________________
અહીં પધારી કાઉસ્સગમાં રહ્યા. મુંડ અવસ્થાની સાધનાનું સ્થલ તે મુંડ સ્થળ. નામ અપભ્રંશ પામી મુંગથલા બન્યું. અહીં દેરાસર છે.
એક નામ અજર અને અમર છે : ચંદ્રાવતી. જૈનધર્મની રાજધાની બની ચૂકેલું સ્થાન આજે ભગ્ન અવશેષોના ઢગલામાં ફેરવાઈ ચૂક્યું છે. આબુતીર્થનાં ઉત્થાનની મૂલકથા લખનારી ચંદ્રાવતી નગરીમાં હિંદના સૌથી શ્રીમંત જૈનો વસ્યા હતા. આરસની નગરી હતી. અઢળક સંખ્યામાં દેરાસરો હતાં. સાંજનો સમો થાય ત્યારે એકી સાથે તમામ દેરાસરોની ઝાલર વાગતી. આબુની કોતરોમાં એના પડઘા પડતા. મુસ્લિમ આક્રમણમાં આ મહાનું નગરી તૂટી. સ્વર્ગનું દેવવિમાન જમીનદોસ્ત થઈને ટુકડાઓમાં વહેચાયું હોય તેવા એના ખંડિત અવશેષો હતા. માટીના થરતળે તે દબાયેલા રહ્યા. વરસાદમાં ધોવાણ થાય ત્યારે લૂંટાય. આબુ પહાડની ચોપાસ કેટલાય ગામોમાં ગોખલા, બારસાખ, સ્તંભો, જાળીઓ ચંદ્રાવતીના અવશેષમાંથી પહોંચ્યા છે. જૈનેતરોનાં ઘરોમાં અને મંદિરોમાં તે જડાયા છે. દરિયાના મોતી જેવા સુંદર અને એવા જ અખૂટ અવશેષો ટ્રેઇન ભરીને લુંટાયો છે. વિધર્મીના હથોડા ખાઈ ચૂકેલા સંગેમરમરી પથ્થરોને ચંદ્રાવતીની ભોમકા ઝેર લાગી હોય તેમ એ બધું જ ચોરાતું રહ્યું. છેલ્લે સરકારી અંકુશ આવ્યો. તબેલાને તાળું લાગ્યું તે પહેલા કેટલાય ઘોડા ભાગી ગયા હતા. જૂના વખતમાં છપાયેલી ચોપડીઓમાં વર્ણનો વાંચીએ ત્યારે ખ્યાલ આવે છે કે આપણે શું ગુમાવ્યું છે.
આજે ચંદ્રાવતીના અવશેષો સરકારી નજરબંદીમાં કેદ છે. આબુ પર એક મ્યુઝિયમ છે તેમાં ચંદ્રાવતીના થોડા અવશેષો સંઘરવામાં આવ્યા છે. અમે ચંદ્રાવતીના જઈ નથી શક્યા. મ્યુઝિયમ જોયું છે. આદિવાસી કલ્ચરની પ્રદર્શની પછી પુરાતત્ત્વ વિભાગ છે. ત્યાં કાઉસ્સગિયાજી, સ્તંભો, ચોવીશી, પરિકર, મૂર્તિઓ જેમના તેમ મૂક્યા છે. મ્યુઝિયમનાં કમ્પાઉન્ડમાં ઝાડની નીચે એક મોટી પ્રતિમા છે. શિલ્પીએ પથ્થર જોયા વગર ઘડતર ચાલુ કર્યું. મૂર્તિનું ઘડતર સુરેખ ના બન્યું. પથ્થર કાચો હશે. એટલે ઉપરઉપરથી કામ કરીને શિલ્પીએ આટોપી લીધું હશે. મૂર્તિ જમીનમાં દટાયેલી હતી. મળી આવી, અહીં લઈ આવ્યા. એટલી વજનદાર છે કે ગાડીમાંથી મેદાનમાં ઉતાર્યા પછી મકાનમાં લઈ જવાનું મુશ્કેલ લાગે છે.
વરસાદી ઝાપટામાં ભીંજાતી હશે આ મૂર્તિ. ચંદ્રાવતીનાં ખોદકામ દરમ્યાન એવી મૂર્તિ પણ મળી છે જે બંને તરફથી પ્રતિમા હોય. સામાન્ય રીતે મૂર્તિનાં મુખની પાછળ વાળ હોય છે. વક્ષની પાછળ પીઠ. નાભિની પાછળ કટિ, પગની પાછળ કછોટો. એ એક મૂર્તિમાં મૂર્તિનાં મુખની પાછળ બીજું મુખ હતું. વક્ષની પાછળ વક્ષ. નાભિની પાછળ નાભિ અને પગની પાછળ પગ. આ દ્વિમુખી મહામૂર્તિ એકમાત્ર ચંદ્રાવતીમાં મળી હતી. તેનો ફોટો જોયો છે.
આબુ આવ્યા છતાં આ મીરપુર, મુંગથલા, ચંદ્રાવતી, દંતાણી જોવાના બાકી રહ્યા. હવે ફરી આવીશું ત્યારે આ બધું જોવાનું છે. આબુના પડછાયા તો જિંદગીભર દિલમાં રહેવાના.
જેઠ સુદ-૧ : કિવરલી કિવરલીથી આબુનો પહાડ નવી રૂપરેખામાં દેખાય છે. આબુની જે છેતરામણી ચાલ છે તે કિવરલીથી ઉઘાડી પડી જાય છે. આબુ એટલે દેલવાડા. એ સૌથી ટોચ પર આવે છે તેમ માનીને આપણે પહાડને ભાળીએ છીએ. દેલવાડા આબુનાં શિખર પર નહીં બલ્બ, ધાબા પર છે. શિખર પર તો અચલગઢે છે. રાતે અચલગઢની દીવાબત્તી અહીં દેખાય છે. કિવરલીથી દેખાય છે આબુના રોડ પરનાં વાહનો. ધીમા વેગે ચાલતી રમકડાના નાના ટુકડા જેવી ગાડીઓ ઉપર ભણી નીકળી રહી છે તે આરામથી જોવા મળે.
રાતની તો વાત જ ન્યારી. સૂર્યાસ્ત પછી અડધો કલાક થઈ જવા દો. ઉપાશ્રયના ટેરેસ પર પહોંચી જવાનું. ગામ શાંત હોય. આબુ પરની ગાડીઓના ભણકારા સંભળાય. આપણાચોકીની પહેલાં આવતો સતમ તબક્કે તબક્કે ભીષણ ઢાળ પકડે છે. ઉપરથી આવતી ગાડીઓની હેંડલાઈસનાં ટપકાં. અજવાળાનો લાંબો શેરડો વળતો આવે. એક ટપકાં પર ધ્યાનથી જોવાનું. ગાડી વળી. જો નીચે આવી. ગાયબ. બહાર નીકળી, નીચે ઉતરી. સ્પીડ ઓછી થતી જાય છે. અટકી ગઈ ? ઘાટના પથ્થરો અજવાળતી ગાડી મારમાર ભાગતી હોય પણ દૂરથી ધીમી જ લાગે ને. એક ટપકાની પાછળ આખી હારની હાર ચાલી આવે.
બીજી તરફ નીચેથી ઉપર જતાં ટપકાં. બંને લપકારા આમને સામને
