________________
૩.
૪
અન્યાય પ્રતિકાર અને સત્યાગ્રહ
અગાઉના હપતામાં આપણે સંધર્ષ અને સંગઠનના મુદ્દાઓ જોયા. હવે જોઈએ ન્યાય પ્રતિકાર અને સત્યાગ્રહનો મુદ્દો.
‘સંપૂર્ણક્રાંતિની ખોજ’માં શ્રી જયપ્રકાશજીએ કહ્યું છે :
‘આપણે ઈચ્છીએ છીએ કે ભારતમાં ગાંધીના માર્ગે એક સંપૂર્ણક્રાંતિ અહિંસાના માધ્યમથી થાય. આવી સંપૂર્ણક્રાંતિને લીધે એક નવો સમાજ એક નવ રચના માટે એક એવી ક્રાંતિની જરૂર છે જે સંપૂર્ણ હોય અને સમગ્રપણે હોય. તે સમાજના એકેએક અંગને અને ક્ષેત્રને સ્પર્શે. સાથે સાથે એ વ્યક્તિના જીવનને પણ આંદોલિત કરે. વ્યક્તિ અને સમાજ બન્નેમાં સર્વાંગી પરિવર્તન લાવવાની શક્તિ આ સંપૂર્ણક્રાંતિમાં હોવી જોઈએ.” (પા. ૧૭૧)
“આવું પરિવર્તન કેવળ એવા લોકનેતાઓ અને લોકસેવકો મારફત જ સંભવિત બને કે જેઓ આપમેળે રાજી-ખુશીથી સત્તાસ્થાનેથી દૂર રહે. લોકો સુધી પહોંચે અને એમની વચ્ચે રહીને કામ કરે.’ (પા. ૮)
જેઓ બીજામાં પરિવર્તન આણવા ઈચ્છતા હોય તેમણે પહેલાં પોતાની જાતમાં પરિવર્તન સાધ્યા પછી જ કોઈ પણ પ્રકારના સત્યાગ્રહની દિશામાં કદમ ભરવું જોઈએ.' (પા. ૭૨)
આપણે જો ઉપરવાળા લોકોના મન પરિવર્તન ઉ૫૨ જ નિર્ભર રહીશું તો ઘણો વખત નીકળી જશે. માટે જરૂરત એ વાતની છે કે દબાયેલા પોતે ઊઠે. એ પોતાની તાકાત પ્રગટ કરી શકશે તો ઉપરવાળા પરિવર્તન માટે તૈયાર થશે.''
(પા. ૧૪૩)
“આ રીતે બેવડા દબાણની કલ્પના કરું છું. ઈમાનદાર અને નિસ્વાર્થ યુવકો તેમજ કાર્યકરો દ્વા૨ા વ્યાપક લોકશિક્ષણનું દબાણ અને પછવાડેના દબાયેલા લોકોના વ્યાપક વર્ગ સંગઠનનું દબાણ. દબાણની આ બેવડી તાકાત જ સામંતવાદી પરંપરાઓ અને શોષણની વ્યવસ્થાને તોડશે.' (પા. ૧૪૭)
હવે આ દિશાના ભાલ નળકાંઠાના અનુભવો જોઈએ :
ગાંધીજીએ ૫૨ રાજ્ય હઠાવી સ્વરાજય મેળવવામાં અહિં સાની સામુદાયિક શક્તિને પ્રથમ પ્રથમ વાર જ સક્રિય બનાવી ચમત્કાર સર્જ્યો હતો. બહિષ્કાર, પીકેટિંગ, અસહકાર, સવિનય કાનૂનભંગ, એમ સત્યાગ્રહનાં વિવિધ પગલાંઓનો અનુભવ તો તાજો જ હતો. પણ પરદેશી સરકાર અને સ્વરાજની લોકશાહી સરકાર
સંપૂર્ણક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
