________________
૧૧૪
૧૧૩ ગિરિવરનો મહિમા સમજાવો.’ અને નેમકુમારે ગિરિરાજની કોઈ ભવ્ય શિલાની સાખે મધુરી દેશના ફરમાવી. ગૃહસ્થ અવસ્થામાં તીર્થકરે નાની સરખી દેશના ઇન્દ્રમહારાજાને આપી હોય તેવું આશ્ચર્ય આ બાવીસમા તીર્થંકર ભગવાનનાં જીવનમાં બન્યું અને આ આશ્ચર્યનું સર્જન ગિરિરાજની ટોચ પર થયું. આ કથા લગભગ કોઈને ખ્યાલમાં નથી. બધાને દુહો યાદ છે : નેમ વિના ત્રેવીશ પ્રભુ આવ્યા વિમલ ગિરિદ. આ દુહાનું તાત્પર્ય એ છે કે તીર્થંકર અવસ્થામાં ત્રેવીશ તીર્થકરો જ પધાર્યા છે, તેમનાથદાદા નથી પધાર્યા. પરંતુ ગૃહસ્થ દશામાં તો નેમકુમાર ઠાઠમાઠથી આવ્યા જ છે. આશુકમંત્રીએ નેમનાથદાદાનું દેરાસર તળેટીમાં બંધાવ્યું તેની પાછળ આ કથાને અમર બનાવવાના મનોભાવ હશે. પ્રભુની કથા તો આપમેળે અમર હોય, મંદિર હોય કે ના હોય. આજે કથા તો શાસ્ત્રોનાં પાને જીવતી બેઠી છે. તળેટીમાં હતું તે નેમનાથપ્રભુનું જિનાલય ગાયબ છે. બીજાં દેરાસરો છે. તેમાં પ્રાચીન કોઈ નથી. તળેટીમાં પાલીતાણા છે તેમાં પહેલાં મંત્રી વાભટ્ટે કુમારપુર નામનું આખું ગામ વસાવ્યું હતું અને એ ગામમાં ત્રિભુવનવિહાર નામનું દેરાસર બંધાવીને તેમાં શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનની પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. આજે કુમારપુર પણ અદેશ્ય છે અને એ તળેટીમાં વસેલું ત્રિભુવન વિહાર - જિનાલય પણ કશે જડતું નથી. એમ તો તળેટીમાં મંત્રીશ્વર વસ્તુપાળે હિલોળા લેતું અફાટે, અગાધ સરોવર બંધાવ્યું હતું. સરોવરનું નામ હતું લલિતાસર, આ સરોવરની પાળે શ્રી મહાવીર સ્વામી ભગવાનનું દેરાસર હતું. આજે એ દેરાસર ને સરોવર ક્યાં છે તે બાબતમાં ભર્તુહરિના શબ્દો છે. નાનીમદે | વીરબાઈની ધર્મશાળાની બાજુમાં ગલી છે તે એરિયાનું ટપાલ માટેનું સરનામું લખવું હોય તો ‘તળાવમાં” આ શબ્દો લખાય છે. આટલું અમથું લલિતાસર આજે જીવે છે. તળેટી પર જે દેખાય છે તેની પછવાડે જે છૂપાયું છે તેનો પત્તો મળતો નથી. આ તળેટી પર કેટલા બધા સંઘો આવ્યા છે ? સૌથી પહેલો સંઘ શ્રી ભરત ચક્રવર્તી લઈને આવ્યા. અદ્દભુત હતો એ સંઘ. શ્રી આદિનાથ પ્રભુ પહેલા પૃથ્વીનાથ, પહેલા સાધુ અને પહેલા તીર્થંકર છે. પરંતુ પહેલા સંઘપતિ તો રાજા ભરત જ. સંઘનાં પ્રયાણ વખતે ખુદ આદિનાથ ભગવાને સંઘપતિને ચોખા અને વાસક્ષેપ નાંખીને આશીર્વાદ આપ્યા હતા. સંઘમાં ભગવાનનું મંદિર હતું તે સોનાનું હતું તે તો ઠીક. આ મંદિર ઇન્દ્રમહારાજાએ આપ્યું હતું. મંદિરમાં ભગવાન હતા તેય ઇન્દ્રપ્રદત્ત. સંઘનાં
પ્રયાણ વખતે રાજારાણીના કંઠમાં ઇન્દ્રમહારાજાએ માળા પહેરાવી હતી. ઇન્દ્રમાળ નામની વિધિ થાય છે તેનાં મૂળમાં આ ઘટના. સંઘ નીકળ્યો તેમાં ભરતરાજા સાથે વિશાળ પરિવાર હતો. રાજા ભરતના સવા કરોડ પુત્રો. ચોવીસ હજાર ને બોત્તેર પૌત્રો. એક લાખ હાથી, પાંત્રીસ લાખ ઘોડા. બાવીસ લાખ રથ. બત્રીસ લાખ રાજા. સવા કરોડ સૈનિકો, આવડો મોટો રસાલો ગામોગામ ફરતો ફરતો આ તળેટીએ આવ્યો હશે કે આતપુરની તળેટીએ તે પ્રશ્નનો જવાબ શોધવો નથી. આ સંઘનું આરોહણ શરૂ થયું હશે ત્યારે દેશ્ય કેવુંક હશે ? આજે તળેટી છે તેમાં હજારોની જગ્યાના પણ સાંસા પડે છે. આ તો કરોડોની ભીડ. ઉપર ચડતા તો સૌ વિખરાય ને આગળ વધે. તળેટીએ ઘમસાણ જ મચે. એ દેશ્યનો કશો અંદેશો આજની તળેટીમાં આવતો નથી.
મને તો સિદ્ધવડ છે, ત્યાંની તળેટી ગમે છે. ભાંડવાના ડુંગરથી નીચે ઉતરો ને તળેટી આવે ત્યાં કોઈ જ બાંધકામ નથી. સાક્ષાત ગિરિરાજ નજરોમાં ભરાઈ આવે છે. જયતળેટીએ જિનાલયો અને દેરીઓ છે તે અનુપમ આલંબન છે તેની ના નથી, સાક્ષાત ગિરિરાજને નિહાળવાને બદલે આ મંદિરોને જોવાનો અર્થ એ થાય છે કે તમે શાશ્વત ભૂમિને બદલે અશાશ્વત શિલ્પને ભાળો છો. અશાશ્વત મંદિરો સો ટકા પૂજનીય છે. શાશ્વતીનો સ્પર્શ તો અલબત્ત, ગિરિરાજની ભોમને જ મળ્યો છે. તળેટીએ બેઠા બેઠા ગિરિરાજનો મબલખ વિસ્તાર નિહાળવા મળતો નથી, તેનું દુઃખ થાય છે. હેમાચાર્ય ભગવાને તળેટીમાં જોયેલો તે શ્રીફળકદમ પણ મળતો નથી. તેમણે વર્ણવેલો વૈભવ તળેટીનાં પવિત્ર મંદિરની પાછળ છૂપાયેલો છે.
માગસર સુદ-૧૦: પાલીતાણા શિખર પર સોનાનો સૂરજ રોજ ઉગતો. ગીચ ઝાડી હતી. અટપટી કેડી હતી તે જનાવરોએ આંકી હતી. આવરોજાવરો કોઈ જ નહોતો. અડાબીડ વનસૃષ્ટિમાં એક વૃક્ષ નોખું તરી આવતું. ઊંચું તો ખાસ નહોતું. પહોળું ઘણું હતું. એના થડ પરના આંકામાં નિત્યયૌવન વસતું હતું. કયારેક આ વૃક્ષમાંથી સફેદ પ્રવાહી ટપકતું. જમીન પર ધાબાં થઈ જતા. બીજા વૃક્ષોની જેમ આ વૃક્ષ પણ વંટોળની હવામાં ઝૂલતું. બીજા વૃક્ષોની જેમ આ વૃક્ષનાં પાંદડા પણ ઉડતા, પડતાં. જમીનસોતા થડમાંથી ઉપર તરફ નવી અને નક્કર શાખાઓ નીકળી હતી.
