________________
૨૭
ઉપલા માળે વજન વધે તો દેરાસરની ભીંતોમાં તિરાડો પડે, પાયો પણ ઢીલો થાય. માટે પથ્થર અને લાકડાની જ જુગલબંદી કરવાની હતી. પથ્થર સાથે મુકાબલો કરે તેવું લાકડું હોય તો જ કામ ચાલે.
પરમાર્હત્ તરીકે ઓળખાતા રાજા કુમારપાળે ખાસ ‘કેગર’ના લાકડાની પસંદગી કરી. આ લાકડું સડતું નથી, બટકતું નથી. એમાં જીવાતો પડતી નથી. આગ લાગે તો આ લાકડું બળતું નથી. આગમાં તો આ લાકડામાંથી પાણી ઝરે છે. આ લાકડા પાસેથી રાજા કુમારપાળે પથ્થરનું કામ લીધું છે. પથ્થરોને ટકાવી
અને અટકાવી રાખવા લાકડાં વપરાયા છે જિનાલયમાં. ઉપલા માળના સંવરણાની નીચે જેમ લાકડું વપરાયું છે તેમ શિખરની ભીંતોને, અંદરનાં પોલાણમાં આમને સામને ટેકો દઈ મજબૂતી આપવા આ જ લાકડાં વપરાયાં છે. વજનને વહેંચી દેવાનો માળખાકીય સિદ્ધાંત લાકડાં દ્વારા બરોબર સાચવવામાં આવ્યો છે.
અમે તો કેવળ લાકડાં જોવા માટે ગયેલાં. બધા આ લાકડાં જોવા જ જાય છે. આ લાકડાને કાષ્ઠનો વજનદાર મોભો રાજા કુમારપાળે આપ્યો. અદ્ભુત.
હજી તો શિખરની વાત કરવી છે. આજે અહીં અટકવું પડશે. કેગરનું કાષ્ઠ શિખરમાં ચોકઠાં રૂપે ઉપર ને ઉપર સુધી ગોઠવાતું ગયું છે. આ કાષ્ઠને હાથેથી અડીને જોવું હતું. એ મોકો મળ્યો. એની પર હાથ મૂક્યો. આરસ જેવું લીસું અને કઠણ. પથ્થર જેવું વજન નહીં હોય. કાળના ઘસારા સાથે તેમાં લાંબા લાંબા અનેક ખાંચા પડ્યા છે. હજી સુધી આગ લાગી નથી. આ કાષ્ઠો આગમાં ચૂવે છે તેનો અનુભવ હજી જિનાલયના ભીતરી ભાગે લીધો નથી. સારું જ છે. આગનાં પારખાં કરવાની જરૂર પણ નથી. રાજા કુમારપાળે પોતાની નજર સામે પરીક્ષા લેવડાવી જ હશે. મંદિરનાં બાંધકામ વખતે, બહાર ચોગાનમાં જ વિધિ થયો હશે એ જોવાનો. ત્યારે શ્રી હેમાચાર્ય પણ પાસે જ ઊભા હશે ને ?
(વિ. સં. ૨૦૬૦)
૪
તારંગાજીની ત્રણ ટૂંક
ચૈત્ર સુદ-૧૩ : તારંગા
કોટિશિલા, વાસુદેવની શક્તિપરીક્ષા કરનારી શિલા. કોટિશિલા, કરોડો મહાત્માઓને પરમપદ ભણી વિદાય આપનારી મંગલ શિલા. કોટિશિલા, શિખરનો મોભો વધારનારી મહાશિલા. તારંગાજીની ત્રણ ટૂંક છે, તેમાં એક આ કોટિશિલા છે. સાંજે એની ટેકરી ચડવાનું શરૂ કર્યું. સમસમતું એકાન્ત હતું. સીધું ચડવાનું હોવાથી શ્વાસ ઊંડો લેવાતો, તેનો એંજીનવૉઇસ ગળામાંથી ફેંકાતો હતો. સૂરજ સ્તબ્ધભાવે આ ગિરિભૂમિને અજવાળી રહ્યો હતો. લાડુસરનાં તળાવ પાસેથી આછા લાલરંગની ફરસવાળી પાયવાટ તળેટી સુધી આવતી હતી. પછી ડાબી તરફ વળીને ઉપર જવાનો આરંભ. વચ્ચે ધાબાં જેવા બે વિસામા આવ્યા. થોડાં પગથિયાં, થોડો કાચો રસ્તો. વળાંક અને ચડ. નીચે અજિતનાથ દાદાનું દેરાસર બેનમૂન દીસતું હતું. પગથિયાં ઉપર તરફ લઈ જતાં હતાં.
એકાએક ઊંચા પથ્થરોનો ઢગલો આવ્યો. એકબીજાને અઢેલીને મસ્તીથી બેસેલા મહાપથ્થરોની નીચેથી પગથિયાં જતાં હતાં. અટકીને ઊંચે જોયું. બારમાસી હવાની ઝાપટ લાગવાથી શિલાઓ ઘસાઈને લીસી થઈ ગઈ હતી. જાતજાતના આકારો એમાં ઊપસી આવ્યા હતા. વીસ પચીસ હાથના પથ્થરો અરસપરસ માથું ટેકવીને બેઠા હતા. પથ્થરનાં તળિયે નાનકડા પથ્થરો હતા. મોટા પથ્થરો વાંકા વળ્યા હોય તેની નીચે નાના પથ્થરો ફીટીંગ જાળવવા બેસી ગયા હોય તેવો દેખાવ હતો. એકબીજા પર લદાઈ રહેલા વિરાટ પાષાણોનો ગંજાવર ખડકલો, ટેકરીની ટોચ પર કેવી રીતે આવી ગયો હશે ? પર્વતો પર
