________________
૧૨૨
૧૨૧ કલ્યાણજી પેઢીને રૂ. ૨૬-૧૨.૨ પોણી સત્તાવીશ નકરો અપાય છે. વંડો અને વાસણ પેઢી વાપરવા આપે + સ્વામી વાત્સલ્યનો નકરો રૂ. ૧૫-૪-૦ સવાપંદર રૂપિયા છે. + નવાણું ટોળીનું જમણ, રૂપિયા ૧-૪-૦ સવા રૂપિયો નકરાનો આપી પાસ કઢાવેલ હોય તે જમવાની ડેલીનાં બારણે બતાવ્યાથી જમવા જવા દેવાય છે. વાસણાદિ મદદ વગેરેનો નકરો રૂ. ૮-૮-૦ સાડા આઠ રૂપિયા આણંદજી કલ્યાણજી પેઢીને અપાય છે. આવા નકરાઓમાં છેલ્લો નકરો અફલાતૂન છે. પાલીતાણાની ધર્મશાળાઓમાં ટહેલ પાડનારો ટહેલિયો સાંજે નીકળતો હોય છે. જેની નોંધ મહેતા સાહેબ આ રીતે લે છે : કોઈ પણ પ્રકારનાં જમણવારનો તથા વ્યાખ્યાન, ભાષણ અને આંગી પ્રમુખનો સાદ પઠાવવો હોય તો સાદ પાડનારને ચાર આના આપવાનો રિવાજ છે. આ રિવાજ આણંદ કલ્યાણજી સિવાયનાને લાગુ જાણવો. જમણવારમાં સાદ પાડનારને જમાડવામાં આવે છે.
આજે આ બધી વાતો ઉપર આશરે ૯૦ વરસનો જાડો થર ચડી ગયો છે. આ મહેતા સાહેબ આજનાં સિદ્ધાચળનું વર્ણન લખવા બેસે તો એમની કલમ શેની શેની નોંધ લે ? બસ. વિચાર્યા કરવાનું છે. મહેતા સાહેબ લખે : આજે તો ધર્મશાળાઓની સંખ્યાઓ એટલી બધી વધી ગઈ છે અને દરેક ધર્મશાળામાં સુવિધા એટલી બધી મળે છે કે પેઢીની પાસે ખાસ જવું પડતું નથી. જોકે, ધર્મશાળા હોય ત્યાં મુનીમજીને ખુશ રાખવાનો વહેવાર ના હોય તો જ નવાઈ. તળેટી પર ભેળપૂરીનો ઉદ્યોગ ભરપૂર જામેલો છે. ભાથાખાતું હોવા છતાં આપણા જૈનોને આ હાટડીઓ પર ઊભા ઊભા સસ્તુ ખાવામાં જ વધારે મજા આવે છે. શેરડીના રસના સંચા પર ઊભા રહીને રસ પીનારા કોઈ યાત્રાળુઓ એઠાં મોઢે તળેટીને જુહારવા લાગે છે તેવું જોવામાં આવે છે. યાત્રા કરનારા માટે વેષભૂષાનો ધારો હમણાં ઘડાયો છે. તેનો અમલ કડકાઈથી થાય તો સારું. વિદેશી ગોરાઓ કૌતુક સંતોષવા ઉપર ચડે છે. તેમના દ્વારા આશાતના થતી હોય તે જોવાની જૈનોને ફુરસદ નથી કેમકે જૈનો દ્વારા થતી આશાતનાઓ કાંઈ ઓછી નથી.
મહેતા સાહેબ વળી આગળ નોંધી શકે છે : પાલીતાણામાં ડોળીવાળા, કામવાળી અને માળી વિના ચાલતું નથી. ડોળીવાળા વહેલી સવારની યાત્રાનો
સમય બીડીથી ગંધાતાં મોઢાં બતાવીને બગાડી મૂકે છે. એમની સાથે રકઝક અને ભાવતાલ કરવામાં યાત્રાનો સાત્ત્વિક આનંદ ધોવાઈ જતો હોય છે. પોતાની ધર્મશાળાના દરવાજેથી યાત્રાનો જોમ-જુસ્સો લઈને નીકળેલા યાત્રિકને આ ડોળીવાળા સાથે માથાઝીંક કરવી પડે છે તેને લીધે જુસ્સો હોય છે તેનું ગુસ્સો-માં ભાષાંતર થઈ જાય છે. યાત્રાળુની ભલમનસાઈનો ભરપૂર લાભ ઉઠાવતા ડોળીવાળા ન હોય તો યાત્રીઓ ઘટી જાય તે કબૂલ. આ ડોળીવાળાઓ વિચિત્ર રીતે પરેશાન કરે છે તે નોંધવું જ જોઈએ. સામાન અને બાળબચ્ચાને ઉપાડવા માટે બાઈઓ હાજર હોય છે. તેમની સાથે પણ ભાવતાલ કરવાના હોય છે. ડોળીવાળા અને બાઈને સાથે લેવાનું નક્કી થયા પછી કામ પતી જતું નથી. રસ્તામાં ચાલતા ચાલતા આ ડોલીવાળાઓ અને બાઈઓ પોતાની જીવનકથનીનો કરુણ વિસ્તાર પૂરી ઉદારતાથી અનાવૃત કરે છે. દયાની ભીખ માંગ્યા વિના પૈસાની મજબૂત ભીખ માંગવામાં આ લોકોનો જોટો જડે નહીં. અલબત, દરેક બાબતમાં બને છે તેમ બધા જ ડોળીવાળા આવા નથી હોતા. સારા અને સેવાભાવી ડોળીવાળાઓ ઘણા બધા હોય છે. પણ અર્થશાસ્ત્રનો નિયમ છે - બધાને સારા માનીને ચાલ્યા કરવાથી નુકશાની ભોગવવી પડે છે.
ત્રીજી સત્તા છે માળીઓની. પાલીતાણામાં રોજ આશરે ૭૦,000. ગુલાબોનો ફાલ ઉતરે છે. હમણાં સાત ઇંચ મોટું અને સાડા પંદર ઇંચનો વ્યાસ ધરાવતું ગુલાબ ઉગ્યું હતું. માળીઓની ગુલાબવાડીઓ રોહીશાળા અને આદપુરના રસ્તે પથરાયેલી છે. પાલીતાણાનાં ગુલાબની સુવાસ ઘેરી હોય છે. પાંદડી તરત ખરતી નથી. માળીઓ કલગી સરસ બનાવે છે. તમે એને ઇન્ડિયનબુકે કહી શકો. ડમરો અને પીળાફૂલ અને ગુલાબમાંથી બનતી કલગીની કેટલીય સાઇઝ હોય છે. વીંધીને માળા ન બનાવાય, બાંધીને બનાવાય તેવું આ માળીઓ સમજાવે. ગિરિપૂજામાં પગથિયે પગથિયે ફૂલ મૂકવાની આ માળીઓ ના પાડે. પગ નીચે ફૂલો આવી જાય ને એટલે. વસ્તુપાળના જમાનામાં પાલીતાણામાં માળીઓ હતા તેવા ઉલ્લેખો મળે છે. આપણે હાથીપોળ અને રતનપોળની વચ્ચે ફૂલોના ઢગલા જોઈએ છીએ તે નીચેથી ઉપર લાવવામાં માળીઓ પસીનો પાડે છે. યાત્રાળુઓ હોય અને ફૂલો વેચાઈ જાય તો ઉત્તમ. કોઈ દિવસ યાત્રાળુ ના હોય તો આ માળીઓ પોતાના ખર્ચે દાદાને પ00
