koI le jAe yA kho jAe yA dhoe to jaghanya upadhi - ekAsaNu madhyama ke lie AyaMbila, utkRSTa upadhike lie upavAsa / AcAryAdika ko nivedana kie binA le AcAryAdi ke jhariye binA die le bhugate - dusaroM ko de to bhI jaghanya upadhi ke lie ekAsaNA yAvat utkRSTa ke lie upavAsa tapa prAyazcit / [48] muhapati phAr3a de to nIvi, rajoharaNa phAr3a de to upavAsa, nAza yA vinAza kare to muhapatti ke lie upavAsa aura rajoharaNa ke lie chaThTha tapa prAyazcit AtA hai / [49] bhojana meM kAla aura kSetra kA atikramaNa kare to nivi, vo atikramita bhojana bhugate to upavAsa, avidhi se paraThave to purimaDDa tapa prAyazcit / [50-51] bhojana-pAnI na Dha~ke, mala-mUtra - kAla bhUmi kA par3ilehaNa na kare to nivi navakArasI-porisi Adi paccakkhANa na kare yA lekara toDa de to purimaDDa yaha Ama tora para kahA, tapa - pratimA abhigraha na le, lekara tor3a de to bhI purimaDDa pakkhi ho to AyaMbila yA upavAsa tapa, zakti mutAbika tapa na kare to kSullaka ko nIvi, sthavira ko purima, bhikSu ko ekAsaNA, upAdhyAya ko AyaMbila, AcArya ko upavAsa / comAsI ho to kSullaka se AcArya ko kramazaH purimaDDa se chaThTha, saMvatsarI ko kramazaH ekAsaNA se aTTama tapa prAyazcit mAnanA cAhie / [52] nidrA yA pramAda se kAyotsarga pAlana na kare, guru ke pahale pAre kAUssagga bhaMga kare, jaldabAjhI meM kare, usI taraha hI vaMdana kare, to nivi-purimaDDa ekAsaNA tapa aura sAre doSa ke lie AyaMbila tapa prAyazcit / [53] eka kAUssagga Avazyaka ko na kare to purimaDr3ha - ekAsaNA-AyaMbila, sabhI Avazyaka na kare to upavAsa, pUrve aprekSita bhUmi meM rAta ko sthaMDila vosirAve, mala tyAga kare Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jItakalpa - 53 yA dina meM soe to upavAsa tapa prAyazcit / [ 54 ] kaI dina taka krodha rakhe, kaMkola nAma kA phala, laviMga, jAyaphala, lahasuna Adi kA taNNaga- mora Adi kA saMgraha kare to purimaDDa / 173 [ 55 ] chidra rahita yA komala aura binA kAraNa bhugate to nivi, anya ghAsa ko bhugatate hue yA apratilekhita ghAsa para zayana karavAte purimaDDa tapa prAyazcit / [ 56 ] AcArya kI AjJA binA sthApanA kula meM bhojana ke lie praveza kare to ekAsaNA, parAkrama gope to ekAsaNA, usa mutAbika jIta vyavahAra hai / sUtra vyavahAra mutAbika mAyA rahita ho to ekAsaNA mAyA sahita ho to upavAsa / [ 57 ] daur3anA-kUdanA Adi meM vartate paMcendriya ke vadha kI saMbhAvanA hai / aMgAdAna - zukra niSkramaNa Adi saMkilaSTa karma meM kAphI aticAra lage, AdhA karmAdi sevana rasa se glAna Adi kA lambA sahavAsa kare una saba meM paMcakalyANaka prAyazcit tapa AtA hai / [58] sarva upadhi Adi ko dhAraNa karate hue prathama porisi ke antima hisse meM yAni pAdonaporasa ke vakta yA prathama aura antima porisi ke avasara para par3ilehaNa na kare / comAsI meM yA saMvatsarI ke dina zuddhi kare to paMcakalyANaka tapa prAyazcit / [ 59 ] jo cheda (prAyazcit ) kI zraddhA nahIM karatA / merA paryAya chedita yA na chedita aisA nahIM jAnatA abhimAna se paryAya kA garva karatA hai use cheda Adi prAyazcit AtA hai / jIta vyavahAra gaNAdhipati ke lie isa prakAra kA hai / gaNAdhipati ko cheda prAyazcit AtA ho to bhI tapa ucit prAyazcit denA cAhie / [60] isa jIta vyavahAra meM jo prAyazcit nahIM batAe usa prAyazcit sthAna ko vartamAna meM saMkSepa se maiM kahatA hU~ jo nisIha-vyavahAra- kappo meM batAe gae hai / use tapa se cha mAsa paryanta ke mAnanA / [61] (bhinna zabda se paccIsa dina grahaNa karane ke lie yahA~ viziSTa zabda se sarva bheda grahaNa karanA) bhinna aura aviziSTa aise jo-jo aparAdha sUtra vyavahAra meM batAe una sabake lie jita vyavahAra mutAbika nivi tapa AtA hai / usameM jyAdAtara itanA ki laghumAsa meM purimaDa, gurumA~sa meM ekAsaNA, laghucaumAse AyaMbila, guru caUmAse upavAsa, laghu cha mAse chaThTha, cha guru mAse aThThama, aise prAyazcit tapa do / [62] ina sabhI prakAra se sabhI tapa ke sthAna para yathAkrama siddhAMta meM jo tapa batAe vahA~ jIta vyavahAra anusAra nivi se aThThama paryanta tapa kahanA / [ 63 ] isa prakAra jo prAyazcit kahA gayA usake lie vizeSa se kahate hai ki sabhI prAyazcit kA sAmAnya evaM vizeSa meM nirdeza kiyA gayA hai / vo dAna-vibhAga se dravya-kSetra - kAla-bhAva puruSa par3isevI vizeSa se mAnanA / yAni dravya Adi ko jAnakara usa prakAra denA / kama adhika yA sahaja usa mutAbika zakti vizeSa dekhakara denA / [64-67] dravya se jisakA AhAra Adi ho, jisa deza meM vo jyAdA ho, sulabha ho vo jAnakara jIta vyavahAra anusAra prAyazcit denA / jahA~ AhAra Adi kama ho, durlabha ho vahA~ kama prAyazcit do...kSetra rUkSa -snigdha yA sAdhAraNa hai yaha jAnakara rUkSa meM kama, sAdhAraNa meM jisa taraha se jIta vyavahAra meM kahA ho aise aura snigdha meM adhika prAyazcit do, usa prakAra Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda tInoM kAla meM tInoM tarIke se prAyazcit do ... garmI rUkSa kAla hai, zardI sAdhAraNa kAla hai aura varSA snigdha kAla hai / garmI meM krama se jaghanya eka upavAsa, madhyama chaThTha, utkRSTa aThThama, zardI 1 meM krama se chaThTha-aThThama, cAra upavAsa, varSA meM krama se aThThama cAra upavAsa pA~ca upavAsa tapa prAyazcit denA sUtra vyavahAra upadeza mutAbika isa taraha nau tarIke se vyavahAra hai / [ 68 ] nirogI aura glAna aise bhAva jAnakara nirogI ko kucha jyAdA aura plAna ko thor3A kama prAyazcit do / jisakI jitanI zakti ho utanA prAyazcit use do dravya-kSetra bhAva kI taraha kAla ko bhI lakSya meM lo / I 174 [69-72] puruSa meM koI gItArtha ho koI agItArtha ho, koI sahanazIla ho, koI asahanazIla ho, koI Rju ho koI mAyAvI ho, kucha zraddhA pariNAmI ho, kucha aparimANI ho aura kucha apavAda kA hI AcaraNa karanevAle atipariNAmI bhI ho, kucha dhRti - saMghayaNa aura ubhaya se saMpanna ho, kucha usase hina ho, kucha tapa zaktivAle ho, kucha vaiyAvaccI ho, kucha donoM tAkatavAle ho, kucha meM eka bhI zakti na ho yA anya taraha ke ho... Acelaka Adi kalpasthita, pariNata, kRtajogI, taramANa (kuzala) yA akalpasthita, apariNata, akRtajogI yA ataramANa aise do taraha ke puruSa ho usI taraha kalpasthita bhI gacchavAsI yA jina kalpI ho zake / ina sabhI puruSa meM jisakI jitanI zakti guNa jyAdA use adhika prAyazcit do aura hIna sattvavAle ko hInatara prAyazcit do aura sarvathA hIna ko prAyazcit na do use jIta vyavahAra mAno / [73] isa jIta vyavahAra meM kaIM taraha ke sAdhu hai / jaise ki akRtya karanevAle, agItArtha, ajJAta isa kAraNa se jIta vyavahAra meM nivi se aThThama paryanta tapa prAyazcit hai / ( aba " par3isevaNA" batAte hai / ) [74] hiMsA, daur3anA, kUdanA Adi kriyA, pramAda yA kalpa kA sevana karanevAle yA dravya, kSetra, kAla bhAva mutAbika pratisevana karanevAle puruSa (Isa prakAra par3isevaNa yAni niSiddha cIja ko sevana karanevAle kahA / ) [ 75 ] jisa prakAra maiMne jIta vyavahAra anusAra prAyazcit dAna khaa| vo kyA pramAda sahita sevana karanevAle ko yAni niSiddha cIja sevana karanevAle ko bhI de ? isa prAyazcit meM pramAda-sthAna sevana karake eka sthAna vRddhi karanA yAni sAmAnya se jo prAyazcit nivi se ama paryanta kahA usake bajAya pramAda se sevana karanevAle ko purImaDDa se cAra upavAsa paryanta (kramaza: eka jyAdA tapa) denA cAhie / [ 76 ] hiMsA karanevAle ko ekAsaNA se pA~ca upavAsa denA yA cha sthAna yA mUla prAyazcit do / kalpa par3isevana karake yAni yatanA pUrvaka sevana kiyA ho to pratikramaNa prAyazcit yA tadubhaya-AlocanA aura pratikramaNa prAyazcit denA / [77] AlocanakAla meM bhI yadi gopave yA chala kare to usa saMkilaSTa pariNAmI ko punaH adhika prAyazcit do / yadi yadi saMvega parINAma se niMdA-garhA kare to vo vizuddha bhAva jAnakara kama prAyazcit do madhyama pariNAmI ko utanA hI prAyazcit dI / [78] usa prakAra jyAdA guNavAna dravya-kSetra kAla bhAvavAle dikhe to guru sevArthe jyAdA prAyazcit do / yadi dravya kSetra kAla bhAvahIna lage to kama prAyazcit do aura ati alpa lage to prAyazcit na do / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jItakalpa-79 175 [79] jIta vyavahAra se jyAdA anya tapa acchI taraha se karanevAle ko anya prAyazcit dekara jIta vyavahA prAyazcit nahIM denA cAhie / vaiyAvaccakArI vaiyAvacca karatA ho taba thor3A prAyazcit denA cAhie / (aba cheda prAyazcitta kahate hai / ) [80] tapa garvita yA tapa meM asamartha, tapa kI azraddhA karanevAle, tapa se bhI jo nigraha nahIM kara zakate, atipariNAmI-apavAda sevI, alpasaMgI ina sabako cheda prAyazcit do| [81-82] jyAdAtara uttaraguNa bhaMjaka, bAra-bAra cheyAvatti yAni cheda AvRtti kare, jo pAsatthA, osanna kuzIla Adi ho, to bhI jo bAra-bAra saMvina sAdhu kI vaiyAvacca kare, utkRSTa tapa bhUmi yAni vIra prabhu ke zAsana meM cha mAsI tapa kare, jo avazeSa cAritravAlA ho use pA~ca, daza, paMdraha sAla se cha mAsa paryanta yA jitane paryAya dhAraNa kare usa taraha se cheda prAyazcit do| (aba mUla prAyazcitta batAte hai / ) [83] prANAtipAta, paMcendriya kA ghAta, aruci yA garva se maithunasevana, utkRSTa se mRSAvAda-adattAdAna yA parigraha kA sevana kare isa taraha bAra-bAra karanevAle ko mUla praayshcit| [84] tapa garviSTha, tapa sevana meM asamartha, tapa kI azraddhA karate, mUla-uttara guNa meM doSa lagAnevAle yA bhaMjaka, darzana aura cAritra se patIta darzana Adi kartavya ko chor3anevAlA, aisA zaikSa ko bhI (zaikSa Adi sarva ko) mUla prAyazcit AtA hai / [85-86] ati avasanna, gRhastha yA anyatirthika ke bheda ko hiMsA Adi kAraNa se sevana karanevAlA, strI garbha kA AdAna yA vinAza karanevAlA aisA sAdhu-use jo tapa batAyA gayA hai aisA tapa-cheda yA mUla, anavasthApya yA pAraMcita prAyazcit use atikrame to paryAya cheda, anavasthApya, pAraMcita tapa pUrA hone para use mUla prAyazcit meM sthApanA karanA / mUla kI Apatti meM bAra-bAra mUla prAyazcit AtA hai / / (aba anavasthApya prAyazcitta batAte hai / ) [87] utkRSTa se bAra-bAra dveSavAle, citta se corI karanevAlA, svapakSa yA parapakSa ko ghora parINAma se aura nirapekSapana se niSkAraNa prahAra kare to anavasthApya prAyazcit / / [88] sarva aparAdha ke lie jahA~-jahA~ kAphI kucha karake pAraMcita prAyazcit AtA hai vahA~ upAdhyAya ko anAvasthApya prAyazcit denA, jahA~ kAphI kucha karake anavasthApya prAyazcit AtA ho vahA~ bhI anavasthApya prAyazcit do / [89] liMga, kSetra, kAla aura tapa usa cAra bheda se anavasthApya kahA hai jo vrata yA liMga-yAni veza meM sthApanA na kara zake, pravajyA ke lie anucita lage use anavasthApya prAyazcit do / liMga ke do bheda dravya aura bhAva, dravyaliMga yAni rajoharaNa aura bhAvaliMga yAni mahAvrata / [90] svapakSa-parapakSa ke ghAta meM udyata aise dravya yA bhAva liMgI ko aura osanna Adi bhAvaliMga rahita ko anavasthApya prAyazcit / jina-jina kSetra se doSa lage use usI kSetra meM anavasthApya prAyazcit / [91] jo jitane kAla ke lie doSa meM rahe use utane kAla ke lie anavasthApya / anavasthApya doSa ke do bheda AzAtanA aura pADisevaNA-niSiddha kArya karanA vo | usameM Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 AgamasUtra - hindI anuvAda AzAtanA anavasthApya prAyazcit jaghanya se cha mAsa aura utkRSTa se eka sAla, par3isevaNa anavasthApya prAyazcit jaghanya se eka sAla utkRSTa se bAraha zAla / [92] utsarga se par3isevaNa kAraNa se bAraha sAla kA anavasthApya prAyazcit Ae aura apavAda se alpa yA alpatara prAyazcit do yA sarvathA chor3a do / [93] vo (anavasthApya prAyazcit sevana karake ) khuda zaikSa ko bhI vaMdana kare | lekina use koI vaMdana na kare, vo prAyazcit sevana karake parihAra tapa kA acchI taraha se sevana kare, usake sAtha saMvAsa ho zake lekina usake sAtha saMvAda yA vaMdana Adi kriyA na ho zake / ( aba pAraMcita prAyazcitta kahate hai / ) [14] tirthaMkara, pravacana, zruta, AcArya, gaNadhara, maharddhika una sabakI AzAtanA kaIM abhiniveSa - kadAgraha se kare use pAraMcIta prAyazcit AtA hai / [15] jo svaliMga - veza meM rahA ho vaise kaSAyaduSTa yA viSayaduSTa aura rAga ko vaza hokara bAra-bAra prakaTa rUpa se rAjA kI agramahiSI kA sevana kare use pAraMcita prAyazcit / [16] thiNaddhi nidrA ke udaya se mahAdoSavAlA, anyonya maithuna Asakta, bAra-bAra pAricita ke ucitta prAyazcit meM pravRtta ko pAraMcita prAyazcit AtA hai / [17] vo pAraMcita cAra taraha se hai / liMga, kSetra, kAla aura tapa se, usameM anyonya par3isevana karake aura thiNaddhi mahAdoSavAle ko pAraMcita prAyazcit / [98-99] kSetra se vasati, nivesa, pADo, vRkSa, rAjya Adi ke pravezasthAna nagara, deza, rAjya meM jisa doSa kA jisane sevana kiyA ho use usa doSa ke lie vahIM pAraMcika karo / [100] jo jitane kAla ke lie jisa doSa kA sevana kare use utane kAla ke lie pAraMcit prAyazcit vo pAraMcita do taraha se AzAtanA aura par3isevaNA, AzAtanA pAraMcita cha mAsa se eka sAla, par3isevaNA prAyazcit eka sAla se bAraha sAla / [101] pAraMcita prAyazcit sevana karake mahAsattvazAlI ko akele jinakalpI kI taraha aura kSetra ke bAhara ardha yojana rakhanA aura tapa ke lie sthApana karanA, AcArya pratidina usakA avalokana kare / [102] anavasthApya tapa aura pAraMcita tapa dono prAyazcit aMtima caudaha pUrvadhara AcArya bhadrabAhu svAmI se viccheda hue hai / bAkI ke prAyazcit zAsana hai taba taka raheMge / [103] isa prakAra yaha jIta kalpa-jIta vyavahAra saMkSepa se, suvihita sAdhu kI anukaMpA buddhi se kahA / usI mutAbika acchI taraha se guNa jAnakara prAyazcit dAna karanA / jItakalpa - chedasUtra - 5 - hindI anuvAda pUrNa Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmaladaMsaNassa 39/1 mahAnizItha chedasUtra - 6/1- hindI anuvAda 177 adhyayana- 1 - zalya uddharaNa [1] tirtha ko namaskAra ho, arahaMta bhagavaMta ko namaskAra ho / AyuSmAn bhagavaMta ke pAsa maiMne isa prakAra sunA hai ki, yahA~ jo kisI chadmastha kriyA meM vartate aise sAdhu yA sAdhvI ho vo isa paramatattva aura sArabhUta cIja ko sAdhanevAle ati mahA artha garbhita, atizaya zreSTha, aise " mahAnisIha" - zrutaskaMdha zruta ke mutAbika trividha ( mana, vacana, kAyA) trividha (karaNa, karAvaNa, anumodana) sarva bhAva se aura aMtara- abhAvI zalyarahita hokara AtmA ke hita ke lie ati ghora, vIra, ugra, kaSTakArI tapa aura saMyama ke anuSThAna karane ke lie sarva pramAda ke Alambana sarvathA chor3akara sArA vakta rAta ko aura dina ko pramAda rahita satata khinnatA ke sivA, ananya, mahAzraddhA, saMvega aura vairAgamArga pAe hue, niyANArahita, vala-vIrya, puruSakAra aura parAkrama ko chipAe binA, glAni pAe binA, vosirAai-tyAga kie dehavAle, sunizcit ekAgra cittavAle hokara bArabAra tapa saMyama Adi anuSThAna meM ramaNatA karanI cAhie / [2] lekina rAga, dveSa, moha, viSaya, kaSAya, jJAna Alambana ke nAma para honevAle kaI pramAda, Rddhi, rasa, zAtA ina tInoM taraha ke gAva, raudradhyAna, ArttadhyAna, vikathA, mithyAtva, avirati ( mana, vacana, kAyA ke) duSTayoga, anAyatana sevana, kuzIla Adi kA saMsarga, cugalI karanA, jhUThA Aropa lagAnA, kalaha karanA, jAti Adi ATha taraha se mada karanA, irSyA, abhimAna, krodha, mamatvabhAva, ahaMkAra aneka bheda meM vibhakta tAmasabhAva yukta hRdayaM se hiMsA, corI, jhuTha, maithuna, parigraha kA Arambha, saMkalpa Adi azubha parINAmavAle ghora, pracaMDa, mahAraudra, gAr3ha, cikane pApakarma - mala samAna lepa se khaMDita Azrava dvAra ko banda kie bagaira na honA / yaha batAe hue Azrava meM sAdhu-sAdhvI ko pravRtta na honA / [3] (isa prakAra jaba sAdhu yA sAdhvI unake doSa jAne taba ) eka pala, lava, muhUrta, A~kha kI palaka, ardha palaka, ardha palaka ke bhItara ke hisse jitanA kAla bhI zalya se rahita hai vo isa prakAra hai 10 12 [4-6] jaba maiM sarva bhAva se upazAMta banU~gA aura phira sarva viSaya meM virakta banU~gA, rAga, dveSa aura moha kA tyAga karU~gA... taba saMvega pAnevAlA AtmA paraloka ke paMtha ko ekAgra mana se samyak taraha se soce, are ! maiM yahA~ mRtyu pAkara kahA~ jAU~gA ?... maiMne kauna-sA dharma prApta kiyA hai ? mere kauna-se vrata niyama hai ? maiMne kauna-se tapa kA sevana kiyA hai ? maiMne Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 178 kaisA zIla dhAraNa kiyA hai ? maiMne kyA dAna diyA hai ? [7-9] ki jisake prabhAva se maiM hIna, madhyama yA uttama kula meM svarga yA mAnava loka meM sukha aura samRddhi pA zakU ? yA viSAda karane se kyA phAyadA ? AtmA ko maiM acchI taraha se jAnatA hU~, merA duzracaritra aura mere doSa evaM guNa hai vo saba maiM jAnatA hU~ / isa taraha ghora aMdhakAra se bharapUra aise pAtAla narka meM hI mai jAU~gA ki jahA~ lambe arase taka hajAro duHkha mujhe sahane par3eMge / [10-11] isa taraha sarva jIva dharma-adharma, sukha-duHkha Adi jAnate hai / gautama ! usameM kucha prANI aise hote hai ki jo Atmahita karanevAle dharma kA sevana moha aura ajJAna kI kAraNa se nahIM karate / aura phira paraloka ke lie Atmahita rUpa aisA dharma yadi koI mAyA- daMbha se karegA to bhI usakA phAyadA mahasUsa nahIM karegA / [12-14] yaha AtmA merA hI hai / maiM mere AtmA ko yathArtha taraha se jAnatA hU~ / AtmA kI pratIti karanA duSkara hai / dharma bhI Atma sAkSI se hotA hai / jo jise hitakArI yA priya mAne vo use sundara pada para sthApana karate hai / (kyoMki) zeranI apane krUra bacce ko bhI jyAdA priya mAnatI hai / jagat ke sarva jIva " apanI taraha hI dusare kI AtmA hai", isa taraha soce binA AtmA ko anAtmA rUpa se kalpanA karate hue apane duSTa vacana, kAyA, mana se ceSTA sahita vyavahAra karatA hai... jaba vo AtmA nirdoSa kahalAtI hai / jo kaluSatA rahita hai / pakSapAta ko chor3a diyA hai / pApavAle aura kaluSita dila jisase kAphI dUra hue hai / aura doSa samAna jAla se mukta hai / [15-16] parama arthayukta, tattva svarUpa meM siddha hue, sadbhUta cIja ko sAbita kara denevAle aise, vaise puruSo ne kie anuSThAna dvArA vo (nirdoSa) AtmA khuda ko Anandita karatA hai / vaise AtmA meM uttamadharma hotA hai uttama tapa saMpatti-zIla cAritra hote hai isalie vo uttama gati pAte hai / [17-18] he gautama ! kucha aise bhI prANI hote hai ki jo itanI uttama kakSA taka pahu~ce ho, lekina phira bhI mana meM zalya rakhakara dharmAcaraNa karate hai, lekina Atmahita nahIM samajha zakate / zalyasahita aisA jo kaSTadAyaka, ugra, ghora, vIra kakSA kA tapa devatAI hajAra sAla taka kare to bhI usakA vo tapa niSphala hotA hai ? [19] jisa zalya kI AlocanA nahIM hotI / niMdA yA gahIM nahIM kI jAtI yA zAstrokta prAyazcit nahIM kiyA jAtA / to vo zalya bhI pApa kahalAtA hai / [20] mAyA, daMbha, chala karane ke ucita nahIM hai / bar3e-gupta pApa karanA, ajayaNA anAcAra sevana karanA, mana meM zalya rakhanA, vo A~Tha karma kA saMgraha karavAtA hai / [21-26] asaMyama, adharma, zIla aura vrata rahitatA, kaSAya sahitatA, yoga kI azuddha yaha sabhI sukRta puNya ko naSTa karanevAle aura pAra na pA zake vaisI durgati meM bhramaNa karavAnevAle ho aura phira zArIrika mAnasika duHkha pUrNa aMta rahita saMsAra meM ati ghora vyAkulatA bhugatanI par3e, kucha ko rUpa kI badasUratI mile, dAridraya, durbhagatA, hAhAkAra karavAnevAlI vedanA, parAbhAva pAnevAlA jIvita, nirdayatA, karuNAhIna, krura, dayAhIna, nirlajjatA, gUr3hahRdaya, vakratA, viparIta citatA, rAga, dveSa, moha, ghanaghora mithyAtva, sanmArga kA nAza, apayaza prApti, AjJAbhaMga, Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-1/-/26 179 abodhi, zalyarahitapana yaha saba bhavobhava hote hai...isa prakAra pApa zalya ke eka arthavAle kaI paryAya batAe / [27-30] eka bAra zalyavAlA hRdaya karanevAle ko dusare kaIM bhava meM sarva aMga ora upAMga bAra-bAra zalya vedanAvAle hote hai / vo zalya do tarIke kA batAyA hai / sUkSma aura baadr| una donoM ke bhI tIna tIna prakAra hai / ghora, ugra aura ugratara...ghora mAyA cAra taraha kI hai / jo ghora ugra mAnayukta ho aura mAyA, lobha aura krodhayukta bhI ho / usI taraha ugra aura ugratara ke bhI yaha cAra bheda samajanA / sUkSma aura bAdara bheda-prabheda sahita ina zalya ko muni uddhAra karake jalda se nIkAla de / lekina palabhara bhI muni zalyavAlA na rahe / [31-32] jisa taraha sA~pa kA baccA choTA ho, sarasapa pramANa kevala agni thor3A ho aura jo cipaka jAe to bhI vinAza karatA hai / usakA sparza hone ke bAda viyoga nahIM kara zakate / usI taraha alpa yA alpatara pApa-zalya uddharela na ho to kAphI saMtApa denevAle aura kror3a bhava kI paramparA bar3hAnevAle hote hai / . [33-37] he bhagavan ! duHkha se karake uddhara zake aisA aura phira duHkha denevAlA yaha pApa zalya kisa taraha uddharanA vo bhI kucha loga nahIM jAnate / he gautama ! yaha pApazalya sarvathA jar3a se Ukher3anA kahA hai / cAhe kitanA bhI ati durghara zalya ho use sarva aMga upAMga sahita bhedanA batAyA hai...prathama samyagdarzana, dusarA samyagjJAna, trIsarA samyakcAritra yaha tIno jaba ekasamAna ikaTThe ho, jIva jaba zalya kA kSetrIbhUta bane aura pApazalya ati gahana meM pahu~cA ho, dekha bhI na zakate ho, haDDiyA~ taka pahu~cA ho aura usake bhItara rahA ho, sarva aMga-upAMga meM pha~sA ho, bhItara aura bAhara ke hisse meM darda utpanna karatA ho vaise zalya ko jar3a se ukher3anA cAhie / [38-40] kriyA binA jJAna nirarthaka hai aura phira jJAna binA kriyA bhI saphala nahIM hoto / jisa taraha dekhanevAlA laMgar3A aura daur3anevAlA aMdhA dAvAnala meM jala mare / isalie he gautama ! donoM kA saMyoga ho to kArya kI siddhi ho / eka cakra yA pahiye se ratha nahIM cltaa| jaba aMdhA aura lagar3A donoM eka rUpa bane yAni laMgar3e ne rAstA dikhAyA aura aMdhA usa mutAbika calA to donoM dAvAnalavAle jaMgala ko pasAra karake icchita nagara meM nirvighna sahI salAmata pahu~ce / jJAna prakAza dete hai, tapa AtmA kI zuddhi karate hai, aura saMyama indriya aura mana ko Ar3e-Ter3he rAste para jAne se rokate hai / isa tInoM kA yathArtha saMyoga ho to he gautama ! mokSa hotA hai / anyathA mokSa nahIM hotA / [41-42] ukta-usa kAraNa se nizalya hokara, sarva zalya kA tyAga karake jo koI ni-zalyapana se dharma kA sevana karate hai, usakA saMyama saphala ginA hai / itanA hI nahIM lekina janma-janmAntara meM vipula saMpatti aura Rddhi pAkara paramparA se zAzvata sukha pAte hai / [43-47] zalya yAni aticAra Adi doSa uddharane kI icchAvAlI bhavyAtmA suprazastaacche yogavAle zubha dina, acchI tithi-karaNa-muhUrta aura acche nakSatra aura balavAna candra kA yoga ho taba upavAsa yA AyaMbila tapa daza dina taka karake A~ThasoM paMcamaMgala (mahAzrutaskaMdha) kA japa karanA cAhie / usa para aThThama-tIna upavAsa karake pAraNe AyaMbila karanA cAhie / pAraNe ke dina caitya-jinAlaya aura sAdhuo ko vaMdana karanA / sarva taraha se AtmA ko krodha Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 AgamasUtra-hindI anuvAda rahita aura kSamAvAlA banAnA / jo koI bhI duSTa vyavahAra kiyA ho una sabakA trividha mana, vacana aura kAyA se niHzalyabhAva se "micchAmidukkaDm" denA cAhie / [48-50] phira se caityAlaya meM jAkara vittarAga paramAtmA kI pratimA kI ekAgra bhaktipUrNa hRdaya se haraeka kI vaMdanA-stavanA kare / caitya ko samyag vidhi sahita vaMdanA karake chaTha bhakta tapa karake caityAlaya meM yaha zrutadevatA nAmaka vidyAkA lAkha pramANa japa kare / sarvabhAva se upazAnta honevAlA, ekAgracittavAlA, dRr3ha nizcayavAlA, upayogavAlA, DAmADola citta rahita, rAga-rati-arati se rahita banakara caityAlaya kI pavitra jagaha meM vidhivat japa kre| [51] (isa sUtra meM maMtrAkSara hai / jisakA hindI anuvAda nahIM ho zakatA jijJAsuo ko hamArA AgamasuttANi bhAga-39 mahAnisIha pRSTha-5 dekhanA cAhie) [52] siddhAMtio ne yaha vidyA sUtra-51 meM mUla ardhamAgadhI meM dI huI mahAvidyA lIpI zabda se likhI hai / zAstra ke marma ko samajA na ho aura kuzIlavAlA ho unhe gItArtha zrutadhara ko yaha pravacana vidyA na denA yA unako prarUpanA nahIM cAhie / [53-55] yaha zreSTha vidyAse sabhI tarIke se khuda ko abhimaMtrita karake usa kSamAvAn indriya kA damana karanevAle aura jitendraya so jAe nIMda meM jo zubha yA azubha sapanA Ae use acchI taraha se avadhAraNa kare, yAda rakhe, vahA~ jisa taraha kA sapanA dekhA ho usake anusAra zubha yA azubha bane...yadi suMdara sapanA ho to yaha mahA paramArtha-tattattva sArabhUta zalyoddhAra bane aisA samajanA / / [56-57] isa taraha A~Tha mada ko aura loka ke agra hisse birAjamAna siddha ko stavatA ho vaise niHzalya hone kI abhilASAvAle AtmA ko zuddha AlocanA denA / apane pApa kI AlocanA karake, guru ke pAsa prakaTa karake zalyarahita bane / usake bAda bhI caitya aura sAdhu ko vaMdana karake sAdhu ko vidhivat khamAe / [58-62] pApazalya ko khamAkara phira se vidhivat deva-asura sahita jagata ko Ananda dete hue nirmUla pana se zalya kA uddhAra karate hai / usa mutAbika zalyarahita hokara sarva bhAva se phira se vidhi sahita caitya ko vAMde aura sAdharmika ko khamAe / khAsa karake jisake sAtha eka upAzraya vasati meM vAsa kiyA hai / jisake sAtha gA~va-gA~va vicaraNa kiyA ho, kaThina vacana se jinhoMne sAraNAdika preraNA dI ho, jina kisI ko bhI kArya avasara yA kArya binA kaThina, kar3e, niSThura vacana sunAe ho, usane bhI sAmane kucha pratyuttara diyA hai, vo zAyada jindA yA marA huA ho to use sarva bhAva se khamAe, yadi jindA ho to vahA~ jAkara vinaya se khamAe, mare hue ho to sAdhu sAkSI se khamAe / [63-65] usa prakAra tIna bhuvana ko bhI bhAva se kSAmaNA karake mana, vacana, kAyA ke yoga se zuddha honevAlA vo nizcayapUrvaka isa prakAra ghoSita kare, "maiM sarva jIva ko khamAtA hU~ / sarva jIva mujhe kSamA do / sarva jIva ke sAtha muje maitrI bhAva hai / kisI bhI jIva ke sAtha muje baira-bhAva nahIM...bhavobhava meM haraeka jIva ke sambandha meM AnevAlA maiM mana, vacana, kAyA se sarvabhAva se sarva taraha se sabako khamAtA haiN| [66] isa prakAra sthApanA, ghoSaNA karake caityavaMdanA kare, sAdhu kI sAkSI pUrvaka guru kI bhI vidhivat kSamA yAcanA kare / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-1/-/67 181 [67-68] samyak taraha se guru bhagavaMta ko khamAkara apanI zakti anusAra jJAna kI mahimA kare / phira se vaMdana vidhi sahita vaMdana kare / paramArtha, tattvabhUta aura sAra samAna yaha zalyoddharaNa kisa taraha karanA vo guru mukha se sune / sunakara usa mutAbika AlocanA kare, ki jisakI AlocanA karane se kevalajJAna utpanna ho / [69-70] aise sundara bhAva meM rahe ho aura niHzalya AlocanA kI ho ki jisase AlocanA karate-karate vahIM kevalajJAna utpanna ho / he gautama ! vaise kucha mahAsattvazAlI mahApuruSa ke nAma batAte hai ki jinhoMne bhAva se AlocanA karate-karate kevalajJAna utpanna kiyaa| [71-75] hA~, maiMne duSTa kAma kiyA, duSTa socA, hA~ maiMne jhUThI anumodanA kI...usa taraha saMvega se aura bhAva se AlocanA kanavAlA kevalajJAna pAe / iryAsamiti pUrvaka pA~va sthApana karate hue kevalI bane, muhapatti pratilekhana se kevali bane, samyak taraha se prAyazcit grahaNa karane se kevalI bane, "hA-hA maiM pApI hU~" aisA vicarate hue kevalI bane / "hA hA maiMne unmatta banakara unmArga kI prarUpaNA karake aise pazcAtApa karate hue kevalI bane / aNAgArarUpa meM kevalI bane, sAvadha yoga se sevana mata karanA" - usa taraha se akhaMr3itazIla pAlana se kevalI bane, sarva taraha se zIla kA rakSaNa karate hue, koDI-karor3a taraha se prAyazcit karate hue bhI kevalI bane / [76-78] zarIra kI malinatA sApha karane samAna niSpatikarma karate hue, na khujalAnevAle, A~kha kI palaka bhI na jhapakAte kevalI bane, do prahara taka eka bagala meM rahakara, maunavrata dhAraNa karake bhI kevalI bane, "sAdhupana pAlane ke lie maiM samartha nahIM hU~ isalie anazana meM rahU~" aisA karate hue kevalI bane, navakAra ginate hue kevalI bane, "maiM dhanya hU~ ki maiMne aisA zAsana pAyA, saba sAmagrI pAne ke bAda bhI maiM kevalI kyoM na huA ?" aisI bhAvanA se kevalI bane / [79-80] (jaba taka dRr3haprahArI kI taraha loga mujhe) pApa-zalyavAlA bole taba taka kAUssaga pAruMga nahIM usa taraha kevalI bane, calAyamAna kASTha-lakar3e para pA~va par3ane se soce ki are re ! ajayaNA hogI, jIva-virAdhanA hogI aisI bhAvanA se kevalI bane, zuddha pakSa meM prAyazcit karU~ aisA kahane se kevalI bane / "hamArA jIvana caMcala hai" - "yaha mAnavatA anitya aura kSaNavinAzI hai" usa bhAva se kevalI bane / [81-83] AlocanA, niMdA, vaMdanA, ghora aura duSkara prAyazcit sevana - lAkho upasarga sahana karane se kevalI bane, (caMdanabAlA kA hAtha dUra karane se jisa taraha kevalajJAna huA vaise) hAtha dUra karane se, nivAsasthAna karate, ardhakavala yAni kuragaDumuni kI taraha khAte-khAte, eka dAnA khAne samAna tapa prAyazcit karane se dasa sAla ke bAda kevalI bane / prAyazcit zurU karanevAle, arddhaprAyazcit karanevAle kevalI, prAyazcit pUrA karanevAlA, utkRSTa 108 ginatImeM RSabha Adi kI taraha kevala pAnevAle kevalI / [84-87] "zuddhi aura prAyazcit binA jalda kevalI bane to kitanA acchA" aisI bhAvanA karane se kevalI bane / "aba aisA prAyazcit karU~ ki muje tapa AcaraNa na karane par3e" aisA vicarane se kevalI bane / "prANa ke parityAga se bhI maiM jinezvara paramAtmA kI AjJA kA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 AgamasUtra - hindI anuvAda ullaMghana nahIM karU~gA usa taraha se kevalI bane / yaha merA zarIra bhinna hai aura AtmA bhinna hai / mujhe samyaktva huA hai / isa prakAra kI bhAvanA se kevala jJAna hotA hai / [88-90] anAdi kAla se AtmA se juDe pApakarma ke maila ko maiM sApha kara duM aisI bhAvanA se kevala jJAna hotA hai / aba pramAda se maiM koI anya AcaraNa nahIM karUMgA isa bhAvanA se kevala jJAna hotA hai / deha kA kSaya ho to mere zarIra AtmA ko nirjarA ho, saMyama hI zarIra kA niSkalaMka sAra hai / aisI bhAvanA se kevalI bane / mana se bhI zIla kA khaMDana ho to mujhe prANadhAraNa nahIM karanA aura phira vacana aura kAyA se maiM zIla kA rakSaNa karU~gA aisI bhAvanA se kevalI bane / ( isa taraha kauna kauna - sI avasthA meM kevalajJAna huA vo batAyA ) [91-95] usa prakAra anAdi kAla se bhramaNa karate hue bhramaNa karake munipana paayaa| kucha bhava meM kucha AlocanA saphala huI / he gautama! kisI bhava meM prAyazcit citta kI zuddhi karanevAlA banA... kSamA rakhanevAlA, indriya kA damana karanevAlA, saMtoSI, indriya ko jItanevAlA, satyabhASI, cha kAya jIva ke samArambha se trividha se viramita, tIna daMr3a-mana, vacana kAyA daMDa se viramita strI ke sAtha bhI bAta na karanevAlA, strI ke aMga- upAMga ko na dekhanevAlA, zarIra kI mamatA na ho, apratibaddha vihArI yAni vihAra ke kSetrakAla yA vyakti ke lie rAga na ho, mahA sArA AzayavAlA strI ke garbha vAsa meM rahane se bhayabhIta, saMsAra ke kaI duHkha aura bhaya se trasta... isa taraha ke bhAva se (guru samakSa apane doSa prakaTa karane AnevAlA) Alocaka ko AlocanA denA / Alocaka ne (bhI) guru ko diyA prAyazcit karanA jisa krama se doSa sevana kiyA ho usa krama se prAyazcit karanA cAhie | [96-98] AlocanA karanevAle ko mAyA daMbha - zalya se koI AlocanA nahI karanI cAhie / usa taraha kI AlocanA se saMsAra kI vRddhi hotI hai... anAdi anantakAla se apane karma se durmativAle AtmA ne kaIM vikalpa samAna kallolavAle saMsAra samudra meM AlocanA karane ke bAda bhI adhogati pAnevAle ke nAma batAU~ use suna ki jo AlocanA sahita prAyazcit pAe hue aura bhAva doSa se kaluSita citavAle hue hai / [99-102] zalya sahita AlocanA- prAyazcit karake pApakarma karanevAle narAdhama, ghora ati duHkha se saha zake vaise ati duHsaha duHkha sahate hue vahA~ rahate hai / bhArI asaMyama sevana karanevAlA aura sAdhu ko napharata karanevAlA, dRSTa aura vANI viSaya se zIla rahita aura mana se bhI kuzIlavAle, sUkSma viSaya kI AlocanA karanevAle, "dusaroM ne aisA kiyA usakA kyA prAyazcit ? aisA pUchakara khuda prAyazcit kare thor3I-thor3I AlocanA kare, thor3I bhI AlocanA na kare, jisane doSa sevana nahIM kiyA usakI yA logo ke raMjana ke lie dUsaroM ke sAmane AlocanA kare, " maiM prAyazcit nahIM karU~gA" vaise socakara yA chala pUrvaka AlocanA kare / [103 - 105] mAyA, daMbha aura prapaMca se pUrve kie gae tapa aura AcaraNa kI bAte kare, mujhe koI bhI prAyazcit nahIM lagatA aisA kahe yA kie hue doSa prakaTa na kare, pAsa meM kie doSa prakaTa kare... choTe-choTe prAyazcit mA~ge, hama aisI ceSTA pravRtti karate hai ki AlocanA lene kA avakAza nahIM rahatA / aisA kahe ki zubha baMdha ho vaisI AlocanA mA~ge / maiM bar3A prAyazcit karane ke lie azakta hU~ / agara muje glAna- bimArI kI sevA karanI hai aisA kahakara - Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha - 1/-/105 usake Alambana se prAyazcit na kare AlocanA karanevAlA sAdhu sUnA - anasunA kare / [106 - 108] tuSTi karanevAle chUTe-chUTe prAyazcit maiM nahIM karU~gA, logoM ko khuza karane ke lie jahvA se prAyazcit nahIM karU~gA aisA kahakara prAyazcit na kare / prAyazcit apanAne ke bAda lambe arase ke bAda usameM praveza kare - arthAt AcaraNa kare yA prAyazcit kavula karane ke bAda anyathA - alaga hI kucha kare / nirdayatA se bAra-bAra mahApApa kA AcaraNa kare | kaMdarpa yAni kAmadeva viSayaka abhimAna "cAhe kitanA bhI prAyazcit de to bhI maiM karane ke lie samartha hU~" aisA garva kare / aura phira jayaNA rahita sevana kare to sUnAanasunA karake prAyazcita kare / 183 [109-113] kitAba meM dekhakara vahAM batAyA huA prAyazcit kare, apanI mati kalpanA se prAyazcit kare / pUrva AlocanA kI ho usa mutAbika prAyazcit kara le... jAtimada, kulamada, jAtikula ubhayamada, zrutamada, lAbhamada, aizvaryamada, tapamada, paMr3itAI kA mada, satkAra mada Adi meM lubdha bane / gAva se uttejita hokara (AlocanA kare ) maiM apUjya hU~ / ekAkI hU~ aisA soce / maiM mahApApI hU~ aisI kaluSitatA se AlocanA kare / dusaroM ke dvArA yA avinaya se AlocanA kare / avidhi se AlocanA kare / isa prakAra kahe gae yA anya vaise hI duSTa bhAva se AlocanA kare / [114 - 116] he gautama! anAdi ananta kAla se bhAva - doSa sevana karanevAle AtmA ko duHkha denevAle sAdhu nIce bhItara sA~tavI naraka bhUmi taka gae hai... he gautama ! anAdi ananta aise saMsAra meM hI sAdhu zalya sahita hote hai / vo apane bhAva - doSa samAna virasa kaTu phala bhugatate hai / abhI bhI zalya se zalyita honevAle vo bhAvi meM bhI anantakAla taka virasa kaTu phala bhugatate raheMge / isalie muni ko jarA bhI zalyadhAraNa nahIM karanA cAhie / [117] he gautama ! zramaNI kI koI ginatI nahIM jo kaluSitatArahita, zalyarahita, vizuddha, zuddha, nirmala, vimala mAnasavAlI hokara, abhyaMtara vizodhi se AlocanA karake sApha aticAra Adi sarva bhAvazalya ko yathArtha tapokarma sevana karake, prAyazcit pUrI taraha AcaraNa karake, pApa karma ke mala ke lepa samAna kalaMka dhokara sApha karake utpanna kie divya - uttama kevalajJAnavAlI, mahAnubhAga, mahAyazA, mahAsattva, saMpannA, sugrahita, nAmadhArI, ananta uttama sukhayukta mokSa pAI huI hai / [118-120] he gautama ! puNyabhAgI aisI kucha sAdhvI ke nAma kahate hai ki jo AlocanA karate hue kevalajJAna pAe hue hotI hai... arere maiM pApakarma karanevAlI pApiNI- pApamatI vAlI hU~ / sacamuca pApINI meM bhI adhika pApa karanevAlI, arere maiMne kAphI duSTa cintavana kiyA, kyoMki isa janma meM muje strIbhAva paidA huA to bhI aba ghora, vIra, ugra kaSTadAyaka tapa saMyama dhAraNa karU~gI / 1 [121-125] anantI pAparAzi ikaTThI ho taba pApakarma ke phala samAna zuddha strIpana milatA hai / aba strIpana ke ucita ikaTThe hue pApakarma ke samUha ko aise patale karU~ ki jisase strI na banU aura kevala - jJAna pAU~... najara se bhI aba zIyala khaMr3ana nahIM karU~gI, aba maiM zramaNa- kevalI banU~gI / arere! pUrve mana se bhI maiMne koI AhaTTa dohaTTa ati duSTa socA hogaa| usakI AlocanA karake maiM jalda usakI zuddhi karU~gI aura zramaNI - kevalI banU~gI / merA rUpa Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 AgamasUtra-hindI anuvAda lAvaNya dekhakara aura kAnti, teja, zobhA dekhakara koI mAnava samAna titalI adhama hokara kSaya na ho usake lie anazana apanAkara maiM zramaNI pana meM kevalI banU~gI / aba nizcaya se vAyarA ke alAvA kisI dusare kA sparza nahIM karU~gI / [126-129] aba cha kAya jIva kA Arambha-samArambha nahIM karU~gI zramaNI-kevalI banU~gI / mere deha, kamara, stana, jA~gha, gupta sthAna ke bhItara kA hissA, nAbhi, jaghanAntara hissA Adi sarvAMga aise gopana karU~gI ki vo jagaha mA~ ko bhI nahIM batAU~gI / aisI bhAvanA se sAdhvI kevalI bane / aneka kror3a bhavAntara maiMne kie, garbhAvAsa kI paramparA karate vakta maiMne kisI taraha se pApa-karma kA kSaya karanevAlA jJAna aura cAritrayukta sundara manuSyatA pAI hai / aba pala-pala sarva bhAvazalya kI AlocanA-niMdA karU~gI / dusarI bAra vaise pApa na karane kI bhAvanA se prAyazcit anuSThAna karU~gI / [130-132] jise karane se prAyazcit ho vaise mana, vacana, kAyA ke kArya, pRthvI, pAnI, agni, vAyu, vanaspatikAya aura bIjakAya kA samArambha, do-tIna, cAra-pA~ca indriyavAle jIva kA samArambha yAni hatyA nahIM karU~gI, jhUTha nahIM bolUMgI, dhUla aura bhasma bhI na die hue grahaNa nahIM karU~gI, sapane meM bhI mana se maithuna kI prArthanA nahIM karUMgI, parigraha nahIM karU~gI jisase mUla guNa uttara-guNa kI skhalanA na ho / [133-136] mada, bhaya, kaSAya, mana, vacana, kAyA samAna tIna daMDa, una sabase rahita hokara gupti aura samiti meM ramaNa karU~gI aura indriyajaya karU~gI, aThAraha hajAra zIlAMgose yukta zarIravAlI banU~gI, svAdhyAya-dhyAna aura yoga meM ramaNatA karU~gI / aisI zramaNI kevalI banU~gI...tIna loka kA rakSaNa karane meM samartha staMbha samAna dharma tirthaMkara ne jo liMgacihna dhAraNa kiyA hai use dhAraNa karanevAlI maiM zAyada yaMtra meM pIsakara mere zarIra ke bIca meM se do khaMDa kie jAe, muje phAr3a yA cIra de ! bhar3abhar3a agni meM pheMkA jAe, mastaka chedana kiyA jAe to bhI maiMne grahaNa kie niyama-vrata kA bhaMga yA zIla aura cAritra kA eka janma kI khAtira bhI mana se bhI khaMr3ana nahIM karU~gA aisI zramaNI hokara kevalI banU~gI / [137-139] gaMdhe, U~Ta, kUtte Adi jAtivAle bhava meM rAgavAlI hokara maiMne kAphI bhramaNa kiyA / anantA bhava meM aura bhavAntara meM na karane lAyaka karma kie / aba pravajyA meM praveza karake bhI yadi vaise duSTa karma karU~ to phira ghora-aMdhakAravAlI pAtAla pRthvI meM se mujhe nIkalane kA avakAza milanA hI muzkila ho / aisA sundara mAnava janma rAga dRSTi se viSaya meM pasAra kie jAe to kaIM duHkha kA bhAjana hotA hai / [140-144] mAnava bhava anitya hai, pala meM vinAza pAne ke svabhAvavAlA, kaI pApa-daMr3a aura doSa ke mizraNavAlA hai / usameM maiM samagra tIna loka jisakI niMdA kare vaise strI banakara utpanna huI, lekina phira bhI vighna aura aMtarAya rahita aise dharma ko pAkara aba pApadoSa se kisI bhI taraha usa dharma kA virAdhana nahIM karU~gI aba zRMgAra, rAga, vikArayukta, abhilASA kI ceSTA nahIM karU~gI, dharmopadezaka ko chor3akara kisI bhI puruSa kI ora prazAnta najara se bhI nahIM dekhUgI / usake sAtha AlApa saMlApa bhI nahIM karU~gI, na batA zake usa taraha kA mahApApa karake usase utpanna hue zalya kI jisa prakAra AlocanA dI hogI usa prakAra pAlana karU~gI / aisI bhAvanA rakhakara zramaNI-kevalI banU~gI / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-1/-/145 185 [145-148] usa prakAra zuddha AlocanA dekara-(pAkara) ananta zramaNI niHzalya hokara, anAdi kAla meM he gautama ! kevalajJAna pAkara siddhi pAkara, kSamAvatI-indriya kA damana karanevAlI saMtoSakara-indriya ko jItanevAlI satyabhASI-trividha se cha kAya ke samArambha se viramita tIna daMr3a ke Azrava ko rokanevAlI - puruSakathA aura saMga kI tyAgI-puruSa ke sAtha saMlApa aura aMgopAMga dekhane se viramita-apane zarIra kI mamatA rahita mahAyazavAlI-dravyakSetra kAla bhAva prati apratibaddha yAni rAgarahita, auratapana, garbhAvasthA aura bhavabhramaNa se bhayabhIta isa taraha kI bhAvanAvAlI (sAdhvIo ko) AlocanA denA / [149-151] jisa taraha isa zramaNIo ne prAyazcita kiyA usa taraha se prAyazcita karanA, lekina kisI ko bhI mAyA yA daMbha se AloyaNA nahIM karanA cAhie kyoMki aisA karane se pApakarma kI vRddhi hotI hai...anAdi ananta kAla se mAyA-daMbha-kapaTa doSa se AlocanA karake zalyavAlI banI huI sAdhvI, hukuma uThAnA par3e jaisA sevakapana pAkara paramparA se chaThThI nArakI meM gaI hai / [152-153] kucha sAdhvI ke nAma kahatA hU~ use samaja-mAna ki jinhoMne AlocanA kI hai / lekina (mAyA-kapaTa samAna) bhAva-doSa kA sevana karane se viziSTa taraha se pApakarmamala se usakA saMyama aura zIla ke aMga kharaDAye hue hai...usa niHzalyapana kI prazaMsA kI hai jo palabhara bhI parama bhAva vizuddhi rahita na ho / [154-155] isalie he gautama ! kucha strIyoM ko ati nirmala, citta-vizuddhi bhavAntara meM bhI nahIM hotI ki jisase vo niHzalya bhAva pA zake...kucha zramaNI chaThTha-aThuma, cAra upavAsa, pA~ca upavAsa isa taraha bArabAra upavAsa se zarIra sUkhA dete hai to bhI sarAga bhAva kI AlocanA karatI nahIM-choDatI nahIM / [156-157] aneka prakAra ke vikalpa dekara kallola zreNI taraMga meM avagAhana karanevAle duHkha se karake avagAha kiyA jAe, pAraza pA zake vaise mana samAna sAgara meM vicaranevAle ko jAnanA nAmumakIna hai / jisake citta svAdhIna nahIM vo AlocanA kisa taraha de (le) zake ? aise zalyavAle kA zalya jo uddharate hai vo pala-pala vaMdanIya hai / [158-160] sneha-rAga rahitapana se, vAtsalyabhAva se, dharmadhyAna meM ullasita karanevAle, zIla ke aMga aura uttama guNa sthAnaka ko dhAraNa karanevAlA strI aura dusare kaIM baMdhana se mukta, gRha, strI Adi ko kaidakhAnA mAnanevAle, suvizuddha ati nirmala cittayukta aura jo zalyarahita kare vo mahAzayavAlA puruSa darzana karane ke yogya, vaMdanIya aura uttama aise vo devendra ko bhI pUjanIya hai / kRtArthI saMsArika sarva cIja kA anAdara karake jo uttara aise virati sthAna ko dhAraNa karatA hai / vo darzanIya-pUjanIya hai / [161-163] (jisa sAdhvIo ne zalya kI AlocanA nahIM kI vo kisa taraha se saMsAra ke kaTu phala pAtI hai ye batAte hai |)...maiN AlocanA nahIM karU~gI, kisa lie karU~ ? yA sAdhvI thor3I AlocanA kare, kaIM doSa na kare, sAdhvIo ne jo doSa dekhe ho vo hI doSa kahe, maiM to nivadya-niSpApa se - kahanevAlI hU~, jJAnAdika Alambana ke lie doSa sevana karanA par3e usameM kyA AlocanA karanA ? pramAda kI kSamApanA mA~ga lenevAlI zramaNI, pApa karanevAlI zramaNI, bala-zakti nahIM hai aisI bAteM karanevAlI zramaNI, lokaviruddha kathA karanevAlI zramaNI, Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 AgamasUtra-hindI anuvAda "dusaro ne aisA pApa kiyA hai use kitanI AlocanA hai' aisA kahakara khuda kI AlocanA lenevAlI, kisI ke pAsa vaise doSa kA prAyazcit sunA ho usa mutAbika kare lekina apane doSa kA nivedana na kare aura phira jAti Adi A~Tha taraha ke mada se zaMkita huI zramaNI...(isa taraha zuddha AlocanA na le) [164-165] jhUTha bolane ke bAda pakar3e jAne ke bhaya se AlocanA na le, rasa Rddhi zAtA gArava se duSita huI ho aura phira isa taraha ke kaIM bhAva doSa ke AdhIna, pApazalya se bharI aisI zramaNI anantA saMkhyA pramANa aura anantAkAla se huI hai / vo anantI zramaNI kaI duHkhavAle sthAna meM gaI huI hai / [166-167] anantI zramaNI jo anAdi zalya se zalyita huI hai / vo bhAvadoSa rUpa kevala eka hI zalya se upArjita kie ghora, ugra-ugratara aise phala ke kaTu phUla ke virasarasa kI vedanA bhugatate hue Aja bhI naraka meM rahI hai aura abhI bhAvi meM bhI anantA kAla taka vaisI zalya se upArjana kie kaTu phala kA ahesAsa karegI / isalie zramaNIo ko palabhara ke lie bhI sUkSma se sUkSma zalya bhI dhAraNa nahIM karanA cAhie / [168-169] dhaga dhaga aise zabda se prajavalita jvAlA paMkti se Akula mahAbhayAnaka bhArita mahAagni meM zarIra saralatA se jalatA hai...aMgAra ke r3haga meM eka DUbakI lagA ke phira jala meM, usameM se sthala meM, usameM se zarIra phira se nadI meM jAe aise duHkha bhugate ki usase to maranA acchA lage / [170-171] paramAdhAmI deva zastra se nArakI jIva ke zarIra ke choTe-choTe Tukar3e kara de, hamezA use salukAI se agni meM home, sakhta, tikSNa karavata se zarIra phAr3akara usameM lUNausa-sAjIkhAra bhare isase apane zarIra ko ati zuSka kara de to bhI jIne taka apane zalya ko utArane ke lie samartha nahIM ho zakatA / [172-173] java-khAra, haldI Adi se apanA zarIra lIpakara mRtaHprAya karanA sarala hai / apane hAthoM se mastaka chedana karake rakhanA sarala hai / lekina aisA saMyama tapa karanA duSkara hai, ki jisase niHzalya banA jAe / [174-177] apane zalya se duHkhI, mAyA aura daMbha se kie gae zalya-pApa chipAnevAlA vo apane zalya prakaTa karane ke lie samartha nahIM ho zakatA / zAyada koI rAjA duzcaritra pUche to sarvasva aura deha dene kA maMjura ho / lekina apanA duzcaritra kahane ke lie samartha nahIM ho zakatA...zAyada rAjA kahe ki tumheM samagra pRthvI de dUM lekina tuma apanA duzcaritra prakaTa karo / to bhI koI apanA duzcaritra kahane ke lie taiyAra na ho / usa vakta pRthvI ko bhI tRNa samAna mAne-lekina apanA duzcaritra na kahe / rAjA kahe ki terA jIvana kATa detA hU~ isalie tumhArA duzcaritra kaho / taba prANa kA kSaya ho to bhI apanA duzcaritra nahIM kahate / sarvasva haraNa hotA hai, rAjya yA prANa jAe to bhI koI apanA duzcaritra nahIM kahate / maiM bhI zAyada pAtAla-naraka meM jAU~gA lekina merA duzcaritra nahIM kahU~gA / [178-179] jo pApI-adhama buddhivAle eka janma kA pApa chipAnevAle puruSa ho vo sva duzcaritra gopate hai | vo mahApuruSa nahIM kahalAte / caritra meM satpuruSa use kahA hai ki jo zalya rahita tapa karane meM lIna ho / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-1/-/180 187 [180-183] AtmA khuda pApa-zalya karane kI icchAvAlA na ho aura ardhanimiSa A~kha ke palaka se bhI AdhA vakta jitane kAla meM ananta guNa pApabhAra se tUTa jAe to nirdabha aura mAyArahita kA dhyAna, svAdhyAya, ghora tapa aura saMyama se vo apane pApa kA usI vakta uddhAra kara zakate hai / niHzalyapana se AlocanA karake, niMdA karake, guru sAkSI se gahA~ karake usa taraha kA dRr3ha prAyazcit kare jisase zalya kA anta A jAe / dusare janma meM pUrI taraha upArjana kie aura AtmA meM dRr3ha hokara kSetrIbhUta hue, lekina palaka yA ardha palaka meM kSaNamuhUrta yA janma pUrA hone taka jurura pApa zalya kA anta karanevAlA hotA hai / [184-185] vo vAkaI subhaTa hai, puruSa hai, tapasvI hai, paMr3ita hai, kSamAvAlA hai, indriya ko ba~sa me karanevAlA, saMtoSI hai / usakA jIvana saphala hai...vo zUravIra hai, tArIpha karane ke lAyaka hai / pala-pala darzana ke lAyaka hai ki jisane zuddha AlocanA karane ke lie taiyAra hokara apane aparAdha guru ke pAsa prakaTa karake apane duzcaritra ko sApha batAyA hai / [186-189] he gautama ! jagata meM kucha aise prANI-jIva hote hai, jo ardhazalya kA uddhAra kare aura mAyA, lajjA, bhaya, moha kI kAraNa se mRSAvAda karake ardhazalya mana meM rakhe...hIna sattvavAle aise unako usase bar3A duHkha hotA hai / ajJAna doSa se unake citta meM zalya na uddharane kI kAraNa se bhAvi meM jurura duHkhI hogA aisA nahIM socate / jisa taraha kisI ke zarIra meM eka yA do dhAravAlA zalya-kA~TA Adi ghusane ke bAda use bAhara na nIkAle to vo zalya eka janma meM, eka sthAna meM rahakara darda de yA vo mA~sa samAna bana jAe / lekina yadi pApa zalya AtmA meM ghusa jAe to, jisa taraha asaMkhya dhArakhAlA vajra parvata ko bhedanA hai usI taraha yaha zalya asaMkhyAta bhava taka sarvAMga ko bhedatA hai / [190-192] he gautama ! aise bhI kucha jIva hote hai ki jo lAkha bhava taka svAdhyAya-dhyAna-yoga se aura phira ghora tapa aura saMyama se, zalya kA uddhAra karake duHkha aura kleza se mukta hue phira se dugune-tIgune pramAda kI kAraNa se zalya se pUrNa hotA hai / aura phira kaI janmAntara jAe taba tapa se jalA denevAle karmavAlA zalyoddhAra karane ke lie sAmarthya pA zakatA hai / [193-196] usa prakAra phira se bhI zalyoddhAra karane kI sAmagrI kisI bhI taraha pAkara, jo koI pramAda ke ba~sa meM hotA hai / vo bhavobhava ke kalyANa prApti ke sarva sAdhana hara taraha se hAra jAtA hai / pramAdarUpI cora kalyANa kI samRddhi lU~Ta letA hai / he gautama ! aise bhI kucha jIva hote hai ki jo pramAda ke AdhIna hokara ghora tapa kA sevana karane ke bAvajUda bhI sarva taraha se apanA zalya chipAte hai / lekina vo yaha nahIM jAnate ki yaha zalya usane kisase chipAyA ? kyoMki pA~ca lokapAla, apanI AtmA aura pA~ca indriya se kucha bhI gupta nahIM hai / sura aura asura sahita isa jagata meM pA~ca bar3e lokapAla AtmA aura pA~ca indriya una gyAraha se kucha bhI gupta nahIM hai / [197] he gautama ! cAra gati samAna saMsAra meM mRgajala samAna saMsAra ke sukha se Thagita, bhAva doSa samAna zalya se dhokhA khAtA hai aura saMsAra meM cAro gati meM ghumatA hai / [198-200] itanA vistAra se kahA samajakara dRr3ha nizcaya aura dila se dhIraja rakhanI cAhie / aura phira mahA uttama satva samAna bhAle se mAyA rAkSasI ko bhedanA cAhie / kaI Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda sarala bhAva se kaIM taraha mAyA ko nirmathana - vinAza karake vinaya Adi aMkuza se phira mAna gajendra ko ba~sa meM kare, mArdava- saralatA samAna musala - saoNMbila se seMkar3o viSayo kA cUrNa kara denA aura krodha-lobha Adi magara - matsya ko dUra se lar3ate hue dekhakara usakI niMdA kare / [201-205] nigraha na kiyA huA krodha aura mAna, vRddhi pAnevAle mAyA aura lobha aise cAra samagra kaSAya atizaya duHkha se karake uddhara na zake vaise zalya AtmA meM praveza kare taba kSamA se - upazama se krodha ko hara le, namratA se mAna ko jIta le, saralatA se mAyA ko aura saMtoSa ke lobha ko jItanA... isa prakAra kaSAya jItakara jisane sAta bhayasthAna aura ATha madasthAna kA tyAga kiyA hai, vo guru ke pAsa zuddha AlocanA grahaNa karane ke lie taiyAra ho / jisa prakAra doSa, aticAra, zalya lage ho usa mutAbika apanA sarva duzcaritra zaMkA rahita, kSobha rakhe binA, guru se nirbhaya hokara nivedana kare... bhUta-preta ne ghairA ho yA bacce kI taraha saralatA se bole vaise guru sanmukha jisa mutAbika zalya-pApa huA ho usa prakAra saba yathArtha nivedana kare - AlocanA kare / 188 [206 -207] pAtAla meM praveza karake, pAnI ke bhItara jAkara, ghara ke bhItara gupta jagaha meM, rAta ko yA aMdhere meM yA mA~ ke sAtha bhI jo kiyA ho vo saba aura usake alAvA bhI anya ke sAtha apane duSkRtya eka bAra yA bAra-bAra jo kucha kie ho vo saba guru samakSa yathArtha kahakara batAnA jisase pApa kA kSaya ho / [208] guru mahArAja bhI use tirthaMkara paramAtmA kI AjJA ke anusAra prAyazcit kahe, jisase zalyarahita hokara asaMyama kA parihAra karo / [209 - 210] asaMyama pApa kahalAtA hai aura vo kaIM taraha se batAyA hai / vo isa prakAra hiMsA, jhUTha, corI, maithuna, parigraha / zabda, rUpa, rasa, gaMdha, sparza aise pA~ca indriya ke viSaya, krodha, mAna, mAyA, lobha vo cAra kaSAya, mana, vacana, kAyA aise tIna daMr3a / ina pApa kA tyAga kie binA niHzalya nahIM ho zakatA / [211] pRthvI- ap-teU, vAyu vanaspati ye pA~ca sthAvara, chaThThe trasa jIva yA nava-daza athavA caudaha bheda se jIva / yA kAyA ke vividha bheda se batAte kaIM taraha ke jIva ke hiMsA ( ke pApa kI AlocanA kare / ) [212] hitopadeza chor3akara sarvottama aura pAramArthika tattvabhUta dharma kA mRSAvacana kaIM taraha kA hai usa mRSArUpa sarva zalya (kI AlocanA kare / ) [213] udgama utpAdanA eSaNA bhedarUpa AhAra pAnI Adi ke bayAlIsa aura pA~ca mAMDalI ke doSa se duSita aise jo bhAjana - pAtra upakaraNa pAnI- AhAra aura phira yaha saba nau koTI - ( mana, vacana, kAyA se karaNa, karAvaNa, anumodana) se azuddha ho to usakA bhogavaTA kare to corI kA doSa lage / ( usakI AlocanA kare 1) [214-215] divyakAma, ratisukha yadi mana, vacana, kAyA se kare, karavAe, anumodanA kare, aise trividha- trividha se ratisukha pAe yA audArika ratisukha mana se bhI cintavana kare to use a-brahmacArI mAno / brahmacarya kI nau taraha kI gupti kI jo koI sAdhu yA sAdhvI virAdhanA kare yA rAgavAlI dRSTi kare to vo brahmacarya kA pApazalya pAtI hai / ( usakI AlocanA karanA / ) [216] gaNa ke pramANa se jyAdA dharma-upakAraNa kA saMgraha kare, vo parigraha hai / I Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-1/-/217 189 217-218] kaSAya sahita krUra bhAva se jo kaluSita bhASA bole, pApavAle doSayukta vacana se jo uttara de, vo bhI mRSA-asatya vacana jAnanA cAhie / raja-dhUla se yukta binA diyA huA jo grahaNa kare vo corI / hastakarma, zabda Adi viSaya kA sevana vo maithuna, jisa cIja meM mUrchA, lAlaca, kAMkSA, mamatvabhAva ho vo parigraha uNodarI na karanA, AkaMTha bhojana karanA use rAtri bhojana kahA hai / [219-221] iSTa zabda, rUpa, rasa, gaMdha, sparza meM rAga aura aniSTa zabda Adi meM dveSa, palabhara ke lie bhI muni na kare, cAra kaSAya catuSka ko mana meM hI upazAnta kara de, duSTa mana, vacana, kAyA ke daMr3a kA parihAra kare, aprAsuka-sacitta pAnI kA paribhoga na kare-upabhoga na kare, bIja-sthAvarakAya kA saMghaTTa-sparza na kare... [222-224]...Upara kahe gae isa mahApApa kA tyAga na kare taba taka zalyarahita nahIM hotA / isa mahA-pApa meM se zarIra ke lie eka choTA-sUkSma pApa kare taba taka vo muni zalyarahita na bane / isalie guru samakSa AlocanA yAni pApa prakaTa karake, guru mahArAja ne diyA prAyazcit karake, kapaTa-daMbha-zalya rahita tapa karake jo deva yA mAnava ke bhava meM utpanna ho vahA~ uttama jAti, uttama samRddhi, uttama siddhi, uttama rUpa, uttama saubhAgya pAe...yadi usa bhave siddhi na pAe to yaha saba uttama sAmagrI jurura pAe...usa mutAbika bhagavaMta ke pAsa jo maiMne sunA vo kahatA huuN| [225] yahA~ zrutadhara ko kulikhita kA doSa na denA / lekina jo isa sUtra kI pUrva kI prati likhI thI / usameM hI kahIM zlokArdha bhAga, kahIM pada-akSara, kahIM paMkti, kahIM tInatIna panne aise kAphI grantha hissA kSINa huA thA / (adhyayana-2-karmavipAka-pratipAdana) uddezaka-1 [226-227] he gautama ! sarva bhAva sahita nirmUla zalyoddhAra karake samyag taraha se yaha pratyakSa soco ki isa jagata meM jo saMjJI ho, asaMjJI ho, bhavya ho yA abhavya ho lekina sukha ke arthI kisI bhI AtmA tirkI, urdhva adho, yahA~ vahA~ aise daza dizA meM aTana karate hai / [228-229] asaMjJI jIva do taraha ke jAnanA, vikalendrI yAni eka, do, tIna, cAra itanI indriyavAle aura ekendriya, kRmi, kuMthu, mAlI usa krama se do, tIna, cAra indriyavAle vikalendriya jIva aura pRthvI, jala, agni, vAyu, vanaspati vo sthAvara ekendriya asaMjJI jIva hai / pazu, paMchI, nArakI, mAnava, deva vo sabhI saMjJI hai / aura vo maryAdA meM-sarvajIva meM bhavyatA aura abhavyatA hotI hai / nArakI meM vikalendri aura ekendriyapana nahIM hotA / [230-231] hameM bhI sukha mile (aisI icchA se) vikalendriya jIva ko garmI lagane se chA~va meM jAtA hai aura ThaMDa lage to garmI meM jAtA hai / to vahA~ bhI unheM duHkha hotA hai / ati komala aMgavAle unakA talavA palabhara garmI yA dAha ko palabhara ThaMDaka Adi pratikUlatA sahana karane ke lie samartha nahIM ho zakate / [232-233] maithuna viSayaka saMkalpa aura usake rAga se-moha se ajJAna doSa se Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 AgamasUtra-hindI anuvAda pRthvIkAya Adi ekendriya meM utpanna honevAle ko duHkha yA sukha kA ahasAsa nahIM hotA / una ekendriya jIva kA anantAkAla parivartana ho aura vo beIndriyapana pAe, kucha beIndriyapana nahIM pAte / kucha anAdi kAla ke bAda pAte hai / [234] zardI, garmI, vAyarA, bArisa Adi se parAbhava pAnevAle mRga, jAnavara, paMchI, sarpa Adi sapane meM bhI A~kha kI palaka ke ardha hisse kI bhItara ke vakta jitanA bhI sukha nahIM pA zakate / [235] kaThina anacAhA sparzavAlI tIkSNa karavata aura usake jaise dusare kaThina hathiyAra se cIranevAle, phaTanevAle, kaTanevAle, pala-pala kaIM vedanA kA ahesAsa karanevAle nArakI meM rahe becAre nAraka ko sukha kaise mile ? [236-237] devaloka meM amaratA to sabakI samAna hai to bhI vahA~ eka deva vAhana bane aura dusarA (jyAdA zaktivAle) deva usa para ArohaNa ho aisA vahA~ duHkha hotA hai / hAtha, pA~va, tulya aura samAna hone ke bAvajUda bhI vo duHkha karate hai ki vAkaIM Atma-bairI banA / usa vakta mAyA-daMbha karake maiM bhava hAra gayA, dhikkAra ho mujhe, itanA tapa kiyA to bhI AtmA Thagita huA / aura halkA devapana pAyA / 238-241] mAnavapana meM sukha kA arthI khetI karma sevA-cAkarI vyApAra zilpakalA hamezA rAta-dina karate hai / usameM garmI sahate hai, usameM unako bhI kauna-sA sukha hai ? kucha mUrakha dusaroM ke ghara samRddhi Adi dekhakara dila meM jalate hai / kucha to becAre peTa kI bhUkha bhI pUrI nahIM kara zakate / aura kucha logoM kI ho vo lakSmI bhI kSINa hotI hai / puNya kI vRddhi ho-to yaza-kIrti aura lakSmI kI vRddhi hotI hai, yadi puNya kama hone lage to yaza, kIrti aura samRddhi kama hone lagate hai / kucha puNyavaMta lagAtAra hajAra sAla taka eka samAna sukha bhugatate rahate hai, jaba ki kucha jIva eka dina bhI sukha pAe binA duHkha meM kAla nirgamana karate hai, kyoMki manuSya ne puNyakarma karanA chor3a diyA hotA hai / - [242] yaha to jagata ke sAre jIva kA Ama tora para saMkSepa se duHkha batAyA / he gautama ! mAnava jAta meM jo duHkha rahA hai use suna / [243] hara eka samaya ahesAsa karanevAle seMkar3o taraha ke duHkha se uga pAnevAle aura Uba jAnevAle kucha mAnava vairAgya nahIM pAte / 244-245] saMkSepa se mAnava ko do taraha kA duHkha hotA hai, eka zArIrika dusarA mAnasika / aura phira donoM ke ghora pracaMr3a aura mahA raudra aise tIna-tIna prakAra hote hai / eka muharta meM jisakA aMta ho use ghora duHkha kahA hai / kucha dera bIca meM vizrAma-ArAma mile to ghora pracaMDa duHkha kahalAtA hai / jisameM vizrAnti binA hara eka vakta meM eka samAna duHkha hamezA sahanA par3e / use ghora pracaMr3a mahAraudra kahate hai / [246] mAnava jAti ko ghora duHkha ho / tiryaMcagati meM ghora pracaMr3a aura he gautama ! ghora pracaMDa mahAraudra duHkha nAraka ke jIva kA hotA hai / [247] mAnava ko tIna prakAra kA duHkha hotA hai / jaghanya madhyama uttama / tiryaMca ko jaghanya duHkha nahIM hotA, utkRSTa duHkha nAraka ko hotA hai / [240-250] mAnava ko jo jaghanya duHkha ho vo do taraha kA jAnanA -sUkSma aura Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-2/1/250 191 bAdara / dusare bar3e duHkha vibhAga rahita jAnanA / samurchima mAnava ko sUkSma aura deva ke lie bAdara duHkha hotA hai / maharddhika deva ko cyavanakAla se bAdara mAnasika duHkha ho hukuma uThAnevAle sevaka-Abhiyogika deva ko janma se lekara jIvana ke anta taka mAnasika bAdara duHkha hotA hai / deva ko zArIrika duHkha nahIM hotA / devatA kA vajra samAna ati balavAna vaikriya hRdaya hotA hai / varanA mAnasika duHkha se 100 Tukar3e hokara usakA hRdaya bhagna hotA hai / 251-252] bAkI ke do hisse rahita vo madhyama aura uttama duHkha / aise duHkha garbhaja mAnava ke lie mAno / anaginata sAla kI AyuvAle yugalIyA ko vimadhyama taraha kA duHkha ho / ginata sAla ke Ayu vAle mAnava ko utkRSTa duHkha / [253] aba duHkha ke arthavAle paryAya zabda kahA hai / asukha, vedanA, vyAdhi, darda, duHkha, anivRtti, aNarAga (becainI) arati, kaleza Adi kaI okArthika paryAya zabda duHkha ke lie istemAla kie jAte hai / | adhyayana-2 uddezaka-2 | [254] zArIrika aura mAnasika aise do bhedavAle duHkha batAe, usameM aba he gautama ! vo zArIrika duHkha ati spaSTatayA kahatA hU~ / use tuma ekAgratA se suno / . [255-262] kezAgra kA lAkha-kroDavAM bhAga ho kevala utane hisse ko chUe to bhI nirdoSavRttivAle kuMthuA ke jIva ko itanA sArA darda ho ki yadi hameM koI karavata se kATe yA hRdaya ko yA mastaka ko zastra se bhede to hama thara-thara kA~pe, vaise kuMthuA ke sarva aMga kevala chUne se pIr3A ho use bhItara aura bAhara bhArI pIr3A ho / usake zarIra meM kaMpArI hone lage, vo parAdhIna vAcA rahita hone se vedanA nahIM batA zakate / lekina bhArelA ani sulage vaise usakA mAnasika aura zArIrika duHkha atizaya hotA hai / socate hai ki yaha kyA hai ? mujhe yaha bhArI darda denevAlA duHkha prApta huA hai, lambe uSNa nisA~se lete hai / yaha duHkha kA anta kaba hogA? isa darda se kaba chUTakArA milegA ? isa duHkha ke saMkaTa se mukta hone ke lie kyA kozIza karU~ ? kahA~ bhAga jAU~ ? kyA karU~ ki jisase duHkha dUra ho aura sukha mile ? kyA karU~? yA kyA AcchAdana karU? kyA pathya karU ? isa prakAra tIna kakSA ke vyApAra kI kAraNa se tIvra mahAduHkha ke saMkaTa meM Akara pha~sa gayA hU~, saMkhyAtI AvalikA taka maiM kalezAnubhava bhugatu, samajatA hU~ ki yaha muje khujalI AI hai, kisI bhI taraha yaha khujalI zAnta nahIM hogii| [263-265] yaha adhyavasAyavAlA mAnava aba kyA karatA hai vo he gautama ! tuma suno aba yadi usa kuMthu kA jIva kahIM ora calA gayA na hotA to vo khujalI khujalAte khujalAte usa kuMthu ke jIva ko mAra DAlate hai / yA dIvAra ke sAtha apane zarIra ko ghise yAni kuMthu kA jIva kleza pAe yAvat mauta ho, marate hue kuMthuA para khujalAte hue vo mAnava nizcaya se ati raudra dhyAna meM par3A hai / aisA samajo yadi vo mAnava Arta aura rodra ke svarUpa ko jAnanevAlA ho to aisA khujalAnevAlA zuddha ArtadhyAna karanevAlA hai aise samajo / [266] usameM hI raudradhyAna meM vartatA ho vo utkRSTa narakAyuSa bA~dhe aura Arta dhyAnavAlA durbhagapana, strIpana, nApuruSapana aura tiryaMcapana upArjana kare / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [267-269] kuMthuA ke pA~va ke sparza se utpanna huI khujalI se mukta hone kI abhilASAvAlA becaina mAnava phira jo avasthA pAtA hai vo kahate hai / lAvaNya calA gayA hai aisA atidIna, zokamagna, udvegavAlA, zUnyamanavAlA, trasta, mUr3ha, duHkha se parezAna, dhIme, lambe niHsAse, choDanevAlA, citta se Akula, avizrAMta duHkha kI kAraNa se azubha tiryaMca aura nAkI ke ucita karma bA~dhakara bhava paramparA meM bhramaNa karegA / 192 [270] isa prakAra karma ko kSayopazama se kuMthuA ke nimitta se utpanna hue duHkha ko kisI taraha se AtmA ko majabUta banAkara yadi palabhara samabhAva pAe aura kuMthu jIva kona khujalAe vo mahakleza ke pAra huA samajo / [271-275] zaraNa rahita usa jIva ko kleza na dekara sukhI kiyA, isalie ati harSa pAe / aura svastha cittavAlA hokara soce-mAne ki yadi eka jIva ko abhayadAna diyA aura phira socane lage ki aba maiM nivRtti-zAMti prApta huA / khujalAne se utpanna honevAlA pApa karma duHkha ko bhI maiMne naSTa kiyA / khujalAne se aura usa jIva kI virAdhanA hone se maiM apaneApa nahIM jAna zakatA ki maiM raudra dhyAna meM jAtA yA Arta dhyAna meM jAtA ? raudra aura Arta dhyAna se usa duHkha kA varga guNAMka karane se anantAnanta duHkha taka pahu~ca jAe / eka vakta ke bhI AMtarA rahita satata jaisA dina ko aisA rAta ko lagAtAra duHkha bhugatate hue muje bIca meM thor3I zAnti bhI na mila zake, naraka aura tiryaMca gati meM aisA duHkha sAgaropama ke aura asaMkhyAtakAla taka bhugatanA par3e aura usa vakta hRdaya rasarUpa hokara duHkharUpa agni se jaise pIgala jAtA ho aisA ahesAsa kare / [276] kuMthuA ko chUkara upArjana kie duHkha bhugatane ke vakta mana me aisA soce ki yaha duHkha na ho to sundara, lekina usa vakta ciMtavana karanA cAhie ki isa kuMthu ke sparza se utpanna honevAlI khujalI kA duHkha muje kauna-se hisAba meM gine jAe ? [277] kuMthuA ke sparza kA yA khujalI kA duHkha yahA~ kevala upalakSaNa se btaayaa| saMsAra meM sabako duHkha to pratyakSa hI hai / usakA ahesAsa hone ke bAvajUda bhI kucha prANI nahIM jAnate isalie kahatA hU~ / [278-279] dusare lekina mahAghora duHkha sarva saMsArI jIva ko hote hai / he gautama! vo kitane duHkha yahA~ ba~yAna karanA ? janma-janmAntara meM kevala vAcA se itanA hI bole ki, "haNa lo-mAro" utane vacana mAtra kA jo yahA~ phala aura pApakarma kA udaya hotA hai vo kahatA hU~ / [280-283] jahA~-jahA~ vo utpanna hotA hai vahA~-vahA~ kaIM bhava-vana meM hamezA maranevAlA, pITanevAlA, kUTanevAlA haMmezA bhramaNa karatA hai / jo kisI prANI ke yA kIr3e titalI Adi jIva ke aMga upAMga A~kha, kAna, nAsikA, kamara, haDDiyA Adi zarIra ke avayava ko toDa de, agara tuDavA de yA aisA karanevAle ko acchA mAne to vo kie karma ke udaya se ghANIcakkI yA vaise yaMtra meM jaise tala pIle jAe vaise vo bhI caka yA vaise yaMtra meM pIle jAegA / isa taraha eka, do, tIna, bIsa, tIsa yA so, hajAra, lAkha nahIM lekina saMkhyAtA bhava taka duHkha kI paramparA prApta karegA / [ 284-286 ] pramAda yA ajJAna se agara irSyA doSa se jo koI asatya vacana Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha - 2/2/286 193 bolatA hai, sAmanevAle ko acche na laganevAle aniSTa vacana sunAte hai kAmadeva ke agara zaThapana abhimAna se durAgraha se bAra-bAra bole, kahalAe yA usakI anumodanA kare, krodha se lAlaca se, bhaya se, hAsya se, asatya, apriya, aniSTa vacana bole to usa karma ke udaya se gU~gA, bUre mu~havAlA, mUrakha, bimAra, niSphala vacanavAlA hara eka bhava meM apanI hI ora se lAghavalaghupana, acche vyavahAravAlA hone ke bAvajUda hara eka jagaha bAra-bAra jhUThe kalaMka pAnevAlA hotA hai / [ 287 ] jIvanikAya ke hita ke lie yathArtha vacana bolA gayA ho vo vacana nirdoSa hai aura zAyada asatya ho to bhI asatya kA doSa nahIM lagatA / [ 288] Isa prakAra corI Adi ke phala jAnanA, kheta Adi Arambha ke karma karake prApta dhana kI isa bhava meM yA pUrva janma meM kie pApa se hAni hotI dikhatI hai / adhyayana - 2 uddezaka - 3 [ 289-291] usa prakAra maithuna ke doSa se sthAvarapana bhugatakara kucha anantakAla mAnava yoni meM Ae / mAnavapana meM bhI kucha logoM kI hojarI maMda hone se muzkila se AhAra pAcana ho / zAyada thor3A jyAdA AhAra bhojana kare to peTa meM darda hotA hai / yA to palapala pyAsa lage, zAyada rAste meM unakI mauta ho jAe / bolanA bahuta cAhe isalie koI pAsa meM na biThAe, sukha se kisI sthAna para sthira na baiTha zake, muzkila se baiThe, sthAna mile to bhI kalA-vijJAna rahita hone se kahIM AvakAra na mile, pApa udayavAlA vo becArA nidrA bhI na pA zake / [292-293] isa prakAra parigraha aura Arambha ke doSa se narakAyuSa bA~dhakara utkRSTa taiMtIsa sAgaropama ke kAla taka nArakI kI tIvra vedanA se pIr3ita hai / cAhe kitanA bhI - tRpta ho utanA bhojana karane ke bAvajUda bhI saMtoSa nahIM hotA, musAphira ko jisa taraha zAnti nahIM milatI usI taraha yaha becArA bhojana karane ke bAda bhI tRpta nahIM hotA / [294-295] krodhAdika kapAya ke doSa se gho AzIviSa dRSTiviSa sarpapana pAkara, usake bAda raudradhyAna karanevAlA mithyAdRSTi hotA hai, mithyAdRSTivAle mAnavapana meM dhUrta, chala, prapaMca, daMbha Adi lambe arase taka karake apanI mahattA logoM ko dikhAte hue usa chala karate hue unhoMne tiryaMcapana pAyA / [296-298] yahA~ bhI kaIM vyAdhi roga, duHkha aura zoka kA bhAjana bane / daridratA aura kleza se parAbhavita honevAlA kaIM logoM kI napharata pAtA hai / usake karma ke udaya ke doSa se hamezA phikra se kSINa honevAle dehavAlA irSA-viSAda samAna agni jvAlA se hamezA dhadhaNa- jala rahe zarIravAle hote hai / aise ajJAna bAla- jIva kaIM duHkha se hairAna-parezAna hote hai / usameM unake duzcaritra kA hI doSa hotA hai / isalie vo yahA~ kisa para gussA kare ? [299-300] isa taraha vrata - niyama ko tor3ane se, zIla ke khaMr3ana se, asaMyama meM pravartana karane se, uttsUtraprarUpaNA mithyAmArga kI AcaraNA-pavartAva se, kaI taraha kI prabhu kI AjJA se viparIta AcaraNa karane se, pramAdAcaraNa sevana se, kucha mana se yA kucha vacana se yA kucha akelI kAyA se karane se karavAne se aura anumodana karane se mana, vayana, kAyA ke yoga 10 13 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 AgamasUtra-hindI anuvAda kA pramAdAcaraNa sevana se-doSa lagatA hai / [301] yaha laganevAle doSa kI vidhivat trividha se niMdA, garhA, AlocanA, pratikramaNa, prAyazcit kie binA doSa kI zuddhi nahIM hotI / [302] zalyasahita rahane se anantA bAra garbha meM 1, 2, 3, 4, 5, 6 mAsa taka usakI haDDiyA~, hAtha, pA~va, mastaka AkRti na bane, usake pahale hI garbha ke bhItara vilaya ho jAtA hai yAni garbha pIgala jAtA hai / 303-306] mAnava janma milane ke bAvajUda vaha kor3ha-kSaya Adi vyAdhivAlA bane, jindA hone ke bAvajuda bhI zarIra meM kRmi ho / kaIM makkhiyA~ zarIra para baiThe, baNabaNakara ur3e, hamezA zarIra ke sabhI aMga sar3a jAe, haDDiyA~ kamajora bane Adi aise duHkha se parAbhava pAnevAlA ati zarmIlA, burA, garhaNIya kaI logoM ko uddhega karavAnevAlA bane, najadIkI riztedAroM ko aura bandhuo ko bhI anacAhA uddhega karavAnevAlA hotA hai / aise adhyavasAya- pariNAma vizeSa se akAma-nirjarA se vo bhUta-pizAcapana pAe / pUrva bhava ke zalya se usa taraha ke adhyavasAya vizeSa se kaIM bhava ke upArjana kie gae karma se dazoM dizA meM dUra-dUra pheMkA jAe ki jahA~ AhAra aura jala kI prApti muzkila ho, sA~sa bhI nahIM lI jAe, aise virAna araNya meM utpanna ho / [307-309] yA to eka-dusare ke aMga-upAMga ke sAtha jur3e hue ho, moha-madirA meM cakacUra banA, sUrya kaba udaya aura asta hotA hai usakA jise patA nahIM calatA aise pRthvI para gola kRmipana se utpanna hote hai / kRmipana kI vahA~ bhavadazA aura kAyadazA bhugatakara kabhI bhI mAnavatA pAte hue lekina napuMsaka utpanna hotA hai / napuMsaka hokara ati krUra-ghora-raudra parINAma kA vahana karate aura usa parINAmarUpa pavana se jalakara-gIrakara mara jAtA hai aura marakara vanaspatikAya meM janma letA hai / 310-313] vanaspatipana pAkara pA~va Upara aura mu~ha nIce rahe vaise hAlAta meM anantakAla bItAte hue beindriyapana na pA zake vanaspatipana kI bhava aura kAyadazA bhugatakara bAda meM eka, do, tIna, cAra, (pA~ca) indriyapana pAe / pUrva kie hue pApa zalya ke doSa se tiryaMcapana meM utpanna ho to bhI mahAmatsya, hiMsaka paMchI, sA~Dha jaise baila, zera Adi ke bhava pAe / vahA~ bhI ati krUratara parINAma vizeSa se mA~sAhAra, paMcendriya jIva kA vadha Adi pApakarma karane kI kAraNa se gaharA utaratA jAe ki sA~tavI narakI taka bhI pahu~ca jAe / [314-315] vahA~ lambe arase taka usa taraha ke mahAghora duHkha kA ahesAsa karake phira se ratiryaMca ke bhava meM paidA hokara kura pApakarma karake vApasa nArakI meM jAe isa taraha naraka aura tiryaMca gati ke bhava kA bArI-bArI parAvartana karate hue kaI taraha ke mahAduHkha kA ahesAsa karate hue vahA~ hue ke jo duHkha he unakA varNama karor3a sAla bAda bhI kahane ke lie zaktimAna na ho zake / [316-318] usake bAda gadhe, U~Ta, baila Adi ke bhava-bhavAntara karate hue gAr3I kA boja uThAnA, bhAravahana karanA, kIlakayukta lakar3I ke mAra kA darda sahanA, kIcar3a meM pA~va pha~sa jAe vaise hAlAta meM boja uThAnA / garmI, ThaMDI, bArIsa ke duHkha sahanA, vadha ba~dhana, aMkana Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-2/3/318 195 nizAnI karane ke lie kAna-nAka chedana, nilAMchana, DrAma, sahanA, dhusarI meM jur3akara sAtha calanA, paroNI, cAbUka, aMkuza Adi se mAra khAne se lagAtAra bhayAnaka duHkha jaisA rAta ko aisA dina meM aise sarvakAla jIvana paryanta duHkha sahanA yaha aura usake jaise dusare kaIM duHkhasamUha ko cIrakAla paryanta mahasUsa karake duHkha se pIr3ita ArtadhyAna karate hue mahA muzkila se prANa kA tyAga karatA hai / [319-323] aura phira vaise kisI zubha adhyavasAya vizeSa se kisI bhI taraha manuSyatva pAe lekina abhI pUrva kie gae zalya ke doSa se manuSya meM Ane ke bAda bhI janma se hI daridra ke vahA~ utpanna hotA hai / vahA~ vyAdhi, khasa, khujalI Adi roga se ghere hue rahatA hai aura saba loga use na dekhane meM kalyANa mAnate hai / yahA~ logoM kI lakSmI har3apa lene kI dRr3ha manobhAvanA se dila meM jalatA rahatA hai / janma saphala kie binA vApasa mara jAe adhyavasAya vizeSa ko Azrita karake vaise pRthvI Adi sthAvarakAya meM ghume yA to do, tIna, cAra, pA~ca indriyavAle bhava meM usa taraha kA ati raudra ghora bhayAnaka mahAduHkha bhugatate hue cAroM gati samAna saMsAra aTavI meM duHsaha darda sahate hue (he gautama !) vo jIva sarva yoni meM bhava aura kAya dazA khapAte hue ghumatA rahatA hai / [324] jo Age eka bAra pUrva bhava meM zalya yA pApa doSa kA sevana kiyA thA, usa kAraNa se cAro gati meM bhramaNa karate hue aura hara eka bhava meM janmadhAraNa, aneka vyAdhi, darda, roga, zoka, daridratA, kleza, jhUThe kalaMka pAnA, garbhAvAsa Adi ke duHkha samAna agni meM jalanevAlA becArA "kyA nahIM pA zakatA" vo batAtA hai |...nirvaann gamana ucita Ananda mahotsava svarUpa sAmarthyayoga, mokSa dilAnevAlA aThThAraha hajAra zIlAMga stha aura sarva pAparAzi evaM A~Tha taraha ke karma ke vinAza ke lie samartha aise ahiMsA ke lakSaNavAlA vItarAga sarvajJakathita dharma aura bodhi-samyaktva nahIM pA zakatA / 325-327] pariNAma vizeSa ko Azrita karake koi AtmA lAkha pudgala parivartana ke lambe arase ke bAda mahA musIbata se bodhi prApta kare / aisA ati durlabha sarva duHkha kA kSaya karanevAlA bodhi ratna prApta karake jo koI pramAda kare vo phira se isa taraha ke pahale batAe usa yoni meM usI krama meM usI mArga meM jAte hai aura vaise hI duHkha pAte hai / [328-329] usa prakara sarva pudgala ke sarva paryAya sarva vaNAntara sarva gaMdharUpa se, rasarUpa se, sparzapana se, saMsthAnapana se apane zarIrarUpa meM, parINAma pAe, bhavasthiti aura kAyasthiti ke sarvabhAva loka ke lie pariNAmAntara pAe, utane pudgala parAvartana kAla taka bodhi pAe yA na pAe / / [330-331] isa prakAra vrata-niyama kA bhaMga kare, vrata-niyama tor3anevAle kI upekSA kare, use sthira na kare, zIla-khaMDana kare, agara zIla khaMDana karanevAle kI upekSA kare, vo saMyama virAdhanA kare yA saMyama virAdhakakI upekSA kare, unmArga kA pravartana kare aura aisA karate hue na roke, utsUtra kA AcaraNa kare aura sAmarthya hote hue bhI use na roke yA upekSA kare, vo saba Age varNita krama se cAroM gatirUpa saMsAra maiM paribhramaNa karatA hai / / [332-333] sAmanevAlA AdamI krodhita bane yA toSAyamAna bane, jhahara khAkara Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 AgamasUtra-hindI anuvAda maraNa kI bAteM kare yA bhaya batAtA ho to bhI hamezA svapakSa ko guNa karanevAlA khuda ko yA dusaroM kA hita ho vaisI hI bhASA bolanI isa taraha hitakArI vacana bolanevAlA bodha pAe yA pAe hue bodhi ko nirmala karatA hai / [334-335] khule Azrava dvAravAle jIva prakRti, sthiti, pradeza aura rasa se karma kI cikanAIvAle hote hai / vaisI AtmA karma kA kSaya yA nirjarA kara zake isa taraha ghora A~Tha karma meM mala meM phaMse hue sarva jIva ko duHkha se chUTakArA kisa taraha mile ? pUrva duSkRtya pApa karma kie ho, usa pApa kA pratikramaNa na kiyA ho aise khuda ke kie hue karma bhugate binA aghora tapa kA sevana kie binA usa karma se mukta nahIM ho zakate / [336-337] siddhAtmA, ayogI aura zailezIkaraNa meM rahe sivAya tamAma saMsArI AtmA haraeka vakta karma bA~dhate hai / karmabaMdha binA koI jIva nahIM hai / zubha adhyavasAya se zubha karma, azubha adhyavasAya se azubha karmabaMdha, tIvratara parINAma se tIvratara rasasthitivAle aura maMda parINAma se maMdarasa aura alpa sthitivAle karma upArjita kare / [338] sarva pApakarma ikaTThe karane se jitanA rAsir3haga ho, use asaMkhyAta gunA karane se jitanA karma kA parimANa ho utane karma, tapa, saMyama, cAritra kA khaMDana aura virAdhanA karane se aura utsUtra mArga kI prarUpaNA, utsUtra mArga kI AcaraNA aura usakI upAsanA karane se upArjana hotA hai / [339] yadi sarva dAna Adi sva-para hita ke lie AcaraNa kiyA jAe to a-parimita mahA, U~ce, bhArI, AMtarA rahita gADha pApakarma kA r3haga bhI kSaya ho jAe / aura saMyama-tapa ke sevana se dIrdhakAla ke sarva pApakarma kA vinAza ho jAtA hai / [340-344] yadi samyaktva kI nirmalatA sahita AnevAle AzravadvAra baMdha karake jaba jahA~ apramAdI vane tava vahA~ vadha alpa kare aura kAphI nirjarA kare, AzravadvAra baMdha karake jaba prabhu kI AjJA kA khaMDana na kare aura jJAna-darzana cAritra se dRr3ha vane taba pahale ke bA~dhe hue sarva karma khapA de aura alpasthitivAle karma vA~dhe, udaya na hue ho vaise vaise karma bhI ghora upasarga paripaha sahakara udIraNA karake usakA kSaya kare aura karma para jaya pAe / isa prakAra Azrava kI kAraNa ko rokakara sarva AzAtanA kA tyAga karake svAdhyAya dhyAna yoga meM aura phira dhIra vIra aise tapa meM lIna bane, sampUrNa saMyama mana, vacana, kAyA se pAlana kare taba utkRSTa baMdha nahIM karatA aura ananta guNa karma kI nirjarA karatA hai / [345-348] sarva Avazyaka kriyA meM udyamavanta bane hue, pramAda, viSaya, rAga, kaSAya Adi ke Alambana rahita bAhya abhyaMntara sarva saMga se mukta, rAgadveSa moha sahita, niyANA rahita bane, viSaya ke rAga se nivRtta bane, garbha paramparA se bhaya lage, Azrava dvAra kA rodha karake kSamAdi yatidharma aura yamaniyamAdi meM rahA ho, usa zukla dhyAna kI zreNI meM ArohaNa karake zaileSIkaraNa prApta karatA hai, taba lambe arase se bA~dhA huA samagra karma jalAkara bhasma karatA hai, nayA alpa karma bhI nahIM bA~dhatA | dhyAnayoga kI agni meM pA~ca hrasvAkSara bole jAe utane kama samaya meM bhava taka TikanevAle samagra karma ko jalAkara rAkha kara detA hai / [349-350] isa prakAra jIva ke vIrya aura sAmarthya yoga se paramparA se karma kalaMka Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha - 2/3/350 197 ke kavaca se sarvathA mukta honevAle jIva eka samaya meM zAzvata, pIDA rahita roga, bur3hApA, maraNa se rahita, jisameM kisI dina duHkha yA dAkhi na dekhA jAtA ho / haMmezA Ananda kA ahasAsa ho vaise sukhavAlA zivAlaya - mokSasthAna pAtA hai / [351 - 353] he gautama! aise jIva bhI hote hai ki jo Asrava dvAra ko bandha karake kSamAdi dazavidha saMyama sthAna Adi pAyA huA ho to bhI duHkha mizrita sukha pAtA hai / isalie jaba taka samagra A~Tha karma ghora tapa aura saMyama se nirmUla - sarvathA jalAe nahIM / taba taka jIva ko sapane meM bhI sukha nahIM ho zakatA / isa jagata meM sarva jIva ko pUrI vizrAnti binA duHkha lagAtAra bhugatanA hotA hai / eka samaya bhI aisA nahIM ki jisameM isa jIva ne AyA huA du:kha samatA se sahA ho / [354-355] kuMthuA ke jIva kA zarIra kitanA ? he gautama vo tu "yadi " soce choTe se choTA, usase bhI choTA usase bhI kAphI alpa usameM kuMthu / isakA pA~va kitanA ? pA~va kI dhAra to kevala eka choTe se choTA hissA, usakA hissA bhI yadi hamAre zarIra ko chU le yA kisI ke zarIra para cale to bhI hamAre duHkha kI kAraNa na bane / lAkha kuMthuA ke zarIra ko ikaTThe karake choTe tarAju se tola-na -nApa karake usakA bhI eka pala (miligrAma) na bane, to eka kuMthu kA zarIra kitanA ho ? aise choTe eka kuMthuA ke pA~va kI dhAra ke hisse ke sparza ko saha nahIM zakate aura pAdAgra hisse ko chUne se Age kahe anusAra vaisI dazA jIva sahate hai / to he gautama ! vaise duHkha ke samaya kaisI bhAvanA rakhanI vo suna / I [356-365] kuMthu samAna choTA jAnavara mere malIna zarIra para bhramaNa kare, saMcAra kare, cale to bhI usako khujalAkara naSTa na kare lekina rakSaNa kare yaha haMmezAM yahA~ nahIM rahegA / zAyada dusare hI pala meM calA jAe, dusare pala meM nahIM rahegA / zAyada dusare pala meM na calA jAe to gautama ! isa prakAra bhAvanA rakhanI yA yaha kuMthu rAga se nahIM ba~sA yA muja para use dveSa nahIM huA, krodha se, matsara se, irSyA se, baira se muje Da~satA nahIM yA krIr3A karane kI icchA se muje ha~satA nahIM kuMthu vaira bhAva se kisI ke zarIra para nahIM car3atA vo to kisI ke bhI zarIra para aise hI car3a jAtA hai / vikalendriya ho, baccA ho, dusare kisI jAnavara ho, yA jalatA huA agni aura vAvar3I ke pAnI meM bhI praveza kare / vo kabhI bhI yaha na soce ki yaha mere pUrva kA bairI hai yA merA riztedAra hai isalie AtmA ko aisA socanA cAhie ki isameM merI AzAtanApApa kA udaya huA hai / aise jIva ke prati maiMne kauna-sI azAtA kA duHkha kiyA hogA pUrvabhava meM kie gae pApa karma ke phala bhugatane kA yA usa pApa puMja kA anta lAne ke lie mere AtmA ke hita ke lie yaha kauna - sA ticha, urdhva, adho dizA aura vidizA meM mere zarIra para idhara-udhara ghumatA hai / isa duHkha ko samabhAva se sahana karU~gA to mere pApakarma kA anta hogA zAyada kuMthu ko zarIra para ghumate-ghumate mahAvAyarA kI jhapaTa lagI ho to usa kuMthu ko zArIrika dussaha duHkha aura raudra aura ArtadhyAna kA mahAduHkha vRddhi pAe / aise vakta meM soco ki isa kuMthuA ke sparza se tuje thor3A bhI duHkha huA hai vo bhI tuma saha nahIM zakate aura Arta raudra dhyAna meM calA jAtA hai to usa duHkha kI kAraNa se tU zalya kA Arambha karake manoyoga, vacanayoga, Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 AgamasUtra-hindI anuvAda kAyayoga, samaya, AvalikA, muharta taka zalyavAlA hokara usakA phala tumheM dIrghakAla taka sahanA par3egA usa vakta vaise duHkha ko tU kisa taraha saha zakegA ? [366] vo duHkha kaise hoge ? cAra gati aura 84 lAkha yoni svarUpa kaIM bhava aura garbhAvAsa sahanA par3egA, jisameM rAta-dina ke pratyeka samaya satata ghora, pracaMr3a mahA bhayAnaka duHkha sahanA par3egA - hAhA-arere - mara gayA re aise Akranda karanA par3egA / [367] nAraka aura tiryaMca gati meM koi rakSA karanevAlA yA zaraNabhUta nahIM hote / becAre akele-apane zarIra ko kisI sahAya karanevAlA na mile, vahA~ kaTu aura kaThina virasa pApa ke phala bhugatanA pdd'e| [368] nArakI talavAra kI dhAra samAna patravAle per3a ke bana meM chA~va kI icchA se jAe to pavana se patte zarIra para bhI par3e yAni zarIra ke Tukar3e ho / laha~, paru, carabI kezavAle durgaMdhayukta pravAhavAlI vaitaraNI nadI meM DUbanA, yaMtra meM pIlanA, karavata se kaTanA / kaMTakayukta zAlmalI per3a ke sAtha AliMgana, kuMbhI meM pakAnA, kauo Adi paMchI kI cauMca kI mAra sahanA, zera Adi jAnavara ke cabAne ke duHkha aura vaise kaIM duHkha narakagati meM parAdhIna hokara bhugatanA par3e / [369-370] tiryaMca ko nAka-kAna vIMdhanA, vadha, ba~dhana, AkraMdana karanevAle prANI ke zarIra meM se mA~sa kATe, camar3I utAre, hala-gAr3I ko khIMcanA, ati bojha vahana karane ke lie, dhArakhAlI paroNI bhoMkanA, bhUkha pyAsa kA, loha kI kaThina nAla, pA~va meM khIlI lagAI hai, balAtkAra se bA~dhakara zastra se agni ke DAma dekara aMkita kare / jalana utpanna karanevAlI cIja ke aMjana A~kha meM lagAe, Adi parAdhInapana ke nirdayatA se kaIM duHkha tiryaMca ke bhava meM bhugatanA pdd'e| [371] kuMthuA ke pA~va ke sparza se utpanna honevAlI khujalI kA duHkha tU yahA~ sahane ke lie samartha nahIM bana zakatA to phira upara kahe gae naraka tiryaMcagati ke ati bhayAnaka mahAduHkha AeMge taba usakA nistAra-pAra kisa taraha pAeMge ? [372-374] nArakI aura tiryaMca ke duHkha aura kuMthuA ke pA~va ke sparza kA duHkha vo donoM duHkha kA aMtara kitanA hai ? to kahate hai meru parvata ke paramANu ko ananta gune kie jAe to eka paramANu jitanA bhI kuMthu ke pA~va ke sparza kA duHkha nahIM hai / yaha jIva bhava ke bhItara lambe arase se sukha kI AkAMkSA kara rahe hai / usameM bhI use duHkha kI prApti hotI hai / aura phira bhUtakAla ke duHkha kA smaraNa karane se vo ati duHkhI ho jAtA hai / isa prakAra kaIM duHkha ke saMkaTa meM rahe lAkha ApadA se bharA aise saMsAra meM jIva ba~sA hai / usameM acAnaka madhyabindu prApta ho jAe to milA huA sukha koI na jAne de, lekina... [375] ...jo AtmA pathya aura apathya, kArya aura akArya, hita aura ahita sevyaasevya aura AcaraNIya - anAcAraNIya ke pharka kA viveka nahIM karatA (dharma-adharma ko nahIM jAnatA) vo becAre AtmA kI bhAvi meM kaisI sthiti ho ? [376] isalie yaha sarva hakIkata sunakara duHkha kA anta karanevAle ko strI, parigraha aura Arambha kA tyAga karake saMyama aura tapa kI AsevanA karanI cAhie / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-2/3/377 199 [377-384] alaga Asana para baiThI huI, zayana meM sote huI, mu~ha phirAkara, alaMkAra pahane ho yA na pahane ho, pratyakSa na ho lekina tasvIra meM batAI ho unako bhI pramAda se dekhe to durbala mAnava ko AkarSaNa karate hai / yAni dekhakara rAga hue vinA nahIM rahatA / isalie garmI vakta ke madhyAha ke sUrya ko dekhakara jisa taraha dRSTi baMdha ho jAe, vaise strI ko citrAmaNavAlI dIvAra yA acchI alaMkRta hui strI ko dekhakara turanta najara haTA laMnA / kahA hai ki jisake hAtha pA~va kaTa gae ho, kAna, nAka, hoTha chedana hue ho, kor3ha roga ke vyAdhi se sar3a gaI ho / vaisI strI ko bhI brahmacArI puruSa kAphI dUra se tyAga kare / bur3hI bhAryA yA jisake pA~ca aMga meM se zRMgAra Tapaka rahA ho vaisI yauvanA, bar3I umra kI ka~vArI kanyA, paradeza gaI huI pativAlI, bAlavidhavA aura aMtaHpura kI strI svamatta-paramata ke pAkhaMr3a dharma ko kahanevAlI dIkSita sAdhvI, vezyA yA napuMsaka aise vijAtIya mAnava ho, utanA hI nahIM lekina tiryaMca, kutI, bheMsa, gAya, gadhI, khacarI, bokar3I, gheTI, patthara kI banI strI kI mUrata ho, vyabhicArI strI, janma se bimAra strI / isa taraha se paricita ho yA anajAna strI ho, cAhe jaisI bhI ho aura rAta ko AtI jAtI hai, dina meM bhI ekAnta jagaha meM rahatI hai vaise nivAsa sthAna ko, upAzraya ko, vasati ko sarva upAya se atyaMta rUpa se ati dUra se brahmacArI puruSa tyAga kare / [385] he gautama ! unake sAtha mArga meM sahavAsa-saMlApa-bAtacIta na karanA, usake sivA bAkI strIyoM ke sAtha ardhakSaNa bhI vArtAlApa na karanA / sAtha mata calanA / 386] he bhagavaMta ! kyA strI kI ora sarvathA najara hI na karanA? he gautama ! nA, strI kI ora najara nahIM karanI yA nahIM dekhanA, he bhagavaMta ! pahacAnavAlI ho, vastrAlaMkAra se vibhUSita ho vaisI strI ko na dekhanA yA vastrAlaMkAra rahita ho use na dekhanA ? he gautama ! dono taraha kI strI ko mata dekhanA / he bhagavaMta ! kyA strIyoM ke sAtha AlApa-saMlApa bhI na kare ? he gautama ! nahIM, strI ke sAtha vArtAlApa bhI mata karanA / he bhagavaMta ! strI ke sAtha ardhakSaNa bhI saMvAsa na karanA ? he gautama ! strI ke sAtha kSaNArdha bhI saMvAsa mata karo / he bhagavaMta ! kyA rAste meM strI ke sAtha cala zakate hai ? -he gautama ! eka brahmacArI puruSa akelI strI ke sAtha mArga meM nahIM cala zakatA / [387] he bhagavaMta ! Apa aisA kyA kahate ho ki strI ke marma aMga-upAMga kI ora najara na karanA, usake sAtha bAta na karanA, usake sAtha vAsa na karanA, usake sAtha mArga meM akele na calanA ? he gautama ! sabhI strI sarva taraha se ati utkaTa mada aura viSayAbhilApa ke rAga se uttejita hotI hai / svabhAva se usakA kAmAgni hamezA sulagatA rahatA hai / viSaya kI ora usakA caMcala citta daur3atA rahatA hai / usake hRdaya meM hamezA kAmAgni darda hI detA hai, sarvadizA aura vidizA meM vo viSaya kI prArthanA karatA hai / isalie sarva taraha se puruSa kA saMkalpa aura abhilASa karanevAlI hotI hai / usa kAraNa se jahA~ sundara kaMTha se koI saMgIta gAe to vo zAyada manohara rUpavAlA yA badasUrata ho, taro-tAjA javAnIvAlA yA bItI huI javAnIvAlA ho / pahale dekhA huA ho yA anadekhA ho / RddhivAlA yA rahita ho, naI samRddhi pAI ho yA na pAI ho, kAmabhoga se U~ba gayA ho yA viSaya pAne kI abhilASAvAlA ho, buDhe dehavAlA yA majabUta zarIravAlA ho, Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda mahAsattvazAlI hoM yA hIna sattvavAlA ho, mahAparAkramI ho yA kAyara ho, zramaNa ho yA gRhastha ho, brAhmana ho yA nindita, adhama-nIca jAtivAlA ho vahA~ apanI zrotrendriya ke upayoga se, cakSu indriya ke upayoga se, rasanendriya ke upayoga se, ghrANendriya ke upayoga se, sparzendriya ke upayoga se turanta hI viSaya prApti ke lie, tarka, vitarka, vicAra aura ekAgra citavAlI banegI / ekAgra cittavAlI hokara usakA citta kSobhAyamAna hogA / aura phira citta meM muje yaha milegA yA nahIM ? aisI dvIdhA meM raheMge / usake bAda zarIra meM pasInA chUTegA / usake bAda Alokaparaloka meM aisI azubha soca se nukazAna hogA / usake vipAka mujhe kama-jyAdA pramANa meM bhugatane par3ege vo bAta usa vakta usake dimAga se nIkala jAe taba lajjA, bhaya, apayaza, apakIrti, maryAdA kA tyAga karake U~ce sthAna se nIce sthAna meM baiTha jAte hai / jitane meM U~ce sthAna se nIce sthAna para parINAma kI apekSA se halake parINAmavAlI usa strI kI AtmA hotI hai / utane meM asaMkhyAta samaya aura AvalikA bIta jAte hai / 200 jitane meM asaMkhyAta samaya aura AvalikA calI jAtI hai / utane meM prathama samaya se jo karma kI dazA hotI hai / aura dusare samaya tIsare samaya usa prakAra pratyeka samaya yAvat saMkhyAtA samaya asaMkhyAta samaya, ananta samaya kramazaH pasAra hotA hai / taba Age ke samaya para saMkhyAtaguNa, asaMkhyAtaguNa, anantaguNa karma kI dazA ikaTThI karatA hai / yAvat asaMkhyAta utsarpiNI - avasarpiNI purI ho taba taka nArakI aura tiryaMca donoM gati ke lie utkRSTa karma sthiti upArjana kare / isa prakAra strI viSayaka saMkalpAdika yoga se karor3a lAkha utsarpiNIavasarpiNI taka bhugatanA par3e vaise naraka tiryaMca ke ucita karmadazA upArjana kare / vahA~ se nIkalane ke bAda bhavAntara meM kaise hAlAta sahane par3ate hai vo batAte hai ki strI kI ora dRSTi yA kAmarAga karane se usa pApa kI paramparA se kadrupatA, zyAma dehavAlA, teja, kAnti rahita, lAvaNya aura zobhA rahita, naSTa honevAle teja aura saubhAgyavAlA aura phira use dekhakara dusare udvega pAe vaise zarIravAlA hotA hai usakI sparzaindriya sIdatI hai / usake bAda usake netra-aMga upAMga dekhane ke lie rAgavAle aura aruNa - lAla varNavAle hote hai / vijAtIya kI ora netra rAgavAle hote hai / jitane meM nayanayugala kAmarAga ke lie aruNavarNavAle madapUrNa banate hai / kAma ke rAgAMdhapana se ati mahAna bhArI doSa aura brahmavrata bhaMga, niyamabhaMga ko nahIM ginate, ati mahAna ghora pApa karma ke AcaraNa ko, zIlakhaMDana ko nahI ginate ati mahAna sabase bhArI pApakarma ke AcaraNa, saMyama virAdhanA kI paravA nahIM karate / ghora aMdhere samAna nArakI rUpa paraloka ke bhaya ko nahIM ginate / AtmA ko bhUla jAte hai, apane karma aura guNasthAnaka ko nahIM ginate / deva aura asura sahita samagra jagata ko jisakI AjJA alaMghanIya hai usakI bhI paravA nahIM / 84 lAkha yoni meM lAkha bAra parIvartana aura garbha kI paramparA ananta bAra karanI par3egI / vo bAta bhI bhUla jAte hai / ardha palaka jitanA kAla bhI jisameM sukha nahIM hai / aura cAroM gati meM ekAnta duHkha hai / yaha jo dekhanelAyaka hai vo nahIM dikhate aura na dekhane lAyaka dekhate hai / sarvajana samudAya ikaTTe hue hai / unake bIca baiThI huI yA khar3I honevAlI, bhUmi para laiTI Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-2/3/387 201 huI - soI huI yA calatI huI, sarva loga se dikhanevAlI jhagamaga karate sUrya kI kiraNoM ke samUha se daza dizAmeM teja rAzi phaila gaI hai to bhI jaise khuda aisA mAnatI ho ki sarva dizA meM zUnya aMdherA hI hai / rAgAndha aura kAmAndha banI khuda jaise aisA na mAnatI ho ki jaise koI dekhatA yA jAnatA nahIM / jaba ki vo rAgAMdha huI ati mahAna bhArI doSavAle vratabhaMga, zIlakhaMDana, saMyama virAdhanA, paraloka bhaya, AjJA kA bhaMga, AjJA kA atikramaNa, saMsAra meM ananta kAla taka bhramaNa karane samAna bhaya nahIM dekhatI yA paravA nahIM karatI / na dekhanelAyaka dekhatI hai / saba logoM ko prakaTa dikhanevAlA sUrya hAjira hone ke bAda bhI sarva dizA meM jaise aMdherA phailA ho aisA mAnate hai / jisakA saubhAgyAtizaya sarvathA Ur3a gayA hai, mu~ha laTakAnevAlI, lAlImAvAlI thI vo phIke-mujha gae, durdazanIya nahIM dekhanelAyaka, vadanakamalavAlI hotI hai / usa vakta kAphI tar3apatI thI / aura phira usake kamalapura, nitamba, vatsapradeza, jaghana, bAhulatikA, vakSasthala, kaMThapradeza dhIre-dhIre sphurAyamAna hote hai / usake bAda gupta aura prakaTa aMga vikAravAle banA dete hai / usake aMga sarva upAMga kAmadeva ke tIra se bhedita hokara jarjarita hote hai / pUre deha para kA romAMca khar3A hotA hai, jitane meM madana ke tIra se bhedita hokara zarIra jarjarita hotA hai / utane meM zarIra meM rahI dhAta kacha calAyamAna hotI hai usake bAda zarIra pudagala nitamba sA~thala bAhulatikA kAmadeva ke tIra se pIr3ita hotI hai / zarIra para kA kAbU svAdhIna nahIM rahatA / nitamba aura zarIra ko mahA musIbata se dhAraNa kara zakate hai / aura aisA karate hue apane zarIra avasthA kI dazA khuda pahacAna yA samaja nahIM zakatI / vaisI avasthA pAne ke bAda bAraha samaya meM kucha zarIra se nizceSTa dazA ho jAtI hai / sA~sa pratiskhalita hotI hai / phira maMda-maMda sA~sa grahaNa karate hai / isa prakAra kahI huI itanI vicitra taraha kI avasthA kAma kI ceSTA pAtI hai / aura vo jaise kisI puruSa yA strI ko graha kA valagAr3a cipakA ho / hoziyAra pizAca ne zarIra meM praveza kiyA ho taba cAhe kucha bhI bolA kare / idhara-Udhara kA mana cAhe aisA bakavAsa kare usakI taraha kAmapizAca yA grasta honevAlI strI bhI kAmAvasthA meM cAhe vaise asaMbaddha vacana bole kAmasamudra ke viSamAvarta meM bhaTakatI, moha utpanna karanevAle kAma ke vacana se dekhe hue yA anadekhe manohara rupavAle yA bagaira rUpavAle, javAna yA buDhe puruSa kI khIlatI javAnIvAlI yA mahA parAkramI ho vaise ko hIna sattvavAle yA satpurupa ko yA dusare kisI bhI nindita adhama hIna jAtivAle puruSa ko kAma ke abhiprAya se bhaya pAnevAlI sikur3akara AmaMtrita karake bulAtI hai aise saMkhyAtA bhedavAle rAgayukta svara aura kaTAkSavAlI najara se usa puruSa ko bulAtI hai, usakA rAga se nirIkSaNa karatI hai / usa vakta nArakI aura tiryaMca donoM gati ko ucita asaMkhyAta avasarpiNI utsarpiNI karor3a lAkha sAla yA kAlacakra pramANa kI utkRSTa-dazAvAle pApa karma upArjana kare yAni karma bA~dhe, lekina karmabaMdha spRSTa na kare / aba vo jisa vakta puruSa ke zarIra ke avayava ko chUne ke lie sanmukha ho, lekina abhI sparza nahIM kiyA usa vakta karma kI dazA baddha spRSTa kre| lekina baddha spRSTa nikAcita na kare / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda AdhIna hokara usa strI kA [388] he gautama ! aba aise vakta meM jo puruSa saMyoga ke yoga kare aura strI ke AdhIna hokara kAma sevana kare vo aghanya hai puruSa AdhIna hai / isalie jo uttama puruSa saMyoga ko AdhIna na ho vo dhanya hai / / saMyoga karanA yA na karanA 202 [ 389] he bhagavaMta ! kisa kAraNa se aisA kahalAtA hai ki jo puruSa usa strI ke sAtha yoga na kare vo dhanya aura yoga kare vo adhanya ? he gautama ! baddhaspRSTa-karma kI avasthA taka pahu~cI huI vo pApI strI puruSa kA sAtha prApta ho to vo karma nikAcitapana meM badale, yAni spRSTa nikAcita karma se becArI usa taraha ke adhyavasAya pAkara usakI AtmA pRthvIkAya Adi ekendriya sthAvarapana meM anantakAla taka paribhramaNa kare lekina do indriyapana na pAe / usa prakAra mahA muzkila se kaIM kleza sahakara anantA kAla taka ekendriyapana kI bhavadazA bhugatakara ekendriyapana kA karma khapAte hai aura karma karake do-tIna aura cAra indriyapana kaleza se bhugatakara paMcendriya meM manuSyatva meM zAyada A jAe to bhI badanasIba strIrUpa ko prApta karanevAlA hotA hai / napuMsakarUpa se utpanna ho / aura phira tiryaMcapana meM bezUmAra vedanA bhugatanA par3atA / hamezA hAhAkAra karanevAle jahA~ koI zaraNabhUta nahIM hotA / sapane meM bhI sukha kI chA~va jisa gati meM dekhane ko nahIM milatA / haMmezA saMtApa bhugatate hue aura udvega pAnevAle riztedAra svajana ba~dhu Adi se rahita janmayaparyanta kutsanIya, garhaNIya, nindanIya, tiraskaraNIya aise karma karake kaI logoM kI tArIpha karake seMkar3oM mIThe vacana se binatI karake una logoM ke parAbhava ke vacana sunakara muzkila se udara poSaNa karate karate cAroM gati meM bhaTakanA par3atA hai / he gautama ! dusarI bAta yaha samajo ki jisa pApI strI ne baddha, spRSTa aura nikAcita karma dazA upArjana karake usa strI kI abhilASA karanevAlA puruSa bhI utanI hI nahIM lekina usake hAlAta se bhI utkRSTa yA utkRSTatama aisI ananta karmadazA upArjana kare aura ese baddha spRSTa aura nikAcita kare, isa kAraNa se he gautama! aisA kahA jAtA hai ki jo puruSa usakA saMga nahIM karatA vo dhanya hai aura saMga karatA hai vo adhanya hai | [390] he bhagavaMta ! kitane taraha ke puruSa hai jisase Apa isa prakAra kahate ho ? he gautama! puruSa cha taraha ke batAe hai vo isa prakAra 1. adhamAdhama, 2. adhama, 3. vimadhyama, 4. uttama, 5. uttamottama 6. sarvottama / [ 391] usameM jise sarvottama puruSa kahA, vo jisake pA~va aMga uttama rUpa lAvaNya yukta ho / navayauvanavaya pAyA ho / uttama rUpa lAvaNya kAnti yukta aisI strI majabUrI se bhI apane goda meM so sAla taka biThAkara kAmaceSTA kare to bhI vo puruSa usa strI kI abhilASA na kare / aura phira jo uttamottama nAma puruSa batAe vo khuda strI kI abhilASA na kare / lekina zAyada muThThI ke tIsare hisse jitanA alpa mana se kevala eka samaya kI abhilASA kare lekina dusare hI pala mana ko rokakara apane AtmA ko nindakara garhaNA kare, lekina dusarI bAra usa janma meM strI kI mana se bhI abhilASA na kare / [392] aura phira jo uttamottama taraha ke puruSa ho vo abhilASA karanevAlI strI ko dekhakara palabhara yA muhUrta taka dekhakara mana se usakI abhilASA kare, lekina pahora yA ardha Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-2/3/392 pahora taka usa strI ke sAtha anucitta karma kA sevana na kare / [393] yadi vo puruSa brahmacArI yA abhigraha pratyAkhyAna kiyA ho / yA brahmacArI na ho yA abhigraha pratyAkhyAna kie na ho to apanI patnI ke viSaya meM bhajanA - vikalpa samajane ke kAmabhoga meM tIvra abhilASAvAlA na ho / he gautama! isa puruSa ko karma kA ba~dha ho lekina vo ananta saMsAra meM ghumane ke ucita karma na bA~dhe / [394] aura phira jo vimadhyama taraha ke puruSa ho vo apanI patnI ke sAtha isa prakAra karma kA sevana kare lekina parAI strI ke sAtha vaise anucitta karma kA sevana na kre| lekina parAI strI ke sAtha aisA puruSa yadi pIche se ugra brahmacArI na ho to adhyavasAya vizeSa ananta saMsArI bane yA na bane / ananta saMsArI kauna na bane ? to kahate hai ki usa taraha kA bhavya AtmA jIvAdika nau tattva ko jAnanevAlA huA ho / Agama Adi zastra ke mutAbika uttama sAdhu bhagavanta ko dharma meM upakAra karanevAlA, AhArAdika kA dAna denevAlA, dAna, zIla, tapa aura bhAvanA samAna cAra taraha ke dharma kA yathAzakti anuSThAna karatA ho / kisI bhI taraha cAhe kaisI bhI musIbata meM bhI grahaNa kie gae niyama aura vrata kA bhaMga na kare to zAtA bhugatate hue paramparA meM uttama mAnavatA yA uttama devapana aura phira samyaktva se pratipatita hue binA nisarga samyakatva ho yA abhigamika samyakatva dvArA uttarottara aThThAraha hajAra zIlAMga dhAraNa karanevAlA hokara AzravadvAra bandha karake karmaraja aura pApamala rahita hokara pApakarma khapAkara siddhagati pAe / [395] jo adhama puruSa ho vo apanI yA parAI strI meM Asakta manavAlA ho / haraeka vakta meM qara parINAma jisake citta meM calatA ho Arambha aura parigrahAdika ke lie tallIna manavAlA ho / aura phira jo adhamAdhama puruSa ho vo mahApApa karma karanevAle sarva strI kI mana, vacana, kAyA se trividha trividha se pratyeka samaya abhilASA kare / aura ati krura adhyavasAya se pariNamita cittavAlA Arambha parigraha meM Asakta hokara apanA AyukAla gamana karatA hai / isa prakAra adhama aura adhamAdhama donoM kA ananta saMsArI pana samajo | 203 [396] he bhagavaMta ! jo adhama aura adhamAdhama puruSa donoM kA eka samAna ananta saMsArI isa taraha batAyA to eka adhama aura adhamAdhama usameM pharka kauna-sA samajhe ? he gautama ! jo adhama puruSa apanI yA parAI strI meM Asakta manavAlA krura parINAmavAle cittavAlA Arambha parigraha meM lIna hone ke bAvajUda bhI dikSita sAdhvI aura zIla saMrakSaNa karane kI icchAvAlI ho / pauSadha, upavAsa, vrata, pratyAkhyAna karane meM udyamavAlI duHkhI gRhastha strIIM ke sahavAsa meM A gae ho vo anucita aticAra kI mA~ga kare, preraNA kare, AmaMtrita kare, prArthanA kare to bhI kAmavaza hokara usake sAtha durAcAra kA sevana na kare / lekina jo adhamAdhama puruSa ho apanI mA~ - bhaginI Adi yAvat dikSita sAdhvI ke sAtha bhI zArIrika anucita anAcAra sevana kare / usa kAraNa se use mahApApa karanevAlA adhamAdhama puruSa kahA / he gautama ! ina donoM meM itanA pharka hai / aura phira jo adhama puruSa hai vo ananta kAla se bodhi prApta kara zakatA hai / lekina mahApApa karma karanevAle dikSIta sAdhvI ke sAtha bhI kukarma karanevAle adhamAdhama puruSa anantI Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 AgamasUtra-hindI anuvAda bAra ananta saMsAra meM ghume to bhI vodhi pAne ke lie adhikArI nahIM bana zakatA / yaha dusarA bheda mAno / [397] ina cha purupa meM sarvottama puruSa use mAno ki jo chadmasva vItarAgapana pAyA ho jise uttamottama puruSa vatAe hai vo unheM jAnanA ki jo Rddhi rahita ityAdi se lekara upazAmaka aura kSapaka munivara ho / aura phira uttama unheM mAno ki jo apramatta munivara ho isa prakAra ina puruSa kI nirupaNA karanA / [398] aura phira jo mithyAdRSTi hokara ugra brahmacarya dhAraNa karanevAlA ho hiMsAArambha parigraha kA tyAga karanevAlA vo mithyAdRSTi hI hai / samyakadRSTi nahIM, unako jIvAdika nau tatva ke sadbhAva kA jJAna nahIM hotA vo uttama cIja mokSa kA abhinandana yA prazaMsA nahIM karate, vo brahmacarya hiMsA Adi pApa kA parihAra karake usa dharma ke badale meM Age ke bhava ke lie tapa brahmacarya ke badale meM niyANA karake devAMganA pAe utane brahmacarya se bhraSTa bane saMsAra ke paudgalika sukha pAne kI icchA se niyANA kare / [399] vimadhyama purupa use kahate hai ki jo usa taraha kA adhyavasAya aMgIkAra karake zrAvaka ke vrata apanAe ho / [400] aura jo adhama aura adhamAdhama vo jisa mutAbika ekAnta meM strIyoM ke lie kahA usa mutAbika karma sthiti upArjana kare / kevala puruSa ke lie itanA vizeSa samajo ki puruSa ko strI ke rAga utpanna karavAnevAle stana-mukha Upara ke hisse ke avayava yoni Adi aMga para adhikatara rAga utpanna hotA hai / isa prakAra paruSa ke chatarIke batAe / [401] he gautama ! kucha strI bhavya aura dRr3ha samyaktvavAlI hotI hai unakI uttamatA soce to savottama aise puruSa kI kakSA meM A zakate hai / lekina sabhI strI vaisI nahIM hotii| [402] he gautama ! usI taraha jisa strI ko tIna kAla puruSa saMyoga kI prApti nahIM huI / puruSa saMyoga saMprApti svAdhIna hone ke bAvajuda bhI terahave-caudahave, paMdrahave samaya meM bhI puruSa ke sAtha milApa na huA | yAni saMbhoga kArya AcaraNa na kiyA / to jisa taraha kaI kASTha lakar3e, IMdhaNa se bhare kisI gA~va nagara yA araNya meM agni phaila uThA aura usa vakta pracaMr3a pavana pheMkA gayA to agni vizeSa pradIpta huA / jalA-jalAkara lambe arase ke bAda vo agni apane-Apa bujhakara zAnta ho jAe / usa prakAra he gautama ! strI kA kAmAgni pradIpta hokara vRddhi pAte hai / lekina cauthe vakta zAnta ho usa mutAbika ikkIsave bAIsave yAvat sattAIsave samaya meM zAnta bane, jisa taraha dIe kI zikhA adRzya dikhe lekina phira tela DAlane se agara apane Apa agara usa taraha ke cUrNa ke yoga se vApasa prakaTa hokara calAyamana hokara jalane lage / usI taraha strI bhI purupa ke darzana se yA puruSa ke sAtha bAtacIta karane se usake AkarpaNa se, mada se, kaMdarpa se usake kAmAgni se satteja hotI hai / phira se bhI jAgrata hotI hai / [403] he gautama ! aise vakta meM yadi vo strI bhaya se, lajjA se, kula ke kalaMka ke dopa se, dharma kI zraddhA se, kAma kA darda saha le aura asabhya AcaraNa sevana na kare vo strI dhanya hai / punyavaMtI hai, vaMdanIya hai / pUjya hai / darzanIya hai, sarva lakSaNavAlI hai, sarva kalyANa Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha - 2/3/403 205 sAdhanevAlI hai / sarvottama maMgala kI nidhi hai / vo zruta devatA hai, sarasvatI hai / pavitra devI hai; acyutA devI hai, indrANI hai, paramapavitrA uttamA hai / siddhi mukti zAzvata zivagati nAma se saMbodhana karane ke lAyaka hai / [ 404] yadi vo strI vedanA na sahe aura akAryAcaraNa kare to vo strI, adhanyA, apuNyavaMtI, avaMdanIya, apUjya na dekhanelAyaka vinA lakSaNa ke tUTe hue bhAgyavAlI, sarva amaMgala aura akalyANa ke kAraNavAlI, zIlabhraSTA, bhraSTAcAravAlI, nindanIyA, napharatavAlI, ghRNA karanelAyaka pApI, pApI meM bhI mahA pApINI, apavitrA hai / he gautama! strI hoziyArI se, bhaya se, kAyaratA se, lolupatA se, unmAda se, kaMdarpa se, abhimAna se, parAdhInatA se, balAtkAra se jAna-bujhakara yaha strI saMyama aura zIla meM bhraSTa hotI hai / dUra rahe rAste ke mArga meM, gA~va meM, nagara meM, rAjadhAnI meM, veza tyAga kie vinA strI ke sAtha anucita AcaraNa kare, bAra-bAra puruSa bhugatane kI icchA kare, puruSa ke sAtha krIr3A kare to Age kahane ke mutAbika vo pApiNI dekhane lAyaka bhI nahIM hai / usI prakAra kisI sAdhu aisI strI ko dekhe phira unmAda se, abhimAna se, kaMdarpa se, parAdhInatA se, svecchA se, jAnabujhakara pApa kA r3ara rakhe binA koI AcArya, sAmAnya sAdhu, rAjA se tAripha pAe gae, vAyu labdhivAle, tapa labdhivAle, yoga labdhivAle, vijJAna labdhivAle, yuga pradhAna, pravacana prabhAvaka aise munivara bhI yadi vo agara dusarI strI ke sAtha ramaNa krIr3A kare, usakI abhilASA kare / bhugatanA cAhe yA bhugate bAra-bAra bhugate yAvat ati rAga se na karane lAyaka AcAra sevana kare to vo muni ati duSTa, tuccha, kSudra, lakSaNavAlA adhanya, avaMdanIya, adarzanIya ahitakArI, aprazasta, akalyANakara, maMgala, niMdanIya, garhaNIya, napharata karanelAyaka dugaMcchanIya hai, vo pApI hai aura pApI meM bhI mahApApI hai vo ati mahApApI hai, bhraSTazIlavAlA, cAritra se ati bhraSTa honevAlA mahApApa karma karanevAlA hai / isalie jaba vo prAyazcita lene ke lie taiyAra ho taba vo usa maMda jAti ke azva kI taraha vajraRSabhanArAcasaMghayaNavAle uttama parAkramavAle, uttama sattvavAle, uttama tattva ke jAnakAra / uttamavIrya sAmarthyavAle, uttama saMyogavAle, uttama dharma zraddhAvAle prAyazcit karate vakta uttama taraha ke samAdhi maraNa kI dazA kA ahesAsa karate hai / he gautama ! isalie vaise sAdhuo kI mahAnubhAva aThThAraha pApa sthAnaka kA parihAra karanevAle nava brahmacarya kI gupti kA pAlana karanevAle aise guNayukta unheM zAstra meM batAe hai / [ 405] he bhagavaMt ! kyA prAyazcit se zuddhi hotI hai ? he gautama! kucha logoM kI zuddhi hotI hai aura kucha logoM kI nahIM hotI / he bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahate ho ki eka kI hotI hai aura eka kI nahIM hotI ? he gautama ! yadi koI puruSa mAyA, daMbha, chala ThagAI ke svabhAvavAle ho, vakra AcAravAlA ho, vaha AtmA zalyavAle rahakara, prAyazcit kA sevana karate hai / isalie unake aMtaHkaraNa vizuddhi na hone se kaluSita AzayavAle hote hai / isalie unakI zuddhi nahIM hotI / kucha AtmA saralatAvAlI hotI hai, jisase jisa prakAra doSa lagA ho usa prakAra yathArtha guru ko nivedana karate hai / isalie vo nizalya, niHzaMka pUrI taraha sApha dila se prakaTa AlocanA aMgIkAra karake yathokta najariye se prAyazcit kA sevana kare / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 AgamasUtra - hindI anuvAda vo nirmalatA niSkaluSatA se vizuddha hote hai isa kAraNa se aise kahA jAtA hai ki eka niHzalya AzayavAlA zuddha hotA hai aura zalyavAlA zuddha nahIM ho zakatA / [ 406 -407] he gautama ! yaha strI, puruSa ke lie sarva pApa karma kI sarva adharma kI dhanavRSTi samAna vasudhArA samAna hai moha aura karmaraja ke kIcar3a kI khAna samAna sadgati ke mArga kI argalA - vighna karanevAlI, naraka meM utarane ke lie sIr3I samAna, binA bhUmi ke viSavelar3I, agni rahita uMbADaka- bhojana binA visUcikAMta bimArI samAna, nAma rahita vyAdhi, cetanA binA mUrchA, upasarga binA marakI, ber3I binA kaida, rassI binA phA~sI, kAraNa binA mauta yA akasmAta mauta, batAI huI sarva upamA strI ko laga zakatI hai / isa taraha ke badasUrata upanAmavAlI strI ke sAtha puruSa ko mana se bhI usake bhoga kI phikra na karanA, aisA adhyAvasAya na karanA, prArthanA, dhAraNA, vikalpa yA saMkalpa abhilASA smaraNa trividha trividha se na karanA / gautama ! jaise koI vidyA yA maMtra ke adhiSThAyaka deva usake sAdhaka kI burI dazA kara dete hai / usI taraha yaha strI bhI puruSa kI durdazA karake kalaMka utpanna karavAnevAlI hotI hai / pApa kI hatyA ke saMkalpa karanevAle ko jisa taraha dharma kA sparza nahIM hotA vaise unakA saMkalpa karanevAle ko dharma nahIM chUtA / cAritra meM skhalanA huI ho to strI ke saMkalpavAle ko AlocanA, niMdA, garhA prAyazcitt karane kA adhyavasAya nahIM hotA / AlocanA Adi na karane kI kAraNa se anantakAla taka duHkha samUhavAle saMsAra meM ghumanA par3atA hai / prAyazcit kI vizuddhi kI hone ke bAvajUda bhI phira se unake saMsarga meM Ane se asaMyama kI pravRtti karanI par3atI hai / mahApApa karma ke r3haMga samAna sAkSAt hiMsA pizAciNI samAna, samagra tIna loka se napharata pAI huI / paraloka ke bar3e nukazAna ko na dekhanevAle, ghora aMdhakAra pUrNa narakAvAsa samAna hamezA kaI duHkha ke nidhAna samAna / strI ke aMga upAMga marma sthAna yA usakA rUpa lAvaNya, usakI mIThI bolI yA kAmarAga kI vRddhi karanevAlA usake darzana kA adhyavasAya bhI na karanA / [408] he gautama ! yaha strI pralaya kAla kI rAta kI taraha jisa taraha hamezA ajJAna aMdhakAra se lipIta hai / bIjalI kI taraha palabhara meM dikhate hI naSTa hone ke sneha svabhAvavAlI hotI hai / zaraNa meM AnevAle kA ghAta karanevAle logoM kI taraha tatkAla janma die bacce ke jIva kA hI bhakSaNa karanevAle samAna mahApApa karanevAlI strI hotI hai, sajaka pavana ke yoga se dhuMdhavAte uchalate lavaNasamudra ke lahara samAna kaI taraha ke vikalpa-taraMga kI zreNI kI taraha jaise eka sthAna meM eka svAmI ke lie sthira mana karake na rahanevAlI strIM hotI hai / svayaMbhuramaNa samudra kAphI gaharA hone se use avagAhana karanA ati kaThina hotA hai / vaise strIIM ke dila ati chala se bhare hote hai / jisase usake dila ko pahacAnanA kAphI muzkila hai / strIM pavana samAna caMcala svabhAvavAlI hotI hai, agni kI taraha sabakA bhakSaNa karanevAlI, vAyu kI taraha sabako chUnevAlI strIM hotI hai, cora kI taraha parAI cIja pAne kI lAlasAvAlI hotI hai / kutte ko roTI kA Tukar3A de utane vakta dosta bana jAe / usakI taraha jaba taka use artha do taba taka maitrI rakhanevAlI yAni sarvasva haDapa karanevAlI aura phira bairiNI hotI hai / matsya laharoM meM ikaTThe Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-2/3/408 207 ho, kinAre para alaga ho jAe, usake pAsa ho taba taka sneha rakhanevAlI, dUra jAne ke bAda bhUla jAnevAlI hotI hai / isa taraha kaI lAkha doSa se bharapUra aise sarva aMga aura upAMgavAlI bAhya aura abhyaMtara mahApApa karanevAlI avinaya samAna / viSa kI velar3I, avinaya kI kAraNa se anartha samUha ke utpanna karanevAlI strI hotI hai / jisa strI ke zarIra se hamezA nIkalate badabUvAle azuci sar3e hue kutsanIya, nindanIya, napharata ke lAyaka sarva aMga upAMgavAlI aura phira paramArtha se socA jAe to usake bhItara aura bAhara ke zarIra ke avayava se jJAta mahAsattvavAlI kAmadeva se U~banevAle aura vairAgya pAkara AtmA se jJAta, sarvottama aura uttama puruSa ko aura dharmAdharma kA rUpa acchI taraha se samaje ho unako vaisI strI ke lie palabhara bhI kaise abhilASA ho ? [409-410] jisakI abhilASA puruSa karatA hai, usa strI kI yoni meM puruSa ke ekasaMyoga ke samaya nau lAkha paMcendriya samUrchima jIva naSTa hote hai / vo jIva ati sUkSma svarUpa hone se carmacakSu se nahIM dekha zakate / isa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki strI ke sAtha eka bAra yA bAra bAra bolacAla na karanA / aura phira usake aMga yA upAMga rAgapUrvaka nirIkSaNa na karanA / yAvat brahmacArI puruSa ko mArga meM strI ke sAtha gamana nahIM karanA / [411] he bhagavaMta ! strI ke sAtha bAtacIta na karanA, aMgopAMga na dekhanA yA maithuna sevana kA tyAga karanA ? he gautama ! donoM kA tyAga karo / he bhagavaMta ! kyA strI kA samAgama karane samAna maithuna kA tyAga karanA yA kaI taraha ke sacitta acitta cIja viSayaka maithuna kA parINAma mana, vacana, kAyA se trividha se sarvathA yAvajjIvana tyAga kare ? he gautama ! use sarva tarIke se tyAga karo / [412] he bhagavaMta ! jo koI sAdhu-sAdhvI maithuna sevana kare vo dusaroM ke pAsa vandana karavAe kyA ? he gautama ! yadi koI sAdhu-sAdhvI dIvya, mAnava yA tiryaMca saMga se yAvat hastakarma Adi sacitta cIja viSayaka duSTa adhyavasAya karake mana, vacana, kAyA se khuda maithuna sevana kare, dusaroM ko preraNA upadeza dekara maithuna sevana karavAe, sevana karanevAle ko acchA mAne, kRtrima aura svAbhAvika upakaraNa se usI mutAbika trividha-trividha maithuna kA sevana kare, karavAe yA anumodanA kare vo sAdhu-sAdhvI duranta bUre vipAkavAle paMta-asuMdara, ati burA, mukha bhI jisakA dekhanelAyaka nahIM hai / saMsAra ke mArga kA sevana karanevAlA, mokSamArga se dUra, mahApApa karma karanevAlA vo vaMdana karane lAyaka nahIM hai / vaMdana karavAne lAyaka nahIM hai / vaMdana karanevAle ko acchA mAnane lAyaka nahIM hai, trividhe vaMdana ke ucita nahIM yA jahA~ taka prAyazcit karake vizuddhi na ho, taba taka dusare vaMdana karate ho to khuda vaMdana na karanA / he bhagavaMta ! aise logoM ko jo vaMdana kare vo kyA pAe ? he gautama ! aThAraha hajAra zIlAMga dhAraNa karanevAle mahAnubhAva tIrthaMkara bhagavaMta kI mahAn AzAtanA karanevAlA hotA hai / aura AzAtanA ke parINAma ko Azrita karake yAvat ananta saMsArIpana pAtA hai / [413-415] he gautama ! aise kucha jIva hote hai ki jo strI kA tyAga acchI taraha se kara zakate hai / maithuna ko bhI chor3a dete hai / phira bhI vo parigraha kI mamatA chor3a nahIM Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 AgamasUtra-hindI anuvAda shkte| sacitta acitta yA ubhayayukta bahuta yA thor3A jitane pramANa meM usakI mamatA rakhate hai, bhogavaTA karate hai, utane pramANa meM vo saMgavAlA kahalAtA hai / saMgavAlA prANI jJAna Adi tIna kI sAdhanA nahIM kara zakatA, isalie parigraha kA tyAga karo / [416] he gautama ! aise jIva bhI hote hai ki jo parigraha kA tyAga karate hai, lekina Arambha kA nahIM karate, vo bhI usI taraha bhava paramparA pAnevAle kahalAte hai / [417] he gautama ! Arambha karane ke lie taiyAra huA aura ekendriya evaM vikalendriya jIva ke saMghaTana Adi karma kare to he gautama ! vo jisa taraha kA pApakarma bA~dhe use tU smj| [418-420] kisI beindriya jIva ko balAtkAra se usI anicchA se eka vakta ke lie hAtha se pA~va se dusare kisI salI Adi upakaraNa se agAr3ha saMghaTTa kare / saMghaTTA karavAe, aisA karanevAle ko acchA mAne / he gautama ! yahA~ isa prakAra bA~dhA huA karma jaba vo jIva ke udaya meM AtA hai, taba usake vipAka bar3e kaleza se cha mahine taka bhugatanA par3atA hai / vo hI karma gAr3hapana se saMghaTTa karane se bAraha sAla taka bhugatanA par3atA hai / agAr3ha paritApe kare to eka hajAra sAla taka aura gAr3ha paritApa kare to daza hajAra sAla taka, agAr3ha kIlAmaNA kare to eka lAkha sAla gAr3ha kIlAmaNA kare to daza lAkha sAla taka usake parINAma-vipAka jIva ko bhugatane par3ate hai / maraNa pAe to eka karor3a sAla taka usa karma kI vedanA bhugatanI par3e / usI taraha tIna, cAra, pA~ca indriyavAle jIva ke lie bhI samajo / he gautama ! sUkSma pRthvI kAya ke eka jIva kI jisameM virAdhanA hotI hai use sarva kevalI alpAraMbha kahate hai / he gautama ! jisameM sUkSma pRthvIkAya ko vinAza hotA hai, use sarva kevalI mahAraMbha kahate hai | [421] he gautama ! usa taraha utkaTa karma ananta pramANa meM ikaTThe hote hai / jo Arambha meM pravartate hai vo AtmA usa karma se ba~dhatA hai / [422-423] Arambha karanevAlA vaddha, spRSTa aura nikAcita avasthAvAle karma bA~dhate hai isalie Arambha kA tyAga karanA cAhie / pRthvIkAya Adi jIva kA sarva bhAva se sarva taraha se aMta lAnevAle Arambha kA jisane tyAga kiyA ho vo sattvare janma-marama, jarA sarva taraha ke dAridraya aura duHkha se mukta hote hai / [424-426] he gautama ! jagata meM aise bhI jIva hai ki jo yaha jAnane ke bAda bhI ekAnta sukhazIlapana kI kAraNa se samyag mArga kI ArAdhanA meM pravRtti nahIM ho zakate / kisI jIva samyag mArga meM jur3akara ghora aura vIra saMyama tapa kA sevana kare lekina usake sAtha yaha jo pA~ca bAte kahI jAegI usakA tyAga na kare to usake sevana kie gae saMyama tapa sarva nirarthaka hai / 1. kuzIla, 2. osanna-zithilapana aisA kaThina saMyama jIvana ? aisA bola utthe| 3. yathAcchaMda-svacchaMda, 4. sabala-dUSita cAritravAle, 5. pAsattho / ina pA~ca ko dRSTi se bhI na dekhe / [427] sarvajJa bhagavanta ne upadeza dIyA huA mArga sarva duHkha ko naSTa karanevAlA hai| aura zAtA gaurava meM pha~sA huA, zithila AcAra sevana karanevAlA, bhagavanta ne batAe mokSamArga ko chor3anevAlA hotA hai / [428] sarvajJa bhagavanta ne batAe eka pada yA eka zabda ko bhI jo na mAne, ruci Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha - 2/3/428 na kare aura viparIta prarUpaNA kare use jurUra mithyAdRSTi samajho / [429] isa prakAra jAnakara usa pA~ca kA saMsarga darzana, bAtacIta karanA, pahacAna, sahavAsa Adi sarva bAta hita ke kalyANa ke arthI sarva upAya se varjana karanA / 209 [430] he bhagavaMta ! zIla bhraSTa kA darzana karane kA Apa niSedha karate ho aura phira prAyazcit to use dete ho / yaha donoM bAta kisa taraha saMgata ho zake [431] he gautama ! zIlabhraSTa AtmA ko saMsAra sAgara pAra karanA kAphI muzkila hai / isalie yakInana vaise AtmA kI anukaMpA karake use prAyazcit diyA jAtA hai / [432] he bhagavaMta ! kyA prAyazcit karane se naraka kA ba~dhA huA Ayu chedana ho jAe ? gautama ! prAyazcit karake bhI kaIM AtmAe durgati meM gaI hai / [433-434] he gautama! jinhoMne ananta saMsAra upArjana kiyA hai / aise AtmA yakInana prAyazcit se use naSTa karate hai / to phira vo naraka kI Ayu kyoM na tor3a de ? isa bhuvana meM prAyazcit se kisI bhI cIja asAdhya nahIM hai / eka bodhilAbha sivA jIva ko prAyazcit se kisI cIja asAdhya nahIM hai / yAni ki eka bAra pAyA huA bodhilAbha hAra jAe to phira se milanA muzkila hai / [435-436] apkAya kA paribhoga evaM agnikAya kA Arambha aura maithuna sevana abodha lAbha - karma ba~dhAnevAle hai, isalie usakA varjana karanA / abodhi ba~dhAnevAle maithuna, apkAy, agnikAya kA paribhAga saMyata AtmAe kozIza pUrvaka tyAga kare / [437] he bhagavaMta ! upara batAe hue kArya se abodhi lAbha ho to vo gRhastha haMmezA vaise kArya meM pravRtta hote hai / unheM zikSAvrata, guNavrata aura aNuvrata dhAraNa karanA niSphala mAnA jAe kyA ? [438-443] he gautama! mokSa mArga do taraha kA batAyA hai / eka uttama zramaNa kA aura dusarA uttama zrAvaka kA / prathama mahAvratadhArI kA aura dusarA aNuvratadhArI kA / sAdhuo trividha trividha se sarva pApa vyApAra kA jIvana paryanta tyAga kiyA hai / mokSa ke sAdhanabhUta ghora mahAvrata kA zramaNa ne svIkAra kiyA hai / gRhastha ne parimita kAla ke lie dvividha, ekavidha yA trividha sthUla pana se sAvadya kA tyAga kiyA hai, yAni zrAvaka deza se vrata aMgIkAra karate hai / jaba ki sAdhuone trividha trividha se mUrcchA, icchA, Arambha, parigraha kA tyAga kiyA | pApa vosirAkara jinezvara ke liMga - cinha yA veza dhAraNa kiyA hai / jaba gRhastha icchA Arambha parigraha ke tyAga kie binA apanI strI meM Asakta rahakara jinezvara ke veza ko dhAraNa kie binA zramaNa kI sevA karate hai, isalie hai gautama ! ekadezase gRhastha pApa tyAga vrata pAlana karate hai, isalie usake mArga kI gRhastha ko AzAtanA nahIM hotI / [444-445] jinhoMne sarva pApa kA pratyAkhyAna kiyA hai / paMca mahAvrata dhAraNa kiyA hai, prabhu ke veza ko svIkAra kiyA hai / vo yadi maithuna apkAya agnikAya sevana kA tyAga na kare to unako bar3I AzAtanA batAI hai / usI kAraNa se jinezvara ina tIna meM bar3I AzAtanA kahate hai / isalie una tIna kA mana se bhI sevana ke lie abhilASA mata karo / [ 446 - 447] he gautama! kAphI dRr3ha socakara yaha kahA hai ki yati abodhilAbha kA 10 14 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 AgamasUtra - hindI anuvAda karma bA~dhe aura gRhastha abodhilAbha na bA~dhe / aura phira saMyata muni ina tIna Azaya se abodhilAbha karma bA~dhate hai / 1. AjJA kA ullaMghana 2. vrata kA bhaMga aura 3. unmArga pravartana | [448] maithuna, apkAya aura teUkAya ina tIna ke sevana se abodhika lAbha hotA hai / isalie muni ko kozIza karake sarvathA ina tInoM kA tyAga karanA cAhie / [449] jo AtmA prAyazcit kA sevana kare aura mana meM saMkleza rakhe aura phira jo kahA ho usake anusAra na kare, to vo naraka meM jAe / [450] he gautama! jo maMda zraddhAvAlA ho, vo prAyazcit na kare, yA kare to bhI kliSTa manavAlA hokara karatA hai / to unakI anukaMpA karanA viruddha na mAnA jAe ? [ 451-452] he gautama! rAjAdika jaba saMgrAma meM yuddha karate hai, taba usameM kucha sainika ghAyala hote hai / tIra zarIra meM jAtA hai taba tIra bAhara nIkAlane se yA zalya kA uddhAra karane se use duHkha hotA hai / lekina zalya kA uddhAra karane kI anukaMpA meM virodha nahIM mAnA jAtA / zalya kA uddhAra karanevAlA anukaMpA rahita nahIM mAnA jAtA, vaise saMsAra samAna saMgrAma meM aMgopAMga ke bhItara yA bAhara ke zalya-bhAva zalya rahe ho usakA uddhAra karane meM anupama anukaMpA bhagavaMta ne batAI hai / [453 - 455] he bhagavaMta ! jaba taka zarIra meM zalya rahA ho taba taka jIva duHkha kA ahesAsa karate hai, jaba zalya nIkAla dete hai taba vo sukhI hote hai / usI prakAra tIrthaMkara, siddhabhagavaMta, sAdhu aura dharma ko dhokhA dekara viparIta banakara jo kucha bhI usane akArya AcaraNa kiyA ho usakA prAyazcit karake sukhI hotA hai / bhAvazalya dUra hone se sukhI ho, vaise AtmA ke lie prAyazcit karane se kauna-sA guNa hogA ? vaise becAre dIna puruSa ke pAsa duSkara aura duHkha meM AcaraNa kiyA jAe vaise prAyazcit kyoM de ? [ 456-457] he gautama ! zarIra meM se zalya bAhara nIkAlA lekina jhakhma bharane ke lie jaba taka malhama lagAyA na jAe, paTTI na bA~dhI jAe taba taka vo jhakhma nahIM bharatA / vaise bhAvazalya kA udhAra karane ke bAda yaha prAyazcit malhama paTTI aura paTTI bA~dhane samAna samajo | duHkha se karake rUjha lAI jAe vaise pApa rUpa jhakhma kI jalda rUjha lAne ke lie prAyazcit amogha upAya hai / [458-460] he bhagavaMta ! sarvajJa ne batAe prAyazcit thor3e se bhI AcaraNa meM, sunane meM yA jAnane meM kyA sarva pApa kI zuddhi hotI hai ? he gautama! garmI ke dinoM meM ati pyAsa lagI ho, pAsa hI meM ati svAdiSTa zItala jala ho, lekina jaba taka usakA pAna na kiyA jAe taba taka tRSA kI zAnti nahIM hotI usI taraha prAyazcit jAnakara jaba taka niSkapaTa bhAva se sevana na kiyA jAe taba taka usa pApa kI vRddhi hotI hai lekina kama nahIM hotA / [ 461] he bhagavaMta ! kyA pramAda se pApa kI vRddhi hotI hai ? kyA kisI vakta AtmA sAvadha ho jAe aura pApa karane se ruka jAe to vo pApa utanA hI raheM yA to vRddhi hote rUka na jAe ? [462] he gautama! jaise pramAda se sA~pa kA DaMkha lagA ho lekina jaruratavAle ko pIche se viSa kI vRddhi ho vaise pApa kI bhI vRddhi hotI hai / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-2/3/463 211 [463-465] he bhagavaMta ! jo paramArtha ko jAnanevAle hote hai, tamAma prAyazcit kA jJAtA ho unheM bhI kyA apane akArya jisa mutAbika hue ho usa mutAbika kahanA par3e ? he gautama ! jo mAnava taMtra maMtra se karor3a ko zalya binA aura iMkha rahita karake murchita ko khar3A kara dete hai, aisA jAnanevAle bhI iMkhavAle hue ho, nizceSTa bane ho, yuddha meM barachI ke ghA se ghAyala - hue ho unheM dusare zalya rahita mUrchA rahita banAte hai / usI taraha zIla se ujjva la sAdhu bhI nipuNa hone ke bAvajuda bhI yathArtha taraha se dusare sAdhu se apanA pApa prakAzita kre| jisa taraha apanA ziSya apane pAsa pApa prakaTa kare taba vo vizuddha hote hai / vaise khuda ko zuddha hone ke lie dusaroM ke pAsa apanI AlocanA prAyazcit vidhivat karanA cAhie / - adhyayana-2-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa [466] yaha "mahAnisIha" sUtra ke donoM adhyayana kI vidhivat sarva zramaNa (zramaNI) ko vAcanA denI yAni paDhAnA / (adhyayana-3-kuzIla-lakSaNa) [467] jaba yaha tIsarA adhyayana cAroM ko (sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikA ko) sunA zake usa prakAra kA hai / kyoMki ati bar3e aura ati zreSTha AjJA se zraddhA karane ke lAyaka sUtra aura artha hai / use yathArtha vidhi se ucita ziSya ko denA cAhie / [468-469] jo koI ise prakaTapana se prarUpe, acchI taraha se binA yoga karanevAle ko de, abrahmacArI se par3hAe, uddezAdika vidhi rahita ko par3hAe vo unmAda, pAgalapana pAe yA lambe-arase kI bimArI-AtaMka ke duHkha bhugate, saMyama se bhraSTa ho, maraNa ke vakta ArAdhanA nahIM pAte / [470-473] yahA~ prathama adhyayana meM pUrva vidhi batAI hai / dusare adhyayana meM isa taraha kA vidhi kahanA aura bAkI ke adhyayana kI avidhi samajanA, dusare adhyayana meM pA~ca AyaMbila usameM nau udezA hote hai / tIsare meM A~Tha AyaMbila aura sA~ta udezo, jisa prakAra tIsare meM kahA usa prakAra cauthe adhyayana meM bhI samajanA, pA~cave adhyayana meM cha AyaMbila, chaThe meM do, sA~tave meM tIna, A~Thave meM daza AyaMbila aise lagAtAra AyaMbila tapa saMlagna AUttavAyaNA sahita AhAra pAnI grahaNa karake yaha mahAnizItha nAma ke zreSTha zrutaskaMdha ko vahana dhAraNa karanA cAhie / [474] gambhIratAvAle mahA buddhizAlI tapa ke guNa yukta acchI taraha se parIkSA meM uttIrNa hue ho, kAla grahaNa vidhi kI ho unheM vAcanAcArya ke pAsa vAcanA grahaNa karanI caahie| [475-476] hamezA kSetra kI zuddhi sAvadhAnI se jaba kare taba yaha par3hAnA / varanA kisI kSetra devatA se hairAna ho / aMga aura upAMga Adi sUtra kA yaha sArabhUta zreSTha tattva hai / mahAnidhi se avidhi se grahaNa karane meM jisa taraha dhokhA khAtI hai vaise isa zrutaskaMdha se avidhi se grahaNa karane meM ThagAne kA avasara utpanna hotA hai / [477-478] yA to zreyakArI-kalyANakArI kArya kaIM vighnavAle hote hai / zreya meM bhI zreya ho to yaha zrutaskaMdha hai, isalie use nirvighna grahaNa karanA cAhie / jo dhanya hai, Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 AgamasUtra-hindI anuvAda puNyavaMta hai vo hI ise par3ha zakate hai / [479] he bhagavaMta ! usa kuzIla Adi ke lakSaNa kisa taraha ke hote hai ? ki jo acchI taraha jAnakara usakA sarvathA tyAga kara zake / [480-481] he gautama ! Ama tora para unake lakSaNa isa prakAra samajanA aura samajakara usakA sarvathA saMsarga tyAga karanA, kuzIla do sau prakAra ke jAnanA, osanna do taraha ke batAe hai / jJAna Adi ke pAsatthA, bAIza taraha se aura zabala cAritravAle tIna taraha ke hai / he gautama ! usameM jo do sau prakAra ke kuzIla hai vo tumheM pahale kahatA hU~ ki jisake saMsarga se muni palabhara meM bhraSTa hotA hai / [482-484] usameM saMkSepa se kuzIla do tarahakA hai / 1. paramparA kuzIla, 2. aparamparA kuzIla, usameM jo paramparA kuzIla hai vo do taraha kA hai / 1. sA~ta-A~Tha guru paramparA kuzIla aura 2. eka, do, tIna guru paramparA kuzIla / aura phira jo aparamparA kuzIla hai vo do tarIke kA hai / Agama se guru paramparA se krama yA paripATI meM jo koI kuzIla the vo hI kuzIla mAne jAte hai / [485-486] noAgama se kuzIla kaI taraha ke hai vo isa prakAra jJAna kuzIla, darzana kuzIla, cAritra kuzIla, tapa kuzIla, vIryAcAra meM kuzIla / usameM jo jJAna kuzIla hai vo tIna prakAra ke hai / prasastAprazasta jJAnakuzIla, aprazasta jJAna kuzIla aura suprazasta jJAna kushiil| [487] usameM jo prazastAprazasta jJAna kuzIla hai use do taraha ke jAno Agamase aura no Agamase / usameM Agamase vibhaMga jJAnI ke prarUpela prazastAprazasta cIja samUhavAle adhyayana par3hAnA vaha adhyayana kuzIla, noAgama se kaI taraha ke prazastA-prazasta parapAkhaMr3a ke zAstra ke artha samUha ko par3hanA, par3hAnA, vAcanA, anuprekSA karane samAna kuzIla / [488] usameM jo aprazasta jJAna kuzIla hai vo 29 prakAra ke hai / vo isa taraha1. sAvadyavAda viSayaka maMtra, taMtra kA prayoga karane samAna kuzIla / 2. vidyA-maMtra-taMtra par3hAnA-par3hanA yAni vastuvidyA kuzIla / 3. grahaNa-kSatra cAra jyotiSa zAstra dekhanA, kahanA, par3hAnA samAna lakSaNa kuzIla / 4. nimitta kahanA | zarIra ke lakSaNa dekhakara kahanA, usake zAstra par3hAnA samAna lakSaNa kuzIla / 5. zakuna zAstra lakSaNa zAstra kahanA par3hAnA samAna lakSaNa kuzIla / 6. hasti zikSA batAnevAle zAstra par3hanA par3hAnA samAna lakSaNa kuzIla / 7. dhanurveda kI zikSA lenA usake zAstra par3hAnA samAna lakSaNa kuzIla / 8. gaMdharvaveda kA prayoga zIkhalAnA yAni rUpa kuzIla 9. puruSa-strI ke lakSaNa kahanevAle zAstra par3hAnevAle rUpakuzIla / 10. kAmazAstra ke prayoga kahanevAle, par3hAnevAle rUpa kuzIla / / 11. kautuka indrajAla ke zastra kA prayoga karanevAle par3hAnevAle kuzIla / 12. lekhanakalA, citrakalA zIkhalAnevAle rUpa kuzIla / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-3/-/488 213 13. lepakarma vidyA par3hAnevAle rUpa kuzIla / 14. vamana virecana ke prayoga karanA, karavAnA zIkhalAnA, kaI taraha kI velar3I usakI jar3a nIkAlane ke lie kahanA, preraNA denA, vanaspati-vela tor3anA, kaTavAne ke samAna kaI doSavAlI vaidaka vidyA ke zastra anusAra prayoga karanA, vo vidyA par3hanA, par3hAnA yAni rUpa kuzIla / 15. usa prakAra aMjana prayoga / 16. yogacUrNa, 17. suvarNa dhAtuvAda, 18. rAjadaMDanIti 19. zAstra astra agni bIjalI parvata, 20. sphaTika ratna, 21. ratna kI kasauTI, 22. rasa vedha viSayaka zAstra, 23. amAtya zikSA, 24. gupta taMtra-maMtra, 25. kAla dezasaMdhi karavAnA / 26. lar3AI karavAne kA upadeza / 27. zastra, 28. mArga, 29. jahAja vyavahAra / Adi yaha nirupaNa karanevAle zAstra kA artha kathana karanA karavAnA yAni aprazasta jJAna kuzIla / isa prakAra pApa-zruta kI vAcanA, vicAraNA, parAvartana, usakI khoja, saMzodhana, usakA zravaNa karanA aprazasta jJAna kuzIla kahalAtA hai / [489] usameM jo suprazastajJAnakuzIla hai vo bhI do taraha ke jAna lene Agama se aura noAgama se / usameM Agama se suprazasta jJAna aise pA~ca taraha ke jJAna kI yA suprazastajJAna dhAraNa karanevAlo kI AzAtanA karanevAlA yAni suprazastajJAna kuzIla / [490] noAgama se suprazasta jJAna kuzIla A~Tha taraha ke -akAla supazasta jJAna par3he, par3hAe, avinaya se suprazasta jJAna grahaNa kare, karavAe, abahumAna se suprazasta jJAna paThana kare, upadhAna kie binA suprazasta jJAna par3hanA, par3hAnA, jisake pAsa suprazasta sUtra artha par3he ho use chipAe, vo svara-vyaMjana rahita, kama akSara, jyAdA akSaravAle sUtra par3hanA, par3hAnA, sUtra, artha viparItapana se par3hanA, par3hAnA / saMdehavAle sUtrAdika par3hanA-par3hAnA / [491] usameM yaha A~Tha taraha ke pada ko jo kisI upadhAna vahana kie binA suprazasta jJAna par3he yA par3hAe, par3hanevAle yA par3hAnevAle ko acche mAnakara anumodanA kare vo mahApApa karma suprazasta jJAna kI mahA AzAtanA karanevAlA hotA hai / [492] he bhagavaMta ! yadi aisA hai to kyA paMca maMgala ke upadhAna karane cAhie ? he gautama ! prathama jJAna aura usake bAda dayA yAni saMyama yAni jJAna se cAritra-dayA pAlana hotA hai / dayA se sarva jagata ke sAre jIva-prANI-bhUta-sattva ko apanI taraha dekhanevAlA hotA hai / jagata ke sarva jIva, prANI, bhUta sattva ko apanI taraha sukha-duHkha hotA hai, aisA dekhanevAlA hone se vo dusare jIva ke saMghaTTa karane ke lie paritApa yA kilAmaNA-upadrava Adi duHkha utpanna karanA, bhayabhIta karanA, trAsa denA ityAdika se dUra rahatA hai / aisA karane se karma kA Azrava nahIM hotA / karma kA Azrava banda hone se karma Ane ke kAraNa samAna Azrava dvAra banda hote hai / Azrava ke dvAra banda hone se indriya kA damana aura AtmA meM upazama hotA hai / isalie zatru aura mitra ke prati samAnabhAva sahitapana hotA hai / zatru mitra ke prati samAnabhAva sahitapana se rAgadveSa rahitapana usase kSamA, namratA, saralatA, nirlobhatA hone se kaSAya Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 AgamasUtra - hindI anuvAda rahitapana prApta hotA hai / kaSAya rahitapana hone se samyakttva utpanna hotA hai / samyakttva hone se jIvAdika cIja kA jJAna hotA hai / vo hone se sarva mamatArahitapana hotA hai / sabhI cIjoM meM mamatA na rahane se ajJAna moha aura mithyAtva kA kSaya hotA hai / yAni viveka AtA hai| viveka hone se heya aura upAdeya cIja kI yathArtha soca aura ekAnta mokSa pAne ke lie dRr3ha nizcaya hotA hai / isase ahita kA parityAga aura hita kA AcaraNa ho vaise kArya meM ati udyama karanevAlA bane / usake bAda uttarottara paramArtha svarUpa pavitra uttama kSamA Adi daza taraha ke, ahiMsA lakSaNavAle dharma kA anuSThAna karane aura karavAne meM ekAgra aura Asakta citravAlA hotA hai / usake bAda yAni ki kSamA Adi daza taraha ke aura ahiMsA lakSaNa yukta dharma kA anuSThAna kA sevana karanA aura karavAnA usameM ekAgratA aura Asakta cittavAle AtmA ko sarvottama kSamA, sarvottama mRdutA, sarvottama saralatA, sarvottama bAhya dhana suvarNa Adi parigraha aura kAma krodhAdika abhyaMtara parigraha svarUpa sarva saMga kA parityAga hotA hai / aura sarvottama bAhya abhyantara aise bAraha taraha ke ati ghora vIra ugra kaSTavAle tapa aura caraNa ke anuSThAna meM AtmaramaNatA aura paramAnanda prakaTa hotA hai / Age sarvottama sattarA prakAra ke samagra saMyama anuSThAna paripAlana karane ke lie baddhalakSapana prApta hotA hai / sarvottama satya bhASA bolanA, cha kAya jIva kA hita, apanA bala, virya puruSArtha, parAkrama chipAe binA mokSa mArga kI sAdhanA karane meM kaTibaddha hue sarvottama svAdhyAya dhyAna samAna jala dvArA pApakarma samAna mala ke lepa ko prakSAla karanevAlA - dhonevAlA hotA hai / aura phira sarvottama akiMcanatA, sarvottama paramapavitratA sahita, sarva bhAvayukta suvizuddha sarva doSa rahita, nava gupti sahita, 18 parihAra sthAnaka se viramita yAni 18 taraha ke abrahma kA tyAga karanevAlA hotA hai / usake bAda yaha sarvottama kSamA, namratA, saralatA, nirlobhatA, tapa, saMyama, satya, zoca, AkiMcanya, atidurghara, brahmavat dhAraNa karanA ityAdika zubha anuSThAna se sarva samArambha kA tyAga karanevAlA hotA hai / phira pRthvI, pAnI, agni, vAyu, vanaspati rUpa sthAvara jIva do, tIna, cAra, pA~ca indriyavAle jIva kA aura ajIva kAya kA saraMbha, samArambha, Arambha ko mana, vacana, kAyA ke trika se trividha trividha se zrotrAdi indriya ke viSaya ke saMvarapUrvaka AhArAdi cAra saMjJA kA tyAga karake pApa ko vosirAtA hai / phira nirmala aThThAraha hajAra zIlAMga dhAraNa karanevAlA hone se askhalita, akhaMr3ita, amalina, avirAdhita, sundara ugra ugratara vicitra Azcarya utpanna karanevAlA Abhigraha kA nirvAha karanevAlA hotA hai / phira devatA, manuSya, tiryaMca ke kie hue ghora pariSaha upasarga ko samatA rakhakara sahanevAle hote hai / usake bAda ahorAtra Adi pratimA ke lie mahA kozIza karanevAlA hotA hai / phira zarIra kI - TApaTIpa rahita mamatArahita hotA hai / zarIra niSpratikramaNavAlA hone se zukla dhyAna meM ar3olapana pAtA hai / phira anAdi bhava paramparA se ikaTThe kie samagra A~Tha taraha ke karma rAzi kA kSaya Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-3/-/492 215 karanevAlA hotA hai / cAra gati rUpa bhava ke kaidakhAne meM se bAhara nIkalakara sarva duHkha se vimukta hokara mokSa meM gamana karanevAlA hotA hai / mokSa ke bhItara sadA ke lie janma, bur3hApA, maraNa, aniSTa kA milana, iSTa kA viyoga, saMtApa, uddhega, apayaza, jhUThA Aropa lagAnA, bar3I vyAdhi kI vedanA, roga, zoka, dAridra, duHkha, bhaya, vaimanasya Adi duHkha nahIM hote, phira vahA~ ekAntika Atyantika nirupadravatAvAlA, milA huA vApasa na calA jAe aisA, akSaya, dhruva, zAzvata hamezA rahanevAlA sarvottama sukha mokSa meM hotA hai / yaha sarva sukha kA mUla kAraNa jJAna hai / jJAna se hI yaha pravRtti zuru hotI hai isalie he gautama ! ekAntika Atyantika, parama zAzvata, dhruva, nirantara, sarvottama sukha kI icchA vAle ko sabase pahale Adara sahita sAmAyika sUtra se lekara lokabindusAra taka bAraha aMga svarUpa zrutajJAna kAlagrahaNa vidhisahita AyaMbila Adi tapa aura zAstra meM batAI vidhivAle upadhAna vahana karane pUrvaka, hiMsAdika pA~ca ko trividha trividha se tyAga karake usake pApa kA pratikramaNa karake sUtra ke svara, vyaMjana, mAtrA, bindu pada, akSara, kama jyAdA na bola zake vaise padaccheda doSa, gAthAbaddha, kramasara, pUrvAnupUrvI, AnupUrvI, anAnupUrvI sahita suvizuddha guru ke mukha se vidhivat vinaya sahita grahaNa kiyA ho aisA jJAna ekAMte suMdara samajhanA / / he gautama ! Adi aura binA anta ke kinArA rahita ati vizAla aise svayaMbhUramaNa samudra kI taraha jisame duHkha se karake avagAhana kara zakate hai / samagra sukha kI parama kAraNa samAna hI to vo zrutajJAna hai / aise jJAna sAgara ko pAra karane ke lie iSTa devatA ko namaskAra karanA cAhie / iSTa devatA ko namaskAra kie binA koI usako pAra nahIM kara zakate isalie he gautama ! yadi koI iSTa deva ho to navakAra / yAni ki paMcamaMgala hI hai / usake alAvA dusare kisI iSTadeva maMgala samAna nahIM hai / isalie prathama paMca maMgala kA hI vinaya upadhAna karanA jururI hai / [493] he bhagavaMta ! kisa vidhi se paMcamaMgala kA vinaya upadhAna kare ? he gautama ! Age hama batAeMge usa vidhi se paMca maMgala kA vinaya upadhAna karanA cAhie / / ati prazasta aura zobhana tithi, karaNa, muhUrta, nakSatra, yoga, lagna, candrabala ho taba A~Tha taraha ke mada sthAna se mukta ho, zaMkA rahita zraddhAsaMvega jisake ati vRddhi pAnevAle ho, ati tIvra mahAna ullAsa pAnevAle, zubha adhyavasAya sahita, pUrNa bhakti aura bahumAna se kisI bhI taraha ke Aloka yA paraloka ke phala kI icchArahita banakara lagAtAra pA~ca upavAsa ke paJcakkhANa karake jina maMdira meM janturahita sthAna meM rahakara jisakA mastaka bhaktipUrNa banA hai| harSa se jisake zarIra meM romAMca utpanna huA hai, nayana samAna zatapatrakamala praphullita hotA hai / jisakI najara prazAnta, saumya, sthira hai / jisake hRdaya saravara meM saMvega kI lahare uThI hai / ati tIvra, mahAna, ullAsa pAnevAle kaI, ghana-tIvra AMtarA rahita, aciMtya, parama zubha, pariNAma vizeSa se Anandita honevAle, jIva ke vIrya yoga se hara vakta vRddhi pAnevAle, harSapUrNa zuddha ati nirmala sthira nizcala aMtaHkaraNavAle, bhUmi para sthApana kiyA ho usa taraha se zrI RSabha Adi zreSTha dharma tIrthaMkara kI pratimA ke lie sthApana kie naina aura manavAlA usake lie Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 AgamasUtra-hindI anuvAda ekAgra bane parINAmavAlA ArAdhaka AtmA zAstra ke jAnakAra dRr3ha cAritravAle guNa saMpatti se yukta guru laghumAtrA sahita zabdauccAra karake anuSThAna karavAne ke advittIya lakSavAle guru ke vacana ko bAdhA na ho usa taraha jisake vacana nIkalate ho / vinaya Adi sammAna harSa anukaMpA se prApta huA, kaIM zoka saMtApa uddhega mahA vyAdhi kA darda, ghora duHkha-dAridraya, kleza rogajanma, jarA, maraNa, garbhAvAsa Adi samAna duSTa zvApada (eka jIva vizeSa) aura maccha se bharapura bhava sAgara meM nAva samAna aise isa samagra Agama kI-zAstra kI madhya meM vyavahAra karanevAle, mithyAtva doSa se vadha kie gae, viziSTa buddhi se khuda ne kalpanA kie hue kuzAstra aura usake vacana jisameM samagra Azaya-dRSTAMta yukti se ghaThIta nahIM hote / itanA hI nahIM lekina hetu, dRSTAMta, yukti se kumatavAloM kI kalpIta bAtoM kA vinAza karane ke lie samartha hai / aise paMca maMgala mahA zrutaskaMdhavAle pA~ca adhyayana aura eka culikAvAle, zreSTha, pravacana devatA se adhiSThita, tIna pada yukta, eka AlApaka aura sA~ta akSara ke pramANavAle ananta gama-paryAya artha ko batAnevAle sarva mahAmaMtra aura zreSTha vidyA ke parama bIja samAna aise 'namo arihaMtANaM' isa taraha kA pahalA adhyayana vAMcanApUrvaka par3hanA cAhie / usa dina yAni pA~ca upavAsa karane ke bAda pahale adhyayana kI vAMcanA lene ke bAda dusare dina AyaMbila tapa se pAraNA karanA cAhie / __usI prakAra dusare dina yAni sA~tave dina kaIM atizaya guNa saMpadAyukta Age batAe gae artha ko sAdhanevAle Age kahe krama ke mutAbika do padayukta eka AlApaka, pA~ca zabda ke pramANavAle aise 'namo siddhANaM' aise dusare adhyayana ko par3hanA cAhie / usa dina bhI AyaMbila se paccakkhANa karanA cAhie / usI prakAra pahale batAe hue krama anusAra pahale kahe artha kI sAdhanA karanevAle tIna pada yukta eka AlApaka, sAta zabda ke pramANavAle 'namo AriyANaM' aise tIsare adhyayana kA paThana karanA aura AyaMbila karanA / Age batAe artha sAdhanevAle tIna pada yukta eka AlApaka aura sA~ta zabda ke pramANavAlA namo uvajjhAyANaM aise cauthe adhyayana kA paThana karanA / AyaMbila karanA / usI prakAra cAra pada yukta eka AlApaka aura nau akSara pramANavAlA "namo loe savvasAhaNaM" aise pA~cave adhyayana kI vAcanA lekara par3hanA aura vo pA~cave dina yAni kula da~zave dina AyaMbila karanA / usI prakAra usake artha ko anusaraNa karanevAle gyAraha pada yukta tIna AlApaka aura taiMtIsa akSara pramANavAlI aisI culikA samAna aiso paMca namokAro, savva pAvappaNAsaNo | maMgalANaM ca savvesiM, paDhamaM havaI maMgalaM tIna dina eka eka pada kI vAcanA grahaNa karake, chaThe, sA~tave, A~Thave dina usI krama se aura vibhAga se AyaMbila tapa karake paThana karanA / usI prakAra yaha pA~ca maMgala mahA zrutaskaMdha svara varNa, pada sahita, pada akSara bindu mAtrA se vizuddha bar3e guNavAle, guru ne upadeza die hue, vAcanA die hue aise use samagra ora se isa taraha par3hakara taiyAra karo ki jisase pUrvAnupUrvI pazcAnupUrvI anAnupUrvI vo a~bAna ke agra hisse para acchI Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-3/-/493 taraha se yAda raha jAe / usake bAda Age batAe anusAra tithi, karaNa, muhUrta, nakSatra, yoga, lagna, candrabala ke zubha samaya janturahita aise caityAlaya - jinAlaya ke sthAna meM kramasara Ae hue, aThThama tapa sahita samuddeza anujJA vidhi karavAke he gautama! bar3e prabandha Ar3ambara sahita ati spaSTa vAcanA sunakara use acchI taraha se avadhAraNa karanA cAhie / yaha vidhi se paMcamaMgala ke vinaya upadhAna karane cAhie | 217 [494] he bhagavaMta ! kyA yaha cintAmaNI kalpavRkSa samAna paMca maMgala mahAzrutaskaMdha ke sUtra aura artha ko prarupe hai ? gautama ! yaha aciMtya ciMtAmaNI kalpavRkSa samAna manovAMchita pUrNa karanevAlA paMcamaMgala mahA zrutaskaMdha ke sUtra aura artha prarupela hai / vo isa prakAra : jisa kAraNa ke lie tala meM taila, kamala meM makaranda, sarvaloka meM paMcAstikAya phaile rahe hai / usI taraha yaha paMca maMgala mahAzrutaskaMdha ke lie samagra Agama ke bhItara yathArtha kriyA vyApI hai / sarvabhUta ke guNa svabhAva kA kathana kiyA hai / to parama stuti kisakI kare ? isa jagata meM jo bhUtakAla meM ho usakI / isa sarva jagata meM jo kucha bhUtakAla meM yA bhAvi meM uttama hue ho vo saba stuti karane lAyaka hai vaise sarvottama aura guNavAle ho ve kevala arihaMtAdika pA~ca hI hai, usake alAvA dusare koI sarvottama nahIM hai, vo pA~ca prakAra ke hai- arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu / yaha pA~ca parameSThi ke garbhArtha yathArtha guNa sadbhAva ho to vo isa prakAra batAe hai / manuSya, deva aura asuravAle isa sarva jagata ko A~Tha mahAprAtihArya Adi ke pUjAtizaya se pahacAnanevAle, asAdhAraNa, acintya prabhAvavAle, kevalajJAna pAnevAle, zreSTha uttamatA ko vare hue, hone se 'arahaMta', samagra karmakSaya pAe hue hone se jisakA bhavAMkura samagra tarIke se jala gayA hai, jisase aba vo phira se isa saMsAra meM utpanna nahIM hote / isalie unheM arUhaMta bhI kahate hai / yA phira ati duHkha se karake jina para vijaya pA zakate hai vaise samagra A~Tha karmazatruoM ko nirmathana karake vadha kiyA hai / nirdalana Tukar3e kara die hai, pIgalA die hai / aMta kiyA hai, parIbhAva kiyA hai, yAni karma samAna zatru ko jinhoMne hamezA ke lie vadha kiyA hai / aise 'arihaMta' kahA hai / isa prakAra isa arihaMta kI kaI prakAra se samaja dI hai, prajJApanA kI jAtI hai, prarUpaNA kI jAtI hai / kahalAte hai / paDhAte hai, banAte hai, upadeza diyA jAtA hai / aura siddha bhagavaMta paramAnanda mahotsava meM mahAlate, mahAkalyANa pAnevAle, nirUpama sukha bhugatanevAle, niSkaMpa zukaladhyAna Adi ke aciMtya sAmarthya se apane jIvavIrya se yoga nirodha karane samAna mahA kozIza se jo siddha hue hai / yA to A~Tha taraha ke karma kA kSaya hone se jinhoMne siddhapana kI sAdhanA kA sevana kiyA hai, isa taraha ke siddha bhagavaMta yA zukladhyAna samAna agni se baMdhe karma bhasmIbhUta karake jo siddha hue hai, vaise siddha bhagavaMta siddha kie hai, pUrNa hue hai, rahita hue hai, samagra prayojana samUha jinako aise siddha bhagavaMta ! yaha siddha bhagavaMta Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 AgamasUtra-hindI anuvAda strI-puruSa, napuMsaka, anyaliMga gRhasthaliMga, pratyekabuddha, svayaMbuddha yAvat karmakSaya karake siddha hue-aise kaI taraha ke siddha kI prarUpaNA kI hai (aura) aTThAraha hajAra zIlAMga ke Azraya kie dehavAle chattIsa taraha ke jJAnAdika AcAra pramAda kie binA hamezA jo AcaraNa karate hai, isalie AcArya, sarva satya aura ziSya samudAya kA hita AcaraNa karanevAle hone se AcArya, prANa ke parityAga vakta meM bhI jo pRthvIkAya Adi jIva kA samArambha, AcaraNa nahIM karate / yA Arambha kI anumodanA jo nahIM karake, vo AcArya bar3A aparAdha karane ke bAvajUda bhI jo kisI para mana se bhI pApa AcaraNa nahIM karate yoM AcArya kahalAte hai / isa prakAra nAmasthApanA Adi kaI bheda se prarUpaNA kI jAtI hai / (aura) jinhoM ne acchI taraha se AzravadvAra bandha kie hai, mana, vacana, kAyA ke suMdara yoga meM upayogavAle, vidhivat svara-vyaMjana, mAtrA, bindu, pada, akSara se vizuddha bAraha aMga, zrutajJAna par3hanevAle aura par3hAnevAle evaM dusare aura khuda ke mokSa upAya jo socate hai-usakA dhyAna dharate hai vo upAdhyAya / sthira paricita kie anantagama paryAya cIja sahita dvAdazAMNI aura zrutajJAna jo ekAgra mana se cintavana karate hai, smaraNa karate hai / dhyAna karate hai, vo upAdhyAya isa prakAra kaIM bheda se usakI vyAkhyA karate hai / ati kaSTavAle ugra ugratara ghora tapa aura cAritravAle, kaI vrata-niyama upavAsa vividha abhigraha vizeSa, saMyamapAlana, samatA rahita parisaha upasarga sahanevAle, sarva duHkha rahita mokSa kI sAdhanA karanevAle vo sAdhu bhagavanta kahalAte hai / yahI bAta culikA meM socaMge / eso paMca namokkAro-ina pA~ca ko kiyA gayA namaskAra kyA karegA ? jJAnAvaraNIya Adi sarva pApakarma vizeSa ko hara eka dizA meM naSTa kare vo sarva pApa naSTa karanevAle / yaha pada cUlikA ke bhItara prathama uddezo kahalAe "eso paMca namokkAro savvapAvappaNAsaNo' yaha uddezaka Isa tarahakA hai| __ maMgalANaM ca savvesiM, paDhamaM havaI maMgalaM usameM maMgala zabda meM rahe maMgala zabda kA nirvANasukha artha hotA hai / vaise mokSa sukha ko sAdhane meM samartha aise samyagdarzanAdi svarUpavAlA, ahiMsA lakSaNavAlA dharma jo muje lAkara de vo maMgala / ___ aura muje bhava se-saMsAra se pAra kare vo maMgala | yA baddha, spRSTa, nikAcita aise A~Tha taraha ke mere karma samUha ko jo chA~ne, vilaya, naSTa kare vo maMgala / yaha maMgala aura dusare sarva maMgala meM kyA vizeSatA hai ? prathama Adi meM arihaMta kI stuti yahI maMgala hai / yaha saMkSepa se artha batAyA / aba vistAra se nIce mutAbika artha jAna lo / usa kAla usa vakta he gautama ! jisake zabda kA artha Age batAyA gayA hai| aisA jo koI dharma tIrthaMkara arihaMta hote hai, vo parama pUjya se bhI vizeSa taraha se pUjya hote hai / kyoMki vo saba yahA~ batAeMge vaise lakSaNa yukta hote hai / acintya, aprameya, nirupama jisakI tulanA meM dusarA koI na A zake, zreSTha aura zreSThatara guNa samuha se adhiSThita hone kI kAraNa se tIna loka ke ati mahAna, mana ke Ananda ko utpanna karanevAle hai / lambe grISmakAla ke tApa se saMtapta hue, mayura gaNa ko jisa taraha Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-3/-/494 219 prathama varSA kI dhArA kA samUha zAnti de, usI taraha kaI janmAntara meM upArjana karake ikaTThe kie mahA-puNya svarUpa tIrthaMkara nAmakarma ke udaya se arihanta bhagavaMta uttama hitopadeza denA Adi ke dvArA sajjar3a rAga, dveSa, moha, mithyAtva, avirati, pramAda, duSTa-saMkilaSTa aisA parINAma Adi se ba~dhe azubha ghora pApa karma se honevAle bhavya jIva ke saMtApa ko nirmUla-karate hai / sabako jAnate hone se sarvajJa hai / kaI janma se upArjana kie mahApuNya ke samUha se jagata meM kisI kI tulanA meM na Ae aise akhUTa bala, vIrya, aizvarya, sattva, parAkramayukta dehavAle vo hote hai / unake manohara dedIpyamAna pA~va ke aMgUThe ke agrahisse kA rUpa itanA rUpAtizayavAlA hotA hai ki jisake Age sUrya jaise dasa dizA meM prakAza se (sphurAyamAna) prakaTa pratApI kiraNoM ke samUha se sarva graha, nakSatra aura candra kI zreNI ko tejahIna banAte hai, vaise tIrthaMkara bhagavanta ke zarIra ke teja se sarva vidyAdhara, devAMganA, devendra, asurendra sahita deva kA saubhAgya, kAnti, dIpti, lAvaNya aura rUpa kI samagra zobhA phikhI-nisteja ho jAtI hai / svabhAvika aise cAra, karmakSaya hone se gyAraha aura deva ke kie unnIsa aise cautIsa atizaya aise zreSTha nirupama aura asAmAnya hote hai / jisake darzana karane se bhavatapati, vANavyaMtara, jyotiSka, vaimAnika, ahamindra, indraapsarA, kinnara, nara vidyAdhara sUra aura asura sahita jagata ke jIva ko Azcarya hotA hai / Azcarya hotA hai ki are ! hama Aja taka kisI bhI dina na dekhA haA Aja dekhA / eka sAtha ikaTThe hae / atula mahAna aciMtya guNa parama Azcarya kA samUha eka hI vyakti meM Aja hamane dekhA / aise zubha parINAma se usa vakta ati gaharA satata utpanna honevAle pramodavAle hue / harSa aura anurAga se sphurAyamAna honevAle naye parINAma se Apasa meM harSa ke vacana bolane lage aura vihAra karake bhagavaMta Age cale taba apane AtmA kI niMdA karane lage | Apasa meM kahane lage ki vAkaI hama napharata ke lAyaka hai. adhanya hai, puNyahIna hai, bhagavaMta vihAra karake cale gae phira saMkSobha pAe hue hRdayavAle murchita hue, mahA musIbata se hoza AyA / unake gAtra khIMcane se ati zithila ho gae / zarIra sikur3anA / hAtha-pA~va phailAnA prasannatA batAnI, A~kha meM palakAra honA / zarIra kI kriyAe-bandha ho gai, na samaja zake vaise skhalanavAle maMda zabda bolane lage, maMda lambe hu~kAra ke sAtha lamve garma nisA~se choDane lage / ati buddhizAlI puruSa hI unake mana kA yathArtha nirNaya kara zake / jagata ke jIva socane lage ki kisa taraha ke tapa ke sevana se aisI zreSTha Rddhi pA zakeMge? unakI RddhisamRddhi kI soca se aura darzana se Azcarya pAnevAle apane vakSaHsthala para hastatala sthApana karake mana ko camatkAra denevAle bar3A Azcarya utpanna karate the / isalie he gautama ! aise aise ananta guNa samuha se yukta zarIkhAle acchI taraha se sammAnapUrvaka grahaNa kie gae nAmavAle dharmatIrtha ko prarvatAnevAle arihaMta bhagavaMta ke guNa-gaNa samUha samAna ratnanidhAna kA bayAna indra mahArAjA, anya kisI cAra jJAnavAle yA mahA atizayavAle chadmastha jIva bhI rAta dina haraeka pala hajAroM a~bAna se karor3o sAla taka kare to bhI svayaMbhUramaNa samudra kI taraha arihaMta ke guNa ko bayAna nahIM kara zakate / kyoMki he gautama ! dharmatIrtha pravartanavAle arihaMta bhagavaMta aparimita guNaratnavAle hote Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 AgamasUtra-hindI anuvAda hai / isalie yahA~ unake lie kyA batAe ? jahA~ tIna loka ke nAtha jagata ke guru, tIna bhuvana ke eka bandhu, tIna loka ke vaise-vaise uttama guNake AdhAra samAna zreSTha dharma tIrthaMkara ke varaNa kA eka aMguThe ke agra hisse kA kevala eka hissA kaIM guNa ke samUha se zobhAyamAna hai / usameM anantA hisse kA rUpa indrAdi varNana karane ke lie samartha nahIM hai / ye bAta vizeSa batAte hue kahate hai : deva aura indra yA vaise kisI bhakti meM lIna hue sarva puruSa kaIM janmAntara meM upArjana kie gae aniSTa duSTa karmarAzi janita durgati uddhega Adi duHkha dAridraya, kaleza, janma, jarA, maraNa, roga, saMtApa, khinnatA, vyAdhi, vedanA Adi ke kSaya ke lie unake aMguThe ke guNa kA varNana karane lage to sUrya ke kiraNoM ke samUha kI taraha bhagavAna ke jo kaI guNa kA samUha eka sAtha unake jihvA ke agra hisse para sphUrAyamAna hotA hai, use indra sahita devagaNa eka sAtha bolane lage to bhI jisakA varNana karane ke lie zaktimAna nahIM hai, to phira carma cakSuvAle akevalI kyA boleMge ? - isalie he gautama ! isa viSaya meM yahA~ yaha paramArtha samaje ki tirthaMkara bhagavanta ke guNa sAgara ko akele kevalajJAnI tirthaMkara hI kahane ke lie zaktivara hai / dusare kisI kahane ke lie samartha nahIM ho zakate / kyoMki unakI bolI sAtizaya hotI hai / isalie vo kahane ke lie samartha hai / yA he gautama ! isa viSaya meM jyAdA kahane se kyA ? sArabhUta artha batAtA hU~ vo isa prakAra hai 495-496] samagra A~Tha taraha ke karma samAna mala ke kalaMka rahita, deva aura indra se pUjita caraNavAle jInezvara bhagavaMta kA kevala nAma smaraNa karanevAle mana, vacana, kAyA samAna tIna kAraNa meM ekAgratAvalA, pala-pala meM zIla aura saMyama meM udyama-vrata niyama meM virAdhanA na karanevAlI AtmA yakInana alpa kAla meM turanta siddhi pAtI hai / [497-499] jo kisI jIva saMsAra ke duHkha se uddhega pAe aura mokSa sukha pAne kI abhilASAvAlA bane taba vo "jaise kamalavana meM bhramaNa magna bana jAe usI taraha" bhagavaMta ko stavanA, stuti mAMgalika jaya jayArakha zabda karane meM lIna ho jAe aura jhaNajhaNate guMjAkha karate bhakti pUrva hRdaya se jinezvara ke caraNa-yugala ke Age bhUmi para apanA mastaka sthApana karake aMjali jur3akara zaMkAdi duSaNa sahita samyakatvavAlA cAritra kA arthI akhaMr3ita vrataniyama dhAraNa karanevAlA mAnavI yadi tIrthaMkara ke eka hI guNa ko hRdaya meM dhAraNa kare to vo jarura siddhi pAtA hai / [500] he gautama ! jinakA pavitra nAma grahaNa karanA aise uttama phalavAlA hai aise tIrthaMkara bhagavaMta ke jagata meM prakaTa mahAn AzcaryabhUta, tIna bhuvana meM vizAla prakaTa aura mahAna aise atizaya kA vistAra isa prakAra kA hai / [501-503] kevalajJAna, manaHparyavajJAna aura carama zarIra jinhoMne prApta nahIM kiyA aise jIva bhI arihaMta ke atizaya ko dekhakara A~Tha taraha ke karma kA kSaya karanevAle hote hai| jyAdA duHkha aura garbhAvAsa se mukta hote hai, mahAyogI hote hai, vividha duHkha se bhare bhavasAgara Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-3/-/503 221 se udvigna banate hai / aura palabhara meM saMsAra se virakta manavAlA bana jAtA hai / yA he gautama! dusarA kathana karanA eka ora rakhakara, lekina isa taraha se dharmatIrthaMkara aise zreSTha akSaravAlA nAma hai / vo tIna bhuvana ke bandhu, arihaMta, bhagavaMta, jInezvara, dharma tIrthaMkara ko hI zobhA detA hai| dusaroM ko yaha nAma denA zobhA nahIM detA / kyoMki unhoMne moha kA upazama, saMvega, nirveda, anukaMpA aura Astikya lakSaNayukta kaIM janma meM chUnevAle prakaTa kie gae samyagdarzana aura ullAsa pAe hue parAkrama kI zakti ko chipAe binA ugra kaSTadAyaka ghora duSkara tapa kA haMmezA sevana karake ucca prakAra ke mahApuNya skaMdha samuha ko upArjita kiyA hai / uttama, pravara, pavitra, samagra vizva ke bandhu, nAma aura zreSTha svAmI bane hote hai / ananta kAla se vartate bhava kI pApavAlI bhAvanA ke yoga se bA~dhe hue pApakarma kA chedana karake advitiya tIrthaMkara nAmakarma jinhoMne bA~dhA hai / ati manohara, dedipyamAna, daza dizA meM prakAzita, nirupama aise eka hajAra aura A~Tha lakSaNa-se zobhAyamAna hotA hai / jagata meM jo uttama zobhA ke nivAsa kA jaise vAsagRha ho vaisI apUrva zobhAvAle, unake darzana hote hI unakI zobhA dekhakara deva aura mAnava aMtaHkaraNa meM Azcarya kA ahesAsa karate hai, evaM netra aura mana meM mahAna vismaya aura pramoda mahasUsa karate hai / vo tIrthaMkara bhagavaMta samagra pApa karma samAna maila ke kalaMka se mukta hote hai / uttama samacaturastra saMsthAna aura zreSTha vajaRSabhanArAca saMghayaNa se yukta parama pavitra aura uttama zarIra ko dhAraNa karanevAle hote hai / isa taraha ke tIrthaMkara bhagavaMta mahAyazasvI, mahAsattvazAlI, mahAprabhAvI, parameSThI ho vo hI dharmatIrtha ko pravartanevAle hote hai / aura phira kahA hai ki [504 -508] samagra mAnava, deva, indra aura devAMganA ke rUpa, kAnti, lAvaNya vo saba ikaTThe karake usakA r3haMga zAyada eka aura kiyA jAe aura usakI dusarI ora jinezvara ke caraNa ke aMgUThe ke agra hisse kA karor3a yA lAkha hisse kI usake sAtha tulanA kI jAe to vo deva-devI ke rUpa kA piMr3a survaNa ke merU parvata ke pAsa rakhe gae r3haga kI taraha zobhArahita dikhatA hai / yA isa jagata ke sAre puruSa ke sabhI guNa ikaTThe kie jAe to usa tIrthaMkara ke guNa kA anantavAM hissA bhI nahIM AtA / samagra tIna jagata ikaTThe hokara eka ora eka dizA meM tIna bhuvana ho aura dusarI dizA meM tIrthaMkara bhagavanta akele hI ho to bhI vo guNa meM adhika hote hai isalie vo parama pUjanIya hai / vaMdanIya, pUjanIya, arhanta hai / buddhi aura mativAle hai, isalie usI tIrthaMkara ko bhAva se namaskAra karo / [509-512] loka meM bhI gA~va, pura, nagara, viSaya, deza yA samagra bhArata kA jo jitane deza kA svAmI hotA hai, usakI AjJA ko usa pradeza ke loga mAnya rakhate hai / lekina grAmAdhipati acchI taraha se ati prasanna huA ho to eka gA~va meM se kitanA de ? jisake pAsa jitanA ho usameM se kucha de / cakravartI thor3A bhI de to bhI usake kula paramparA se cale Ate (samagra baMdhu varga kA) dAdri naSTa hotA hai / aura phira vo maMtrIpana kI, maMtrI cakravartIpana kI, cakravartI surapatipana kI abhilASA karatA hai / devendra, jagata ke yathecchita sukhakula ko denevAle tIrthaMkarapana kI abhilASA karate hai / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [513-514] ekAnta lakSa rakhakara ati anurAga pUrvaka indra bhI jisa tIrthaMkara pada kI icchA rakhate hai, aise tIrthaMkara bhagavaMta sarvottama hai / usameM koI saMdeha nahIM / isalie samagra deva, dAnava, graha, nakSatra, sUrya aura candra Adi ko bhI tIrthaMkara pUjya hai / aura vAkaI meM vo pApa naSTa karanevAle hai / 222 [515-516] tIna loka meM pUjanIya aura jagata ke guru aise dharmatIrthaMkara kI dravyapUjA aura bhAvapUjA aise do taraha kI pUjA batAI hai / cAritrAnuSThAna aura kaSTavAle ugra ghora tapa kA Asevana karanA vo bhAvapUjA aura dezavirati zrAvaka jo pUjA-satkAra aura dAna - zIla Adi dharma sevana kare vo dravya pUjA / isalie he gautama ! yahA~ isakA tAtparya isa prakAra samajo - [517] bhAva-arcana pramAda se utkRSTa cAritra pAlana samAna hai / jaba ki dravya arcana jinapUjA samAna hai / muni ke lie bhAva arcana hai aura zrAvaka ke lie dono arcana batAe hai / usameM bhAva arcana prazaMsanIya hai / [ 518] he gautama ! yahA~ kucha zAstra ke paramArtha ko na samajanevAle avasanna zithilavihArI, nityavAsi, paraloka ke nukazAna ke bAre meM na socanevAle, apanI mati ke anusAra vyavahAra karanevAle, svacchaMda, Rddhi, rasa, zAtA- gArava Adi meM Asakta hue, rAga-dveSa, moha- aMdhakAra-mamattva Adi meM ati pratibaddha rAgavAle, samagra saMyama samAna saddharma se parAGmukha, nirdaya, lajjAhIna, pApa kI ghRNA rahita, karuNA rahita, nirdaya, pApa AcaraNa karane meM abhinivezakadAgraha buddhivAlA, ekAnta meM jo ati caMr3a, rUdra aura krura abhigraha karanevAlI mithyAdRSTi, sarva saMga, Arambha, parigraha se rahita hokara, trividha - trividha se (mana, vacana, kAyA se kRta, kArita, anumita se) dravya se sAmAyika grahaNa karatA hai lekina bhAva se grahaNa nahIM karatA, nAma mAtra hI mastaka muMDana karavAte hai / nAma se hI aNagAra-ghara chor3a diyA hai / nAma kA hI mahAvratadhArI hai zramaNa hone bAvajUda bhI viparIta mAnyatA karake sarvathA unmArga kA sevana aura pravartana karate hai / vo isa prakAra hama arihaMta bhagavaMta kI gandha, mAlA, dIpaka, saMmArjana, liMpana, vastra, bali, dhUpa Adi kI pUjA satkAra karake hamezA tIrtha kI prabhAvanA karate hai / usake anusAra mAnanevAle unmArga pravartA hai / isa prakAra unake kartavya sAdhu dharma ke anurUpa nahIM hai / he gautama ! vacana se bhI unake isa kartavya kI anumodanA nahIM karanI cAhie / bhagavaMta ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki vacana se bhI unake isa dravyapUjana kI anumodanA na kare ? he gautama ! unake vacana ke anusAra asaMyama kI bahulatA aura mUla guNa naSTa ho isase karma kA Azrava ho aura phira adhyavasAya ko lekara sthUla aura sUkSma zubhAzubha karma prakRtti kA baMdha ho, sarva sAvadya kI kI gaI virati samAna mahAvrata kA bhaMga ho, vrata bhaMga hone se AjJA ullaMghana kA doSa lage, usase unmArgagAmIpana pAe, usase sanmArga kA lopa ho, unmArga pravartana karanA aura sanmArga kA vipralopa karanA yati ke lie mahAAzAtanA samAna hai / kyoMki vaisI mahAAzAtanA karanevAle ko anantA kAla taka cAra gati meM janmamaraNa ke phere karane par3ate hai / isa kAraNa se vaise vacana kI anumodanA nahIM karanI cAhie / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-3/-/519 223 [519-520] dravyastava aura bhAvastava ina donoM meM bhAva-stava bahuta guNavAlA hai / "dravyastava" kAphI guNavAlA hai aisA bolanevAle kI buddhi meM samajadArI nahIM hai / he gautama ! cha kAya ke jIva kA hita-rakSaNa ho aisA vyavahAra karanA / yaha dravyastava gandha puSpAdika se prabhubhakti karanA una samagra pApa kA tyAga na kiyA ho vaise deza-virativAle zrAvaka ko yukta mAnA jAtA hai / lekina samagra pApa ke paccakkhANa karanevAle saMyamI sAdhu ko puSpAdika kI pUjA samAna, dravyastava karanA kalpatA nahIM / [521-522] he gautama ! jisa kAraNa se yaha dravyastava aura bhAvastava rUpa dono pUjA battIsa indra ne kI hai to karanelAyaka hai aisA zAyada tuma samaja rahe ho to usameM isa prakAra samajanA / yaha to kevala unakA viniyoga pAne kI abhilASA samAna bhAva-stava mAnA hai| avirati aise indra ko bhAvastava (cha kAya jIva kI trividha trividha se dayA svarUpa) nAmumakIna hai dazArNabhadra rAjA ne bhagavaMta kA ADaMbara se satkAra kiyA vo dravyapUjA aura indra ke sAmane mukAbale meM hAra gae taba bhAvastava samAna dIkSA aMgIkAra kI / taba indra ko bhI harAyA : vo dRSTAMta kA yahA~ lAgu karanA, isalie bhAva stava hI uttama hai / [523-526] cakravartI, sUrya, candra, datta, damaka Adi ne bhagavAna ko pUchA ki kyA sarva taraha kI Rddhi sahita koI na kara zake usa taraha bhakti se pUjA-satkAra kie vo kyA sarva sAvadha samaje? yA trividha virativAlA anuSThAna samaje yA sarva taraha ke yogavAlI viratI ke lie use pUjA mAne ? he bhagavaMta, indra ne to unakI sArI zakti se sarva prakAra kI pUjA kI hai / he gautama ! avirativAle indra ne uttama taraha kI bhakti se pUjA satkAra kie ho to bhI vo deza virativAle aura avirativAle ke yaha dravya aura bhAvastava aise donoM kA viniyoga usakI yogyatAnusAra jur3anA / [527] he gautama ! sarva tIrthaMkara bhakta ne samagra A~Tha karma kA nirmUlakSaya karanevAle aise cAritra aMgIkAra karane samAna bhAvastava kA khuda AcaraNa kiyA hai / . [528-530] bhava se bhayabhIta aise unako jahA~-jahA~ AnA, jantu ko sparza Adi prapuruSana-vinAzakAraNa pravartatA ho, sva-para hita se virame hue ho unakA mana vaise sAvadha kArya meM nahIM pravartatA / isalie sva-para ahita se virame hue saMyata ko sarva taraha se suvizeSa parama sArabhUta jyAdA lAbhaprada aise aise anuSThAna kA sevana karanA cAhie / mokSa-mArga kA parama sArabhUta vizeSatAvAlA ekAnta karanevAlA pathya sukha denevAlA prakaTa paramArtha rUpa koI anuSThAna ho to kevala sarva virati samAna bhAvastava hai / vo isa prakAra [531-537] lAkha yojana pramANa meru parvata jaise U~ce, maNisamudra se zobhAyamAna, suvarNamaya, parama manohara, nayana aura mana ko Ananda denevAlA, ati vijJAnapUrNa, ati majabUta, dikhAI na de usa taraha jur3a diyA ho aisA, ati ghisakara mulAyama banAyA huA, jisake hisse acchI taraha se bA~Te gae hai aisA kaI zikharayukta, kaI ghaMTa aura dhvajA sahita, zreSTha toraNa yukta kadama-kadama para Age-Age calane se jahA~ (parvata) yA rAjamahala samAna zobhA dikhAI detI ho| vaise, agara, kapura, caMdana Adi kA banAyA huA dhUpa jo agni meM DAlane se mahakatA ho, kaI Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 AgamasUtra-hindI anuvAda taraha ke kaI varNavAle AzcaryakArI sundara puSpa samUha se acchI taraha se pUje gae, jisameM nRtya pUrNa kaI nATikA se Akula,madhura, mRdaMga ke zabda phaile hue ho, seMkar3oM uttama AzayavAle logo se Akula, jisameM jinezvara bhagavaMta ke cAritra aura upadeza kA zravaNa karavAne kI kAraNa se utkaMThita hue cittayukta loga ho, jahA~ kahane kI kathAe~, vyAkhyAtA, nRtya karanevAle, apsarA, gaMdharva, vAjiMtra ke zabda, sunAI de rahe ho / yaha batAe guNa samuhayukta isa pRthvI meM sarvatra apanI bhujA se upArjana kie gae nyAyopArjita artha se suvarNa ke, maNi ke aura ratna ke dAdaravAlA, usI taraha ke hajAra staMbha jisameM khar3e kie gae ho, suvarNa kA banAyA huA bhUmitala ho, aisA jinmaMdira jo banavAe usase bhI tapa aura saMyama kaIM guNavAle batAe hai / [538-540] isa prakAra tapasaMyama dvArA kaIM bhava ke upArjana kie pApakarma ke mala samAna lepa ko sApha karake alpakAla meM ananta sukhavAlA mokSa pAtA hai / samagra pRthvI paTTa ko jinAyatana se zobhAyamAna karanevAle dAnAdika cAra taraha kA sundara dharma sevana karanevAlA zrAvaka jyAdA se jyAdA acchI gati pAe to bhI bArahaveM devaloka se Age nahIM nIkala shktaa| lekina acyuta nAma ke bArahave devaloka taka hI jA zakate hai / [541-542] he gautama ! lavasattama deva yAni sarvArthasiddha meM rahanevAle deva bhI vahA~ se cyavakara nIce Ate hai phira bAkI ke jIva ke bAre meM socA jAe to saMsAra meM koI zAzvata yA sthira sthAna nahIM hai / lambe kAla ke bAda jisameM duHkha milanevAlA ho vaise vartamAna ke sukha ko sukha kaise kahA jAe ? jisameM anta meM mauta AnevAlI ho aura alpakAla kA zreya vaise sukha ko tuccha mAnA hai / samagra nara aura deva kA sarva lambe kAla taka ikaTThA kiyA jAe to bhI vo sukha mokSa ke ananta hisse jitanA bhI zravaNa yA anubhava kara zake aisA nahIM hai / [543-545] he gautama ! ati mahAna aise saMsAra ke sukha kI bhItara kaIM hajAra ghora pracaMr3a duHkha chipe hai / lekina maMda buddhivAle zAtA vedanIya karma ke udaya meM use pahacAna nahIM zakatA / maNi suvarNa ke parvata meM bhItara chipakara rahe loha ror3A kI taraha yA vaNika putrI kI taraha yaha kisI avasara kA pAtra hai / vahA~ aisA artha nIkala zakatA hai ki jisa taraha kulavAna lajjAvAlI aura ghughaTa nIkAlanevAlI vaNika putrI kA mu~ha dusare nahIM dekha zakate vaise mokSa sukha bhI bayAna nahIM kiyA jAtA |] nagara ke atithi kI taraha rahakara AnevAlA bhIla rAjamahala Adi ke nagarasukha ko bayAna nahIM kara zakate / vaise yahA~ devatA, asura aura manuSya ke jagata meM mokSa ke sukha ko samartha jJAnI puruSa bhI bayAna nahIM kara zakate / [546] dIrdhakAla ke bAda bhI jisakA anta dikhAI na de use puNya kisa taraha kaha zakate hai / aura phira jisakA anta duHkha se honevAlA ho aura jo saMsAra kI paramparA bar3hAnevAlA ho use puNya yA sukha kisa taraha kaha zakate hai ? 547] vo deva vimAna kA vaibhava aura phira devaloka meM se cyavana ho / ina donoM ke bAre meM socanevAlA kA hRdaya vAkaIM vaikriya zarIra ke majabUtI se banAyA hai / varanA usake so Tukar3e ho jaae| [548-549] narakagati ke bhItara ati duHsaha aise jo duHkha hai use karor3a sAla Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-3/-/549 225 jInevAlA varNana zurU kare to bhI pUrNa na kara zake / isalie he gautama ! dasa taraha kA yatidharma ghora tapa aura saMyama kA anuSThAna ArAdhana vo rUpa bhAvastava se hI akSaya, mokSa, sukha pA zakate hai / [550] nArakI ke bhava meM, tiryaMca ke bhava meM, devabhava meM yA indrarUpa meM use pA nahIM zakate ki jo kisI mAnava bhava meM pA zakate hai / [551] ati mahAna bahota cAritrAvaraNIya nAma ke karma dUra ho taba hI hai gautama ! jIva bhAvastava karane kI yogyatA pA zakate hai / [552] janmAntara meM upArjita bar3e puNya samUha ko aura mAnava janma ko prApta kie binA uttama cAritra dharma nahIM pA zakate / [553] acchI taraha se ArAdhana kie hue, zalya aura daMbharahita hokara jo cAritra ke prabhAva se tulanA na kI ho vaise ananta akSaya tIna loka ke agra hisse para rahe mokSa sukha pAte hai / [554-556] kaI bhava meM IkaTThe kie gae, U~ce pahAr3a samAna, A~Tha pApakarma ke daga ko jalA denevAle viveka Adi guNa yukta mAnava janma prApta kiyA / aisA uttama mAnava janma pAkara jo koI Atmahita aura zrutAnusAra Azrava nirodha nahIM karate aura phira apramatta hokara aThThAraha hajAra zIlAMga ko jo dhAraNa nahIM karate / vo dIrghakAla taka lagAtAra ghora duHkhAni ke dAvAnala meM ati udvegapUrvaka zekate hue anantI bAra jalatA rahatA hai / [557-560] ati badabUvAle viSTA, pravAhI, kSAra- pitta, ulTI, balakhA, kapha Adi se paripUrNa carabI ora, paru, gAr3ha azuci, malamUtra, rUdhira ke kIcar3avAle kar3hakar3ha karate hue nIkalanevAlA, calacala karate hue calAyamAna kie jAnevAlA, daladala karate hue dalanevAlA, rajhor3ate hue sarva aMga ikaTThe karake sikur3A huA garbhAvAsa meM kaIM yoni meM rahatA thA / niyaMtrita kie aMgavAlA, hara eka yonivAle garbhAvAsa meM punaH punaH bhramaNa karatA thA, aba muje saMtApaudvega janmajarA maraNa garbhAvAsa Adi saMsAra ke duHkha aura saMsAra kI vicitratA se bhayabhIta honevAle ne isa samagra bhaya ko naSTa karanevAle bhAvastava ke prabhAva ko jAnakara usake lie dRr3ha pana se ati udyama aura pravRtti karanI cAhie / [561] usa prakAra vidyAdhara, kinnara, mAnava, deva asukhAle jagata ne tIna bhuvana meM utkRSTa aise jinezvara kI dravyastava aura bhAvastava aise do taraha se stuti kI hai / [562-569] he gautama! dharma tIrthaMkara bhagavaMta, arihaMta, jinezvara jo vistAravAlI Rddhi pAe hue hai / aisI samRddhi svAdhIna phira bhI jagat bandhu palabhara usameM mana se bhI lubhAe nahIM / unakA paramaizvarya rUpa zobhAyamaya lAvaNya, varNa, bala, zarIra pramANa, sAmarthya, yaza, kIrti jisa taraha devaloka meM se cyavakara yahA~ avatare, jisa taraha dusare bhava meM, ugra tapa karake devaloka pAyA / eka Adi vizasthAnaka kI ArAdhanA karake jisa taraha tIrthaMkara nAmakarma bA~dhA, jisa taraha samyaktva pAyA / bAkI bhava meM zramaNapana kI ArAdhanA kI, siddhArtha rAjA kI rAnI trizalA ko caudaha mahA sapane kI jisa taraha prApti huI / jisa taraha garbhAvAsa meM se azubha 10 15 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 AgamasUtra-hindI anuvAda azuci cIja kA dUra honA aura sugaMdhI suvAsa sthApana kiyA / indra rAjA ne bar3I bhakti se aMgUThe ke parva meM amRtAhAra kA nyAsa kiyA / janma huA taba taka bhagavaMta kI indrAdika stavanA karate the aura phira...jisa prakAra dizikumArI ne Akara janma sambandhI sUtikarma kie / battIsa devendra gaurakhavAlI bhakti se mahA Ananda sahita sarva Rddhi se sarva taraha ke apane kartavya jisa taraha se pUre kie, meru parvata ke zikhara para prabhu kA janmAbhiSeka karate the taba romAMca rUpa kaMcuka se pulakita hue dehavAle, bhaktipUrNa, gAvavAle aisA socane lage ki vAkaI hamArA janma kRtArthaM huA / [570-579] palabhara hAtha hilAnA, sundara svara meM gAnA, gambhIra duMdubhi kA zabda karate, kSIra samudra meM se jaise zabda prakaTa ho vaise jaya jaya karanevAle maMgala zabda mukha se nIkalate the aura jisa taraha do hAtha jur3akara aMjali karate the, jisa taraha kSIra sAgara ke jala se kaI khuzabudAra cIja kI khuzabu se suvAsita kie gae suvarNa maNi ratna ke banAe hae U~ce kalaza se janmAbhiSeka mahotsava deva karate the, jisa taraha jinezvara ne parvata ko calAyamAna kiyA / jisa taraha bhagavaMta A~Tha sAla ke the phira bhI "indra vyAkaraNa" banAyA / jisa taraha kumArapana bitAyA, zAdI karanI par3I / jisa taraha lokAMtika deva ne pratibodha kiyA / jisa taraha harSita sarva deva aura asura ne bhagavAna kI dIkSA kA mahotsava kiyA, jisa taraha divya manuSya aura tiryaMca sambandhI ghora pariSaha sahana kie / jisa taraha ghora tapasyA dhyAna yoga se agni se cAra ghanaghAtI karma jalA die / jisa taraha lokAloka ko prakAzIta karanevAlA kevalajJAna upArjana kiyA, phira se bhI jisa taraha deva aura asura ne kevalajJAna kI mahimA karake dharma, nIti, tapa, cAritra viSayaka saMzaya pUche / deva ke taiyAra kie hue siMhAsana para birAjamAna hokara jisa taraha zreSTha samavasaraNa taiyAra kiyA / jisa taraha deva unakI Rddhi aura jagata kI Rddhi donoM kI tulanA karate the samagra bhuvana ke eka guru mahAzayavAle arihaMta bhagavaMtane jahA~ jahA~ jisa taraha vicaraNa kiyA / jisa taraha A~Tha mahApratihArya ke suMdara cinha jina tIrtha meM hote hai / jisa taraha bhavya jIva ke anAdikAla ke cikane mithyAtva ke samagra karma ko nirdalana karate hai, jisa taraha pratibodha karake mArga meM sthApana karake gaNadhara ko dIkSita karate hai / aura phira mahAbuddhivAle vo sUtra bunate hai / jisa taraha jinendra anantagama paryAyasamagra artha gaNadhara ko kahate hai / [580-585] jisa taraha jagata ke nAtha siddhi pAte hai, jisa taraha sarva sukharendra unakA nirvANa mahotsava karate hai aura phira bhagavaMta kI geramojudagI meM zoka pAe hue vo deva apane gAtra ko bahate azrujala ke sarasara zabda karanevAle pravAha se jisa taraha dho rahe the / aura phira duHkhI svara se vilApa karate the ki he svAmI ! hame anAtha banAyA / jisa taraha surabhI gaMdha yukta gozIrSa caMdanavRkSa ke kASTa se sarva devendra ne vidhivat bhagavaMta ke deha kA agnisaMskAra kiyA / saMskAra karane ke bAda zoka pAnevAle zUnya daza dizA ke mArga ko dekhate the / jisa taraha kSIra-sAgara meM jinezvara ke asthi ko prakSAlana karake devaloka meM le jAkara zreSTha caMdana rasa se una asthi kA vilepana karake azokavRkSa, pArijAta vRkSa ke puSpa aura zatapatra sahastra patra Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-3/-/585 227 jAti ke kamala se usakI pUjA karake apane apane bhavana meM jisa taraha stuti karate the / ( vo sarva vRtAMta mahA vistAra se arihaMta caritra nAma) aMtagar3a dazA se jAnanA / [586-589] yahA~ abhI jo cAlu adhikAra hai use chor3akara yadi yaha kahA jAe to viSayAntara asaMbaddhatA aura graMtha kA lambA vistAra ho jAe / prastAva na hone ke bAvajUda bhI itanA bhI hamane nirupaNa kiyA usameM ati baDA kAraNa upadezIta hai jo yahA~ batAyA hai / una bhavya sattva ke upakAra ke lie kahA gayA hai / acche vasANA se mizrita modaka kA jisa taraha bhakSaNa kiyA jAtA hai, vaise logoM meM ati bar3I mAnasika pritI utpanna hotI hai / usa taraha yahA~ avasara na hone ke bAvajUda bhI bhakti ke bojha se nirbhara aura nijaguNa grahaNa karane meM khIMce hue cittavAle bhavAtmA ko bar3A harSa utpanna hotA hai / [590] yaha paMcamaMgala mahAzrutaskaMdha navakAra kA vyAkhyAna mahA vistAra se anantagama aura paryAya sahita sUtra se bhinna aise niyukti, bhASya, cUrNi se ananta jJAna-darzana dhAraNa karanevAle tIrthaMkara ne jisa taraha vyAkhyA kI thI / usI taraha saMkSepa se vyAkhyAna kiyA jAtA thA / lekina kAla kI parihANI hone ke doSa se vo niyukti bhASya, cUrNikA viccheda pAkara isa taraha kA samaya-kAla baha gayA thA, taba mahA Rddhi labdhi, saMpanna padAnusArI labdhibAle vrajasvAmI nAma ke bAraha aMga rUpa zruta ko dhAraNa karanevAle utpanna hue... unhoMne paMcamaMgala mahAzrutaskaMdha kA yaha uddhAra mUla sUtra ke bIca likhA / gaNadhara bhagavaMta ne mUlasUtra ko sUtrapana se, dharma tIrthaMkara arahaMta bhagavaMta ne artha se batAyA / tIna loka se pUjita vIra jinendra ne isakI prarUpaNA kI isa prakAra se vRddha AcArya kA sampradAya hai / [591] yahA~ jahA~ jahA~ pada pada ke sAtha jur3e ho aura lagAtAra sUtrAlApaka prApta na ho vahA~ zrutadhara ne lahIyAoM ne jhUTha likhA hai / aisA doSa mata denA lekina jo kisI isa acintya cintAmaNI aura kalpavRkSa sammAna mahAnizitha zrutaskaMdha kI pUrvAdarza pahale kI likhI huI prati thI usameM hI UdhaI Adi jIvAMta se khAkara usa kAraNa se Tukar3evAlI prata ho gaI / kAphI patte sar3a gae to bhI ati atizayavAlA bar3e artha se bharapUra yaha mahAnizItha zrutaskaMdha hai / samagra pravacana ke parama sArabhUta zreSTha tattvapUrNa mahA, artha, garbhita hai aisA jAnakara pravacana ke vAtsalya se kaI bhavyajIva ko upakAramaMda hoMge aisA mAnakara aura apane AtmA ke hita ke lie AcArya haribhadrasUrI ne jo usa Adarza me likhA, vo sarva apanI mati se zuddha karake likhA hai / dusare bhI AcArya - siddhasena divAkara, vRddhavAdI, yakSasena, devagupta, yazovardhana, kSamAzramaNa ke ziSya ravigupta, nemicandra, jinadAsagaNi, kSamaka, satyarSI Adi yuga pradhAna zrutadhara ne use bahumAnya rakhA hai / [592] he gautama ! isa prakAra Age kahane ke anusAra vinaya-upadhAna sahita paMcamaMgala mahA-zrutaskaMdha navakAra ko pUrvAnupUrvI, pazcAnupUrvI aura anAnupUrvI se svara, vyaMjana, mAtrA, bindu aura padAkSara se zuddha taraha se par3hakara use dila meM sthira aura paricita karake mahA vistAra se sUtra aura artha jAnane ke bAda kyA par3hanA cAhie ? he gautama! usake bAda iriyAvAhiya sUtra par3hanA cAhie / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 AgamasUtra-hindI anuvAda he bhagavaMta ! kisa kAraNa se aisA kahalAtA hai ki paMcamaMgala mahA zrutaskaMdha ko paDhane ke bAda IriyAvahiya sUtra par3hanA cAhie ? he gautama ! hamArI yaha AtmA jaba-jaba AnA-jAnA Adi kriyA ke parINAma meM pariNata haA ho, kaIM jIva, prANa, bhUta aura sattva ke anupayoga yA pramAda se saMghaTTana, upadrava yA kilAmaNA karake phira usakA Alocana pratikramaNana kiyA jAe aura samagra karma ke kSaya ke lie caityavaMdana, svAdhyAya, dhyAna Adi kisI anuSThAna kiyA jAe usa vakta ekAgra cittavAlI samAdhi ho yA na bhI ho, kyoki gamanAgamana Adi kaI anya vyApAra ke parINAma meM Asakta honevAle citta se kucha jIva usake pUrva ke parINAma ko na chor3e aura durdhyAna ke parINAma meM kucha kAla vartatA hai / taba usake phala meM visaMvAda hotA hai / aura jaba kisI taraha ajJAna moha pramAda Adi ke doSa se acAnaka ekendriyAdika jIva ke saMghaTTana yA paritApana Adi ho gae ho aura usake bAda arere ! yaha hamase bUrA kAma ho gayA / hama kaise sajjar3a rAga, dveSa moha, mithyAtva aura ajJAna meM aMdha bana gae hai / paraloka meM isa kAma ke kaise kaTu phala bhugatane par3eMge usakA khayAla bhI nahIM AtA vAkaI hama krura karma aura nirdaya vyavahAra karanevAle hai / isa prakAra pachatAvA karate hue aura ati saMvega pAnevAlI AtmAe acchI taraha se prakaTa pana meM iriyAvahiya sUtra se doSa kI AlocanA karake, burAI karake, guru ke sAmane gardA karake, prAyazcita kA sevana karake zalya rahita hotA hai / citta kI sthiravAlA azubhakarma ke kSaya ke lie jo kucha Atmahita ke lie upayogavAlA ho, jaba vo anuSThAna meM upayogavAlA bane taba use parama ekAgra cittavAlI samAdhi prApta hotI hai / usase sarva jagata ke jIva, prANIbhUta aura sattva ko jo ITaphala ho vaisI iSTaphala kI prApti hotI hai / usa kAraNa se he gautama ! iriyAvahiya paDikkame binA caityavaMdana.svAdhyAyAdika kisI bhI anuSThAna na karanA cAhie / yadi yathArthaphala kI abhilASA rakhatA ho to, isa kAraNa se ki gautama ! aisA kahA jAtA hai ki paMcamaMgala mahAzrutaskaMdha navakAra sUtra artha aura tadubhaya sahita sthira-paricita karake phira iriyAvahiya sUtra par3hanA cAhie / [593] he bhagavaMta ! kisa vidhi se iriyAvahiya sUtra par3hanA cAhie ? he gautama ! paMca maMgala mahAzrutaskaMdha kI vidhi ke anusAra par3hanA cAhie / [594] he bhagavaMta ! iriyAvahiya sUtra par3hakara phira kyA karanA cAhie ? he gautama ! zakrastava Adi caityavaMdana par3hanA cAhie / lekina zakrastava eka aThThama aura usake bAda usake upara battIsa AyaMbila karane cAhie / arahaMta satva yAni arihaMta ceIANaM eka upavAsa aura usa para pA~ca AyaMbila karake | caubIsastava-logassa, eka chacha, eka upavAsa para pacIsa AyaMbila karake / zrutastava-pukkharavaradIvaDDhe sUtra, eka upavAsa aura upara pA~ca AyaMbila karake vidhivat par3hanA cAhie / usa prakAra svara, vyaMjana, mAtrA, bindu, padaccheda, pada, akSara se vizuddha, eka pada ke akSara dusare meM na mila jAe, usI taraha vaise dusare guNa sahita batAe sUtra kA adhyayana krnaa| yaha batAI gaI tapasyA aura vidhi se samagra sUtra aura artha kA adhyayana karanA / jahA~ jahA~ Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-3/-/594 229 koI saMdeha ho vahA~ vahA~ usa sUtra ko phira se socanA / socakara niHzaMka avadhAraNa karake niHsaMdeha karanA / [595] isa prakAra sUtra, artha aura ubhaya sahita caityavaMdana Adi vidhAna par3hakara usake bAda zubha tithi, karaNa, muhUrta, nakSatra yoga, lagna aura candrabala kA yoga huA ho usa samaya yathAzakti jagadguru tIrthaMkara bhagavanta ko pUjane lAyaka upakaraNa ikaTThe karake sAdhu bhagavaMta ko pratilAbhI kA bhakti pUrNa hRdayavAlA romAMcita banakara pulakita hue zarIkhAlA, harSita hue mukhAraviMdavAlA, zraddhA, saMvega, viveka parama vairAga se aura phira jisane gahare rAga, dveSa, moha, mithyAtva samAna mala kalaMka ko nirmUlapana se vinAza kiyA hai vaisI, suvizuddha, ati nirmala, vimala, zubha, vizeSa zubha isa taraha ke Ananda pAnevAle, bhuvanaguru jinezvara kI pratimA ke lie sthApanA kiye hue dRSTi aura mAnasavAlA, ekAgra cittavAlA vAkaIM meM dhanya hU~, puNyazAlI huuN| jinezvara ko vaMdana karane se maiMne merA janma saphala kiyA hai / __ aisA mAnate hue lalATa ke Upara do hAtha jor3akara aMjali kI racanA karanevAle sajIva vanaspati bIja jantu Adi rahita bhUmi ke lie donoM jAnuo sthApana karake acchI taraha se sApha hRdaya se sundara rItI se jAne hue samaje hue jisane yathArtha sUtra artha aura tadubhava niHzaMkita kie hai aisA, pada-pada ke artha kI bhAvanA bhAtA huA, dRr3ha cAritra, zAstra ko jAnanevAlA, apramAdAtizaya Adi kaI guNa saMpattivAle guru ke sAtha, sAdhu, sAdhvI, sAdharmika bandhuvarga parivAra sahita prathama usako caitya ko juhAranA cAhie / usake bAda yathAzakti sAdharmika bandhu ko praNAma karane pUrvaka ati kiMmatI komala sApha vastra kI paharAmaNI karake usakA mahA Adara karanA cAhie unakA sundara sammAna karanA / isa vakta zAstra ke sAra jinhoMne acchI taraha se samajhA hai / aise guru mahArAja ko vistAra se AkSepaNI nikSepaNI dharmakathA kahakara saMsAra kA nirveda utpAda zraddhA, saMvega vardhaka dharmopadeza denA cAhie / [596-597] usake bAda parama zraddhA saMvega tatpara banA jAnakara jIvana paryanta ke kucha abhigraha denA / jaise ki he devAnupriya ! tune vAkaI aisA sundara mAnavabhava pAyA use saphala kiyA / tujhe Aja se lekara jAvajjIva hamezA tIna kAla jaldabAjhI kie binA zAnta aura ekAgra citta se caitya kA darzana, vaMdana karanA, azuci azAzvata kSaNabhaMgura aisI mAnavatA kA yahI sAra hai / roja subaha caitya aura sAdhu ko vaMdana na karu taba taka mukha meM pAnI na ddaalnaa| dopahara ke vakta caityAlaya meM darzana na karU~ taba taka madhyAhana bhojana na karanA / zAma ko bhI caitya ke darzana kie binA saMdhyAkAla kA ullaMghana na karanA / isa taraha ke abhigraha yA niyama jIvanabhara ke karavAnA / usake bAda he gautama ! Age batAeMge usa (vardhamAna) vidyA se maMtrIta karake guru ko usake mastaka para sA~ta gaMdhacUrNa kI muSThi DAlanI aura aise AzIrvAda ke vacana kahanA ki isa saMsAra samudra kA nistAra karake pAra pAnevAlA bana / / vardhamAna vidyA-OM namo bhagavao arahao sijjhau me bhagavatI mahAvijA vIre mahAvIre jayavIra seNavIre badamANa vIre jayaMte aparAjie svAhA / upavAsa karake vidhivat sAdhanA karanI cAhie / isa vidyA se haraeka dharmArAdhanA meM Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 AgamasUtra - hindI anuvAda tUM pAra pAnevAlA bana / bar3I dIkSA meM, gaNIpada kI anujJA meM sA~ta bAra isa vidyA kA japa karanA aura ninthAraga pAragA hoha... aisA kahanA / aMtima sAdhanA anasana aMgIkAra kare taba maMtrIta karake vAsakSepa kiyA jAe to AtmA ArAdhaka banatA hai / isa vidyA ke prabhAva se vighna ke samUha upazAnta utpanna hotA hai / zuravIra puruSa saMgrAma meM praveza kare to kisI se parAbhava nahIM hotA / kalpa kI samApti meM maMgala aura kSema karanevAlA hotA hai / [598] aura phira sAdhu-sAdhvI zrAvaka-zrAvikA samagra najadIkI sAdharmika bhAI, cAra taraha ke zramaNa saMgha ke vighna upazAnta hote hai aura dharmakArya meM saphalatA pAte hai / aura phira usa mahAnubhAva ko aisA kahanA ki vAkaIM tuma dhanya ho, puNyavaMta ho, aisA bolate-bolate vAsakSepa maMtra karake grahaNa karanA cAhie / usake bAda jagadguru jinendra kI Age ke sthAna meM gaMdhayukta, na murjhAI huI zveta mAlA grahaNa karake guru mahArAja apane hasta se donoM khaMbhe para AropaNa karate hue niHsaMdeha rUpa se isa prakAra kahanA -ki- are mahAnubhAva ! janmAntara meM upArjita kie mahApuNya samUhavAle ! tune terA pAyA huA, acchI taraha se upArjita karanevAlA mAnava janma saphala kiyA, he devAnupriya ! tumhAre narakagati aura tiryaMcagati ke dvAra banda ho gae / aba tuje apayaza apakirtI halke gautra karma kA ba~dha nahIM hogA / bhavAntara meM jAegA vahAM tumhe paMca namaskAra ati durlabha nahIM hogA / bhAvi janmAntara meM paMca namaskAra ke prabhAva se jahA~-jahA~ utpanna hogA vahA~ vahA~ uttama jAti, uttama kula, uttama puruSa, sehata, saMpatti prApta hogI / yaha cIje yakInana tumheM milegI hI / aura phira paMca namaskAra ke prabhAva se tumheM dAsapana, dAridra, badanasIbI, hInakula meM janma, vikalendriyapana nahIM milegA / jyAdA kyA kahanA ? he gautama ! isa batAI hue vidhi se jo koI paMca-namaskAra Adi nitya anuSThAna aura aThThAraha hajAra zIlAMga ke lie ramaNatA karanevAlA ho, zAyada vo sarAga se saMyama kriyA kA sevana kare usa kAraNa se nirvANa na pAe to bhI graiveyaka anuttara Adi uttama devaloka meM dIrghakAla Ananda pAkara yahA~ mAnavaloka meM uttamakula meM janma pAkara utkRSTa sundara lAvaNya yukta sarvAMga sundara deha pAkara sarva kalA meM pAraMgata hokara logoM ke mana ko Ananda denevAlA hotA hai, surendra samAna Rddhi prApta karake ekAnta dayA aura anukaMpA karane meM tatpara, kAmabhoga se vyathita yathArtha dharmAcaraNa karake karmaraja ko choDakara siddhi pAtA hai / [599] he bhagavaMta ! kyA jisa taraha paMca maMgala upadhAna tapa karake vidhivat grahaNa kiyA usI taraha sAmAyika Adi samagra zrutajJAna par3hanA cAhie ? he gautama! hA, usI prakAra vinaya aura upadhAna tapa karane lAyaka vidhi se adhyayana karanA cAhie / khAsa karake vo zrutajJAna par3hAte vakta abhilASAvAle ko sarva kozIza se A~Tha taraha ke kAlAdika AcAra kA rakSaNa karanA cAhie / varanA zrutajJAna kI mahA azAtanA hotI hai / dUsarI bAta yaha bhI dhyAna meM rahe ki bAraha aMga ke zrutajJAna ke lie prathama aura aMtima prahara par3hane ke lie aura par3hAne ke lie haMmezA kozIza karanI aura paMcamaMgala navakAra par3hane ke lie - A~Tha pahora batAe hai / dusarA yaha bhI dhyAna rakho ki paMca maMgala navakAra sAmAyika Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-3/-/599 231 meM ho yA sAmAyika meM na ho to bhI par3ha zakate hai / lekina sAmAyika Adi sUtra Arambha parigraha kA tyAga karake aura jAvajIva sAmAyika karake hI par3hA jAtA hai | Arambha-parigraha kA tyAga kie binA yA jAvajIva ke sAmAyika-sarva virati grahaNa kie binA par3he nahIM jA shkte| aura paMcamaMgala AlAve, AlApake-AlApake aura phira zakrastavAdika aura bAraha aMga samAna zrutajJAna ke uddezA / adhyayana kA (samuddeza-anujJA vidhi vakta) AyaMbila karanA / [600] he bhagavaMta ! yaha paMcamaMgala zrutaskaMdha par3hane ke lie vinayopadhAna kI bar3I niyaMtraNA-niyama batAe hai / bacce aisI mahAna niyaMtraNA kisa taraha kara zakate hai ? he gautama ! jo koi isa batAI huI niyaMtraNA kI icchA na kare, avinaya aura upadhAna kie binA yaha paMcamaMgala Adi zrutajJAna par3he yA par3hAe yA upadhAna pUrvaka na par3he yA par3hAnevAle ko acchA mAne use navakAra de yA vaise sAmAyika Adi zrutajJAna par3hAe to priyadharmavAlA yA dRr3ha dharmavAlA nahIM mAnA jAtA / zruta kI bhaktivAlA nahIM mAnA jAtA / usa sUtra kI, artha kI, sUtra, artha, tadubhaya kI hIlanA karanevAlA hotA hai / guru kI hIlanA karanevAlA hotA hai / jo sUtra, artha aura ubhaya evaM guru kI avahelanA karanevAlA ho vo atIta, anAgata aura vartamAna tIrthaMkara kI AzAtanA karanevAlA bane jisane zrutajJAna, arihaMta, siddha aura sAdhu kI AzAtanA kI usa dIrghakAla taka anantA saMsAra sAgara meM aTakA rahatA hai, usa taraha ke gupta aura prakaTa, zIta uSNa, mizra aura kaI 84 lAkha pramANavAlI yoni meM bAra-bAra utpanna hotA hai / aura phira gaharA aMdhakAra-badabUvAle viSThA, pravAhI, pizAba, pitta, balakhA, azuci cIja se paripUrNa carabI, ora, paru, ulTI, mala, rudhira ke cIkane kIcar3avAle, dekhane meM acchA na lage vaise bibhatsa ghora garbhavAsa meM apAra darda sahanA par3atA hai / kar3ha-kar3ha karanevAle, kaThita, calacala zabda karake calAyamAna honevAlA Tala-Tala karate hue TAlanevAlA, rajhar3ane vAlA sarva aMga ikaTThe karake jaise jorase gaTharI meM bA~dhI ho vaise lambe arase taka niyaMtraNA -vedanA garbhAvAsa meM sahanA par3atA hai / jo zAstra meM batAI huI vidhi se isa sUtrAdika ko par3hate hai jarA sA bhI aticAra nahIM lagAte / yathokta vidhAna se paMcamaMgala Adi zrutajJAna kA vinayopadhAna karate hai, ve he gautama ! usa sUtra kI hIlanA nahIM karate / artha kI hIlanA-AzAtanA nahIM karate, sUtra-artha, ubhaya kI AzAtanA nahIM karate, tIna kAla meM honevAle tIrthaMkara kI AzAtanA nahIM karatA, tIna loka kI coTI para vAsa karanevAle karmaraja samAna maila ko jinhoMne dUra kiyA hai| aise siddha kI jo AzAtanA nahIM karate, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu kI AzAtanA nahIM karate / ati priyadharmavAle dRr3ha dharmavAle aura ekAnta bhaktiyukta hote hai / sUtra artha meM ati raMjita mAnasavAlA vo zraddhA aura saMvega ko pAnevAlA hotA hai isa taraha kA puNyazAlI AtmA yaha bhava rUpI kaidakhAne meM bArabAra garbhavAsa Adi niyaMtraNa kA duHkha bhugatanevAlA nahIM hotA / [601] lekina he gautama ! jisane abhI pApa-puNya kA artha na jAnA ho, aisA baccA usa "paMca maMgala" ke lie ekAnte anucita hai / use paMcamaMgala mahAzrutaskandha kA eka bhI AlAvA mata denA / kyoMki anAdi bhavAntara meM upArjana kie karmarAzi ko bacce ke lie yaha Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 AgamasUtra - hindI anuvAda AlApaka prApta karake baccA samyak taraha se ArAdhana na kare to usakI laghutA ho / usa ko pahale dharmakathA se bhakti utpanna karanI cAhie / usake bAda priyadharma dRDhadharma aura bhaktiyukta bana gayA hai aisA jAnane ke bAda jitane paJcakakhANa nirvAha karane ke lie samartha ho utane paccakkhANa usako karavAnA / rAtri bhojana ke duvidha, trividha, caUviha- aise yathAzakti paccakkhANa karavAnA / [602] he gautama ! 45 navakArasI karane se, 24 porisI karane se, 12 purimuDa karane se, 10 avaDDa karane se aura cAra ekAsaNA karane se (eka upavAsa ginatI meM le zakate hai / ) do AyaMbila aura eka zuddha, nirmala, nirdoSa AyaMbila karane se bhI eka upavAsa ginA jAtA hai / ) he gautama ! vyApAra rahitatAse raudradhyAna - ArtadhyAna, vikathA rahita svAdhyAya karane meM ekAgra cittavAlA ho to kevala eka AyaMbila kare to bhI mAsakSamaNa se Age nIkala jAtA hai / isalie visAmA sahita jitane pramANa meM tapa upadhAna kare utane pramANa meM usI ginatI meM baDhautI karake paMca- maMgala par3hane ke lAyaka bane, taba use paMca-maMgala kA AlAvA par3havAnA, varanA mata par3hAnA / [603] he bhagavaMta ! isa prakAra karane se, dIrghakAla bIta jAe aura yadi zAyada bIca hI mara jAe to navakAra rahita vo aMtima ArAdhanA kisa taraha sAdha zake ? he gautama! jisa vakta sUtropacAra ke nimitta se azaThabhAva se yathAzakti jo koI tapa kI zurUAta kI usI vakta usane usa sUtra kA artha kA aura tadubhaya kA adhyayana paThana zurU kiyA aisA samajanA / kyoMki vo ArAdhaka AtmA usa paMca namaskAra ke sUtra, artha aura tadubhaya ko avidhi se grahaNa nahIM karatA / lekina vo usa taraha vidhi se tapasyA karake grahaNa karatA hai ki jisase bhavAntara meM bhI naSTa na ho aise zubha-adhyavasAya se vo ArAdhaka hotA hai / [604] he gautama! kisI dusare ke pAsa par3hate ho aura zrutajJAnAvaraNIya ke kSayopazama se kAna se sunakara diyA gayA sUtra grahaNa karake paMcamaMgala sUtra par3hakara kisI ne taiyAra kiyA ho - kyA use bhI tapa upadhAna karanA cAhie ? he gautama! hA, usako bhI tapa karAke denA cAhie / he bhagavaMta ! kisa kAraNa se tapa karanA cAhie ? he gautama ! sulabha bodhi ke lAbha ke lie | isa prakAra tapa-vidhAna na karanevAle ko jJAna- kuzIla samajanA / [605] he bhagavaMta ! jisa kisI ko ati mahAn jJAnAvaraNIya karma kA udaya huA ho, rAta-dina raTane ke bAda bhI eka sAla ke bAda kevala ardhazloka hI sthira paricita ho, vo kyA kare ? vaise AtmA ko jAvajIva taka abhigraha grahaNa karanA yA svAdhyAya karanevAle kA veyAvacca aura pratidina DhAI hajAra pramANa paMcamaMgala ke sUtra, artha aura tadubhaya kA smaraNa karate hue ekAgra mana se raTana kare / he bhagavaMta ! kisa kAraNa se ? (aise kahate ho ?) he gautama! jo bhikSu jAvajjIva taka ke abhigraha sahita cAroM kAla yathAzakti vAcanA Adi samAna svAdhyAya na kare use jJAnakuzIla mAnA hai / [606] dusarA jo kisI yAvajjIva taka ke abhigraha pUrvaka apUrvajJAna kA bodha kare, Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-3/-/606 233 usakI Azakti meM pUrva grahaNa kie jJAna kA parAvartana kare, usakI bhI Azakti meM DhAI hajAra paMcamaMgala navakAra kA parAvartana-japa kare, vo bhI AtmA ArAdhaka hai / apane jJAnAvaraNIya karma khapAkara tIrthaMkara yA gaNadhara hokara. ArAdhakapana pAkara siddhi pAte hai / [607-610] he bhagavaMta ! kisa kAraNa se aisA kahalAtA hai ki cAra kAla meM svAdhyAya karanA cAhie ? he gautama ! mana, vacana aura kAyA se gupta honevAlI AtmA hara vakta jJAnAvaraNIya karma khapAtI hai / svAdhyAya dhyAna meM rahatA ho vo hara pala vairAgya pAnevAlA banatA hai / svAdhyAya karanevAle ko urdhvaloka, adholoka, jyotiSa loka, vaimAnika loka, siddhi, sarvaloka aura aloka pratyakSa hai / abhyaMtara aura bAhya aise bAraha taraha ke tapa ke lie samyagdRSTi AtmA ko svAdhyAya samAna tapa nahIM huA aura hogA bhI nahIM / [611-615] eka, do, tIna mAsakSamaNa kare, are ! saMvatsara taka khAe binA rahe yA lagAtAra upavAsa kare lekina svAdhyAya-dhyAna rahita ho vo eka upavAsa kA bhI phala nahIM paataa| udgama utpAdana eSaNA se zuddha aise AhAra ko hamezA karanevAlA yadi mana, vacana, kAyA ke tIna yoga meM ekAgra upayoga rakhanevAlA ho aura hara vakta svAdhyAya karatA ho to usa ekAgra mAnasavAle ko sAla taka upavAsa karanevAle ke sAtha barAbarI nahIM kara zakate / kyoMki ekAgratA meM svAdhyAya karanevAle ko ananta nirjarA hotI hai / pA~ca samiti, tIna gupti, sahanazIla, indriya ko damana karanevAlA, nirjarA kI apekSA rakhanevAlA aisA muni ekAgra mana se nizcala hokara svAdhyAya karatA hai / jo koI prazasta aise zrutajJAna ko samajAte hai, jo kisI zubhabhAvavAlA use zravaNa karatA hai, vo dono he gautama ! tatkAla Azrava dvAra bandha karate hai / [616-619] duHkhI aise eka jIva ko jo pratibodha dekara mokSa mArga meM sthApana karate hai, vo devatA aura asura sahita isa jagata meM amArI par3aha bajAnevAle hote hai, jisa taraha dusarI dhAtu kI pradhAnatA yukta suvarNa kriyA binA kaMcanabhAva ko nahIM pAtA / usa taraha sarva jIva jinopadeza binA pratibodha nahIM pAte / rAga-dveSa aura moha rahita hokara jo zAstra ko jAnanevAle dharmakathA karate hai / jo yathArtha taraha se sUtra aura artha kI vyAkhyA zrotA ko vaktA kahe to kahanevAle ko ekAnte nirjarA ho aura sunanevAle kA nirjarA ho yA na ho| [620] he gautama ! isa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki jAvajIva abhigraha sahita cAra kAla svAdhyAya karanA / aura phira he gautama ! jo bhikSu vidhivat suprazasta jJAna par3hakara phira jJAnamada kare vo jJAnakuzIla kahalAtA hai / usa taraha jJAna kuzIla kI kaI taraha prajJApanA kI jAtI hai / [621-622] he bhagavaMta ! darzanakuzIla kitane prakAra ke hote hai / he gautama ! darzanakuzIla do prakAra ke hai-eka Agama se aura dusarA noAgama se / usameM Agama se samyagdarzana meM zaka kare, anya mata kI abhilASA kare, sAdhu-sAdhvI ke maile vastra aura zarIra dekhakara dugaMchA kare / ghRNA kare, dharma karane kA phala milegA yA nahIM, samyakattva Adi guNavaMta kI tArIpha na karanA / dharma kI zraddhA calI jAnA / sAdhupana chor3ane Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 AgamasUtra-hindI anuvAda kI abhilASAvAle ko sthira na karanA / sAdharmIka kA vAtsalya na karanA yA zakti hote hue zAsanaprabhAvana bhakti na karanA / isa ATha sthAnaka se darzanakuzIla samajanA / noAgama se darzanakuzIla ke koi prakAra ke samaje, vo isa prakAra-cakSukuzIla, dhrANakuzIla, zravaNakuzIla, jihvAkuzIla, zarIrakuzIla, ve cakSukuzIla tIna taraha ke hai / vo isa prakAra-prazastacakSukuzIla, prazastAprazasta cakSukuzIla aura aprazasta cakSukuzIla / usameM jo kisI prazasta aise RSabhAdika tIrthaMkara bhagavaMta ke biMba ke Age dRSTi sthira karake rahA ho vo prazasta cakSukuzIla aura prazastAprazasta cakSukuzIla use kahate hai ki hRdaya aura netra se tIrthaMkara bhagavaMta kI pratimA ke darzana karate-karate dusarI kisI bhI cIja kI ora najara kare vo prazastAprazasta kuzIla kahalAtA hai / aura phira prazastAprazasta dravya jaise ki kauA, baga, DhaMka, tittara, mora Adi yA manohara lAvaNya yukta khUbasUrata strI ko dekhakara usakI ora netra se dRSTi kare vo bhI prazastAprazasta cakSukuzIla kahalAtA hai / aura phira aprazasta cakSukuzIla-taisaTha taraha se aprazasta sarAgavAlI cakSu kahA hai / he bhagavaMta ! vo aprazasta taisaTha cakSubheda kauna se hai / he gautama ! vo isa prakAra1. sabhrakaTAkSA, 2. tArA, 3. maMdA, 4. madalasA, 5. vaMkA, 6. vivaMkA, 7. kuzIlA, 8. ardha ikSitA, 9. kANa-ikSitA, 10. bhrAmitA, 11. udbhrAmitA, 12. calitA, 13. valitA, 14. calavalitA, 15. ardhamilitA, 16. milimilA, 17. mAnuSya, 18. pazavA, 19. yakSikA, 20. sarIsRpA, 21. azAntA, 22. aprazAntA, 23. asthirA, 24. bahuvikAzA, 25. sAnurAga, 26. rAgaudAraNI, 27. rogajA-rAgajA, 28. Amaya-utpAdAnI-mada utpAdanI, 29. madanI, 30. mohaNI, 31. vyAmohanI, 32. bhaya-udIraNI, 33. bhayajananI, 34. bhayaMkarI, 35. hRdayabhedanI, 36. saMzaya-apaharaNI, 37. citta-camatkAra utpAdanI, 38. nibaddhA, 39. anibaddhA, 40. gatA, 41. AgatA, 42. gatA gatA, 43. gatAgata-patyAgatA, 44. nirdhAranI, 45. abhilaSaNI, 46. aratikarA, 47. ratikarA, 48. dInA, 49. dayAmaNI, 50. zurA, 51. dhIrA, 52. haNaNI, 53. mAraNI, 54. tApaNI, 55. saMtApaNI, 56. kruddhA-prakruddhA, 57, dhIrA mahAdhIrA, 58. caMr3I, 59. rudrA-surudrA, 60. hAhAbhUtazaraNA, 61. rUkSA, 62. snigdhA, 63. rUkSa snigdhA (isa prakAra kuzIla dRSTi yahA~ batAI hai, usa nAma ke anusAra artha-vyAkhyA samaja lenA / ) strIyoM ke caraNa a~gUThe, usakA agra hissA, nAkhUna, hAtha jo acchI taraha se Alekhela ho, lAla raMga yA alatA se gAtra aura nAkhUna raMge ho, maNi kI kiraNe ikaTThe hone kI kAraNa se jaise meghadhanuSa na ho vaise nAkhUna ko, kachue kI taraha unnata caraNa ko acchI taraha se gola rakhe gae gUr3ha jAnuo, jaMghAo, vizAla kaTI taTa ke sthAna ko, jaghana, nitamba, nAbhi, stana, guptasthAna ke pAsa kI jagaha, kaMTha, bhujAlaSTi, adhara, hoTha, daMtapaMkti, kAna, nAsikA, netrayugala, bhramara, mukha, lalATa, mastaka, keza, sethI, Ter3hI kezalaTa, pITha, tilaka, kuMDala, gAla, aMjana zyAma varNavAle tamAla ke patra samAna keza kalApa, kaMdorA, nupura, bAhu rakSaka maNi ratna jar3ita kaMgana, kaMkaNa, mudrikA Adi manohara aura jhilamila rahe AbhUSaNa, rezamI patale vastra, sutarAu Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-3/-/622 235 veza Adi se sajAvaTa karake kAmAgni ko pradIpta karanevAlI nArakI aura tiryaMcagati meM ananta duHkha dilAnevAlI ina strIIM ke aMga upAMga AbhUSaNa Adi ko abhilASA pUrvaka sarAga najara se dekhanA vo vakSukuzIla kahalAtA hai / [623-624] aura ghrANakuzIla use kahate hai ki jo acchI sugaMdha lene ke lie jAe aura durgaMdha AtI ho to nAka Ter3hA kare, DhuMgachA kare aura zravaNa kuzIla do taraha ke samajanA / eka prazasta aura dusarA aprazasta / usameM jo bhikSu aprazasta aise kAmarAga ko utpanna karanevAle, uddIpana karanevAle, ujjavala karanevAle, gaMdharvanATaka, dhanurveda, hastazikSA, kAmazAstra ratizAstra Adi zravaNa karake usakI AlocanA na kare yAvat usakA prAyazcit AcaraNa na kare use prazasta zravaNa kuzIla mAnanA / aura jIhvAkuzIla kaI taraha ke mAnanA, vo isa prakAra - kaTu, tIkhe svAdahIna, madhura, khaTTe, khArA rasa kA svAda karanA / na dekhe, anasune, Aloka, paraloka, ubhayaloka, viruddhadoSavAle, makAra-jakAra mammo cacco aise apazabda uccAranA / apayaza mile aise jhUThe Aropa lagAnA, achattA kalaMka car3AnA, zAstra jAne binA dharmadezanA karane kI pravRtti karanA / use jihvAkuzIla mAnanA / he bhagavaMta ! bhASA bolane se bhI kyA kuzIlapana ho jAtA ? he gautama! hA, aisA hotA hai / he bhagavaMta ! to kyA dharmadezanA na kare / he gautama ! sAvadyaniravadya vacana ke bIca jo pharka nahIM jAnatA, use bolane kA bhI adhikAra nahIM, to phira dharmadezanA karane kA to avakAza hI kahA~ hai / [625] aura zarIra kuzIla do taraha ke jAnanA, kuzIla ceSTA aura vibhUSA - kuzIla, usameM jo bhikSu isa kRmi samUha ke AvAsa samAna, paMchI aura zvAna ke lie bhojana samAna / sar3anA, giranA, naSTa honA, aise svAbhAvavAlA, azuci, azAzvata, asAra aise zarIra ko hamezA AhArAdika se poSe aura vaisI zarIra kI ceSTA kare, lekina seMkar3oM bhava meM durlabha aise jJAnadarzana Adi sahita aise zarIra se ati ghora vIra ugra kaSTadAyaka ghora tapa saMyama ke anuSThAna na Acare use ceSTA kuzIla kahate hai / aura phira jo vibhUSA kuzIla hai vo bhI kaI taraha ke vo isa prakAra - tela se zarIra ko abhyaMgana karanA, mAliza karanA, lepa lagAnA, aMga puruSana karavAnA, snAna- vilepana karanA, maila ghisakara dUra karanA, taMboka khAnA, dhUpa denA, khuzabudAra cIja se zarIra ko vastra vAsita karanA, dA~ta ghisanA, mulAyama karanA, caherA suzobhita banAnA, puSpa yA usakI mAlA pahananA, bAla banAnA, jUte - pAvar3I istemAla karanA, abhimAna se gati karanA, bolanA, ha~sanA, baiThanA, uThanA, giranA, khIMcanA, zarIra kI vibhUSA dikhe usa prakAra vastro ko pahananA, daMDa grahaNa karanA, ye saba ko zarIra vibhUSA kuzIla sAdhu samajanA / yaha kuzIla sAdhu pravacana kI ur3AhaNA- upaghAta karavAnevAle, jisakA bhAvi pariNAma duSTa hai vaise azubha lakSaNavAlA, na dekhane lAyaka mahA pApa karma karanevAlA vibhUSA- kuzIla sAdhu hotA hai / isa prakAra darzanakuzIla prakaraNa pUrA huA / [626] aba mUlaguNa aura uttaraguNa meM cAritrakuzIla aneka prakAra ke jAnanA / usameM pA~ca mahAvrata aura rAtri bhojana chaThThA - aise mUlaguNa batAe hai / vo cha ke lie jo pramAda kare, Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 AgamasUtra-hindI anuvAda usameM prANAtipAta yAni pRthvI, pAnI, agni, vAyu, vanaspati rUpa ekendriyajIva, do, tIna, cAra, pA~ca indriyavAle jIva kA saMghaTTA karanA, paritApa utpanna karanA, kilAmaNA karanI, upadrava karanA / mRSavAda do taraha kA-sUkSma aura bAdara usameM "payalAullAmarue" kisI sAdhu dina meM sote hue-jhoke khA rahA thA, dusare sAdhu ne use kahA ki dina meM kyoM so rahe ho ? usane uttara diyA ki maiM so nahIM rahA / phira se nIMda Ane lagI / jhokA khAne lagA taba sAdhu ne kahA ki mata so / taba pratyuttara milA ki maiM so nahIM rahA / tA yaha sUkSma mRSAvAda / kisI sAdhu bArisa hone ke bAvajUda bhI bAhara nIkale / dusare sAdhu ne kahA ki bArisa meM kyoM jA rahe ho ? usane kahA ki nahIM, maiM bArisa meM nahIM jA rahA / aisA kahakara jAne lagA / yahA~ vAsRdhAtu zabda karanA ho isalie zabda hotA ho taba maiM nahIM jAtA / aise chala ke zabda istemAla kare vo sUkSma mRSAvAda | kisI sAdhu ne bhojana ke vakta kahA ki bhojana kara lo / usane uttara diyA ki muje paccakkhANa hai-aisA kahakara turanta khAne lagA, dusare sAdhu ne pUchA ki abhI-abhI paccakkhANa kiyA hai, aisA kahatA thA aura phira bhojana karatA hai / taba usane kahA ki kyA maiMne prANAtipAta Adi pA~ca mahAvrata kI virati kA pratyAkhyAna nahIM kiyA ? isa taraha se yaha chalane ke prayoga se sUkSmamRpAvAda lage / sUkSmamRSAvAda aura kanyAlIka Adi bAdara mRSAvAda kahalAtA hai / die binA grahaNa karanA usake do bheda sUkSma aura bAdara usake tRNa, paththara, rakSAkuMDI Adi grahaNa karanA vo sUkSma adattAdAna / ghar3e binA aura ghar3A huA suvarNa Adi grahaNa karane samAna bAdara adattAdAna samajanA / ___ aura maithuna dIvya aura audArika vo bhI mana, vacana, kAyA, karaNa, karAvaNa anumodana aise bheda karate hue aTThAraha bhedavAlA jAnanA / aura phira hasta karma sacitta acitta bhedavAlA yA brahmacarya kI navagupti kI virAdhanA karane dvArA karake, zarIra vastrAdika kI vibhUSA karane smaan| mAMDalI meM parigraha do taraha se / sUkSma aura bAdara / vastrapAtra kA mamatvabhAva se rakSA karanA / dusaroM ko istemAla karane ke lie na denA vo sUkSma parigraha, hiraNyAdika grahaNa karanA yA dhAraNa kara rakhanA / mAlikI rakhanI, vo bAdara parigraha / rAtri-bhojana dina meM grahaNa karanA aura rAta ko khanA, dina meM grahaNa karake dusare dina bhojana karanA / rAta ko lekara dina meM khaanaa| rAta ko lekara rAta meM khAnA / ityAdi bhedayukta / [627-632] uttara guNa ke lie piMr3a kI jo vizuddhi, samiti, bhAvanA, do taraha ke tapa, pratimA dhAraNa karanA, abhigraha grahaNa karanA Adi uttara guNa jAnanA / usameM piMr3a vizuddhi-solaha udgama doSa, solaha utpAdanA doSa, dasa eSaNA ke doSa aura saMyojanAdika pA~ca doSa, usameM udgama doSa isa prakAra jAnanA / 1. AdhAkarma, 2. audezika, 3. pUtikarma, 4. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-3/-/632 237 mizrajAta, 5. sthApanA, 6. prAbhRtikA, 7. prAduSkaraNa, 8. krIta, 9. prAmityaka, 10. parAvartita, 11. abhyAhata, 12. udbhinna, 13. mAlopahRta, 14. Achidya, 15. atisRSTa, 16. adhyava pUraka-aise piMDa taiyAra karane meM solaha doSa lagate hai / [633-635] utpAdana ke solaha doSa isa prakAra batAe hai / 1. dhAtrIdoSa, 2. dutidoSa, 3. nimittadoSa, 4. AjIvakadoSa, 5. vanIpakadoSa, 6. cikitsAdoSa, 7. krodhadoSa, 8. mAnadoSa, 9. mAyAdoSa, 10. lobha doSa, yaha isa doSa aura 11. pahale yA bAda meM honevAle paricaya kA doSa, 12. vidyAdoSa, 13. maMtradoSa, 14. cUrNadoSa, 15. yogadoSa aura 16. mUlakarmadoSa-aise utpAdana ke solaha doSa lagate hai / [636-637] eSaNA ke dasa doSa isa prakAra jAnanA-1. zakti, 2. mrakSita, 3. nikSipta, 4. pihita, 5. saMhRta, 6. dAyaka, 7. unmizra, 8. apariNata, 9. lipta, 10. chrdit| [638] usameM udgamadoSa gRhastha se utpanna hote hai / utpAdana ke doSa sAdhu se utpanna honevAle aura eSaNA doSa gRhastha aura sAdhu donoM se utpanna honevAle hai / mAMDalI ke pA~ca doSa isa prakAra jAnanA-1. saMyojanA, 2. pramANa se adhika khAnA, 3. aMgAra, 4. ghuma, 5. kAraNa abhAva-aise grAsesaNA ke pA~ca doSa hote hai / usameM saMyojanA doSa do taraha ke-1. upakaraNa sambandhI aura 2. bhojana pAnI sambandhI / aura phira una donoM ke bhI abhyantara aura bAhya / aise do bheda hai [631] pramANa-battIsa kavala pramANa / AhAra kukSipUraka mAnA jAtA hai / khAne meM acche laganevAle bhojanAdika rAga se khAe to usameM IMgAla doSa aura anacAhe meM dveSa ho to dhUmra doSa lagatA hai / [640-643] kAraNAbhAva doSa meM samajo ki kSudhA vedanA saha na zake, kamajora zarIra se vaiyAvacca na ho zake, A~kha kI rozanI kama ho jAe aura iriyAsamiti meM kSati ho / saMyama pAlana ke lie aura jIva bacAne ke lie, dharmadhyAna karane ke lie, isa kAraNa ke lie bhojana karanA kalpe / bhUkha samAna koI darda nahIM isalie usakI zAnti ke lie bhojana karanA / bhUkha se kamajora dehavAlA vaiyAvacca karane meM samartha nahIM ho zakatA / isalie bhojana karanA / iriyAsamiti acchI taraha se na khoje, prekSAdika saMyama na sa~bhAla zake, svAdhyAyAdika karane kI zakti kama ho jAe, bala kama hone lage, dharmadhyAna na kara zake isalie sAdhu ko isa kAraNa se bhojana karanA cAhie / isa prakAra piMr3a vizuddhi jAnanA / [644] aba pA~ca samiti isa prakAra batAI hai-IyAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAnabhaMDa-mattanikSepaNA samiti aura uccAra-pAsavaNa khela siMdhANajallapAriSThApanikA samiti aura tIna gupti, mana gupti, vacana gupti aura kAyagupti aura bAraha bhAvanA vo isa prakAra-1. anityabhAvanA, 2. azaraNa bhAvanA, 3. ekatvabhAvanA, 4. anyatvabhAvanA, 5. azucibhAvanA, 6. vicitra saMsArabhAvanA, 7. karma ke Azrava kI bhAvanA, 8. saMvara bhAvanA, 9. nirjarAbhAvanA, 10. loka vistAra bhAvanA, 11. tIrthaMkara ne acchI taraha se batAyA huA aura acchI taraha Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 AgamasUtra - hindI anuvAda se prarUpA huA uttama dharma usake dharma kI soca samAna bhAvanA, 12. karor3a janmAntara meM durlabha aisI bodhi durlabha bhAvanA yaha Adi sthAnAntara meM jo pramAda kare use cAritra kuzIla jAnanA / [ 645] tapa kuzIla do taraha ke eka bAhya tapa kuzIla aura dusarA abhyantara tapa kuzIla / usameM jo koI muni vicitra isa taraha kA dIrghakAla kA upavAsAdika tapa, uNodarikA, vRttisaMkSepa, rasaparityAga, kAya-kleza, aMgopAMga sikur3e rakhane samAna saMlInatA / isa cha taraha ke bAhya tapa meM zakti hone ke bAda bhI jo udyama nahIM karate, vo bAhya tapa kuzIla kahalAte hai / [646-647] bAra taraha kI bhikSu pratimA vo isa prakAra - eka mAsikI, do mAsikI, tIna mAsikI, cAra mAsikI, pA~ca mAsikI, cha mAsikI, sA~ta mAsikI aise sA~ta pratimA / A~ThavI sA~ta ahorAtra kI, nauvIM sA~ta ahorAtra kI, dazavIM sA~ta ahorAtra kI, gyArahavIM eka ahorAtra kI, bArahavIM eka rAtri kI aisI bAraha bhikSu pratimA hai / [648] abhigraha- dravya se, kSetra se, kAla se aura bhAva se / usameM dravya abhigraha meM U~bAle U~r3ada Adi dravya grahaNa karanA, kSetra se gA~va meM yA gA~va ke bAhara grahaNa karanA, kAla se prathama Adi porisa meM grahaNa karanA, bhAva se krodhAdika kaSAyavAlA jo muje de vo grahaNa karU~gA isa prakAra uttaraguNa saMkSepa se samAsa kie / aisA karane se cAritrAcAra bhI saMkSepa se pUrNa huA / tapAcAra bhI saMkSepa se usameM A gayA / aura phira vIryAcAra use kahate hai ki jo isa pA~ca AcAra meM nyuna AcAra kA sevana na kare / ina pA~ca AcAra meM jo kisI aticAra meM jAna-bUjhakara ajayaNA se, darpa se, pramAda se, kalpa se, ajayaNA se yA jayaNA se jisa mutAbika pApa kA sevana kiyA ho usa mutAbika guru ke pAsa AlocanA karake mArga jAnanevAle gItArtha guru jo prAyazcit de use acchI taraha AcaraNa kare / isa taraha aThThAraha hajAra zIla ke aMga meM jisa pada meM pramAda sevana kiyA ho, use usa pramAda doSa se kuzIla samajanA cAhie / [649] usa prakAra osannA ke lie jAnanA / vo yahA~ hama nahIM likhate / jJAnAdika viSayaka pAsatthA, svacchaMda, utsUtramArgagAmI, zabala ko yahA~ graMtha vistAra ke bhaya se nahIM likhate / yahA~ kahIM kahIM jo-jo dusarI vAcanA ho vo acchI taraha se zAstra kA sAra jisane jAnA hai, vaise gItArthavarya ko riztA jor3anA cAhie / kyoMki pahale Adarza prata meM kAphI grantha vipranaSTa huA hai / vahA~ jo-jo sambandha hone ke yogya jur3ane kI jurUra huI vahA~ kaI zrutadhara ne ikaTThe hokara aMga- upAMga sahita bAraha aMga rUpa zruta samudra meM se bAkI aMga, upAMga, zrutaskaMdha, adhyayana, uddezA meM se ucita sambandha ikaTThe karake jo kisI sambandha rakhate the, vo yahA~ likhe hai, lekina khuda kahA huA kucha bhI rakhA nahIM hai / [650-652] ati vizAla aise yaha pA~ca pApa jise varjana nahIM kiyA, vo he gautama ! jisa taraha sumati nAma ke zrAvaka ne kuzIla Adi ke sAtha saMlApa Adi pApa karake bhava meM bhramaNa kriyA vaise vo bhI bhramaNa kareMge / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha-3/-/652 239 bhavasthiti kAyasthitivAle saMsAra meM ghora duHkha meM par3e bodhi, ahiMsA Adi lakSaNayukta daza taraha kA dharma nahIM pA zakatA / RSi ke Azrama meM aura bhilla ke ghara meM rahe tote kI taraha saMsarga ke guNadoSa se eka mIThA bolanA zIkha gayA aura dusarA saMsarga doSa se apazabda bolanA zIkha gayA he gautama ! jisa taraha donoM tote ko saMsarga doSa kA natIjA milA usI taraha Atmahita kI icchAvAle ko isa paMchI kI hakIkata jAnakara sarva upAya se kuzIla kA saMsarga sarvathA tyAga karanA cAhie / adhyayana-3-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa -39/1-mahAnizItha-chedasUtra-6/1/hindI anuvAda pUrNa mahAnizIva sUtra ke adhyayana pAMca se ATha ke lie - bhAga-11-dekhanA | bhAga-10-kA hindI anuvAda pUrNa | Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 AgamasUtra-hindI anuvAda bhAga-7 AgamasUtra-hindI anuvAda bhAga-1- se-12 bhAga-1 | AcAra, sUtrakRta bhAga-2 | sthAna, samavAya bhAga-3 | bhagavatI-(zataka-1-se-10) bhAga-4 | bhagavatI-(zataka-11-se-29) bhAga-5 | bhagavatI (zataka-30-se-41) jJAtAdharmakathA, upAsakadazA bhAga-6 | antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa, vipAkazruta, aupapAtika, rAjapraznIya | jIvAjIvAbhigama, prajJApanA (pada-1 se 5) bhAga-8 | prajJApanA (pada-6 se 36) sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-9 jaMbUdvIpaprajJapti, nirayAvalikA, kalpavataMsikA, puSpitA, puSpacUlikA, vaNhidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, taMdulavaicArika bhAga-10 saMstAraka, gacchAcAra (candravedhyaka), gaNividyA, devendrastava, vIrastava, nizItha, bRhatkalpa, vyavahAra, dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahAnizItha (adhyayana-1 se 3) bhAga-11 mahAnizItha (adhyayana-4 se 8), Avazyaka, odhaniyukti, piMDaniyukti bhAga-12 | dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre Agama saMbaMdhi sAhitya 1.45-Agama - 2.45- Agama - gujarAtIanuvAda 3.45- Agama - saTIkaM 4.45- Agama - viSayAnukama 5.45 -Agama- mahApUjanavidhI 6.45 - Agama - zabdakoza 7.45 - AgamasUtra - [hindIanuvAda 101 zrI zruta prakAzana nidhi