________________
ક
હવે જોઈએ ભાલ નળકાંઠાનું તારણ :
મુનિશ્રીએ ૧૯૫૩માં કહ્યું છે : “ખુદ કોંગ્રેસને પણ આજે તે શહેર મિશ્રિત હોઈ ગ્રામાભિમુખ કરવા માટે સત્ય અને અહિંસાને સામે રાખી આંચકા આપવાના આવશે, પણ મને ખાતરી છે કે એ આંચકાઓ બન્નેને શોભાવનારા અને શુદ્ધ રાખનારા હશે. બન્ને સંસ્થાના સ્થાનિક કાર્યકરો ગેરસમજૂતી થતી દેખાય ત્યાં સ્થાનિક કે મુખ્ય કાર્યકરો પાસે જઈને પણ હંમેશા ચોખવટ કરતા રહે. કારણ કે આ બન્ને સંસ્થાઓએ પોતપોતાનું નિરનિરાળું વ્યક્તિત્ત્વ સાચવવાનું અને પરસ્પર પૂરક થવાનું હોઈ ઘર્ષણો ડગલે ડગલે આવશે, પણ એ ઘર્ષણો સાધક બની રહે તેટલું હરપળે જોવાનું રહેશે.
શ્રી વિનોબાજીનું ભૂદાન આંદોલન ગ્રામ સંગઠનોની પૂર્વભૂમિકા તૈયાર કરે છે. દેશમાં ત્યાગનું વાતાવરણ સર્જે છે, પણ આજે દેશમાં ત્યાગની સાથોસાથ અન્યાય સામેની પ્રતિકારક શક્તિ અને ઊંડી શુદ્ધિની જે જરૂર છે, તે ગ્રામસંગઠનો વિના નહીં ઊભી થાય. એટલે દેશભરમાં ગ્રામસંગઠનો ઝડપી થવા દેવાં જોઈએ.”
આજે એમ સ્પષ્ટ કહી શકાય કે આંતરરાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે ભારતે પક્ષપાતના આક્ષેપનો ડર સમૂળગો છોડ્યો છે; પરંતુ રાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે જોઈએ તો કોંગ્રેસ સરકારોને ગામડાંઓના પક્ષપાતનો ડર એટલો બધો છે કે એક પણ ડગલું સીધું ગ્રામ પક્ષપાતી ભરવામાં એ અચકાય છે. કોંગ્રેસ જ્યાં લગી ગ્રામ પક્ષપાતનો ડર છોડે નહીં ત્યાં લગી સામાજિક અને આર્થિક ક્રાંતિ આ દેશમાં થઈ શકે તેમ નથી. મારી આ સમજણને મેં વારંવાર અનેક રીતે ચકાસી લીધી છે અને તેથી કોંગ્રેસના પક્ષપાતનો ડર મને હવે પીડી શકતો નથી.
મને પોતાને ખાતરી છે કે કોંગ્રેસે જો રાજકીય ક્રાંતિ કરી છે, તો એને ગ્રામલક્ષી બનાવવાથી તે સામાજિક અને આર્થિક ક્રાંતિ અવશ્ય કરી શકશે; પણ એ માત્ર વાતોથી ગ્રામલક્ષી નહીં બની શકે, થોડાં ઘણાં માણસોની સહાનુભૂતિથી પણ પ્રામલક્ષી નહીં બની શકે. કૉંગ્રેસને ગ્રામલક્ષી બનાવવા માટે આર્થિક, સામાજિક ક્ષેત્રે અલગ સ્વતંત્ર અને છતાં રાજકીય ક્ષેત્રે એનું માતૃત્વ સ્વીકારનારું જબ્બર ગ્રામસંગઠનનું નર્યું નૈતિક બળ ઊભું કરવું પડશે. આમ થયા પછી પણ જો કોંગ્રેસ ગ્રામલક્ષી નહીં બની શકે તો ત્યારે કોંગ્રેસ કોંગ્રેસ તરીકે ભુંસાઈ જશે. પણ ત્યારે ગ્રામ સંગઠનો દ્વારા દેશની જનશક્તિ એટલી બધી વ્યવસ્થિત ઘડતર પામી ગઈ હશે કે કોંગ્રેસનું નામ નહીં રહે ત્યારે પણ કોંગ્રેસે દેશ અને દુનિયામાં સ્થાપેલ વિશ્વશાંતિની અહિંસક નીતિના તથા રાજકારણીય સચ્ચાઈના સિદ્ધાંતો ઉપર આ દેશમાં એક બીજી જ સંસ્થા ઊભી થશે.
સંપૂર્ણ ક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
