________________
૧૪૧
૧૪૨
લેવાની રાજાને છૂટ પણ આપી દીધી હતી.
પાંચમા અને આખરી કરાર પૂર્વેની અજીબોગરીબ કશ્મકશમાં પાલીતાણા ઠાકોર અને મુંબઈ સરકાર લગભગ એક થઈ ગયા હતા. આજ સુધી ગિરિરાજની માલિકી શ્રીસંઘની છે તે મહત્ત્વની વાતને જીવતી રાખવા માટે તમામ પ્રયત્નો સંઘે અને પેઢીએ કર્યા હતા. બહાદુરસિંહ અને વોટ્સન સંપી ગયા હતા. રાજા બહાદુરસિંહે સરકારને અરજી કરી તેનો વિગતવાર જવાબ આપવા છતાં શ્રીસંઘને સરકાર વતી વોટ્સને જણાવી દીધું કે “મારા મત મુજબ પાલીતાણાના રાજ કીય કારોબારનું હાલનું બંધારણ જોતા આંતરવાહીવટનો આ ભાગ ઠાકોર સાહેબને સુપરત કરવો સલામત છે.' વોટ્સને તદ્દન કડવી ભાષામાં આપણી ન્યાયી વાતોને ફગાવી દીધી હતી. ખેરગઢથી ગારિયાધાર આવેલા ગોહિલ રાજા ઓ એ પહેલીવાર શ્રીસંઘને પરાજયની લગોલગ લાવીને મૂકી દીધો. રકમ ચૂકવીએ તો રાજાના હકનો સ્વીકાર થતો હતો. ૨કમ ન ચૂકવીએ તો મુંડકાવેરો શરૂ થતો હતો. તે સમયના જૈનસંઘના બાહોશ અગ્રણીઓ આ બંને બાબતની વિરુદ્ધમાં હતા. વોટ્સને આપેલો ફેંસલો જૈન સંઘ માટે અભૂતપૂર્વ હતો. તો જૈન સંઘે એક એવો નિર્ણય લીધો જે ઇતિહાસનાં વિશ્વમાં અભૂતપૂર્વ હતો. સમગ્ર ભારતના સંધોને એકમતે વિશ્વાસમાં લઈને શ્રીઆણંદજી કલ્યાણજી પેઢીએ ગિરિરાજની યાત્રાનો બહિષ્કાર કરવાનું એલાન જાહેર કર્યું. દીકરાને માતા માટે પ્રેમ હોય અને કાયદાકીય ગૂંચને લીધો દીકરો માતાના ખોળે જવાનું માંડી વાળે ત્યારે એ દીકરાનાં અંતરમાં જે તીવ્રવેદના હોય તેથી વિશેષ વેદના સાથે શ્રીસંઘે આ બહિષ્કારનો સ્વીકાર કર્યો. તા. ૧-૪-૧૯૨૬થી યાત્રાનો બહિષ્કાર શરૂ કરવાનું નક્કી થયું હતું કેમ કે તે દિવસથી પાલીતાણાના ઠાકોરને ગિરિરાજના યાત્રાળુઓને ગણવાનો અધિકાર સરકારે બક્યો હતો. આ દિવસની પૂર્વેના દિવસોમાં ગિરિરાજની યાત્રા કરવા ભારે ભીડ ઉમટી હતી. શું થઈ શકે અને શું કરવું જોઈએ તેની ચર્ચા ભારતભરમાં ચાલી હતી. યાત્રાની અંતિમ તારીખ ૩૧-૬-૨૬ હતી. તે દિવસે શિહોર સ્ટેશન પર સ્વયંસેવકોએ વારંવાર જાહેરાત કરી હતી કે આજની રાતે કોઈ યાત્રાળુએ પાલીતાણામાં રહેવાનું નથી. ભાવનગર રેલ્વેએ છેલ્લા દિવસોમાં સ્પેશ્યલ ટ્રેઈન દોડાવી હતી. મારવાડ
પંજાબ-બંગાળના યાત્રિકો છેલ્લી યાત્રા કરીને પાછા નીકળી ચૂક્યા હતા. ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને બીજાં રાજયના યાત્રાળુઓ પણ સાથે જ પાછા ફર્યા હતા. તા. ૧-૪-૨૬ની સવારે ગિરિરાજની તળેટીએ પાલીતાણા રાજ્યના ચારપોલીસો પીળા ડગલામાં હાજર થયા. ત્રણ પટ્ટાવાળા અને એક ટિકિટ કલેક્ટર પણ હાજર થયા. એ સવારે મુંડકાવેરો શરૂ થતો હતો. ટિકિટ યાત્રાળુએ લેવાની હતી, પણ એ સવારે - એક પણ ટિકિટ ફાટી નહીં. ચૈત્ર વદ ત્રીજની એ સવારે કોઈએ યાત્રા ન કરી. એ આખા દિવસ દરમ્યાન કોઈએ યાત્રા ન કરી. મુંડકાવેરો લેવા રાજા તૈયાર હતો. અંગ્રેજ સરકારે મુંડકાવેરાને સ્વીકૃતિ આપી હતી. સવાલ કેવળ યાત્રાળુનો હતો. કોઈ યાત્રાળુ ન આવ્યા. કોઈ ટિકિટ ન ફાટી. કોઈ વેરો ન ભરાયો. ઠાકોર અને સરકારનો સંપ નિષ્ફળ જાય તેવો મહાન સંપ શ્રીસંઘે દાખવ્યો. અને સળંગ ૨૬ મહિના સુધી ઠાકોર અને સરકારની સામે એકજૂટ રહીને શ્રીસંઘે યાત્રાનો બહિષ્કાર જીવતો રાખ્યો. અકલ્પનીય અને અજાયબ બહિષ્કારની સામે ઠાકોર અને સરકાર લાચાર હતા. આખરે શ્રીસંઘને પોતાનો અવાજ ઊભો રાખવાની તક મળી. સિમલા મુકામે તા. ૨૨-૫-૧૯૨૮ના દિવસે ત્રિપક્ષી બેઠક થઈ. હિંદુસ્તાનનાં વાઇસરૉય અને ગવર્નલ જનરલ લોર્ડ ઈરવિનની હાજરીમાં ઠાકોર બહાદુરસિંહ અને જૈનસંઘના પ્રતિનિધિઓ વચ્ચે સમાધાન થયું. મુંડકાવેરો મોકુફ રહ્યો. રાજાને દરવરસે રૂ. ૬૦,૦૦૦ ચૂકવવાનું નક્કી થયું. ૩૫ વર્ષ માટેના કોલકરાર થયા. માલિકીનો પ્રશ્ન સ્પષ્ટ થઈ ગયો. ગિરિરાજનો અધિકાર શ્રીસંઘના હાથમાં જ રહ્યો. પચીસમા તીર્થંકરની પવિત્ર ઉપમા પામનારા શ્રીસંઘે વિ. સં. ૧૯૮૪ જેઠ સુદ તેરસ તા. ૧-૬-૧૯૨૮, શુક્રવારે યાત્રા પ્રારંભ જાહેર કર્યો અને હજારો ભાવિકોની હાજરીમાં પાલીતાણાના પરાજીત દરબાર શ્રી બહાદુરસિંહજી ગોહિલનાં શ્રીમુખે જ યાત્રા શરૂ થાય છે એવી યાત્રા ઉદ્ઘાટનની સુખદ વધામણી ભારતભરના સંઘોને અપાવી. વિજયની આનાથી મોટી કંઈ ઉપલબ્ધિ હોઈ શકે ? સરકાર અને રાજા સંઘ સામે હાર્યા હતા. પગથિયાં આટલું કહીને અટકે છે. પાંચમો કરાર યાત્રાનો પ્રારંભ કરાવનારો કરાર હતો. સંઘની જીતનો કરાર હતો. તીર્થનાં ભવિષ્યની સલામતીનો કરાર હતો. તે સમયનો આનંદ ઉલ્લાસ અજબ હતો. હજારો ભક્તો ગિરિરાજ માટે નાનામોટા નિયમો સ્વીકારી બેઠા હતા તે આ દિવસે પૂર્ણ થયા હતા. વિ. સં.
