________________
૧૪ પદ્ધતિને જ આમુલ બદલવા માગે છે.” છેવટે નોંધમાં પ્રશ્નાર્થ છે : “સર્વોદય કાર્યકરની આ ભૂમિકા સદાકાળ ટકશે ખરી? એને પક્ષ મૂલક ચિંતન તરફ નહિ ધકેલાવું પડે?” અને છેલ્લે કહે છે: આમ સર્વોદય કાર્યકર્તા માટે મૂંઝવણની વેળા છે. ઈંદિરાજી સવેળા નહિ વિચારે ?”
ઈંદિરાજી અને કોંગ્રેસે વિચારવું જ જોઈએ. તેમને હવે તો ખ્યાલ આવી જ જવો જોઈએ કે સત્તા એ જ નિર્ણાયક બળ નથી. સત્તાને સેવાના સાધન તરીકે પણ ટકાવી રાખવી હોય તો યે કેવળ ધારાસભામાંની પક્ષની ગમે તેવી સદ્ધર બહુમતી પણ નિર્ણાયક બળ બની શકતી નથી. સત્તા અને પક્ષ સિવાય બહારથી પણ પોષણ અને બળ સંગઠનને મળવું જોઈએ. તે ન મળે તો ગમે તેવી પ્રચંડ બહુમતીને પણ તૂટી પડતાં અને એની સાથે જ સત્તાને સરી જતાં તેમજ સત્તા આધારિત પક્ષને છિન્નભિન્ન થઈ જતાં વાર લાગતી નથી. એ સત્ય મોડે મોડે પણ કોંગ્રેસ મોવડી મંડળે અને ઈંદિરાજીએ હવે સમજવું જોઈએ. પરંતુ એ સમજે કે ન સમજે “દિલ્હી રેલીની નોંધમાં છેલ્લે પ્રશ્નાર્થમાં છે તે સર્વોદય કાર્યકર્તાઓની મૂંઝવણની ભૂમિકા વિષે ઈદિરાજી વિચારે કે ન વિચારે. પણ નમ્રપણે કહીશ કે સર્વોદય કાર્યકરોએ તો વિચારવાની વેળા આવી જ છે. વરસ સવા વરસમાં લોકસભાની ચૂંટણી આવે છે.
ત્યાં સુધી રાહ જોવા જેટલી પણ ધીરજ રહી નથી. અને સર્વોદય કાર્યકરોની મૂંઝવણ તો ઉપર સ્પષ્ટ કહી તેવી છે. એટલે આ ઉતાવળ અને પ્રવાહિત સ્થિતિના સંજોગો વચ્ચે માની લ્યો કે બિહાર ધારાસભાનું વિસર્જન થાય તો, ત્યારપછીની પરિસ્થિતિ ઉપર પકડ કોની હશે? સર્વોદય કાર્યકરો આચાર્ય કૃપાલાનીની ભૂમિકા તરફ ઝડપથી સરી પડે એ શક્યતા વધુ જણાય છે અને વિરોધ પક્ષો તો બિહાર આંદોલનનો ઉપયોગ કરી લેવાને ટાંપીને બેઠા જ છે. વિસર્જન કરાવવું કે તોડવું એ કોઈ મોટી વાત નહિ બને. સવાલ ત્યારપછીનો છે. સર્જન કરવું અને શાંતિના પરિબળોને જોડવાં એ મોટું કામ કરવા જેવી પરિસ્થિતિ ત્યારે રહી હશે? ક્રાંતિ ત્યારે જ થઈ ગણાય કે ત્યાર પછી ઉત્ક્રાંતિના પરિબળો પુષ્ટ બને. ચિહનો તો એવાં દેખાય છે કે પ્રતિક્રાંતિના પરિબળોને જ જાણે પોષણ મળતું હોય. જે સર્વોદય કાર્યકરો ઈચ્છતા નથી. વિચારવાનું છે બન્નેએ. કોંગ્રેસ અને સર્વોદય જગતે. ઈંદિરાએ અને જયપ્રકાશજીએ. (વિશ્વવાત્સલ્ય : ૧-૧૧-૧૯૭૪)
અંબુભાઈ શાહ
સંપૂર્ણક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
