________________
પર્યુષણપર્વ મહાત્મ્ય સાર્થકતાનો વિચાર કરવાનો પ્રારંભ કરે છે. ત્યારે ઘણું મોડું થઈ ગયું હોય છે. આ પર્વ દોડમાંથી થોડો સમય (આઠ દિવસ) નિવૃત્તિ લઈ ચિત્તશુદ્ધિ, હૃદયશુદ્ધિ અને આત્મસિદ્ધિની આરાધના તરફ લઈ જાય છે. આત્માની ઓળખ પામી આત્મામાં રમણ કરવું તે પર્યુષણનો અર્થ છે.
તેનો બીજો અર્થ છે “પર્યુશમન”. પિર + ઉપશમન અર્થાત્ સર્વ પ્રકારે શાંતિ કરવી. આત્માના શુદ્ધ ભાવો તરફ ગમન કરી રાગદ્વેષ, અશાંતિ વગેરે દૂર કરવા માટેનું માધ્યમ છે. તેનાથી અહંકારના સ્થાને મૈત્રી અને નમ્રતા વિકસે છે. પર્યુષણપર્વનો ત્રીજો અર્થ છે ‘પરિવસન’. એટલે એક સ્થાન પર સ્થિર રહેવું. પર્યુષણપર્વ સમયે વર્ષાઋતુ હોય છે તેથી સાધુઓ એક સ્થાન ૫૨ ૨હેતા હોય છે. વૃત્તિ -પ્રવૃત્તિમાં ઘૂમતો માનવી પર્યુષણ દરમિયાન આંતરચેતનાના સ્થાન પર પલાંઠી મારી બેસવાનો પ્રયત્ન કરે તે પર્યુષણનો મર્મ છે.
જૈનોનો એક વર્ગ છે જે દિગમ્બરના નામે ઓળખાય છે. મહાવીર સ્વામીના નિર્વાણ પછી લગભગ ૨૫૦ વર્ષે જૈનધર્મના બે ફાંટા પડ્યા છે શ્વેતાંબર અને દિગંબર. “સ્ત્રીઓને મુક્તિ મળે કે નહિ ?” “દેહધારી કેવળી ભોજન કરે કે નહિ ?” “સાધુએ વસ્ત્ર પહેરવું કે નહિ ?” આવી બાબતને લઈને ભેદ થયો. આ મતભેદોને બાદ કરતાં, બંને ફિરકાઓએ અપનાવેલું દર્શન સાહિત્ય અને ધર્મ સાહિત્ય પ્રાયઃ પૂર્ણ સમાન છે. તે પોતાના પર્યુષણ જુદા ઉજવે છે. સંવત્સરિના બીજા દિવસથી આ પર્વ શરૂ થાય છે અને દસ દિવસ ચાલે છે. માટે તેને ‘દસલક્ષણા’ પર્વ પણ કહેવામાં આવે છે. ક્ષમા, માર્દવ, આર્જવ, ત્યાગ, સંયમ, તપ, સત્ય, શૌચ, આકિંચનતા અને બ્રહ્મચર્ય - એ દસ પ્રકારના યતિ ધર્મને લક્ષમાં રાખીને ઉજવાતું હોવાથી દસલક્ષણા નામથી ઓળખાય છે. જૈનોનો અન્ય એક વર્ગ છે. કાલાન્તરે અન્ય ફાંટા પણ પડ્યા છે તેમાં જે સ્થાનકવાસી તરીકે ઓળખાય છે તેમની સંવત્સરિ પાંચમે હોય છે. એટલે એક દિવસ મોડા ચાલુ થઈ એક દિવસ મોડા પતે છે.
