________________
૨૯
માટીઓની વચ્ચે પથ્થરો હોય છે તેવું જોયું છે. આજે ઊંધું જોયું. પથ્થરોની વચ્ચે થોડી થોડી માટી. વરસાદમાં માટી ભીંજાય ને પોલી થાય, પથ્થરો દબાય ને સરકી પડે, એવું અહીં નહીં બને. પથ્થરો સજ્જડ રીતે આસપાસમાં સંપી ગયા છે. માટીનો ગજ વાગતો નથી. પૂનાબૉમ્બે રૅલ્વે લાઈન, ખંડાળા અને લોનાવલાના ઘાટ પસાર કરે છે ત્યારે બોગદાં આવે છે રસ્તામાં, રસ્તો પહાડની અંદર ઘૂસી જાય. તારંગાની ટેકરી પર આ વૉકીંગ બોગદું આવ્યું હતું. પગથિયાં સાથે પથ્થરોની નીચે પેઠા. બન્ને બાજુ તોતિંગ મહાશિલાઓ. ઉપરથી એ છત્ર બની રહી હતી. માથાની ઉપર, ડોક તણાય તે રીતે જોયું. લગભગ ૮૦થી ૧૦૦ હાથ સુધી પથ્થરો ખડકાયા હતા. પથ્થરોની નીચે દબાઈને મરી જવાય છે એ વાત ખોટી સાબિત થઈ રહી હતી. આ પથ્થરોની નીચે અમે સલામત હતા. આ ડુંગર નજીકથી રળિયામણો હતો. પગથિયાં પણ પાછા વળતા, ઘૂમતા હતા. પથ્થરોની વચ્ચે બખોલ હતી, એમાં સૂક્કો કાદવ, પાંદડા, કચરો. નિર્ભય રીતે પથ્થરોની વચ્ચેથી અમે પસાર થતા હતા. ઊભી તિરાડમાં ઘેરાતું અંધારું. પોલાણોમાંથી સરીને આવતો ઉજાસ. પરિયાં ઘરમાં પાણીનો છાંટો પણ ન દેખાય. બે-અઢી ફૂટ પહોળાં પગથિયાની હાર, વળ ખાતા અજગર જેવી લાગે. હવા નહોતી આવી શકતી. ઠંડક નૈસર્ગિક હતી. ઊંચા માણસનું માથું અફળાઈ બેસે. બટુકજી તો જાણે દેખાય જ નહીં. હાથીના પગ પાસે બેસેલું સસલું કેવું દેખાય ? અમે એવા વામન લાગતા હતા.
વિશ્વના બહેતરીન પાષાણખંડોના ખોળેથી અમે બહાર નીકળ્યા. હવે આસમાન સામે આવીને ઊભું હતું. વાયરો મદે ચડ્યો હતો. દેરીમાં ચૌમુખજીનાં દર્શન કર્યા. દેરીનાં શિખરે ઘંટડી રણકી રહી હતી. કોટિશિલાએ આવીને મોક્ષે જનારા મહાન્ આત્માઓમાં આપણો નંબર નથી લાગવાનો માટે ડાહ્યા થઈને નીચે ઊતરવાનું હતું. આત્મા માનતો નહોતો. બસ, ઊભા રહીને આ જગ્યા જોઈ. માનવકૃત સાજસજ્જા કોઈ નહોતી. આકાશ અને શિખરના સંગમે અહીં તીર્થાવતાર સરજી દીધો હતો. પંખીઓનો કલકલનાદ ઠેર ઠેર પડઘાતો હતો. વાદળવિહોણું આકાશ ભૂરું અને જીવંત લાગતું હતું. આ આકાશની નીચે મોટામાં મોટા પહાડો આવી જાય. એણે તારંગાને છાંયો ધર્યો હતો. લાકડાની પટ્ટીવાળા સળિયાની રૅલીંગ પાસેથી ઊંડી ખીણ દેખાતી હતી. આ રસ્તેથી પણ
૩૦
આરોહણ થઈ શકે. આવડવું જોઈએ. કોટિશિલાની ટેકરી પર એવો કોઈ પથ્થર પૂજા માટે જુદો રાખ્યો નથી. ત્રણ જુદી જુદી દેરી છે. એક શ્વેતાંબરની, બે દિગંબરની. એક દિગંબરની દેરી થોડી ઊંચે છે. રૅલીંગ વચ્ચેથી સાંકડો રસ્તો છે. ટાઇલ્સ જડી રાખી છે. તેની પાછળથી સીધો ઝૂકતો પ્રપાત દેખાય. બીજી દિગંબરની દેરી માટેનો રસ્તો જરા નીચે છે. પથ્થરો વચ્ચેથી જ પગથિયાં ઊતરતાં ડાબી તરફ વળવાનું. વિશાળ છતની નીચેથી ઝૂકીને ચાલ્યા જવાનું. એ છત એટલે ભયાનક હદે મોટા દેખાઈ રહેલા પથ્થરનો નીચલો હિસ્સો. એ પસાર કરો. પગથિયાં આવે. સંકોચાઈને ઉપર ચડો, પથ્થરો વચ્ચેથી. દેરી દેખાય. આ દિગંબર દેરીમાં સિદ્ધચક્રનો પટ છે તેમાં પ્રતિષ્ઠાચાર્ય તરીકે કોઈ તપાગચ્છીય આચાર્યનું નામ છે.
દેરીની સમીપમાં પાળી સીધી ચાલી જાય છે. પાળીના છેવાડે ખાંચો આવે ત્યાં પહાડ તરફ ઊતરવાના બે-ત્રણ દાદરા છે. પહાડની અસલ ઢોળાવવાળી ચટ્ટાન ત્યાં આવે. સંભાળીને આગળ વધો તો ડાબે હાથે પથ્થરિયો ચોતરો છે. સ્વયંભૂ નિર્માણ છે. દિવાળીના દિવસે અહીંથી આખા વિસ્તારમાં દેખાય તે રીતે હુતાશન કરવામાં આવે છે. આ ચોતરાનો પાષાણ કેટલો ઊંચો છે તે જોવા પાછળની તિરાડ જોઈ. આશરે સત્તર કે અઢાર ફૂટ ઊંડી હતી. આજુબાજુ આવા જ જબ્બર પહાડપુત્રો ઊભા હતા. આ સ્થાનેથી હટવાનું મન
જ ન થાય.
ચૈત્ર સુદ-૧૪ : તારંગા
સિદ્ધશિલા. ચૌદ રાજલોકના છેવાડે હરહંમેશ માટેનો પરમાત્મભાવ સંવેદવાનું સ્થાન. તારંગાની બીજી ટૂંક તરફ જવાના મારગડે એ બોર્ડ માર્યું છે. સિદ્ધશિલા તરફ જવાનો રસ્તો. કેટલું બધું નજીક હતું પરમપદ ? હાથવેંતમાં જ જાણે. આટલું અમથું ચડી ગયા એટલે સંસારભ્રમણ પૂરું. મનમાં સુખદ કલ્પનાઓ ચાલતી રહી. આજે યાત્રિકો ઘણા હતા. ઘોંઘાટ ઘણો થતો હતો. સાથે રસ્તો બતાવવા આવેલા કાકાજીને મેં પૂછ્યું : ‘આપણે જોગિયાની ગુફા જઈશું ? એકાદ સેકંડ વિચારીને કાકાજીએ હા પાડી. અમારો રસ્તો બધાની સાથે જ હતો. યાત્રાળુઓ, પર્યટકની જેમ ધમાલ કરતાં ઉપર જઈ રહ્યા હતા. સિદ્ધશિલાની ટેકરી પર પગથિયાં નથી. ચાલવાના રસ્તે ઝીણી માટી બિછાવેલી છે. પગ દુઃખી
