________________
૧૬
૧૫ હોય. માણસો માટે એવું ખરું. દૂરથી મહાનું લાગનારા આદમી નજીકથી પામર લાગે. અકસર એવું બનતું આવ્યું છે.
' અરે, લખવાની ધૂનમાં વાત આડે ફંટાઈ ગઈ. ખેરાળુની સાંજ યાદ આવી રહી છે. અગાસીમાં હું ઊભો છું. આસમાનમાં ફરફરતી લીલાશનાં ઝૂંડ નીકળી આવ્યાં છે. મોટાં તીર્થોમાં, નાનામોટાં ગામડાઓમાં સાંજ પડે, અંધારું ઢળવા લાગે તે સમયે અસંખ્ય કબૂતરો સલામતી શોધવા નીકળી પડે છે. લાઈટના થાંભલા પર લટકતા તાર, મંદિરના શિખરોમાં શિલ્પના ખાંચા, આવી જગ્યાઓ પસંદ કરીને ધીમે ધીમે ગોઠવાતા જાય. આ રોજનું દેશ્ય હોય છે. ખેરાળની અગાસી પરથી લીલી પાંખોની વાદળીઓ પસાર થઈ રહી હતી. લાલ ચાંચો જોવી હતી, દેખાતી નહોતી, પોપટોના ટોળેટોળા ખેતરોની દિશામાંથી આવી રહ્યા હતા. દરિયાનું મોજું કાંઠે પહોચે તે દેખાય પરંતુ ક્યાંથી આવે છે. તેની ખબર ન પડે તેમ આ શુકવૃન્દ આવતું હતું તે જોવાતું હતું, કયાંથી ફૂટી નીકળતું હતું તેનો ખ્યાલ આવતો નહોતો. એકદમ તીરવેગે એ ઘરભણી ધસી જતા હતા. પાંખ ફફડાવે ને બીડી દે, આગળ તરી જાય. ફરી પાંખ ફફડાવે. દસ, સો, હજાર...ગણના નહોતી. ખેરાળુની વચ્ચે ત્રણ-ચાર ઊંચાં વૃક્ષો છે. ત્યાં આ ટોળાં ઉતરી પડતાં હતાં. વૃક્ષની ઉપરની ડાળો આ પોપટો દ્વારા ધ્રુજતી હતી. ડાળે ડાળે ને પાંદડે પાંદડે એમનાં આસન બની રહ્યાં હતાં. બગીચાની લીલી બિછાત પર ફૂલો ખરતા જાય, પથરાતા જાય. ન જગ્યા ખૂટે, ન ફૂલ. એ રીતે પોપટો આવતા જ રહ્યા. હું તો દસ મિનિટમાં નીચે ઉતરી ગયો. શુકદેવનો મળો અઅલિત ઉભરાતો રહ્યો.
- અત્યારે તારંગા સ્ટેશન પર સાંજ પથરાઈ રહી છે. ખિસકોલીના ઠમકારા સિવાય બીજી કોઈ હલચલ નથી. એકદમ શાંત જગ્યા છે. સવારે કાન પાસે મધમાખી ગણગણવા લાગી. માથું ધૂણાવ્યું. ગણગણાટ દૂર ન થયો. ઉપર જોયું. મધમાખી તો મકાનની છત પાસે હતી, તદ્દન શાંતિ હોવાને લીધે એનો અવાજ મોટો લાગતો હતો તેથી એ કાન પાસે બણબણતી હોય તેવો ભ્રમ થયો હતો.
કાલ સવારે ટીંબા થઈને તારંગા હીલ પહોંચવું છે. ધુડિયા ધક્કાના રસ્તે સરકારે બાવળ વાવી દીધા છે. એ રસ્તો ટૂંકો પડે, પણ નહીં જવાય. થોડું ફરીને
જવું પડશે. તારંગાની એક દંતકથા વડનગર સાથે જોડાઈ છે. વડનગરનું મુખ્ય દેરાસર શ્રી આદિનાથ ભગવાનનું છે. ભોંયરામાં શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાન છે. એમ કહેવાય છે કે આ ભોંયરામાંથી એક રસ્તો તારંગા સુધી જતો હતો.
વડનગરની ભૂમિ નાગર બ્રાહ્મણો માટે વખણાય છે. ઇતિહાસના લેખાજોખા કરીને તેમાંથી ચોંકાવનારું સત્ય નીકળી આવે છે. દુર્ગાશંકર શાસ્ત્રીએ વૈષ્ણવ ધર્મનો સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ લખ્યો છે. તે જણાવે છે કે ‘સં. ૧૫૪૬ની આસપાસ પુષ્ટિમાર્ગ શુદ્ધાદ્વૈતસિદ્ધાંતના પ્રરૂપક શ્રીવલ્લભાચાર્ય ગુજરાતમાં આવ્યા, જૈન ધર્માનુયાયી મોઢ, ખડાયતા અને નાગર વાણિયાઓ એમની અસર તળે આવ્યા. નાગરો શૈવાનુયાયી થયા, પછી પુષ્ટિમાર્ગી બન્યા. વડનગરમાં નાગરોએ દેરાસર બંધાવેલા, મૂર્તિઓ ભરાવેલી. શિલાલેખોની નામાવલિ આ હકીકતને સાચી સાબિત કરે છે. અભિજાત અને શાલીન ગણાતી નાગર જ્ઞાતિને વડનગરે જનમ આપ્યો. એ જ્ઞાતિ જૈન હતી. આજે તેમના કોઈ વારસદારો જૈન નથી રહ્યા. નાગરોનું જૈન હોવું તે ભૂતકાળની વાત થઈ ગઈ છે. વડનગરે આ પરિવર્તન જોયું છે.
આપણે આખી જ્ઞાતિઓ આપણા હાથમાંથી ગુમાવી દીધી છે. વલ્લભાચાર્ય પ્રચારતંત્ર દ્વારા જીત્યા હશે. કબૂલ. આપણે એ જ્ઞાતિને પાછી મેળવી શક્યા નથી તે કમને કબૂલવું પડશે. સાચા હોવા છતાં, સારા હોવા છતાં અને નિર્દભ હોવા છતાં આપણી પાસેથી કશુંક ખૂંચવાઈ ગયું હોય તે સહન થતું નથી. બંગાલમાં આવું જ સરાક જાતિ સાથે થયું છે. એમના ગોત્રદેવ તીર્થકરો, એમના કુલાચારમાં જૈનત્વના સંસ્કાર. છતાં એ લોકો ધર્મથી વિખૂટા પડ્યા. એમને ધર્મ પમાડવાનું એકંદર સહેલું છે. સંપન્ન પ્રજા નથી એ. નાગરો તો ઊંચી પ્રજા ગણાય. તેમને સમજાવે કોણ ? પમાડે કોણ ? આપણને એમની ગરજ નથી. એમના વગર ધર્મ અટકી પડ્યો નથી. એ જ્ઞાતિ ધર્મ છોડીને પરિવર્તન પામી તેમાં કોઈ આભ તૂટી પડ્યા નથી. કસક એટલી જ રહે છે કે હવે એ આપણા નથી. એમણે આ વડનગરને જિનમંદિરો આપ્યા અને એ જ લોકો હવે જિનમંદિરોથી વેગળા થઈ ગયા. વડનગરથી વિદાય લેતી વેળા મનમાં આ ખટકો રહી જતો હતો.
વડનગરનું તળાવ રમણીય છે. વડનગરનું શિલ્પબદ્ધ તોરણ ભારતનું
