________________
૪૧
સાવ છૂટી પડ્યા.
એમની મર્યાદા મુનિશ્રી સમજતા હતા, કહે, 'આની તપાસ થાય તેમાં સહકાર આપો ખરા ?”
“બધુંય સરખું, તપાસ કરીએ કે સહકાર આપીએ, અમારું તો આવી જ બને !”
‘તપાસ થાય તેનો વિરોધ તો નહીં જ કરો એવી ખાતરી તો રાખું ને ?’ ‘“પણ અમારું નામ ક્યાંય બહાર ન પડે. અહીં આવ્યા છીએ તેય અમારું મન જાણે છે.'' કહી બધા ગયાં.
સ્વામીજી ઊંડા મંથનમાં હતાં. આ કાયરતા કાઢવાનો ઉપાય શું ? સમાજ માથા ભારે તત્ત્વોથી દબાયેલો રહેશે ? દાંડતત્ત્વોને સીધે રસ્તે લાવવાનો અને કાયરતાના સ્થાને વીરતા પેદા કરવાનો કોઈ અહિંસક રસ્તો લેવો જોઈએ.
‘ધર્મદ્રષ્ટિએ સમાજરચના' કરવામાં ગુનાની તપાસ, ગુનેગારોની શોધ, ગુનાની સજા અને તેનું પાલન કરાવવાની અહિંસક રીતો શોધવી જોઈએ. એ માટે સંશોધન થવું જોઈએ. તક મળે ત્યાં તેના પ્રયોગો કરવા જોઈએ.”
‘આ કિસ્સામાં તેવા પ્રયોગની તક મળતી હતી. અનાયાસે અને સ્વાભાવિક જ પ્રશ્ન આવી પડ્યો છે. તો તેની પાછળ શક્તિ ખર્ચવી જોઈએ.”
મુનિશ્રીએ આ કામ માટે કાર્યકરોને વાત કરી. પોતાની દૃષ્ટિ સમજાવી અને એક કાર્યકરને જવાબદારી સોંપી. કાર્યકરે તે ગામે જઈ તપાસ કરવાનું વિચાર્યું. સવારનો નાસ્તો કરીને તે ગયો. ત્યાં જમવાનું વહેલું મોડું થાય તોયે વાંધો નહીં. ગામમાં વાણિયા, બ્રાહ્મણ, વેપારી અને મધ્યમ વર્ગનાં ઘરો સારા પ્રમાણમાં હતાં. તે વેપારીઓને મળ્યો, ખેડૂતોને મળ્યો, ગામની પરિસ્થિતિથી સહુ સારી પેઠે અકળાયેલા હતા. ખાનગી વાતોમાં દિલ ખોલીને વાતો કરતા હતા પણ કોઈનામાં નૈતિક હિંમત ન હતી. નાની મોટી ઘરફોડ ચોરીઓ, સીમચોરી, ભેલાણ, દાદાગીરી, મારઝૂડ, ઈજ્જત લેવી, બળજબરાઈથી ઉધાર લેવું, જાસા બોલવા વગેરે અનેક સતામણી અને ત્રાસ ચાલુ હતો. ખૂન પણ થતાં. પોલીસનું રક્ષણ ભૂલેચૂકે કોઈ માગે, તો ફરિયાદ કરનાર જ ચોર ઠરે. ગામ આખું આવા થોડા દાંડતત્ત્વોથી દબાઈ ગયું હતું. તાજા જ બનેલા કેટલાક કિસ્સા નવીને સાંભળ્યા : “એક કુંભારને ત્યાં ખાતર પડ્યું. ચોરાયેલાં કપડાં પહેરેલી બાઈને આખા ગામમાં ધોળે દિવસે ફરતી જોઈ, પણ કોઈ કાંઈ પણ બોલી શક્યું નહીં. એક હરિજનને ત્યાં ખાતર પડ્યું. ‘આજની ઘડી ને કાલનો દિ’ કંઈ પતો નથી. એક બાઈ ખળામાં અનાજ ઉપણતી
સંપૂર્ણક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
