________________
83
પડકાર આપતી શક્તિ પેદા કરવાનું છે. જે કોઈ શુદ્ધ સાધન તેમાં ખપ લાગે તેનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ. આગળનું પછી વિચારીશું.'
(“શુ. પ્ર. સફળ ચિત્રો” પા. ૧૦૫) શુદ્ધિપ્રયોગ સત્તર દિવસ ચાલ્યો. પરિણામ આવ્યું તે પણ જોઈ લઈએ ઃ
“સાંજનાં બંને જણ મુનિશ્રી પાસે આવ્યા. ખુલ્લા દિલે એકરાર કર્યો. પશ્ચાત્તાપ જાહેર કર્યો. મુદામાલ નથી તેના બદલામાં પંચ નક્કી કરે તે રોકડ કીંમત આપવાનું નક્કી થયું. રાત્રે જાહેર પ્રાર્થનાસભામાં તે ભાઈએ ચોરીનો સ્પષ્ટ એક૨ા૨ કર્યો, ભૂલની માફી માગી અને મુદ્દામાલ હવે હાથ કરી શકાય તેમ નથી એટલે પંચ નક્કી કરે તે રોકડ રકમ વળતર તરીકે આપવા હું તૈયાર છું એવી જાહેરાત કરી. સભા આ સાંભળીને જાણે ચમત્કાર થયો હોય તેમ ભારે આશ્ચર્યમાં પડી ગઈ. ગામના ઈતિહાસમાં આ પહેલો જ પ્રસંગ હતો કે આ રીતે કોઈએ જાહેરમાં ગૂનો કબૂલ્યો હોય, માફી માગી હોય અને વળતર આપ્યું હોય.
(શુ. પ્ર. સ. ચિત્રો. ૧૧૮) અહિંસાને સક્રિય બનાવવા માટેના સંશોધન અને પ્રયોગોની મથામણનો સને ૧૯૫૫નો એક બીજો અનુભવ પણ જોઈ લઈએ. જેમાં ગુનેગારે પંચનો ફેંસલો પાળવાનું સ્વીકારીને પાછળથી તેનું પાલન કરવાનું ટાળ્યું હતું.
અને મુનિશ્રીનું મંથન વધી પડ્યું. નૈતિક સામાજિક પંચના ફેંસલાનું પાલન ન થાય તો પંચપ્રથા હાંસીપ્રદ ઠરે. રાજ્યસત્તાની ન્યાયકોર્ટના ચુકાદાનું પાલન કરાવવાનું નિર્ણાયક બળ સત્તાની વંશક્તિ છે. તેમ નૈતિક સામાજિક પંચના ચુકાદાનું પાલન કરાવવાનું નિર્ણાયકબળ પ્રજાની નૈતિક સામાજિક શક્તિ બનવું જોઈએ. તો જ પ્રજાનું શાંતબળ ખીલે અને સત્તાબળને ગૌણ બનાવી શકાય. લોકશક્તિ જાગૃત થાય તો જ આ શક્ય બને. નવસમાજ નિર્માણમાં નવાં મૂલ્યોની દૃષ્ટિએ ન્યાયનું સંશોધન, શિક્ષા, અને તેનું પાલન કરવાનાં નવાં ધોરણો ઊભાં કરવાં જોઈએ. પણ એ થતાં સુધીમાં તો અનેક આવી ઘાંટીઓ પસાર કરવી પડે. મળેલા અનુભવોમાંથી જ વ્યવસ્થિતપણું આવે.” (શુદ્ધિ પ્રયોગનાં સફળ ચિત્રો, પા, ૧૨૬)
t
‘ગ્રામદાન આંદોલનોની મર્યાદાઓ' બતાવતા વિશ્વવાત્સલ્યના જૂન ૧૯૬૬ના લેખમાં જણાવ્યું છે કે “આવી જ વાત છે અનિષ્ટના અહિંસક પ્રતિકારની.’’
અનિષ્ટ છે જ નહિ એમ માનીને ચાલવું અને અનિષ્ટ પેદા જ ન થાય તેવા રચનાત્મક કામમાં જ શક્તિ લગાડવી એ વાત પણ કોઈ વ્યક્તિ વિશેષ માટે મર્યાદિત રહેવાની. સામાન્ય જનતાને ન્યાય જોઈએ છે, રક્ષણ જોઈએ છે. પોતાની
સંપૂર્ણક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
