________________
૧૨૯
ભાગી ગયો. ઉલૂઘખાન ગુજરાતનો સૂબો બન્યો. તેનું એક થાણું માંડવીમાં સ્થપાયું. માંડવીમાં શાહજીનો દીકરો સરજણજી રાજ કરતો હતો. તે ત્રાસીને ભાગી નીકળ્યો. એ સીધો ગારિયાધાર આવીને રહ્યો. વંશવેલો વધતો રહ્યો. અરજણજી. નોંધણજી, ભારોજી, બનોજી, સવોજી, હદ્દોજી. ૧૫૭૦. ગોહેલ કાંધાજી. ગારિયાધારમાં ગોહિલ રાજાઓ જામી પડ્યા. તેમની હકૂમતનાં પાલીતાણા આવી જતું હતું.
મુસ્લિમ આક્રમણનો સમયગાળો ખોફનાક હતો. મંદિરો તૂટતાં. મૂર્તિઓના ટુકડા થતા. કટ્ટર ધાર્મિકો હલાલ થતા. હજારોનું ધર્માંતર એકી સાથે થતું. પોતાનાં ગામમાં અને ઘરમાં પણ પૂરતી સલામતી નહોતી. બહાર ગામની તો વાત જ શું કરવી ? પાટણથી ગુજરાતની રાજધાની અમદાવાદ ફેરવાઈ. તેને લીધે પાલીતાણામાં નવા ફેરફાર થયા. પાલીતાણા અને શત્રુંજયનું તીર્થ તરીકે ધ્યાન રાખનારા ગોરજીની ગાદી પાટણમાં હતી. ઉદયપુરના તપાગચ્છાચાર્ય ગણાતા શ્રીપૂજ્યને પાટણથી અમદાવાદ જવાને બદલે પાલીતાણા આવવાનું વધુ ગમ્યું. એ ગાદી સાથે પાલીતાણા આવ્યા. એમની પાછળ એમને માનનારો વર્ગ આવતો જતો થયો પાલીતાણામાં. ખરતરગચ્છના જતિજીઓ, જેમનો અમલ જોધપુર, બીકાનેર, જેસલમેરના રાજાઓ પર હતો તેઓ પણ પાલીતાણા આવી વસ્યા. તપાગચ્છના ગોરજીએ છાલાકુંડ સામે મોટી ટૂંક પણ બંધાવી. સહીસલામત યાત્રા માટે મોટી સંખ્યામાં યાત્રાળુઓ સાથે નીકળતા. છરીપાલક સંઘો પાલીતાણા આવતા. ગામ અને પહાડની વચ્ચે હિંલોળા લેતા લલિત સાગર સરોવરના કાંઠે તંબૂરાવટીઓની નગરી વસી જતી. પૂજારીઓ અને જુદી જુદી નાતના લોકોને ભરપૂર દાન મળતું. સંધોને પોઠો જોઈએ. પાટણમાં અને ગુજરાતમાં પોઠનો સંઘરો બારોટ લોકો રાખે. ધંધામાં અને ધર્મમાં બારોટો પાસેથી પોઠ મેળવાતી. બારોટોને જૈનસંઘ સાથે નજદીકી નાતો રહેતો હોવાથી તેમને જીનસેવક તરીકેની ઓળખાણ મળી હતી. આવા બારોટ કુટુંબોમાંથી કેટલાક પાલીતાણામાં વસી ગયા. લડાયક શક્તિનાં જોરે આસપાસનાં બારગામો પર તેમની હકૂમત જામી ગઈ. મોટો શહેરો પર સતત થતાં આક્રમણોથી સાવ કંટાળેલા વ્યાપારીઓ અને વસવાયાઓ માટે નાનું શહેર પાલીતાણા તો ઠરીઠામ થવાની જગ્યા બની ગયું. વસતિ વધી અને યાત્રાળુઓ વધ્યા. આ સંયોગોમાં
૧૩૦
જૈનસંઘને તીર્થની અને તીર્થના યાત્રિકોની સલામતીની સતત ચિંતા હતી. ચારે, કંઈ જગ્યાએ, કેવુંક આક્રમણ થાય તેનો ભરોસો રહેતો નહોતો. વિ. સં. ૧૭૦૧માં શાહજાદો ઔરંગઝેબ ગુજરાતનો સૂબો બનીને આવ્યો. તેણે કશા જ કારણ વિના અમદાવાદના નગરશેઠ શ્રી શાંતિદાસજીએ બંધાવેલું જાજરમાન શ્રીચિંતામણિ જિનાલય તોડીને તેનું મસ્જિદમાં રૂપાંતર કરી નાંખ્યું. સમગ્ર ગુજરાતનું આકર્ષણ કેન્દ્ર બનેલું આ જિનાલય અચાનક ખંડિત થયું તેનો ક્ષોભ ભારે પેદા થયો. કોમી હુલ્લડો પણ થયા. પાછળથી જોકે, બાદશાહ શાહજહાંએ શાહજાદા ઔરંગઝેબની બદલી કરાવી હતી. એ ભગ્ન મંદિર શેઠને પાછું અપાયું હતું. તેમાં રહેતા ફકીરોને કાઢી મૂકાયા હતા. પરંતુ સલામતી સમક્ષ સવાલ ઊભો થઈ જ ગયો. પાલીતાણામાં કડવા દોશી હતા. તીર્થના પૂરેપૂરો ખ્યાલ રાખતા હતા. વિ. સં. ૧૭૦૭ની સાલમાં દિલ્લીના બાદશાહનો સગો ઘોરી બેલમ પાલીતાણામાં રહેતો હતો. લોકોને રંજાડવામાં એને મજા આવતી હતી. અનાર્ય લોકોનું વર્તન ક્યારે જામગરીને ભડકાવી મૂકે તે નક્કી ના હોય. કોઈ સમાંતર તંત્ર ગોઠવવાની જરૂર જણાતી હતી. ઈ. સં. ૧૨૪૦માં ખેરગઢથી વિસ્થાપિત થયેલા ગોહિલવંશજોને ઈ.સં. ૧૭૦૭માં પાલીતાણાના પહાડ અંગેનું રખોપું સોંપવાનો કરાર થયો.
પગથિયાં પર બેઠા બેઠા આરામથી સાંભળી શકો તેવી કથા છે. કરાર થયા બાદ વાર્તા જે પલટો લે છે તે પગથિયાના વળાંક જેવો જ છે. અલબત્, પગથિયાં દાદાથી દૂર નથી જતા, ગોહિલવંશજો દાદાથી દૂર જતા હતા. પગથિયાં પાસેથી સાંભળવા મળે છે તે ઘેરી સ્તબ્ધતા ઊભી કરે છે.
માગસર વદ ૧૧ : પાલીતાણા
બેસીને જોયા કરવું હોય તો શ્રેષ્ઠ જગ્યા પગથિયાં જ. ગિરિરાજ પર બેસવા માટે પરબો અને વિસામા છે. ત્યાં બેસું તો ગિરિરાજનો સ્પર્શ અધૂરો લાગે. પગથિયાં તો ગિરિરાજના ખોળો જ. તેની પર બેસી પડવાનું. ઉનાળામાં આ પગથિયાં તપે. શિયાળામાં થીજે. વરસાદના દિવસોમાં પગથિયાં ધોધની જેમ નીતરે. રોજના અગણિત યાત્રાળુઓ આવે છે તેનો ઘસારો પગથિયાં પર વળતો નથી. પગથિયાં તો પથ્થરનો જીવ. એને કાળજું શાનું હોય ? એ તો બેધડક કથા
