________________
૨૦
Ma
૨. ગ્રામ સંગઠન પૂરબળ
નવું મૂલ્ય સમગ્ર સમાજનો આચાર બને એવી પૂર્વ ભૂમિકા પેદા કરશે. કૉંગ્રેસના પૂરક બળ તરીકે રાજકીય ક્ષેત્રે કૉંગ્રેસનું માતૃત્વ સ્વીકારશે. સામાજિક, આર્થિક ક્ષેત્રે રાષ્ટ્ર હિતની દૃષ્ટિ રાખી ગ્રામલક્ષી નીતિના અમલ માટે પ્રયત્નો કરશે. કોંગ્રેસથી સ્વતંત્ર અને આગવું અસ્તિત્ત્વ ધરાવશે.
૩. કોંગ્રેસ-લોક્સંમતિવાળું લોક્શાહી દંડશક્તિનું બળ !
સત્ય અને અહિંસાના સંદર્ભમાં બિનસાંપ્રદાયિક અને બિનઆક્રમકની વહેવારુ નીતિથી કામ કરતું લોકશાહી ઢબનું રાજકીય સંગઠન.
પ્રાયોગિક સંઘ અને ગ્રામસંગઠનોએ તૈયાર કરેલી પૂર્વ ભૂમિકાના આધાર ૫૨ લોકકલ્યાણના નવા નિયમો બનાવશે, જૂના સુધારશે.
આ રીતે આધ્યાત્મિક શક્તિ, સમાજની નૈતિકશક્તિ અને લોકશાહી રાજ્યની દંડશક્તિનો અનુબંધ અને સંયોજન થશે. જેમાંથી નિષ્પક્ષ લોકશાહી સ્થપાશે. રાજ્યનીતિ પર લોકનીતિનો અંકુશ આવશે. રાજ્ય ઓછું થતું જશે. સ્વરાજ્યની ભૂમિકા સર્જાતી જશે. અહિંસક ક્રાંતિ સર્વાંગી અને સંપૂર્ણ બનશે.’’
આ લખાણ ૨૦ વર્ષ પહેલાં લખાયેલું છે. તે પહેલાના ૧૦ વર્ષના પ્રત્યક્ષ કાર્ય અને પ્રયોગોના અનુભવનું તેને પીઠબળ છે અને તે પીઠબળને તે પહેલાંના ૧૦ વર્ષના ગામડાંના જીવંત લોક સંપર્ક દ્વારા થયેલા લોકસંગ્રહના ચિંતનનું પોષણ મળ્યું છે. આમ ૪૦ વર્ષના સાતત્યપૂર્વક થયેલા પ્રયત્નોની પાર્શ્વભૂમિકા સાથે આ પ્રયોગનાં તારણો અહીં રજૂ કરવાનો આ નમ્ર પ્રયાસ છે.
૨ સંપૂર્ણક્રાંતિ અને સર્વાંગીક્રાંતિ
ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગમાં ‘સર્વાંગી ક્રાંતિ’ની પાર્શ્વભૂમિકા સમજાવતા ૧૯૫૭ના લખાણનો થોડો ભાગ ગયા અંકમાં રજૂ કર્યો હતો. હવે ‘સંપૂર્ણક્રાંતિ'ના વિચારો અને ‘સર્વાંગી ક્રાંતિ’ના કાર્યાનુભવમાં ૨હેલા સમાન મુદ્દાઓ કે તત્ત્વો જોઈ લઈએ. આ મુદ્દાઓ નીચે મુજબ ગણાવી શકાય.
(૧) સંઘર્ષ (૨) સંગઠન (૩) સત્યાગ્રહ અને (૪) રાજકારણ.
આ ચાર તત્ત્વો ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગમાં પ્રથમથી જ સામેલ રાખવામાં આવ્યાં છે અને એનાં અનેક કાર્યક્રમો દ્વારા પ્રયોગો કરી કરીને અનુભવ મેળવ્યો છે. જયપ્રકાશજીના સંપૂર્ણક્રાંતિના વિચારો સાથે આ અનુભવો સારી પેઠે અને
સંપૂર્ણક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
