________________
૨ક
આજ સુધીમાં ભારતે જે સાનુકૂળ અને અસરકારક ભાગ ભજવ્યો છે એ બાબતમાં બે મત નથી. આ કામગીરી રાજ્ય પ્રતિનિધિત્વ મારફત જ કરી શકાય એવી આજની હાલત છે. કોઈ સામાજિક કે ધાર્મિક સંસ્થા આ કામગીરી કરી શકે એવી આજે સ્થિતિ નથી. આ સંજોગોમાં ભારતે રાજ્યની મારફત આ દિશામાં કામ કરવું જ રહ્યું. આ રાજકીય પ્રતિનિધિત્વ કયા બળ મારફત આપણે જગતના તપ્તા પર મૂકવા માંગીએ છીએ ?
આ બળ એક માત્ર કોંગ્રેસમાં જ છે એમ અમને લાગે છે.
કોંગ્રેસ એટલે સ્વરાજ્ય મળ્યા પહેલાંના બાસઠ વર્ષના ત્યાગ, સેવા અને બલિદાનના કાર્યક્રમોથી અને ગાંધીજીની જીવનદૃષ્ટિથી ઘડાયેલી અને કસાયેલી એવી ભારતની એક નૈતિક શક્તિ. એની સ્થાપનામાં પ્રેરકબળ સત્તા નહિ પણ સમગ્ર દેશની આબાદી હતું. આવી પડેલી અનિવાર્ય પરિસ્થિતિમાં સત્તાનાં સૂત્રો એણે સંભાળ્યાં. સ્વરાજ્ય મળ્યા પહેલાંના ત્યાગ, સેવા અને બલિદાનને બદલે ધન, સત્તા અને પ્રતિષ્ઠા મેળવવાના સાધન તરીકે એનો ઉપયોગ કરનારાં બળો પરિણામે રાષ્ટ્રના આર્થિક, સામાજિક ક્ષેત્રે ઢીલાશ કે બાંધછોડની નીતિ વધવાનો સંભવ પણ છે. આમ છતાં આજે દેશમાં અને વિશ્વમાં પણ સંસ્થાગત રીતે લોકશાહીનો વિશ્વાસ ધરાવતું, સર્વોદયની જીવન પદ્ધતિમાં શ્રદ્ધા રાખતું અને અહિંસાની દિશામાં સક્રિયતા બતાવતું જો કોઈ વધુમાં વધુ અસરકારક બળ હોય તો તે કોંગ્રેસ છે. એ સંપૂર્ણ છે એવો કોઈનો દાવો નથી અને ન હોઈ શકે. જેવું છે તેવું આ એક જ બળ છે કે જેને ભૂતકાળનો ઈતિહાસ છે, ઘડતર છે. એવા આ બળને તોડવું છે ? છોડવું છે કે નવાં મૂલ્યો સ્થાપવામાં કુશળતાપૂર્વક જોડવું છે? આ સવાલ ગંભીરતાથી સહુએ વિચારવાનો રહે છે. અનુભવે અમને લાગ્યું છે કે કોંગ્રેસમાં રહેલી ત્રુટીઓ કે ઢીલાશ દૂર કરવાનો ઉપાય કૉંગ્રેસનો વિરોધ નહિ પણ એની ઢીલાશ દૂર થાય અને એ વધુ ને વધુ શુદ્ધ અને સંગીન રહે એ માટે એને પૂરક પ્રેરક બળની જરૂર છે.
આમ ત્રણ પરિબળો પોતપોતાના ક્ષેત્રમાં અસરકારક ફાળો આપશે. (૧) પ્રાયોગિક સંઘ – પ્રેરબળ
રાજકીય પક્ષાપક્ષીથી પર એવું તટસ્થ અને છતાં સત્ય અને અહિંસાના સંદર્ભમાં લોકશાહી ઢબનાં જે બળો રાષ્ટ્રમાં કામ કરતાં હશે તેના સમર્થનમાં અને વિકાસમાં સક્રિય કામગીરી બજાવતું બળ. જે જનતા દ્વારા અહિંસક પ્રયોગો કરી નવાં મૂલ્યોને પ્રતિષ્ઠિત કરશે.
સંપૂર્ણ ક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
