________________
૧૩૧
વર્ણવે છે. સાંભળતાં આંખો નીતરવા લાગે છે.
પહેલો કરાર શ્રીસંઘ અને ગારિયાધારના રાજા વચ્ચે થયો. વિ. સં. ૧૭૦૭. કાર્તિક વદ તેરસ. તેમાં ગોહેલ કાંધાજી, ભારાજી, હીરજી, બાઈ પદમાજી અને પાટમદે લખે છે – “આમા શ્રી શત્રુંજીની ચોકી પહચું કરું છું. તથા સંઘની ચોકી કરું છું. તે માટેનો પરઠ કીધો છે. XXXXXX શ્રી શેત્રુજઈ સંઘ આવી તેની ચુકી પહચું કરવો. જે સંઘ આવિ તે પાસે મલણું કરી લેવું તેની વિગત. XXXX એ કરાર બાપના બોલશું પાળવું તથા શ્રી આદિશ્વરની સાખી પાળવું. રણછોડજીની સાથી પાળવું XXX.’
જૈનસંઘ વતી શાંતિદાસ શેઠ, રતન શરા હતા. રાજામાં અને પ્રજામાં શાંતિદાસ ઝવેરી તરીકે મોભો ધરાવતા શાંતિદાસ શેઠ બહુ સ્પષ્ટ હતા. પાલીતાણા રાજયની માલિકી ભલે ગોહિલ રાજાની હોય. પહાડ તો જૈનસંઘનો ગણવાનો હતો. શાંતિદાસ શેઠ પાસે વિ. સં. ૧૬૮૫-૮૬માં બાદશાહ શાહજહાંએ આપેલું શત્રુંજયની માલિકીહક્કનું ફરમાન હતું. ગોહિલનું રાજ તો ખંડિયા રાજ કહેવાય. દિલ્હીની આણ પ્રવર્તતી હતી. દિલ્લીનો રાજા શત્રુંજય પહાડ જૈન સંઘનો છે તેવું માને છે આ હકીકત રાજા અકબર, રાજા જહાંગીર, રાજા શાહજહાંએ ફરમાનો દ્વારા જાહેર કરી હતી. મુરાદ બક્ષ અને ઔરંગઝેબ પણ ભવિષ્યમાં આ પહાડની માલિકી સંઘની છે તેમ ફરમાન દ્વારા જાહેર કરવાના હતા. એટલે ગોહિલરાજાનું કર્તવ્ય દિલ્હી સરકારે જૈન સંઘને આપેલી ભેટનું રખોપું કરવાનું જ હતું. આ સ્પષ્ટતા જૈન સંઘનાં મનમાં હતી જ. આ કરાર પછીનાં ૧૭૦ વર્ષો દરમ્યાન યાત્રિકો ગિરિરાજ પર નિર્ભય હતા ? આ પ્રશ્નનો જવાબ સારો નથી, કડવો છે. ઈ. સ. ૧૭૯૫માં પાલીતાણાના દરબાર ગોહિલ ઉનડજીએ શિહોર પર ચડાઈ કરીને માર ખાધો. લાંબી રાજકીય ખટપટોમાં ઉનડજીની તિજોરી ખાલી થઈ ગઈ. ગોહિલરાજ ૪૨ ગામોમાં ફેલાયેલું પણ અડધોઅડધ ગામ તો ઉજ્જડ હતા. ઉનડજીની સેનામાં આરબો હતા તે ઉઘરાણું માંગે. રાજા પાસે ભરવાની હેસિયત નહોતી. પોતાનો ગરાસ નીપજાઉ નહોતો. રાજાની નજર ગિરિરાજ પર પડી. રાજાએ ઉઘરાણું વસૂલ કરવા આરબોને ગિરિરાજ ભળાવી દીધો. આરબોએ ગિરિરાજ પર અટ્ટો જમાવ્યો. એ લોકો દારૂ પીતા, શિકાર કરતા. યાત્રાળુઓ પર દાદાગીરી કરતા.
પહાડ પર આરબોનો જ કબજો હોય તેવો વહેવાર કરતા. યાત્રાળુઓ દયાપાત્ર દશામાં મૂકતા. ઉપરાંત યાત્રાળુઓ પાસે કરની ઉઘરાણી થતી.
જૈન સંઘ વતી શ્રી મોતીચંદ અમીચંદ અને શ્રી હેમચંદ વખતચંદે ૩૦૯-૧૮૨૦ના દિવસે મુંબઈના ગવર્નર માઉન્ટ ટુઅર્ટ એલ્ફિન્સ્ટનને પત્ર લખ્યો તેમાં આ બધી ફરિયાદો રજૂ કર્યા બાદ ઉમેર્યું હતું કે ‘આવાં કામો અમારા અનાદિકાળનાં પવિત્ર અને પ્રિય મંદિર આગળ થવા દેવા કરતાં, અમારી જાતને ખપાવી દેવા આરબોને અમારાં માથાં ધરી દેવાનું અમને વધારે યોગ્ય લાગે છે.'
આ જુસ્સાદાર નિરાશાનું કારણ એ પણ હતું કે પાલીતાણા રાજય દ્વારા કર ઉઘરાવાનો શરૂ થયો છે તે જાણ્યા બાદ ભાવનગરના રાજાએ ઘોઘા અને ભાવનગર થઈને આવનારા યાત્રાળુઓનો પણ કર લેવાનું શરૂ કર્યું હતું.
આજની યાત્રાઓ કેટલી સરળ છે. હવે તો રેલ્વે સ્ટેશનના પાટા મીટર ગૅજ બની ચૂક્યા છે. તો વૉલ્વો લકઝરીઓ સ્વીડનથી આવીને ભારતના રસ્તાઓ પર આંચકારહિત પ્રવાસ કરાવી રહી છે. જંગલોનું જોખમ નથી. લૂંટારાનો ભય નથી. કરવેરાની તો કશી જ માથાઝીંક નથી. એ જમાનામાં ગોહિલરાજાઓ થકી આરબોએ કાળો કેર મચાવ્યો હતો. તેમની સામે પગલાં લેવાની મુંબઈ સરકારને અરજી કરવામાં પ્રથમ પહેલી સહી કરનારા મોતીચંદ અમીચંદ કોણ હતા ?
ખડખડાટ હસતાં હસતાં પગથિયાં જવાબ આપે છે : ન ઓળખ્યાને ? અરે, આ તો શાહ સૌદાગર મોતીશા શેઠ. મોતીશાની ટૂંક બંધાવી ને, તે.
(વિ. સં. ૨૦૬ ૧)
