________________
૭૮
અચલગઢની આસપાસ
વૈિશાખ સુદ ૫ : અચલગઢ નાનપણથી મને શ્રાવણ-ભાદરવા માસ માટે પક્ષપાત છે. વરસાદ હોય. ખૂબ બધી આરાધના હોય. એટલે બહુ રડનારી વ્યક્તિની આંખમાં વહેતાં આંસુને શ્રાવણ-ભાદરવો કહીને ઓળખાવતી રૂઢિ નથી ગમતી. ક્યાં શ્રાવણિયા સારેવડા, ભાદરવો ભરપૂર અને ક્યાં રોત્તલ આંખો. આજે અચલગઢમાં આવ્યા પછી શ્રાવણ અને ભાદરવો જોયા. બે તળાવ છે. અડોઅડ વસે છે. રાતે રીંછ, દીપડા અને વાઘ તેનાં પાણી પીવા આવે છે. બહુ મોટાં નથી. એવા કાંઈ ખૂબસૂરત પણ નથી. માવજત નથી તેથી ગંદાં લાગે છે. જે મજા છે તે નામની છે. સાવન-ભાદો. બે મહિના અને બે તળાવ. આબુ પર નખી તળાવ પ્રસિદ્ધ છે. ઋષિઓએ નખથી ખોદેલું છે માટે નખી નામ પડ્યું છે. જબરું મોટું છે. હવાના હિલોળે એનાં પાણી ઉછળે છે. તો શિયાળામાં આખું એ થીજીને બરફ થઈ જાય છે. ઠીક છે. તળાવનાં નામ તો આ જ જામે. શ્રાવણ-ભાદરવો. વરસાદી નામ. રોવાની રૂઢિની છાંટ નથી તેથી ગમે તેવાં નામ.
અર્બુદાચલમાં અન્દ શબ્દનો અર્થ છે દસ કરોડ. એક સ્તોત્રમાં લખ્યું છે કે આબુ તીર્થના આદિનાથ દાદા સમક્ષ જે ધરીએ તે આવતા ભવમાં દશકરોડ ગણું થઈને મળે છે માટે આ તીર્થ અર્બદ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. અબૂદ શબ્દની ઔર એક કથા છે. હિંદુ સમાજની માન્યતા મુજબની વાર્તા છે. વસિષ્ઠ ઋષિ આ પર્વત પર તપ કરતા. તેમની પાળેલી કામધેનુ ગાય હતી. ઉત્તક ઋષિએ મોટો ખાડો ખોદેલો, તેમાં એ ગાય પડી. ફસાઈ ગઈ. કામધેનુ દૈવી ગાય હતી. ખાડો દૂધથી
ભરી દીધો. તરીને બહાર આવી ગઈ. વસિષ્ઠને આ ઘટનાથી દુ:ખ થયું. હિમાલયને ફરિયાદ કરી. હિમાલયે પોતાના પુત્રને આ પર્વત પર મોકલ્યો. પુત્ર સાપ પર બેસીને આવેલો. હિમાલયપુત્રને ખાડામાં સ્થાપી વસિષ્ઠ ખાડો પૂર્યો. સાથે આવેલો સાપ પહાડનાં તળિયે જઈને વસ્યો. હિમાલયપુત્રનું નામ નંદીવર્ધન હતું. તેથી આ પહાડનું નામ નંદીવર્ધન પડ્યું. પેલો સાપ હતો તેનું નામ અબ્દ હતું. તેથી પહાડનું બીજું નામ થયું અબ્દ. ' નામની વાત છે. અચલગઢને ગઢ શું કામ કહે છે? ખૂબ ઊંચો પહાડ છે. આબુ (દેલવાડા) સમંદરથી ચાર હજાર ફૂટ ઊંચે છે. તો અચલગઢ સાડા ચાર હજાર ફૂટ, આ પાંચસો ફૂટનો વધારો અમથો જ નથી. ખાસ્સો બધો વિસ્તાર આવરે છે અચલગઢ. આ પહાડની ઊંચી ટેકરી પર રાજાઓનું લશ્કર રહેતું, તોપખાનું હતું અને ઘડિયાળાં વાગતાં હોય તેવી ચોકી હતી. ઉપર કિલ્લો હતો અને મહેલ હતો. વિ. સં. ૧૫૦૯માં મેવાડના મહારાણા કુંભકર્ણ તેમાં વિશાળ પરિવાર સાથે રહેતા. રાજા રહે તો સમાજ પણ વસે જ, જૈન સંઘની મોટી વસતિ હતી. ભોંયણીતીર્થનાં પ્રાચીન જિનાલયમાં અજિતનાથ પ્રભુની પંચધાતુની પંચતીર્થી છે. તેની પર અક્ષરો કોરેલા છે કે – સં. ૧૫૧૫ વર્ષે માઘ સુદિ ૮ ગુરૌ અચલ દુર્ગવાસી શ્રી શ્રીમાલજ્ઞાતીય છે. રાઘવ ભાર્યા સેદ્ સુત છે. દલા ભા. સેતુ સ્વશ્રેયાર્થે શ્રી અજિતનાથ બિલ્બ કારિત પ્રતિષ્ઠિત શ્રી તપાગચ્છ શ્રી શ્રી શ્રી સોમસુંદર સૂરિ શિષ્ય શ્રી રત્નશેખર સૂરિભિઃ.
રાઘવશેઠના ભાર્યા સંદૂબેન અને તેમના પુત્ર દલાશેઠના ભાર્યા સેતૂબેન અચલગઢના રહેવાસી હતા. તેનો અર્થ આખી સંઘવ્યવસ્થા અહીં હતી. મોઢેરા પ્રસિદ્ધ છે. ત્યાંના શ્રી મોઢેરા પાર્શ્વનાથ જિનાલયમાં એક પંચધાતુની મૂર્તિ છે તેમાં અક્ષરો અંકિત થયો છે : સં. ૧૨૩૫ વ.વૈ.શુ. ૫ ગુ. શ્રી શ્રીમાલજ્ઞાતીય છે. પના ભા. બાપુ શ્રી પાર્શ્વ બિલ્બ ૪ કા. અચલગઢે શ્રી સંઘપ્રભ સૂરિમુ૫. પ્રતિ. મોઢેરા. મોઢેરા નિવાસિ પનાભાઈ તથા શ્રીમતી બાપુબેને શ્રી સંઘપ્રભસૂરિજી મ.ના ઉપદેશથી પાર્શ્વનાથ પ્રભુની ચાર મૂર્તિ અચલગઢમાં પ્રતિષ્ઠિત કરાવી.
એક બીજો ઉલ્લેખ : અહીં એક મોટો આરસનો ચોતરો હતો તે ૧૫૫૩ની સંવતમાં જેઠ સુદ ૧૧ના દિવસે બનેલો. તે અચલગઢમાં રહેનારી નગરનાયિકા પ્રેમીએ બંધાવ્યો હતો. નગરનાયિકા એટલે ગણિકા. હવે
