________________
૩૪ સાર્થક રીતે ઉપયોગ કરવાની ફરજ પાડે. એમનું વર્ચસ્વ અને પ્રભાવ જ, સત્તાના સદુપયોગની બાંહેધરી બની રહે.” (પા. ૧૩૨)
સવાલ કેવળ એ શક્તિને ઢંઢોળવાનો, એને સંગઠિત કરવાનો અને ચાલવા દેવાનો છે.” (પા. ૮૩)
હવે ભાલ નળકાંઠામાં સંગઠનનું સ્વરૂપ, કાર્યક્રમ અને એની અસર વિષે જે લખાણો આજ પહેલાં થયાં છે તેમાંથી થોડાંક અંશો જોઈ લઈએ.
આજથી ૨૦ વર્ષ પહેલાં ભાલ નળકાંઠાના ગ્રામસંગઠને ગણોતધારાના કાયદામાં ખેડૂતના હિતવિરુદ્ધ કેટલીક વાતો હતી તેની સુધારણા માટે સમજુતી, વાટાઘાટ અને સમાધાનના બધા માર્ગો લીધા પછી છેવટના સાધન તરીકે તે વખતની કૉંગ્રેસ સરકાર સામે સત્યાગ્રહ-શુદ્ધિ પ્રયોગ શરૂ કર્યો હતો. તે બારામાં એક પ્રખર વિચારક એવા એક ટોચના ભૂદાન કાર્યકરે ગુંદી આવીને બે એક દિવસ રહીને અનેક રીતે આ મુદ્દાને સમજવાની કોશિશ કરી હતી. તેમાં એક મુદ્દો સંગઠનનો પણ હતો. એમણે પ્રશ્ન કર્યો કે –
“સંગઠન આવે એટલે એનું બંધારણ, શિસ્ત-ધોરણો વગેરે આવે. વ્યક્તિસ્વાતંત્ર્ય પૂર્ણરૂપમાં ન જાળવી શકાય. વ્યક્તિને માથે નિર્ણય લાદવા જેવું પણ બને. વળી વ્યક્તિઓ સંગઠનમાં આવે છે તે પોતાની નબળાઈઓ લઈને જ આવે છે. નબળાઈઓનો સરવાળો થઈને સંગઠન પોતે જ નુકસાનકારક ન બને ?”
જવાબ - “જોખમ ખરું પણ એનો ઉપાય શોધવો એ જ રસ્તો છે. જોખમ છે માટે સંગઠનનો જ ઈન્કાર કરીશું તો સામાજિક રીતે કામો નહિ થઈ શકે. કોઈપણ ક્રાંતિના વિચારનું ઉગમસ્થાન ભલે વ્યક્તિ હોય પણ એ વિચારને સામાજિક આચારમાં પરિણત કરી સમાજમાં સ્થિર કરવો હોય તો સંસ્થા-સંગઠન અનિવાર્ય છે. સંગઠનમાં વ્યક્તિનું વ્યક્તિત્ત્વ પૂરેપૂરું જળવાય અને છતાં સામાજિક મૂલ્યની દષ્ટિએ એ સ્વાતંત્ર્ય બાધક ન બને એવું શિસ્તનું ધોરણ ઊભું કરવું જોઈએ.”
વચ્ચે ભૂદાન કાર્યકરે પ્રશ્ન પૂછ્યો :
પણ એ કઈ રીતે બની શકે ?”
જવાબ - ગણોતધારા શુદ્ધિ પ્રયોગના પ્રશ્નમાં અમારી સંસ્થાએ એમ કહ્યું છે. ગણોતધારાની અસર અથવા શુદ્ધિપ્રયોગ વિષે સંસ્થાનો જે દૃષ્ટિકોણ છે તેનાથી જુદો દૃષ્ટિકોણ સંસ્થાના સભ્ય કે કાર્યકર ધરાવતા હશે તેને તેના મત પ્રમાણે પ્રચાર કરવાની સંસ્થાએ છૂટ રાખી છે. એને શિસ્તભંગ નહિ લેખાય. પણ સમાજે જે
સંપૂર્ણ ક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
