________________
૫૯
તેમનાં સંગઠનો નૈતિક નિયંત્રણ નીચે ચાલતાં હોવાં જોઈએ અને છેલ્લે આધ્યાત્મિક માર્ગદર્શન પણ આ બધાં બળોને સતત મળતું રહેવું જોઈએ. આમ આધ્યાત્મિક, નૈતિક અને સામાજિક એમ ત્રણ થરા અંકુશ નીચે રાજકારણને લાવવું જોઈએ. રાજા, પ્રજા, બ્રાહ્મણવર્ગ અને ઋષિ-મુનિઓ એમ ચારેયનો પરસ્પર સહયોગ મળે તો જ રામરાજ્યની કલ્પના સાકાર બની શકે. (ગ્રામસંગઠન : તા. ૨૬-૧૨-૬૯)
ગ્રામ સંગઠનના ૨૬ સપ્ટેમ્બર ૧૯૬૯ના અંકમાં લખ્યું છે :
મૂળ સવાલ એ છે કે નવા સમાજની રચના કરતી વખતે બીજાં ક્ષેત્રોની જેમ રાજકીય ક્ષેત્રનો પણ વિચાર થવો જોઈએ કે નહિ? કે રાજકારણ ગંદુ છે, પક્ષાપક્ષીથી ભરેલું છે એમ ગણીને તેના તરફ ઉદાસીન રહેવું કે તેની ઉપેક્ષા કરવી?
પ્રથમથી જ સંઘ એમ માને છે કે સર્વાંગી ક્રાંતિમાં આર્થિક, સામાજિક, શૈક્ષણિક, સાંસ્કૃતિક એ બધાં ક્ષેત્રોની જેમ રાજકીય ક્ષેત્રની શુદ્ધિ અને ઘડતરનું કામ થવું જોઈએ. દેશની એંશી ટકા વસ્તી રાજકારણથી અસ્પૃશ્ય રહી શકે નહિ. ગ્રામસમાજનું રાજકીય ઘડતર પણ થવું જોઈએ.
આ કામ રાજકીય પક્ષો પોતે નહિ કરી શકે. તેમના પોતાના રાજકીય હિતો હશે, રાજકારણની મર્યાદાઓ પણ હશે એટલે સત્તાથી પર બનીને અને પક્ષથી સ્વતંત્ર રહીને આ કામ કરવું પડશે. આ ધોરણે જ પ્રાયોગિક સંઘ અને ખેડૂત મંડળનું કામ ગોઠવાય છે.
તા. ૨૬-૧૨-૬૯ના રોજ ભાલ નળકાંઠા ખેડૂત મંડળે જાહેર નિવેદનમાં જણાવ્યું છે કે,
આર્થિક, સામાજિક અને નૈતિક પરિવર્તન કેવળ રાજકીય પક્ષ કે સત્તા દ્વારા નહિ પણ ઘડાયેલી જનતા દ્વારા જ લાવી શકાય કારણ કે જનતાને મુખ્ય રાખી લોકલક્ષી રાજનીતિ ઘડવામાં આવે તો જ લોકશાહી ઢબે બંધારણીય માર્ગો દ્વારા અને શાંતિમય સાધનોથી આવું પરિવર્તન લાવી શકાય.
આ મૂળભૂત સત્ય ગાંધીજી જાણતા હતા અને તેથી જ સ્વરાજ મળતાંની સાથે જ લોકસેવક સંઘમાં કોંગ્રેસની શક્તિને પરિવર્તિત કરવાની વાત તેમણે કરી હતી.
તે વખતની પરિસ્થિતિમાં કોંગ્રેસને સત્તામાં રહેવું ભલે અનિવાર્ય બન્યું. પણ તેથી ગાંધીજીની તે વાતનું મહત્વ ઓછું ન હતું. આ હાર્દ સમજવામાં કોંગ્રેસ સંગઠન સદંતર નિષ્ફળ ગયું અને એક માત્ર સત્તા મેળવવા અને ટકાવવા તરફ જ તે ધીમે ધીમે ઢળતું ગયું, એટલું જ નહિ લોકસેવક સંઘનો વિકલ્પ પૂરો પાડવાના
સંપૂર્ણ ક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
