________________
૧૩૪
૧૬
પાલીતાણા : આસમાની સુલતાની
માગસર વદ ૧૨ : પાલીતાણા તળેટીએ પહેલું પગથિયું મળે છે. રામપોળની સામે છેલ્લું પગથિયું ગણાય છે. આ બે પગથિયાની વચ્ચે પાલીતાણાનું આખું બજાર સચવાય છે. શિયાળામાં રામપોળનો દરવાજો સાડા છ વાગે ખૂલે છે. ઘોર અંધકારમાં નિર્ભીક રીતે પગથિયાઓ પરથી ચાલીને યાત્રાળુઓ ભીડ મચાવે છે. સાડા છ વાગે રામપોળનો દરવાજો ચોકીદાર ખોલે છે તે દ્વારોદ્ઘાટનની ઘડીએ શત્રુંજય અને પાલીતાણાની એકરાગ કથા વાયરામાં વહેતી થાય છે. શિયાળામાં વહેલી સવારનું મંગલ દ્વારોદ્ઘાટને જોવાનો મોકો પણ મેળવ્યો છે. રાહ જોતા ત્રણસોચારસો જણા બેઠા હોય. અંધારું પથરાયું હોય, ઘેરાયું ન હોય. બેસવા માટે કોઈ જગ્યા અછૂત ન હોય. બંધ કમાડની પછીતે ચોકીદારની ટૉર્ચ સળગે તેની રોશની તિરાડમાંથી બહાર ડોકાય. બધા હોંશભેર ઊભા થાય. દરવાજો ખૂલતાવેંત આજના દિવસના સૌથી પહેલાં દર્શન કરવાની મીઠી સ્પર્ધા જોવા મળે. રતનપોળ તો સાવ સૂમસામ હોય. દાદાનાં મંદિરે દીવા હજી થઈ રહ્યા હોય. પહેલો ઘંટનાદ અને પહેલી સ્તુતિ જે કરે તે જાણે જંગ જીતી ગયો.
પગથિયાં પર ધીમે ધીમે અજવાસ પથરાય. તડકો ઢોળાય ને બંધાય. યાત્રિકોના પગ પર પગ પડતા જાય, પગથિયાં પોરસાય, ડોળીવાળાની લાઠીઓ હોકાય તેનો પગથિયાં રણકો બનાવે. પગથિયાના ખાંચામાં બેસેલી ધૂળ કંકુતિલક જેવી રૂપાળી લાગે. પગથિયાં તો ગિરિરાજના દાગીના છે.
પોષ સુદ-૨ : પાલીતાણા પાલીતાણા રાજય અને શ્રીસંઘ વચ્ચે સંવાદિતા બની રહે તેમાં જ સંઘને રસ હતો. કાયમી વસવાટ કરનારા રાજાઓની ખુશાલી પર જ યાત્રાળુઓની પ્રસન્નતા અને સલામતી રહેતી હોય છે. આરબસેનાને ગિરિરાજની સોંપણી થઈ તેમાં વાતાવરણ બધી જ રીતે કલુષિત થઈ ગયું. મુંબઈ ગવર્નરને શ્રી સંઘવતી લખાયેલો પત્ર મળ્યો તેના બીજા દિવસે ૩૧-૮-૧૮૨૦ તારીખે મુંબઈ સરકારના ચીફ સેક્રેટરી ફ્રાન્સિસ વૉર્ડને કાઠિયાવાડના પોલિટિકલ એજન્ટ કૅપ્ટન બાર્નવેલને પત્ર લખ્યો. ઓ ફરિયાદ દૂર કરવા માટે શું થઈ શકે તેનો અહેવાલ મંગાવ્યો. કૅપ્ટન બાર્નવલે મુંબઈ સરકારને જણાવ્યું તેમાં ‘શ્રાવક કોમ પાલીતાણાના દરબારને વાર્ષિક રૂ. ૩OO0 થી રૂ. ૪SO0 યાત્રિકવેરા તરીકે ભરે’ તેવી સૂચના હતી. રાજય અને સંઘ વચ્ચે મતભેદને લીધે તંગદિલી હતી. મુંબઈ સરકારે પાલીતાણામાં લશ્કર દાખલ કરી શાંતિ સ્થાપવાનો વિચાર કર્યો હતો. મુંબઈ સરકારના સેક્રેટરી મિ. જે. બી. સિમ્સને કાઠિયાવાડના પોલિટિકલ એજન્ટ મેજર એફ. ડી , બેલેન્ટાઇનને પત્ર લખેલો તેમાં લેટન્ટ કર્નલ સ્ટેનહોપના હાથ નીચે રહેલી સેનાનો ઉપયોગ કરવાની સત્તા આપી હતી. તા. ૧-૧૦-૧૮૨ ૧ના રોજ શેઠ હેમાભાઈ વખતચંદે કૅપ્ટન બાર્નવલને પત્ર લખી મુંડકાવેરાની ૨કમ નક્કી કરવાની માંગણી કરી. આ બધી ગતિવિધિઓના નિષ્કર્ષ રૂપે સને ૧૮૨ ૧નો બીજો કરાર થયો. બ્રિટીશ સરકારની દરમ્યાનગીરીવાળો આ પહેરો કરાર હતો. આ કરારમાં દસ વરસ સુધી દર વરસે ૪૫0 રૂ. રખોપાની લાગત તરીકે ગોહેલ રાજાને ચૂકવવાનું નક્કી થયું. ગોહિલ રાજી કાંધાજી અને કુંવર નોંધણાજીએ બ્રિટીશ સરકારને વચન આવ્યું તેના શબ્દો.
શ્રી સરકાર હંતરાબલ કંપની બહાદુર નીવત આજમ કપતાન બારનવેલ સાહેબ પુલેટીકલ ઇજંટ પ્રાંત કાઠીઆવાડની વિદમાને તેમને આપું છે તે ઉપર લખા પ્રમાણે દર સાલ વરસ ૧૦ સુધી ભરતા જજો. સંઘ અગર પરચૂરણ લોક જાત્રાને આવસે તેની ચોકી પોરાની ખબરદારી અમે સારી પેઠે રાખીશું. વગેરે. વિ. સં. ૧૭૭૮ માગસર સુદ પૂનમે ૯-૧૨-૧૮૨૧ તારીખે આ કરાર થયો. આ કરાર ઈ. સં. ૧૮૬૦ સુધી અમલમાં રહ્યો. ચાલીસ વરસ
