________________
મજબૂત કરવાના કામમાં રાજકીય પક્ષોવાળાને ઝાઝો રસ નહીં પડે. એ કામ તો સર્વોદય કાર્યકરો તેમજ અન્ય બિન-પક્ષીય પરિબળોએ જ કરવું પડશે. કદાચ એવું બને કે જનતાની શક્તિ વધતી જણાય. તો તેમાં ઊલટાનો આ પક્ષવાળાઓને પોતાને માટે ખતરો જણાય. (પા. ૧૬૨)
હવે જોઈએ ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગના આ મુદ્દા વિશેનાં તારણો. કોંગ્રેસને જાગૃત રાખવાનું બળ' એ લેખમાં ૧૯૬૬માં લખ્યું છે કે –
સત્તાનાં નશાથી પર રહેવું, દૂષણોથી બચવું અને નિર્લેપભાવે એક માત્ર સેવાના સાધન તરીકે સત્તાસ્થાનનો ઉપયોગ સર્વજનહિતમાં કરવો. એમાં ઉચ્ચ ચારિત્રબળ જોઈએ. આવી ચારિત્રશીલ વ્યક્તિઓ સત્તા પર હોય તો પણ, સત્તાનો દુરુપયોગ થતો અટકાવવા તેમના પર અંકુશ રાખનારું એક બળ જોઈએ. જેનાથી સત્તા પર હોય તે જાગૃતિ રાખે અને નબળાઈઓથી બચે.
સત્તા પરના પક્ષો પાસે સિદ્ધાંતો અને આદર્શો સારા હોય, તેનો અમલ કરવા જેટલી કાર્યક્ષમતા તે ધરાવતો હોય અને તેને લાયક યોગ્ય નેતાગીરી પણ હોય છતાં તે પક્ષને માટે પણ આવા બળની જરૂર છે જ. કોંગ્રેસ પક્ષ આજે સત્તા પર છે તે પણ આમાં અપવાદ ન બની શકે.
વળી કેટલાય કોંગ્રેસમેનો એવું માનતા હોય કે આવા કોઈ બીજા બળની કોંગ્રેસને જરૂર નથી. કોંગ્રેસ સંગઠન જ એ માટે પર્યાપ્ત બળ છે. તો એમણે એ પણ સમજી લેવું રહ્યું કે એ કામ બે ઘોડા પર એક સાથે સવારી કરવા જેવું છે. કોંગ્રેસ પોતે સત્તા પર પણ રહે અને પોતે જ પોતા પર અંકુશ પણ રાખી શકે તે વાત બની નથી. કારણ કે તે બની શકે તેમ જ નથી. બહારનું બળ જ આ કામગીરી અસરકરક રીતે બાવી શકે એ આટલા અનુભવ પછી હવે સમજાઈ જવું જોઈએ.
(વિશ્વ વાત્સલ્ય : તા. ૧લી જૂન, ૧૯૬૬) તા. ૨૫-૧૨-૬૬ના રોજ ભાલ નળકાંઠા ખેડૂત મંડળે એક જાહેર નિવેદનમાં કહ્યું છે :
આજે પરિસ્થિતિ શું છે? લોકતંત્રમાંના લોકો ખોવાયા છે. તંત્રની બોલબાલા વધી છે.
સમાજવાદી સમાજરચનામાંનો સમાજ એક બાજુ નિષ્ક્રિય બનીને ઊભો છે. રચનાનો બોજો સત્તાને ભરોસે પક્ષે જ ઉપાડ્યો છે.
સહકારી પ્રજાસત્તાકમાંના સહકારનાં દર્શન દુર્લભ બન્યાં છે. પ્રજા ઉપરનું વર્ચસ્વ વધારી સત્તા મેળવવા કે જાળવવાની ધક્કા મુક્કી વધ્યાં છે.
સંપૂર્ણ ક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
