________________
હેતુથી લોકમતને નૈતિક ધોરણે ઘડવાનું કાર્ય કરીને કોંગ્રેસનાં પૂરકબળ તરીકે મદદ કરનાર નૈતિક ગ્રામ સંગઠનો અને રચનાત્મક સંસ્થાઓ તરફ ઉપેક્ષા સેવવાનું અને રખેને તે પ્રતિસ્પર્ધી બને તેવી ભયગ્રંથિથી કોઈ સ્થળે તો તેને તોડવાના પ્રયત્નો કોંગ્રેસ સંગઠને કર્યા.
આમ કેવળ સત્તા પ્રાપ્ત કરવાના અને ટકાવવાના હેતુથી કોંગ્રેસ આર્થિક, સામાજિક, શૈક્ષણિક, સાંસ્કૃતિક અને રચનાત્મક ક્ષેત્રની સહકાર, પંચાયત, શિક્ષણ, સંસ્કાર, સાહિત્ય અને કલા કે સેવા સંસ્થાઓમાં સીધી કે આડકતરી પકડ જમાવી સત્તાના ભરડાનો વ્યાપ વધાર્યો અને રાષ્ટ્રીય મૂલ્યોની પરવા કર્યા વિના મતો ખેંચી લાવનાર મૂડીવાદી, જમીનદારી, કોમી અને અસામાજિક તત્ત્વોને આગળ લાવી મૂક્યા.
પરિણામે કોંગ્રેસ સંગઠન સેવા અને જાહેરજીવનની શુદ્ધિનું માધ્યમ બનવાને બદલે ધન, સત્તા અને પ્રતિષ્ઠા મેળવવા ઝંખતી વ્યક્તિઓ અને જૂથોનાં હાથનું રાજકીય ચાલબાજી કરવાનું એક માત્ર સાધન બની ગયું.
આથી કોંગ્રેસની સ્વીકૃત નીતિઓ અને પ્રગતિશીલ કાર્યક્રમોનાં અમલમાં મંદતા આવી. પાટલીબદલુઓને મહત્તા મળી, ગેરશિસ્તને ઉત્તેજન મળ્યું અને અન્ય જૂથો કે પક્ષોને પપલાવવાની નબળાઈ પેઠી.
વર્તમાન કટોકટી આ જ પ્રક્રિયાનું સ્વાભાવિક અને છેલ્લું પરિણામ છે.
સહકાર, પંચાયત અને શિક્ષણ સેવાની સંસ્થાઓમાં લોકસંગઠનો પોતાના પ્રતિનિધિઓ દ્વારા વહીવટ ચલાવે. તેમાં કોઈ પણ રાજકીય પક્ષ ભાગ ન લે તેવી સાર્વત્રિક નીતિ પરંપરામાં અને બંધારણમાં માન્ય કરાવવા માટે કોંગ્રેસ પ્રયત્ન કરે.
૮ રાજકારણ, ચૂંટણી અને લોકપ્રતિનિધિત્વ
ગયા હપતામાં સત્તાના રાજકારણને રચનાત્મક લોકકારણની દિશા આપીને સત્તાકારણનું સ્થાન સેવાનું રાજકારણ લે તેવા કાર્યક્રમનો વિચાર કર્યો. આ હપ્તામાં રાજકારણ, ચૂંટણી અને લોકપ્રતિનિધિત્વ વિશેના મુદ્દાનો વિચાર કરીશું.
સંપૂર્ણક્રાંતિની ખોજમાં જયપ્રકાશજી કહે છે :
(૧) એક એવી વ્યવસ્થા ઊભી કરવી કે જેને લીધે જનતા સાથે વિચારવિનિમય કરીને ઉમેદવાર ઊભા કરી શકાય. (૨) એવી જ રીતે એક બીજી વ્યવસ્થા ઊભી કરવી કે જેથી લોકો ચૂંટાઈ આવેલા પોતાના પ્રતિનિધિ ઉપર ધ્યાન રાખી તેના હાથે
સંપૂર્ણક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
