________________
૧૧૯
૧૨૦
શત્રુંજયનો જે દેખાવ બતાવે છે તે વાસ્તવિક શત્રુંજયને પાલીતાણાથી જોતા તો ક્યાય કશે જડતો નથી. રચનાઓ અને પટો બહુમતિમાં છે. મૂળ શત્રુંજય એકલો છે : લધુમતિમાં. પણ જીત શત્રુંજયની જ થાય છે. યાદ આવે છે શબ્દો :
એકાદ જણની હોય છે એવી બહુમતિ આપે શિકસ્ત એકલા હાથે બધાયને
માગસર વદ-૨ : પાલીતાણા શત્રુંજય તીર્થ માટે લખવાનું મન છે. જૂનું સાહિત્ય લખાયું છે તે વાંચીને લખું તેમ વિચારી શત્રુંજય વિશે જેમાં જેમાં લખાયું છે તે ગ્રંથોનાં નામ શોધવા શરૂ કર્યા. પ્રબંધ ચિંતામણિ. પુરાતન પ્રબંધસંગ્રહ, પ્રબંધ કોશ. પ્રભાવક ચરિત્ર. વિવિધતીર્થકલ્પ, સુકુતકીર્તિકલ્લોલિની. વસ્તુપાલચરિત્ર, સંઘપતિચરિત્ર. નાભિનંદન જિનોદ્ધારપ્રબંધ, શત્રુંજય-તીર્થોદ્ધાર પ્રબંધ, જગડૂચરિત. વર્ધમાન પાસિંહ શ્રેષ્ઠી ચરિતમ્. આ નામો ઉપરાંત હજી ઘણાં નામો આવે છે. આત્મરં જન ગિરિરાજ શત્રુ જય. ઋ બુભદેવ ચરિત્ર. ઋષભપંચાશિકા. ઋષભરાસ, ઋષભશતક, નવાણું અભિષેકપૂજા , નવાણું પ્રકારીપૂજા, શત્રુંજય ઉદ્ધાર રાસ. શત્રુજય કલ્પકથા. શત્રુંજય ગિરિરાજ દર્શન. શત્રુંજય ગિરિરાજ સ્પર્શના. શત્રુંજય ચૈત્યપરિપાટી. શત્રુંજયતીર્થદર્શન. શત્રુંજય તીર્થમાલા (એકથી વધુ). શત્રુંજય તીર્થોદ્ધાર સંગ્રહ, શત્રુંજય દિગદર્શન. શત્રુંજય દ્વાત્રિશિકા. શત્રુંજય ગૌરવ ગાથા. શત્રુંજયપ્રકાશ. શત્રુંજયમાહાભ્ય, શત્રુંજયમાહાભ્યાસ. શત્રુ જય માહાભ્યોલેખ, શત્રુંજય લધુ કલ્પ. સમરારાસુ. સિનું જકપ્પો. કુમારપાળ ચરિત. કુમારપાળ પ્રતિબોધ. જૈનતીર્થસર્વસંગ્રહ. હિંદુસ્તાનનાં જૈન તીર્થો. ૧૦૮ તીર્થ દર્શન. આટલાં નામો તો ૩૦ વરસ જૂનાં લીસ્ટમાં છે. અત્યારે આનાથી વધારે ગ્રંથો મળી રહ્યા છે. લેટેસ્ટ બુક છે : શત્રુંજય તીર્થ સોહામણું. આ છેલ્લી બુક વાંચ્યા પછી બે નિર્ણય કર્યા. શત્રુંજય માટે હવે નવું પુસ્તક મારે નથી લખવું, આ પહેલો નિર્ણય. બીજો નિર્ણય, શત્રુંજય માટે લખવું હોય તે ટૂંકમાં લખવું.
માણસર વદ-૪ : પાલીતાણા વિ. સં. ૧૯૭૨માં મેહેતા પ્રેમચંદ બેહેચરદાસ સિદ્ધાચળનું વર્તમાન વર્ણન લખે છે. સિદ્ધાચલ અને પાલીતાણાને એક માનીને ચાલવામાં આવે છે. પાલીતાણા શાશ્વત નથી. વસાવેલું શહેર છે. સિદ્ધાચલજી શાશ્વત છે. શત્રુંજયતીર્થમાં આ શાશ્વત અને અશાશ્વત ભેગા થઈને જીવે છે. મહેતા સાહેબ પાલીતાણાનાં બજાર માટે લખે છે : કાપડના તમામ વેપારી જૈનો જ છે. ગાંધી કરિયાણાના ત્રણચાર દુકાનદાર સિવાય જૈનો જ છે. ઘી ગોળના સર્વે જૈનો જ છે. કપાસ, રૂ અને શરાફના ધંધાદારીઓ સઘળા જૈનો જ છે. અને બે-ત્રણ દુકાનો સિવાય મોદીખાનાનો ધંધો પણ જૈનો જ કરે છે. બાકી મણીઆરું, ફૂટ ને ગ્યાસલેંટ આદિ ધંધો કરનારા પરચુરણ થોડી સંખ્યા છે. દહિ, દૂધ, શિખંડ, દૂધપાક અને આંબારસ વગેરે વરહી પ્રમાણે કરી આપી વેચનારા ગામના અને બહારના મળીને પણ જૈનો જ છે. મહેતા સાહેબ, રાયબાબૂ ધનપતિ જૈન પાઠશાળાના માસ્તર છે. તે જમાનો ચોખ્ખી ભાષામાં લખી દેવાનો હતો. તેઓ બેધડક લખે છે : પાલીતાણા માંહેના જૈનોમાં એક જ ઘર લક્ષદ્રવ્ય ધરાવે છે. દશ-વીશ હજારી પચીસ ઘર આશરે છે. પચાસ ઘર ઇજ્જત વ્યવહારથી સુખી છે થોડો ભાગ સાધારણ સ્થિતિનો છે. ને કંઈક બાકીનો જે ભાગ રહ્યા તે તદ્દન નબળી સ્થિતિનો અંદરખાનેથી દુઃખી અવસ્થા ભોગવનારનો છે. આજે પાલીતાણામાં જૈનો કેટલા છે તેની મને જાણ નથી. પાલીતાણા નિવાસી જૈનો તો દાદા આદીશ્વર ભગવાનના રખેવાળ છે. તેમનાં ઘરોમાં કોઈ જ ખોટ ના હોય તેની તમામ તકેદારી ભારતભરના શ્રાવકોએ રાખવાની હોય. દરેક વરસે પ્રભાવક રીતે થતાં ચાતુર્માસ અને નવાણું યાત્રા - ઉપધાન જેવાં અનુષ્ઠાનોમાં પાલીતાણાના સાધર્મિકો સહાયની અપેક્ષા લઈને આવે છે અને આ વરસોથી જોવા મળે છે. પાલીતાણાના જૈનોમાં કોઈ કોઈ આર્થિક રીતે તંગી ભોગવતું હોય તેનો એક ધડાકે ઉપાય કરી આપતું વિરાટ આયોજન આજલગી કોઈને સૂર્યું નથી. આ પ્રશ્ન ઘણી રીતે વિચાર માંગે છે. અસ્તુ. મેહેતા સાહેબના જમાનામાં ધર્મશાળાઓ ઓછી હતી અને તેય વળી પગભર નહોતી, પાલીતાણામાં થનારા અનુષ્ઠાનોનું સુકાન શ્રી આણંદજી કલ્યાણજી પેઢીના હાથમાં રહેતું. મહેતા સાહેબ આ અંગે મુદા આપે છે : + નવકારશીનું જમણ કરાવવા બદલ આણંદજી
