________________
કલ્પનાનો વર્ગસંઘર્ષ વ્યાપક સત્યાગ્રહનું રૂપ લેશે.”
અલબત્ત, વર્ગસંઘર્ષનું નવું અહિંસક સ્વરૂપ એ પ્રયોગો કરીને શોધવાનો વિષય છે એમ પણ તેમણે કહ્યું છે.
ખૂબ જ નમ્રપણે કહીશું કે ભાલ નળકાંઠામાં પરસ્પર હિતવિરોધી એવા અનેક પ્રસંગોમાં સંઘર્ષના તત્ત્વને દાખલ કરીને તેને અહિંસક સ્વરૂપ આપવાની દિશામાં પ્રભાવશાળી કાર્ય થયું છે.
અલબત, આ નાના ક્ષેત્રના અલ્પશક્તિના પ્રયોગો જ છે. પણ એના પરિણામે સંઘર્ષને અહિંસક સ્વરૂપ આપી શકાય તેવી શ્રદ્ધા અને વિશ્વાસ વધ્યાં છે.
3 સંગઠનબળ બીજો સમાન મુદ્દો છે સંગઠનનો.
જે પીડિત છે, જે શોષિત છે તેમનું તો સંગઠન હોવું જ જોઈએ. અલબત્ત એ સંગઠનનો પાયો આર્થિક કે રાજકીય નહિ પણ નૈતિક અને રાષ્ટ્રિયહિતને પોષક એવો વ્યાપક હોવો જોઈએ.
ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગમાં પ્રથમથી જ ગામડું, પછાતવર્ગ અને નારીજાતિને કેન્દ્રમાં રાખીને સંગઠનાત્મક એવી અનેક સંસ્થાઓની રચના કરવામાં આવી છે.
સંપૂર્ણક્રાંતિની ખોજમાં જયપ્રકાશજીએ સંગઠન અને સંસ્થાઓ વિષે જે મંતવ્યો જણાવ્યાં છે તે હવે જોઈએ :
લોકોનું રાજકારણથી મુક્ત એવું સંગઠન તેમના પ્રશ્નો ઉકેલવામાં તથા તેમના પગ મજબૂત કરવામાં મદદરૂપ થઈ શકે. ગામડાંના યુવકો, ખેડૂતો, મજૂરો, હરિજનો, આદિવાસીઓ વગેરેની વચ્ચે જઈને એમને વિચાર સમજાવવાનું અને એમનું સંગઠન ખડું કરવાનું કામ જો નહિ કરીએ તો આ સંપૂર્ણક્રાંતિની પ્રગતિ રૂંધાઈ જશે. લોકશિક્ષણ દ્વારા જ લોકચેતનાને જાગ્રત ને જીવંત રાખવાનું કામ થઈ શકશે.” (પા. ૧૬૪)
“સંપૂર્ણક્રાંતિના ઉદેશો માટે સમર્પિત યુવકોનું એક સંગઠન અત્યંત જરૂરી છે એક એવું સંગઠન કે જે પક્ષોના અથવા એમના યુવા સંગઠનોના દાયરામાં બંધાયેલું ન હોય. સત્તામાં જઈને પોતાનું સ્થાન જમાવવાની જેને લાલસા ન હોય, અને જે લોકશક્તિ જગાડવામાં તેમજ તેને સંગઠિત કરવામાં પોતાની પૂરેપૂરી શક્તિ લગાડવા માગતું હોય.” (પા. ૨૦0)
સંપૂર્ણ ક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
