________________
૧૨
‘સપ્તક યોજાય છે. ભારતીય સંગીતનો જલસો હોય છે. ખ્યાતનામ કલાકારોને સાંભળવા ભીડ ઉમટે છે. મને સવાલ એ થાય છે કે તબલાં, શરણાઈ, સંતૂર, વીણા, બંસરી, વાયોલિન (બેલા), સિતાર, મેંડોલીન જેવાં વાદ્ય સાંભળતા હોઈએ ત્યારે અર્થની સમજ કદી પડતી નથી. લય પકડાય છે અને માથું ઝૂમવા લાગે છે. આ વાજીંત્રોની સામે, અર્થ સમજાતો ન હોવાની ફરિયાદ નથી થતી. બારસાસ્ત્રનો અર્થ સમજાતો નથી તેમ આજે બોલાતું થયું છે. શ્રીભદ્રબાહુ સ્વામીજી મહારાજાની જીવનસાધનામાંથી નીપજેલા એ પવિત્ર શબ્દો, દશાશ્રુતસ્કંધની અંતર્ગત રહેનારા એ શબ્દો – વડનગરની ભૂમિ પર જાહેર ઉદ્ઘોષ પામ્યા. આ અલૌકિક સભાગ્યનો વારસો આશરે ૧૬0 વરસથી અજોડ રીતે વહેતો વહેતો વર્તમાન સમય સુધી પહોંચ્યો છે. દશાશ્રુતસ્કંધ પર કેવળ એક ચૂર્ણિ રચાઈ છે. કલ્પસૂત્ર પર તો આઠથી દસ સંસ્કૃત ટીકાઓ લખાઈ ચૂકી છે. મહાભારતમાં ગીતા સમાવિષ્ટ છે પરંતુ મહાભારત કરતાં ગીતા વધુ પ્રચાર પામી. તો દશાશ્રુતસ્કંધમાં કલ્પસૂત્ર સમાવિષ્ટ છે પરંતુ દશાશ્રુત કરતાં કલ્પસૂત્ર વધારે પ્રસિદ્ધ છે. કલ્પસૂત્ર સૌથી વધારે લખાયું પણ છે. વડનગરની પંચભિઃ દિવસૈઃ અને નવભિઃ કર્ણઃ અપાયેલી ઐતિહાસિક વાચનાએ કલ્પસૂત્રના ભાવ ઊંચકી લીધા. આજે પર્યુષણામાં કલ્પસૂત્ર જ ન હોય તો શું મજા આવે ? ઉમતાથી વડનગરના રસ્તે જતાં આવા આવા વિચાર આવતા હતા.
વડનગર સમગ્રસંઘવ્યાપી નિર્ણયની ઘડતરભૂમિ છે. એ રાજા, એનો ઇન્દ્ર મહોત્સવ અને એ શ્રી કાલિકાચાર્ય ભગવંત. સમયની સોનેરી મોસમ હશે. આનંદપુર, મદનપુર, ચમત્કારપુર, વૃદ્ધનગર અને વડનગર. પાંચ નામ અને એક શહેર, લગભગ દોઢ હજાર વરસ જૂનો ઇતિહાસ, વલ્લભીપુરની સમાંતરે આ નગરીનું શાસન ચાલ્યું હશે. સોમસૌભાગ્યમાં ઉલ્લેખ છે તે મુજબ વડનગરમાં શ્રી મહાવીરસ્વામી ભગવાનની જીવિતસ્વામી પ્રતિમા હતી. કુવલયમાલામાં શ્રી ઉદ્યોતનસૂરિજી મહારાજાએ આકાશવપ્રનગરનું વર્ણન કર્યું છે તે આ જ વડનગર છે. અહીં ૩૬૦ દેરાસર હતાં, ૩૬૦ વાવ હતી. ૩૬૦ પગથિયાંવાળી એક મોટી વાવ હતી. ૨૫ પગથિયાનો એક માળ ગણીએ તો એ વાવ સાત માળ ઊંડી હશે. સાત માળનું ઊંડાણ લેવા પગથિયાની, માળે માળે નીચે ઉતરતી સાત માળ સુધીની ઘણી લંબાઈ લેવી પડી હશે. સાત માળે બેઠકો
હશે. વાવનાં પાણી પર ઝળંબતા ઝરૂખા હશે. વાવનાં પાણીને ઉપરથી જોનારા લોકો સાતમા માળ તરફ ડોકાતા હશે, ચક્કર આવી જતા હશે. તો વાવના સાતમા માળે પાણીમાં પગ ઝબોળીને ઉપર જોનારને આકાશનો એક ટુકડો કેવો ઝળહળ દેખાતો હશે ? વડનગરમાં શ્રીમંતોની હવેલીઓ હશે, રાજાના મોટા મહેલો હશે. બગીચા અને તળાવ અને કિલ્લો અને ખાઈ હશે. મોટું સ્મશાન પણ હશે.
કલ્પસૂત્રની વાચના વડનગરને ચિરસ્થાયી યશ આપે છે. એમ લાગે છે કે આ નગરમાં ચોમાસું કરવું જોઈએ. કલ્પસૂત્ર વાંચવું જોઈએ. એ વિના વડનગરના તે કાળ અને તે સમયને જુહારી શકાશે નહીં. જો કે, સપનાં જોવાય નહીં તે યાદ રાખ્યું છે, એટલું સારું છે.
ચૈત્ર સુદ-૯ : ખેરાલુ શત્રુંજયની તળેટીમાં ગઈકાલનો એક દિવસ રહેવા મળ્યું, પરમ આનંદ. ચોથા આરાના પ્રારંભે ભરતરાજાએ શત્રુંજયની તળેટી પાસે આનંદપુર વસાવ્યું તેવું હીરસૌભાગ્યમાં લખ્યું છે. આ નગરી અયોધ્યાને આંબે છે. દાદા ઋષભદેવ શત્રુંજય પર જવા માટે આ તળેટીનો ઉપયોગ નહીં કરતા હોય ? એ તો ઘેટીની પાગથી ચડતા એવી અનુશ્રુતિ છે. અજિતનાથ ભગવાનું અને શાંતિનાથ ભગવાન્ શત્રુંજય પર ચોમાસું કરવા પધાર્યા તે આ તળેટીથી ? પાલીતાણાની જય તળેટીએ આ બે પ્રભુનાં પગલાની દેરી છે. શત્રુંજયની સૌથી જૂની તળેટી વડનગર છે. ગામ બહાર કુંડ અને પગલાં છે, ગિરિરાજની દિશામાં. વળા એટલે વલ્લભીપુર એ પણ શત્રુંજયની તળેટીનું ગૌરવ પામે છે. ત્યાંથી સૂરજ ડૂબવાના સમયે ગિરિરાજ દીસે છે, એવી જનશ્રુતિ છે. જો કે વડનગરથી ગિરિરાજ તો શું, ગાંધીનગર પણ નથી દેખાવાનું. શત્રુંજય તો છે, અતિશય દૂર.
વડનગરથી પાલીતાણાનો ૬ ‘રી'પાલક સંઘ નીકળે તો ત્રીસ દિવસ અવશ્ય લાગે, ગિરિરાજ પહોંચતા. લગભગ ૩૦૦ કિ.મી.ની દૂરી છે. વડનગર ગિરિરાજની તળેટીમાં હશે ત્યારે ગિરિરાજનો ફેલાવો કેટલો હશે. વડનગરથી શત્રુંજયના ૩0 કિ. મી. તો આગળની દિશામાં થયા. પાછલી તરફ પણ ૨m કિ.મી. લંબાઈ હશે. આજુબાજુ તરફની પહોળાઈ સહેજ વધારે હશે. ૬O
