________________
૪૫
કરવાની આ વાત છે.
‘ખેડૂતોમાં હિંમત નથી. પુરાવો આપવા કોઈ તૈયાર નથી. મંદિરના વહીવટદારો સમજીને જમીન ખાતે કરવામાં સંમત નથી, માટે કોર્ટનો આશ્રય લેવો નથી. તો પછી કઈ રીતે અને કોને મદદ કરીએ ? એ મને સમજાતું નથી.' બોલનારની અકળામણ વધતી જતી હતી.
‘આપણે બધાને મદદ કરવામાં માનીએ છીએ. ખેડૂતોમાં હિંમત આવે. ગામના લોકોમાં સાચી સાક્ષી આપવાનું બળ પેદા થાય. મંદિરના વહીવટદાર કાં તો જાતે સમજી જાય અગર તેમને સમજવું પડે તેવી પરિસ્થિતિ પેદા થાય તેમજ કાયદા અને કોર્ટ કાયદાની જડતાને બદલે નવી દૃષ્ટિ અપનાવે. આમ સર્વાંગી અસર થાય એવું કરવાની આપણી નેમ હોવી જોઈએ. આ કામ આજની જૂના મૂલ્યોવાળી રાજ્યની કોર્ટ-કચેરીઓ પાસેથી અરજીઓ કરવાથી નહિ થઈ શકે. સમાજરૂપી અદાલત પાસે જ આ માટે જવું જોઈએ.’
‘કઈ રીતે જવું ?’
પૂરી નમ્રતા સાથે. મનમાં કોઈને માટે કશો રાગ, દ્વેષ કે પૂર્વગ્રહ રાખ્યા વિના સમાજરૂપી ઈશ્વરની પાસે જઈશું. ઉપવાસમય પ્રાર્થના કરીશું. કાયરતા, મૂઢ સ્વાર્થ, લોભ, ભય ને લાલચનો અંશમાત્ર આપણા અંતરના કોઈ ખૂણામાં ભરાઈ ન રહે તે માટે આત્મશોધન કરીશું.'
‘જેટલે અંશે આપણે આ કરી શકીશું તેટલે અંશે સામાજિક ચેતના જાગૃત થશે. આ આંદોલનની સૂક્ષ્મ અસર સમાજને થશે. દરેકના હૃદયમાં શુભ તત્ત્વ છે જ. તે જાગશે એવી અટલ શ્રદ્ધા રાખનાર કોઈ પણ વ્યક્તિ આ આંદોલનમાં ભાગ લઈ શકે, એવું વ્યાપક સ્વરૂપ રાખીને પ્રયોગને સામાજિક બનાવીશું.' પ્રયોગમાં બેસનાર વ્યક્તિની બીજી કોઈ લાયકાત ?'
‘જે પ્રશ્નમાં પોતાને કંઈ લાગતું-વળગતું નથી. કોઈ સ્વાર્થ નથી, તેવી પક્ષકાર સિવાયની બીજી તટસ્થ વ્યક્તિઓ બેસી શકે. પ્રયોગ સંસ્થાગત ચાલે અને સંસ્થાગત મંજૂરી લઈને આવી વ્યક્તિઓ પ્રયોગમાં ભળે. કોઈ વ્યક્તિ સંપૂર્ણ નથી. કંઈ ને કંઈ અશુદ્ધિ કે દોષ સહુમાં રહેલાં છે. એનો ન્યાયધીશ કોણ બની શકે? એટલે ઓછામાં ઓછું જે અન્યાય માટે શુદ્ધિ પ્રયોગ થાય તેવો અન્યાય તેના જીવનમાં ચાલુ ન હોય તેટલું પૂરતું ગણવું. વળી અન્યાયમાં મુખ્ય નિમિત્ત હોય તેના પ્રત્યે પૂર્વગ્રહ ન હોય તે સાવધાની પણ રાખીશું. જેથી વ્યક્તિગત રાગદ્વેષથી દૂર રહી શકાશે. પ્રયોગમાં બેસનારનું ચારિત્ર્ય લોકવિશ્વાસને પાત્ર હશે.’
સંપૂર્ણક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
