________________
re
અસરકારકતા બતાવી આપવી જોઈએ. આજે સમાજમાં હડતાલ, ધમાલ, ધાંધલ, તોફાન અને કાનૂનભંગને માર્ગે આંદોલનો કરી કાયદો અને વ્યવસ્થા પર દબાણ લાવી ધાર્યું કરાવી લેવાની વૃત્તિ વધતી જાય છે. પાંચ વર્ષે ચૂંટણીમાં મતની ફેરબદલી અને આવા ધાંધલીયા આંદોલનો સિવાય પ્રજા પાસે બીજો કોઈ અસરકારક વિકલ્પ નથી. એટલે રાજકીય પક્ષ રાજકીય લાભ મેળવવા આવાં આંદોલન મારફત લોકમતને ઉત્તેજીત કરી શકે છે. લોકશાહીના વિકાસને માટે આ એક મોટું જોખમ છે.
ઉપવાસનો કાર્યક્રમ આની અવેજી જ પૂરી નથી પાડતો પણ માણસના અંતરમાં વિચારની એક પ્રક્રિયા પેદા કરે છે. જે પોતાને અને સમાજને અંતર્મુખ બનાવે છે. ઠંડી તાકાત આપે છે. જેમાંથી સાચી અહિંસક ક્રાંતિ સર્જાવાની શક્યતા પેદા થાય છે.
‘ઉપવાસ એ તપ છે. તપથી માણસની ચિત્તશુદ્ધિ થાય છે. એ વાત સાચી પણ તપની સાથે ત્યાગ જોડાય તો તપનું તેજ ઘણું વધી જાય. ક્રાંતિ માત્ર ત્યાગ અને બલિદાન માગે છે. હિંસક ક્રાંતિ લોહિયાળ હોય છે. એમાં સામાનાં જ લોહીનો ભોગ લેવાની વૃત્તિ હોય છે. અહિંસક ક્રાંતિ સ્વેચ્છાએ પોતાનાં લોહીમાંસ સૂકવીને બલિદાન આપે છે. હિંસક ક્રાંતિમાં પડાવી લેવાનું હોય છે, અહિંસક ક્રાંતિમાં સ્વેચ્છાએ ત્યાગવાનું હોય છે.
આવા છૂટક છૂટક નાના નાના પ્રશ્નોમાં આટલી મોટી શક્તિ ખર્ચવી એના કરતાં જમીનની માલિકી જ ખતમ ક૨વા જેવા મોટા પ્રશ્નોમાં શક્તિ ખર્ચવી સારી નહિ ? સત્યાગ્રહ કરવા માટે જોઈતી શક્તિ મૂળે જ ટાંચી છે. તેને બચાવીને સંગ્રહ ક૨વો જોઈએ એમ નથી લાગતું ?'
નવીને કહ્યું : ‘પ્રશ્ન નાનો છે કે મોટો તેની કસોટી તેનું કદ નહિ પણ ગુણવત્તા છે. પ્રશ્નની નૈતિકતા અને વ્યાપકતા ક્યાં છે ? એ જોવું જોઈએ અને અહિંસક શક્તિનો સંગ્રહ એટલે શું ? હિંસક યુદ્ધની શક્તિ શસ્ત્ર, દારૂગોળો, સૈનિક વગેરે છે તેનો સંગ્રહ થઈ શકે છે. આ શક્તિનો જેટલો ઉપયોગ થાય તેટલું તે સાધન ઘટે છે. અહિંસક યુદ્ધની પ્રક્રિયા જ જુદી છે. તેની શક્તિ તે આત્મશક્તિ છે. તે જેમ વપરાય, તેનો ઉપયોગ થાય તેમ તેમ તે ઘટતી નથી પણ વધે છે, વ્યાપક બને છે. એનો ઉપયોગ જ ન થાય તેથી તે શક્તિની બચત થાય છે કે સંગ્રહ કરી રાખી શકાય તેમ નથી.
ભલે થોડા લોકોને અને નાનાં ક્ષેત્રને સ્પર્શતો પ્રશ્ન હોય પણ તે ન્યાય અને નીતિની દૃષ્ટિએ સાચો હોય તો તેમાં અહિંસક રીતે શક્તિ ખર્ચવી જોઈએ. એમાંથી
સંપૂર્ણક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
