________________
૩
હવે પુસ્તકોમાંથી કેટલોક ભાગ જોઈ લઈએ.
યુગની આવશ્યક્તા ઃ દરેક યુગની તેના વર્તમાનકાળને અનુરૂપ એક ખાસ માંગ હોય છે. માનવીના મનનું અને વૈજ્ઞાનિક શોધખોળના વિકાસની સાથે સાથે યુગની માંગ-આવશ્યક્તામાં પરિવર્તન થતું આવે છે આજનો સમાજ અનેક પ્રવાહો પરિબળનું મિશ્રણ છે. માનવ સમાજની પ્રાથમિક અવસ્થાનું સૂત્ર હતું, ‘મારીને જીવો’ કારણ કે એ વખતની પરિસ્થિતિમાં જીવવા માટે બીજાને મારવું અનિવાર્ય હતું. જેમ જેમ માનવીના મને વિકાસ કર્યો, ભૌતિક વિજ્ઞાન વિકસ્યું. ખેતી, પશુપાલન, નાના ઉદ્યોગોની શોધખોળ થઈ તેમ તેમ બીજાને માર્યા વિના પણ જીવી શકાય છે એનો માનવીને અનુભવ થયો અને એમાંથી જીવો અને જીવવા દો' સૂત્ર આવ્યું. આમાં પણ માનવીએ પોતાની જાતને જ સહુ પ્રથમ કેન્દ્રમાં રાખી. હવે વિજ્ઞાન આગળ વધ્યું છે અને આ સૂત્ર બદલીને ‘જીવાડીને જીવો' એ સૂત્ર અમલી બનાવવું એ આ યુગની આવશ્યક્તા ઊભી થઈ છે. એથી આગળ વધીને મરીને જીવાડો' એ સૂત્ર પણ આવી રહ્યું છે.
અહિંસક અથવા સર્વોદય અથવા ધર્મષ્ટિએ સમાજરચનાની સ્થાપના એ આ યુગની માંગ છે, આવશ્યક્તા છે. એ સિવાય જગતમાં સુખ કે શાંતિ થવાની નથી એ સહુ કોઈને સમજાઈ ચૂક્યું છે.
ફાળ કાળનું કામ કરી રહ્યો છે. માનવ સમાજે કાળ બળને ઓળખી લઈ યુગને અનુકૂળ એવાં સાધનો અને નિમિત્તોનો અનુબંધ જોડવાનું કામ કરવાનું છે. આજના વર્તમાન જગતની અને ભારતની જે પરિસ્થિતિ છે, એમાં આ અનુબંધ કઈ રીતે જોડી શકાય ? આ સવાલ સહુએ વિચારવાનો રહે છે
સાતત્ય અને પરિવર્તન ઃ વર્તમાન પરિસ્થિતિમાં ભારત એકલું પ્રગતિ કરી શકે નહિ. વિજ્ઞાનની શોધખોળની અસરથી એ અલિપ્ત રહી શકે નહિ. ભારતની પાસે જે હજ્જારો વર્ષનો સાંસ્કૃતિક વારસો છે એનું સાતત્ય જાળવીને, અને વિકસતા વિજ્ઞાનને લક્ષમાં લઈ પરિવર્તનશીલતા દાખવીને જ આ સવાલનો જવાબ આપવો જોઈએ.
મુનિશ્રી સંતબાલજીએ ભાલ નળકાંઠાને ધર્મ દૃષ્ટિએ સમાજ રચનાના પ્રયોગક્ષેત્ર તરીકે પસંદ કરી વર્ષોથી આ વિસ્તારમાં અનેકવિધ પ્રવૃત્તિઓના પ્રેરક અને માર્ગદર્શક તરીકે કામ કર્યું છે અને કરી રહ્યા છે. એમાં સાતત્યની જાળવણી અને પરિવર્તનશીલતાની દૃષ્ટિ રાખી સમાજની મનોભૂમિકા જોઈને, અનુબંધ જોડવાનું કામ મુખ્યપણે રહ્યું છે.
સંપૂર્ણક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
