________________
૫૪
ભાલ નળકાંઠામાં ગણોતધારામાં સુધારા અંગે થયેલા શુદ્ધિપ્રયોગના અનુસંધાનમાં ૧૯૫૭માં લખાયેલ પુસ્તક “જનતા દ્વારા અહિંસક ક્રાંતિમાં લખ્યું
બિનરાજકીયનો અર્થ એવો નથી કે રાજ્ય અંગે કોઈ વિચારો જ ન ધરાવવા. રાજ્ય કેવું હોવું જોઈએ ? એની નીતિ કેવી હોવી જોઈએ ? એ અંગે વિચારો ધરાવવા અને તે માટે લોકમત કેળવવો એને રાજકારણ કહેવું હોય તો એવા રાજકારણથી અલિપ્ત રહેવાની જરૂર નથી અને રાજકારણ એ શું સાવ અસ્પૃશ્ય છે ? સાચી લોકશાહીમાં તો સામાન્ય આમજનતાને એનાથી અલિપ્ત રાખવાની જરૂર જ નથી. અલબત્ત રાજકારણ વધુ ને વધુ શુદ્ધ રહે, એ માટે જનતાને રાજકારણના પ્રશ્નોથી ઘડવી જોઈએ અને રાજકારણ પણ ધર્મમય રાજકારણ રહે, મેલી ખટપટ અને સ્વાર્થસાધુઓનું આશ્રયસ્થાન ન બની જાય એ માટે સમાજના નૈતિક આધ્યાત્મિક બળોએ એના પર સાચા ધર્મનું સિંચન કરીને નૈતિક નિયમનમાં જનતાના નૈતિક અને સંગઠિત બળથી રાખવું પડશે.” (પા. ૧૮૭). મુનિશ્રી સંતબાલજીએ ૧૯૫૩માં લખ્યું છે :
આ દેશની ધર્મપરંપરાએ એશિયાની એકતામાં જબ્બર ફાળો નોંધાવ્યો છે; એમાં કોઈથી ના કહી શકાય તેમ નથી. ભગવાન બુદ્ધને આથી જ એશિયાના પ્રકાશરૂપ વર્ણવાયા. આપણા દેશનું પ્રતીક પણ જે અશોકચક્ર છે, તે અશોકના એ છે પ્રેરણાપાત્ર. ગૃહસ્થાશ્રમ અને સંન્યાસ બંનેની ગંગા-યમુનામાંથી આવા ધર્મધુરંધરો પાક્યા છે ને પાકશે. ભગવાન રામચંદ્ર અને ભગવાન કૃષ્ણચંદ્ર ગૃહસ્થાશ્રમની ગંગામાંથી ઉપસી આવ્યા; પરંતુ સતત યોગ રાખી શકાય તેવાં તપ સંયમાદિ તત્ત્વો એમણે અગાઉના જન્મોથી જ સાધી લીધાં હતાં. ભગવાન મહાવીરને અને ભગવાન બુદ્ધને એ તપસંયમ સંન્યાસ પછી લાધ્યાં. ચારે ધર્મસંસ્થાપકોનું જીવન રહસ્ય, ત્યાગપૂર્વકના અન્યાય પ્રતિકારમાં પડેલું છે. બે પુરુષો સ્થૂળ હથિયારોને છોડી સૂક્ષ્મ હથિયારોથી જ લડે છે. ગાંધીજીના યુગમાં સૂક્ષ્મ હથિયારોની સામુદાયિક લડત ભારત લડ્યું અને ફરીને દુનિયામાંની ભૌતિક શક્તિઓને આધ્યાત્મિક શક્તિઓ આગળ પરાસ્ત કરી નાખી. એમણે ગૃહસ્થાશ્રમમાં સંન્યાસી જીવન ગાળ્યું. સામાજિક અને આર્થિક ક્રાંતિમાં સંન્યાસી જીવનવાળા જ સફળ સવિશેષ થશે, કારણ કે આ લડાઈ ઘર-ઘરની અને સ્થળ-સ્થળની આવે છે. પ્રેમ રાખવો અને સાથે રહેવા છતાંય સત્યને ખાતર સતત લડ્યા કરવું. આ
સંપૂર્ણક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
