________________
૧૧૭
૧૪
શત્રુંજય : શા શા રૂપ વખાણું ?
જાય છે, એનાં પાંદડે પાંદડે, ફળે ફળે, અને ડાળે ડાળે દેવતાઓનો નિવાસ છે, એમ તો મહાભ્ય કહે જ છે. વિશેષ વાત એ છે કે ‘રાયણવૃક્ષની સાષિએ મૈત્રી બાંધવામાં આવે તો એ શાશ્વત બને છે અને મોક્ષપર્યંત ચાલે છે.' મને રાયણવૃક્ષની આ વિશેષતો ખુબ ગમી. મૈત્રી અમૂલ્ય હોય છે. મૈત્રી પારદર્શી હોય છે. મૈત્રી ચિરંજીવ હોય છે. મૈત્રી એ પરિવારથી વિશેષ હોય છે. તીર્થકરો સાથે અનંતકાળથી મૈત્રી બાંધીને બેસેલું રાયણવૃક્ષ શત્રુંજય ગિરિરાજનું મૂળનાયક પદ સોહાવી રહ્યું છે. શત્રુંજય ગિરિરાજ પૃથ્વીકાય છે અને રાયણવૃક્ષ વનસ્પતિકાય છે. બંને એકેન્દ્રિય છે. નવતત્ત્વમાં એમ ભણવામાં આવે છે કે એકેન્દ્રિય જાતિ નામકર્મ પાપતત્ત્વમાં આવે અને પંચેન્દ્રિય જાતિ નામકર્મ પુણ્યતત્ત્વમાં આવે. શત્રુંજય પર નવતત્ત્વની વ્યાખ્યામાં ગજબનાક અપવાદ, ઉમેરાય છે. અહીં હજારો અને લાખો પંચેન્દ્રિયજાતિનામકર્મધારી આત્માઓ આવે છે અને એકેન્દ્રિયજાતિનામકર્મધારી આત્માઓને, પર્વતરાજને અને વૃક્ષાધિરાજને નમસ્કાર કરે છે. અલબત્ત, રાયણનાં થડને કઢંગાં લાકડાના ટેકા દઈને અને લોખંડની પટ્ટીઓ મારીને સૌન્દર્યની હાણ નોતરી છે આપણે.
માગસર સુદ-૧૧ : પાલીતાણા ચક્રવર્તી ભરત દિગ્વિજય કરવા નીકળેલા. મ્લેચ્છ જાતિના રાજાઓને હરાવ્યા પછી ચક્રવર્તીનાં સૈન્યમાં રોગચાળો ફાટી નીકળ્યો. બે વિદ્યાધરમુનિઓ પાસેથી રાજા ભરતને ઔષધિ મળી. તેનાં જળ છાંટીને રાજાએ સૈન્યને તાજુંનરવું બનાવી દીધું. એ ઔષધિ કંઈ હતી ? કલ્પવૃક્ષનાં ફૂલો ? ના. એ ઔષધિ હતી રાયણવૃક્ષનાં થડ-ડાળ અને પાંદડાં.
બીજા રાજાઓનાં જીવનમાં પણ રાયણવૃક્ષ રોગપરિહારની ચમત્કારી કથા સર્જી છે. રાયણવૃક્ષની નીચે દેરી છે. તેમાં પગલાં છે. પગલાં પર ચાંદીનું પતરું મઢેલું છે, પગલાની પાછળની ભીંત, દેરીમાં જ પટ ચીતરેલો છે. આ બધું જ અત્યંત પવિત્ર છે અને એકંદર અશાશ્વત છે. રાયણવૃક્ષ એકલું જ પહાડ પર એવું છે જેને શાશ્વતીનો પાવન સ્પર્શ મળેલો છે. એમ કહેવાય છે કે અલ્લાઉદ્દીન ખીલજીએ રાયણવૃક્ષ સાત વાર છેદી નાખ્યું તો સાત વાર પાછું ઉગી નીકળ્યું. ખીલજી હારી ગયો.
(વિ. સં. ૨૦૬૧)
માગસર સુદ-૧૪ : પાલીતાણા પાલીતાણા આવ્યાને ખાસ્સા દિવસો થયા. બેઠા બેઠા લખીને યાત્રી કરું છું તો ચાલતા ચાલતા પગેથી યાત્રા કરું છું. ગિરિરાજનો મહિમા નિત્ય નવીન બનતો જાય છે. ભારતભરમાં શત્રુંજયના પટ અને શત્રુંજયની રચનાઓ મળે છે. ધાનેરા ભવનનાં ધાબેથી શેત્રુંજો જેવો દેખાય છે તેવો કોઈ પટમાં કે રચનામાં નથી દેખાતો. પહેલી નજરે બે બાજુથી ઉપર તરફ ઉપસી રહેલો પહાડ છે. ધ્યાન દઈને જોઉં છું તો રેખાઓ જુદી પડે છે. મારા ડાબા હાથ તરફ તળેટી છે ને તળેટીની ટેકરી છે. જમણી હાથે બીજી ટેકરીએ શેત્રુંજાનો બીજો છેડો સાચવ્યો છે. એ ટેકરીની પાછળ આતપુર બેઠું છે. આ બે ટેકરીની ટોચ પરથી મથાળું ઊચકતો વિશાળ પહાડ છે. છેક ઉપર એ પહાડ આભને અડકે છે ત્યાં છાલાકુંડ અને તેની બાજુએ સહેજ ઊંચે પદ્માવતી ટૂંક છે. તળેટી અને આતપુરવાળી બે ટેકરીની વચોવચ નાની ટેકરી ઉપસી છે. છાલાકુંડથી ઊભી ધારમાં એક ખીણ અંકાય છે તે તળેટીવાળી ટેકરી અને વચેટ ટેકરીની મધ્યમાં રેખાબદ્ધ રીતે નીચે આવે છે. આ ખીણની વચોવચ અટકીને ડાબે નજર કરું છું તો હીંગળાજનો હડો દેખાય છે. હડાની નીચે અને આઘે કુમારકુંડ દેખાય છે તેય ખીણની સમાંતર છે. પગથિયાની હારે હાર ચાલતા યાત્રાળુઓ દેખાય છે. છેક નીચે, ડાબી ટેકરીની નીચે-મધ્યમાં તળેટી છે. તળેટીથી ટેકરીનો ભાગ પૂરવ તરફ નીચે ઢળતો આગળ સુધી જાય છે ને ધરતીભેગો થઈ જાય છે. આ દેખાવમાં ન દાદાનું દેરાસર છે, ન નવટૂંક છે, ન નીચેથી ઉપર સુધી જતો નખશિખ રસ્તો છે. રચનાઓ અને પટો
