________________
૫૩ ક્રાંતિનું પ્રેરક બળ રાજસત્તા કદી ન બની શકે એ હું અગાઉ સમજાવી ચૂક્યો છું. ક્રાંતિ સિદ્ધ કરવા માટે રાજ્ય અથવા પક્ષનો આશરો લેવામાં સર્વોદય માનતો નથી. આજે પણ આ વાતમાંની મારી નિષ્ઠા કાયમ છે.
તેથી સત્તાથી અને પક્ષથી અળગા રહેવાની આપણી નીતિ આજેય જેમની તેમ રહેવી જોઈએ એમ હું અવશ્ય માનું છું. પરંતુ શું જનતાની રાજનીતિમાં આપણને રસ નથી ? સમાજમાં ભાગ્યે જ એવો કોઈ પ્રશ્ન હશે જે રાજનીતિને સ્પર્શ ન કરતો હોય અથવા જેને રાજનીતિ સ્પર્શ ન કરતી હોય. આવા તમામ સવાલો તરફથી આપણે મોઢું ફેરવી લેવાનું છે? આનો સ્પષ્ટ ઉત્તર છે ના. આપણે કોઈ પણ પક્ષના સભ્ય નહિ બનીએ કે કોઈ હોદો નહિ ધરાવીએ અને ચૂંટણીમાં નહિ જઈએ. પરંતુ આટલી મર્યાદાનું દૃઢતાપૂર્વક પાલન કરતા કરતા આપણે સમાજમાં એક સક્રિય ભૂમિકા તો અવશ્ય પેદા કરીશું. આ પ્રકારના જનતાના રાજકારણથી તો કોઈ માણસ અળગો ન રહી શકે.
(સંપૂર્ણક્રાંતિની ખોજમાં પા. ૧૯0)
હવે ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગે આ વિશે શું કહ્યું છે તે જોઈએ. “ગ્રામદાન આંદોલનની મર્યાદાઓ’ બતાવતાં તા. ૧ જૂન, '૬૬ના “વિશ્વ વાત્સલ્ય”માં લખ્યું છે :
આવું જ છે રાજકારણનું.
રાજ્યની નીતિ સર્વોદય સમાજને પોષક હોવી જોઈએ એવી અપેક્ષા રાખવામાં આપણે વાજબી છીએ. પણ એવા રાજ્યની રચનામાં ફાળો આપવામાંથી અલગ રહીએ, મતદારોને સીધી દોરવણી ન આપીએ કે રાજ્ય ઊલટી દિશામાં જતું હોય તેને રોકવાનો પ્રયત્ન ન કરીએ તો તે આપણી અપેક્ષા સાથે સુસંગત નથી.
બાહ્ય દબાણથી નહિ, પણ સ્વૈચ્છિકપણે સંયમથી જે વ્યક્તિઓ સમાજહિતથી અવિરોધી જીવન જીવી શકે છે તેમને માટે રાજ્યની જરૂર ન હોય, એ સમજી શકાય છે. તેવી વ્યક્તિઓ રાજ્યની રચનામાં ફાળો ન આપે તે સમજી શકાય છે. એ બહાર રહે, રાજ્યને સર્વોદયની દિશામાં દોરે, પ્રેરે, તે સત્તામાં ન જાય, સત્તા તેમના કહ્યામાં રહે અને લોકશક્તિનો પ્રભાવ વધારે, પણ જેમને રાજ્યની મદદની, રાજ્યના કાનૂની નિયંત્રણની રોજેરોજ જરૂર પડે છે તેવો બહુજન સમાજ રાજ્યરચના કરવામાંથી કેમ અલિપ્ત રહી શકે ?
સર્વોદય સમાજ રચનામાં મદદ કરી શકે તેવા રાજ્યની રચના થાય, તેવા લોકો જ ધારાસભામાં કે પાર્લામેન્ટમાં ચૂંટાય, એનું સક્રિય માર્ગદર્શન અને જરૂર પડે તો કાર્યક્રમ પણ આપવાનું કર્તવ્ય છે એમ ગણવું જોઈએ.
સંપૂર્ણ ક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
