________________
એકાવન પૂજા કરવાવાળા પણ નથી ને એકાવન વાટકી ભરાય તેટલું પણ કેસર ઘસાતું નથી, સૌ તીર્થોને જોવા આવે છે, યાત્રા કરવા નહીં. આવ્યા, જોયું અને નીકળી ગયા. આગળ જવાની ઉતાવળમાં તીર્થભૂમિના પરમાણુઓનો પ્રભાવ માણી શકાતો નથી. કુમારવિહારના પંચધાતુના ભગવાનને પીગાળી દેવાયા તે હકીકત દિલમાં ડામ ચાંપે છે. આવાં નિર્ઘણ આક્રમણ વખતે કોઈ પ્રતિકાર નહીં થયો હોય ? કોઈ હોહા નહીં મચી હોય ? કારમી ફરિયાદો નહીં ઉઠી હોય ? રાજ્યતંત્રે બધાનો અવાજ દબાવી દીધો હશે ? શી ખબર શું થયું હશે ? સહસા શાહ આવ્યા તે પહેલાં આ બની ચૂક્યું હતું. સહસા શેઠે ઉપર દુર્ગમ સ્થાનમાં દેરાસર બાંધ્યા અને ઉપાડી કે હલાવી ન શકાય તેવા પ્રચંડ પ્રતિમાજી ભરાવ્યા તેનું આ જ કારણ હશે. અગમચેતી.
એ પિત્તળનો પોઠિયો શોધવાનું મન થયું. અચલગઢમાં જ મહાદેવનું મંદિર છે. ત્યાં મોટો પિત્તળનંદી છે. ત્યાં જઈને જોયું. અચલેશ્વર મહાદેવ સામે પોઠિયો અવાક્ બેઠો છે. પ્રલાદ રાજાનો પોઠિયો આ નથી. આ તો નવો છે. વિ. સં. ૧૮૬૪માં બનેલો. ખેર. શોધીને પણ હાથમાં શું આવવાનું હતું ? કેવળ વેદના અને વ્યથા. અચલેશ્વરનાં મંદિર માટે શ્રી દુર્ગાશંકર શાસ્ત્રીએ લખ્યું છે : ‘અચલગઢ નીચે અચલેશ્વર મહાદેવનું મોટું દેવાલય છે. આ મૂળ જૈન મંદિર હતું તેમ અનુમાન થાય છે.' જો કે આ મંદિરની બહાર મોટો શિલાલેખ છે તેમાં વસ્તુપાળ તેજપાળનું નામ છે. આ મહાદેવ મંદિરનો સભા મંડપ આગથી બળી ગયો હતો. વસ્તુપાળ તેજપાળે તેનું નવેસરથી બાંધકામ કરી આપેલું તેમ પ્રબંધ ગ્રંથો કહે છે. ખેર.
અસલામતી સામે લડવા અહીં સુરહિ અને ગધેયા તરીકે ઓળખાતા પાળિયા મૂકેલા હોય છે. ગાય પોતાના વાછરડાને વહાલથી દૂધ પાય છે તેવું કોતરીને સુરહિમાં શિલાલેખ લખ્યો હોય છે કે અહીં નુકશાની કરનારને આ વાછરડાની અને ગાયની હત્યાનું પાપ લાગશે.
ગધેયામાં તદ્દન વિચિત્ર કોતરણી હોય છે. મનુષ્યસ્ત્રી પર ગધેડો આક્રમણ કરી રહ્યો છે, આવું કોતરીને શિલાલેખ જણાવે કે અહીં નુકશાની કરનાર આવો ગણાશે. અથવા આવી હાલત પામશે.
કેવા કેવા રિવાજો હોય છે ?
વૈશાખ સુદ-૭ : માનપુર આનાથી ઊંચે હવે ક્યાં જવાનું? અચલગઢ પર આ પ્રશ્ન થાય. સાંજે પાછા નીકળ્યા. રોડ ઢાળમાં ઉતરતો હતો. એક તરફ ઊંચો પર્વત. બીજી તરફ ઊંડી ખીણ. સૂરજ ખીણ તરફ આવી રહ્યો હતો. અમે પાણી ચૂકવવા બેઠા. પાણી વાપર્યું. પછી નજર સૂરજ સામે જ રહી.
- સૂરજ આભમાં અદ્ધર અટક્યો હતો. ધીમે ધીમે તેનું તેજ ઝંખવાતું ચાલ્યું. ચાંદીનો ગોળો આકાશમાં ખેલાઈ રહ્યો. ચળકાટ ભૂંસાતો ગયો. સૂરજનો અખંડ ચહેરો દીનહીન બન્યો. આકાશના રાખોડી રંગે સૂરજને ગ્રસી જેવા જીભ લંબાવી. સૂરજ તો સૂરજ. દાદ ન દીધી. એ ડૂબવા માટે નીચે ના ઉતર્યો. હતો ત્યાં જ અટકી રહ્યો. આકાશે જલલીલા માંડી. પાણીનાં પૂર ઉપર ચડે ને માણસના પગ ડૂબે, પછી ઘૂંટણ-એવું બન્યું. આબુની બેનમૂન ટેકરીઓથી સહેજ ઊંચે આસમાની પૂર ઉછળ્યાં. સૂરજની નીચેની ધાર કપાઈ. ગ્રહણમાં સૂરજ ધીમે ધીમે દબાતો જાય છે તેવું દેશ્ય હતું. પળવારમાં અડધો સૂરજ આસમાનમાં જ અલોપ થયો. અષ્ટમી શશી સમ ભાલ, સૂરજના પણ એવા હાલ, આઠમના ચાંદ જેવો અડધો સૂરજ, ને હજી એ કપાતો જતો હતો. કરવતથી લાકડાની કચ્ચર ઉડે તેમ સૂરજના દિવ્ય ખંડો વિખેરાતા હતા. જોતજોતામાં સુરજ ઢાંકણી જેટલો બાકી રહ્યો. આસમાન ગેલમાં આવ્યું. સૂરજે શરણાગતિ સ્વીકારી લીધી હતી. નાનો ટુકડો સાવ ઝંખવાણો હતો. રાતને રોકી ન શકે, દિનને અજવાળી ન શકે તેવો. એય કપાયો. હવે તો રહી એક અમથી ધાર. ચાંદીનો લાંબો દોરો. સંધ્યા સુંદરીની અર્ધબીડલી આંખની અનેરી ચમક, ઐરાવતની લાંબી દંતશૂળ, આંખો છેતરાઈ હતી. સૂરજ ગરક થઈ ગયો હતો. આંખોને આખરી વાર આંજીને એ ચાલી નીકળ્યો હતો. જેવા છતાં ખબર ના પડે તે રીતે એ ભાગ્યો હતો.
it was sunset point. અચલગઢ અને આબુનો એ આખરી અનુભવ..
(વિ. સં. ૨૦૬૦)
