________________
વચ્ચે રહેલો પાયાનો તફાવત, અને ખામીભરી સમાજરચનાને કારણે ગામેગામ અને ઘરેઘરમાં પડેલી હિતવિરોધની પરિસ્થિતિ જોતાં સત્યાગ્રહની પ્રક્રિયાને નવું સ્વરૂપ આપવું અનિવાર્ય હતું.
આ સંશોધન અને પ્રયોગનો વિષય હતો અને એમાંથી જ સ્વાભાવિક રીતે જ ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગમાં “શુદ્ધિપ્રયોગની નૈતિક સામાજિક દબાણની પ્રક્રિયા હાથ લાગી.
મુનિશ્રી સંતબાલજીનું સને ૧૯૫રનું ચાતુર્માસ ખસ (તા. ધંધુકામાં હતું. બાજુના બગડ ગામમાં એક કુંભારણ વિધવા બાઈના ઘરમાં ખાતર પડ્યું હતું. તે બાઈ મુનિશ્રી પાસે આવી અને રડતી રડતી પોતાની હકીકત કહેવા લાગી. એ આખો કિસ્સો “શુદ્ધિપ્રયોગનાં સફળ ચિત્રો” પુસ્તકમાં પ્રગટ થયો છે. તેમાંથી કેટલોક ભાગ જોઈ લઈએ :
“વાત આમ બની હતી. બાઈ વિધવા હતી. સંતાનમાં એક દીકરી અને તે પણ વિધવા. મા-દીકરી બન્ને સાથે રહી મજૂરી કરી જેમતેમ નીભાવતાં હતાં. તેના ઘરમાં એક રાતે ચોરી થઈ. સવારે ચોરી થયાનું માલુમ પડ્યું. કપડાં, વાસણ, ચાંદી વગેરેનું થોડુંક ઘરેણું અને થોડીક રોકડ રકમ એટલું ચોર લઈ ગયા હતા. બન્ને મા-દીકરી સાવ નિરાધાર જેવાં બની ગયાં હતાં. રહીસહી માલમિલકતની આમ ચોરી થવાથી મા-દીકરી બન્ને કલ્પાંત કરવા લાગ્યાં. ગામના આગેવાનોને વાત કરી. પણ આગેવાનો કંઈ કરવા તૈયાર ન હતા. ન કંઈ તપાસ કે ન મદદ. છેવટે બાઈને થયું કે બાજુના પોલીસથાણે તો ખબર આપું. એના મનમાં એનો વિશ્વાસ તો નહોતો પણ બીજું કરવું શું? કંઈ જ ન કરવું એના કરતાં પોલીસને તો ખબર આપવી. ગઈ પોલીસ થાણે. પોલીસે હકીકત લખી લીધી અને કહ્યું “સારું જાઓ. તપાસ કરીશું.” આ વાતને મહિનો સવા મહિનો થઈ ગયો. પણ કશું જ થયું નહિ. બીજી તરફ ગામમાં તો વાત સંભળાતી હતી : ચોરી કરનારા ગામના જ છે. પોલીસ ફૂટી ગઈ છે. કંઈ વળવાનું નથી.
બાઈના દુઃખનો પાર ન હતો. ઘરમાં કશું રહ્યું ન હતું. મજૂરી કરે અને પેટ ભરે એવી સ્થિતિ હતી. કોઈકે સલાહ આપી : “બાજુમાં મુનિશ્રી છે ત્યાં જા. કંઈક રસ્તો બતાવશે. બાઈ આવી સ્વામીજી પાસે અને રડતી આંખે ડૂસકાં ભરતાં ભરતાં કથા કહી સંભળાવી. મુનિશ્રી વિચારમાં પડી ગયા.
ગામનો એક પણ માણસ આ બાઈની ચોરીની તપાસમાં ન નીકળ્યો. બીજી રીતે પણ મદદ ન કરી. રક્ષણને માટે મૂકેલી પોલીસ જ ફૂટી ગઈ છે તેવી
સંપૂર્ણક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
