________________
8
સંયોગો પણ ભારે વિચિત્ર હતા, આંતરરાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે દેશનું નૈતિક બળ ટકાવી રાખે તેવા બળની ભારતના અનુશાસન માટે જરૂર પણ હતી. કોમવાદ અને વિશ્વનાં રાષ્ટ્રોની આક્રમક વૃત્તિ સામે કૉગ્રેસે રાજકીય હોદ્દા પર બેસીને સારો એવો આંચકો આપ્યો. આમ બધું થવા છતાં, આર્થિક અને સામાજિક ક્રાંતિની દિશાના લોકઘડતરમાં કોંગ્રેસ સંસ્થા તરીકે ખાસ કામ ન આપી શકી. કાયદાઓ દ્વારા એણે રાજકીય ક્ષેત્રે આર્થિક અને સામાજિક કામો તો તનતોડ કર્યા. પરંતુ ધરમૂળથી પરિવર્તન તે ન કરી શકી. દા. ત. જમીનદારી નાબૂદી, બેકારી નિવારણ, ગ્રામોદ્યોગ સમર્થન. આમ બધું સ્વીકારવા છતાં આજે કોંગ્રેસમાં જે વર્ગની બહુમતી છે તે ધરમૂળની ક્રાંતિને માટે તૈયાર નથી.
મને લાગે છે કે કોંગ્રેસ આર્થિક સામાજિક ક્રાંતિનું ઉત્પાદક બળ નહિ બની શકે. પણ એનું સર્વોત્તમ વાહકબળ જરૂર બની શકશે.”
“વિનોબાજી નિમિત્તે ભૂદાનનો એક કાર્યક્રમ તો દેશને મળ્યો જ છે. પણ સંસ્થાગત બળની ખામી એમાં રહી ગઈ છે. વિનોબાજી પોતે સંસ્થાઓમાં માનતા નથી. છતાં તેઓ સંસ્થાની શક્તિને સ્વીકારે જ છે. બાપુજીએ સમાજથી ભાગવાને બદલે સમાજમાં રહીને સંગઠન દ્વારા માટીમાંથી મહાશક્તિનું ભાન કરાવ્યું તેમ સંસ્થા બનાવવી જ જોઈએ. આવી સંસ્થા માટેનો મસાલો ગામડાંઓમાં અકબંધ પડ્યો છે. ગામડું ગામડું એમ અલગ એકમોમાં સંગઠન તો જૂના કાળમાંય હતું. પણ ગામડાઓનું રાષ્ટ્રલક્ષી સંગઠન આજ પહેલાં કદી જ નહોતું. જ્યાં લગી વિજ્ઞાને ઝડપ નહોતી આદરી ત્યાં લગી આમ ચાલ્યું પણ હવે નહિ ચાલે.
તે કાળે ત્યાગથી ચાલતું. હવે ત્યાગની સાથોસાથ રોજે-રોજના જીવનમાં નીતિન્યાય જોશે. આવો નીતિન્યાયનો સંગઠિત અવકાશ, આજે માત્ર પાયાની કાચી ચીજો પેદા કરે છે, તેવા વર્ગોમાં ખાસ કરીને રહેલો છે, આથી જ હું ભૂદાનયજ્ઞને ગ્રામસંગઠન સાથે જોડી દઉં છું. ગામડાંઓનું સંગઠન થવાથી શોષણનીતિન સમાજરચનાનું કામ સાવ સરળ બની જશે.”
(તા. ૧૬ ઓગષ્ટ પ૩ : “વિશ્વ વાત્સલ્ય”)
સંપૂર્ણ ક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
