________________
૨૫
આ દષ્ટિએ પ્રયોગનું સ્વરૂપ અને કાર્યક્રમના જુદા જુદા પાસાંઓનો આછો પરિચય અહીં આપવામાં આવ્યો છે. કાર્યપદ્ધતિનાં મૂળભૂત અંગો
પ્રાયોગિક સંઘ લોકોના આર્થિક, સામાજિક, નૈતિક, આધ્યાત્મિક એમ સર્વાગી વિકાસ માટે કામ કરતો સંઘ.
રચનાત્મક કામ કરનારા અને જીવનમાં કાંઈક સાધક બળ મેળવ્યું હોય એવા વર્ગના ભાઈબહેનોમાંથી સંઘની રચના થાય છે. આને આધ્યાત્મિક પાયા પરનું નૈતિક સંગઠન કહી શકાય.
ગ્રામ સંગઠન ઃ નૈતિક પાયા પરનું આર્થિક, સામાજિક સંગઠન. જેના મુખ્ય ત્રણ અંગો હોય છે. (૧) ખેડૂત મંડળ (૨) ગોપાલક મંડળ (૩) ગ્રામોદ્યોગ મજૂર મંડળ.
અહિંસક અથવા ધર્મ દૃષ્ટિએ સમાજ રચનાના મસાલા માટે વધુમાં વધુ અનુકૂળ મનોભૂમિકા, કુદરત નિર્ભર જીવન અને કુદરતનિષ્ઠ પરિસ્થિતિ ગામડાંમાં રહેલી છે. સંકુચિતતા, વહેમ, કુરૂઢિઓ વગેરે અનેક પ્રતિકૂળ કારણો છતાં ગામડાના માનસમાં મૂળભૂત રીતે ધર્મ સદાચાર અને ચારિત્ર પ્રત્યે હજુ પણ આકર્ષણ રહેલું છે. એને આચારમાં લાવવા જેટલું મનોબળ કેળવી શકે એવી એની ભૂમિકા છે.
જ્યાં માત્ર બુદ્ધિની ખોટી કસરત નથી પણ હૈયા-ઉકલત છે. એમને આર્થિક સમાનતા અને સામાજિક ન્યાયનાં નવાં મૂલ્યો સમજાવીને સંગઠિત કરવામાં આવે તો એ લોકશાહીને પૂરક અને પોષક બની શકે તેમ છે એની અમને પ્રતીતિ થઈ છે. દેશની આ વિશાળ બહુમતીને આ રીતે સંગઠિત કરવી એ લોકશાહીના વિકાસની દૃષ્ટિએ અતિ જરૂરનું છે.
ગાંધીજીની “લોક સેવક સંઘ” રચવાની કલ્પના હતી તે આ જાતના નીચેથી ઘડતર પામેલાં સંગઠનોમાંથી સાકાર થશે એમ એમને સ્પષ્ટ લાગ્યું છે.
રાજકીય પરિબળ : વિશ્વની વર્તમાન પરિસ્થિતિમાં ભય અને શંકાનું વાતાવરણ, શસ્ત્ર-નિષ્ઠા અને લશ્કરી જૂથબંધીઓથી નીપજેલી યુદ્ધ સ્ફોટક પરિસ્થિતિને નિવારવી એ આજની વિશ્વ સમસ્યા છે. યુદ્ધને અટકાવવું, શાંતિવિસ્તાર વધારવો, ગુલામી તથા સંસ્થાનવાદ નાબૂદ કરી લોકશાહીઓ સ્થાપવામાં જગતના રાષ્ટ્રોને ટેકો આપવો અને જગતમાં સક્રિય તટસ્થબળ તરીકેની કામગીરી જેટલે અંશે અસરકારક બનશે એટલે અંશે જ આ સમસ્યાનો ઉકેલ આવશે, આ કામગીરીમાં
સંપૂર્ણક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
